Латын әліпбиі — заман талабы

Жоспар
Кіріспе

1 Әлқисса орнына
2 Латын жазуының тарихы
3 Латын әліпбиі: Неден ұтамыз?

Еліміз егемендікке қол жеткізген 1991 жылы Халықаралық қазақ тілі қоғамының президенті Әбдуәли Қайдар Елбасына латын алфавитіне көшу туралы ұсыныс білдірген сәттен бастап, кириллицаны тастап, латынға көшу мәселесі қоғамдағы ең көп өзекті мәселеге айналған болатын. Біреуден қолдау тауып, біреудің қарсылығына ұшырап, 21 жылдан бері талқыланып келе жатқан осы өзекті мәселенің нүктесі Елбасының «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында қойылды. Президент Қазақ елінің 2025 жылы латын әліпбиіне көшетінін айтты. Кеңес үкіметі кезінде қазақ зиялыларының қарсылығына қарамастан қазақты мәңгүрттендіру саясатымен жазуымыз бір емес екі рет өзгертілген болса, бұл жолғы өзгерістің мақсаты — қазақтың санасын орыс тілінің құрсауынан босатып, ана тіліміздің мәртебесін көтеру болып отыр.
Әлқисса орнына
Қазақ халқы көшпенді кезінен-ақ сан алуан жазуды қолданып келді. Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жетті. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. Қазақ қоғамында ұзақ ғасырлар бойы қолданған араб жазу жүйесі үш сатыда қызмет етті: қадим, жәдид, төте жазу. Осылардың ішінде қазақ тілі ғылымының атасы Ахмет Байтұрсыновтың жасаған әліпбиі (төте жазу) «ана тілінде сауат ашудың ең тиімді құралы» болды. Қазақ балаларының өз ана тілінде білім алып, туған тілінде сөйлеуі жолында жан аямай тер төккен А.Байтұрсынұлы 1912 жылы осы «төте жазу жүйесімен» «Оқу құралы» деп аталатын тұңғыш кітабын жарыққа шығарды. Бұл қазақ халқының рухани-мәдени өміріндегі үлкен жаңалық болды. Қазақ балаларына өз ана тілінде хат танып, ана тілінде жазуға жол ашылды.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Латын әліпбиі -- заман талабы
9 Қаңтар 2013 Сараптама
Еліміз егемендікке қол жеткізген 1991 жылы Халықаралық қазақ тілі қоғамының президенті Әбдуәли Қайдар Елбасына латын алфавитіне көшу туралы ұсыныс білдірген сәттен бастап, кириллицаны тастап, латынға көшу мәселесі қоғамдағы ең көп өзекті мәселеге айналған болатын. Біреуден қолдау тауып, біреудің қарсылығына ұшырап, 21 жылдан бері талқыланып келе жатқан осы өзекті мәселенің нүктесі Елбасының Қазақстан-2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Жолдауында қойылды. Президент Қазақ елінің 2025 жылы латын әліпбиіне көшетінін айтты. Кеңес үкіметі кезінде қазақ зиялыларының қарсылығына қарамастан қазақты мәңгүрттендіру саясатымен жазуымыз бір емес екі рет өзгертілген болса, бұл жолғы өзгерістің мақсаты -- қазақтың санасын орыс тілінің құрсауынан босатып, ана тіліміздің мәртебесін көтеру болып отыр.
Әлқисса орнына
Қазақ халқы көшпенді кезінен-ақ сан алуан жазуды қолданып келді. Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жетті. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. Қазақ қоғамында ұзақ ғасырлар бойы қолданған араб жазу жүйесі үш сатыда қызмет етті: қадим, жәдид, төте жазу. Осылардың ішінде қазақ тілі ғылымының атасы Ахмет Байтұрсыновтың жасаған әліпбиі (төте жазу) ана тілінде сауат ашудың ең тиімді құралы болды. Қазақ балаларының өз ана тілінде білім алып, туған тілінде сөйлеуі жолында жан аямай тер төккен А.Байтұрсынұлы 1912 жылы осы төте жазу жүйесімен Оқу құралы деп аталатын тұңғыш кітабын жарыққа шығарды. Бұл қазақ халқының рухани-мәдени өміріндегі үлкен жаңалық болды. Қазақ балаларына өз ана тілінде хат танып, ана тілінде жазуға жол ашылды. Бірақ аз ұлттарды бодандықта ұстауды мақсат еткен солақай саясат бұл алфавиттің ұзақ өмір сүруіне мүмкіндік бермеді. Қазақ халқы төрт түрлі бағыттағы әліпбидің біреуін ғана таңдауға тиіс болды. Оның біріншісі, араб жазуын өзгертпей сол қалпында қолдану. Екіншісі, араб жазуына өзгерістер енгізіп тілімізге икемдеу. Үшіншісі, араб әліпбиін тастап латынға көшу. Төртінші, орыс әліпбиі. Алайда, солақай саясат өз дегенін жасады. Ислам дінінің көзін жоймайынша, ойлаған әрекеттері жүзеге аспайтынын ұққан отарлаушылар ең алдымен араб жазуын қолданыстан шығару қажеттігін түсінді. 1929 жылы зорлықпен латын әліпбиін қабылдаттырады да, он жылдан кейін барша түркі халықтарын орыс жазуына көшірді. Осылайша қазақ халқы 1929-40 жылдар аралығында латын графикасына негізделген әліпбиді жазу жүйесіне енгізіп, 1940 жылдан бері қарай кириллицаны қолдануда.
Латын жазуының тарихы
Бүгінгі таңда жарты әлемді жаулап алған Латын жазуы түркі халықтары арасында ежелден қолданылғаны тарихтан белгілі. Тағы да тарихқа үңілер болсақ, Латын алфавитінің жасалуына, ол жазудың бүкіл еуропа халықтарына таралуына грек жазуы себепші болған көрінеді. Орта ғасырға дейін көне латын жазуындағы әріптер көне грек жазуындағы сияқты бас әріп, кіші әріп болып бөлінбеген. Грек жазуы -- СССР халықтарының да жазу жүйесіне өз әсерін тигізгенін айта кеткеніміз жөн. Грек жазуына негізделген славян тілі, славян жазуының қалыптасуы, ондағы құрамның сол тілдің дыбыстық құрамына сәйкестендірілуі сөзімізге дәлел бола алады. Алайда, СССР халықтары орыс алфавитін негізге ала отырып, әрқайсысы өз алфавитін жасады да тілінің өзіндік дыбыстық ерекшеліктерін көрсете алатын қосымша әріптер қабылдады. Сөйтіп, өз тілінің дыбыстық құрамын толық жеткізе алатын дәрежеге келтірді. Оның ішінде біз де бармыз, әрине. Ал батыс еуропа халықтары тілдерінің әрқилы екеніне қарамастан көне латын алфавитіне қажетті өзгерістер енгізбей сол күйі қалдырды. Бүгінде әлем халықтарының басым бөлігі латын әрпін қолданып отырғандығы тайға таңба басқандай ақиқат. Деректерге сүйенер болсақ, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.