Экологияның галамдық проблемалары

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 124 бет
Таңдаулыға:

Өрине, бұндай салықты лицензиялаудың керегі канша деп айтуга болатын да еді. Шындыгында, теориялык жағынан бірдей нәтижеге (өндірісті қысқарту) салық енгізіп немесе енеркәсіпке рұқсат еткен квотамен кол жеткізуге болушы еді. Салық бұл мэселеде біріншіден өндірісті қысқартуға ынталандырылса, екіншіден - артық пайданы алады. Бірақ, мұндай артықілылық-ты тек теориядан байқаймыз. Ал, тожірибе жүзінде осындай есептесу мелшермен болатын, ОБЗ қосындыларға қатысы тиім-сіздеу еді. Қажетті өндірістің көлемі эр жылға қатаң белгіле-нетін.

Ынталандыруға әсер ету салығына оралсақ, ол осы салаға ынта тудырды деуге болады. ОБЗ шыгарушылар эрине, бұндай салықты төлемейтін. Теңгермешілік ахуалды салыстыру жэне өндіріс бойынша алмастырушының шығын шегі салықтың ша-масына қарай өзгеруі мұмкін. Ал, бұл жағдай алмастырушыны өңціретіндер арасындағы бәсекелестікті арттырып, экономика-ның осы саласына каржы салуды ынталандыратыны белгілі.

Оньщ үстіне салық эр алуан ОБЗ-дің (озон бұзғыін затгектер) өзара алмастыруларын ынталандырып, эрбір қосындылардың озон бүзатын факторларына сэйкес салыктың мелшерін саралап отырады.

Салықтың мөлшері уақыт бойынша сараланган. Рүқсат етіл-ген өндіріс көлемінің кемуімсн олар паралельді түрде өсе береді. АҚШ-та қабылданған салықтың мэні томендегідей: 1 фунт заттекке есептегенде 199(1-1991 жж. үшін 1, 37 долл. ; 1992 ж. үшін 1, 67 долл. ; 1993-1994 жж. үшін 2, 65 доллар болды. Ары карай базалық молшері коэффициентке көбейтілін, эрбір заттек-тің озон бүзғыш элсуетін сипаттайды.

ОБЗ-ге енгізілген салық аса қарсылык тудырмады, бірак салықтың қарсыластары озон қабатының бүзылу фактісіне дау-ласты. Монреал хаттамасы мен Вена конвенциясы ОБЗ шыға-руды қысқартуга дауласкандарға ешқандай мүмкіндік бермеді.

Былай қарағанда, салықтың мөлшері көп емес, оның үстіне салық ынталандыруына караганда экімшілік органдары өте қа-тал тетікті (механизмді) колдануда. Өндірушілер салықты түты-

нушыга аударып, косымша шығынды жабамыз деп ойлады, бірақ олар есептен жаңылып отыр. Ерте ме, кеш пе, эйтеуір, өндірген өнімді қысқартуға тура келеді. ОБЗ-ді гүтынушылар үшін салынатын салық өте жеңіл, ОБЗ бар өнім багасының қосымша шегерілім үлесі өте аз.

Салық тетіктерімен қатар басқа экономикалық реттегіш-терге енгізу мүмкіндіктерінің талқылануын атап өткен жөн сияқты. АҚШ қоршаған ортаны қорғау бойынша Агенттігіне дайындалған баяндамасында Ренд Корпорейшен экономикалық тетіктердің түрлі нүхқаларын енгізуді келтіреді. Қарастырылған әдістердің ішінде, мәселен, аукционда лицензияны сату т. б. болды. Көптеген нұсқалардың ішінде технологиялык қатыс-тылығы жағынан ең қарапайым - орталықтандырылған реттеуші тэсіл арқылы ондіруге жэне салыққа рұксат беру болып отыр.

Осындай заттектілерді өндіруді қысқартуға бағытталған экономикалық тетіктердің қалыптасуын төмендегіше қам-тамасыз етеді:

ОБЗ-ді шыгарушылардың бағытын зиянсыз заттектер

өндіруге аудару. Бүл жағдайда суытқыштарды (хлодон) озон

бұзғыштығы жоқ заттектермен алмастыру жэне түтыну құры-

лымын өзгерту (бір сүранымды өзгемен алмастыру) ;

ОБЗ-ді өндірушілердің өндірістерін озон бүзгыштығы

жок заттектерді шығаруга ынталандыру;

ОБЗ-ді өндірушілер мен кэсіпкерлердің ұзақ мерзім

ішінде пайдаланылган заттарды қайтадан жарату кезінде эколо-

гияға қауіпсіздігіне ынталандыруды қамтамасыз ету.

2. 3 Жақын ғарышқа

антропогендік әсерлер

Озон қабаты - жақын ғарыштың кіші бөлігін күрайды не-месе жер төңірегіндегі гарыш кеңістігі, - деп мамандар айтатын: жерді коршап жатқан сыртқы газдың қабығындай болып көрінеді. ЖТҒК (жер теңірегіндегі ғарыш кеңістігі) тіршілік

42 ♦ 2-тарау.

дейін үстанып, атмосфераға фреондардың шығарылуы мүлдем тоқтаған кездің өзінде, үстіміздегі ғасырдың ортасында ғана озон қабаты, қалпына келмекші, - деп тұжырымдайды.

«Ньюсуик» журналынын сызбасында тік штрихпен фреон шоғырланған аймақтар белгіленген, ал көлбеу штрихта фреон-дардың шоғырлаігуы сәл нормадан жогарылығы көрсетілген (2 сурет) .

2-сурет

Бірінші кезекте фторлы хлор көміртегінің, яғни озон бұзу-шы заттектің (ОБЗ) атмосфераға түсіп араласуыиан озон қабаты азайып отыр. Бүл заттектер тоңазыту техникасында, ауа тоза-ңында пенопласт дайындаған кезде жэне озге де салаларда қолданылады. Көпшілік жағдайда ОБЗ озон бүзбайтын, сол жұ-мысты атқаратын заттекйен ауыстырылуы мүмкін. Ауыстыру нүхқаларының өте күрделісі болуы мүмкін, мысалы ауаны бүркіп тозавдатудың механикалык қүрылғысына көшу немесе көкөністердің тоңазытылуын консервілерге (жабуға) алмасіыру. Қысқаша айтқаңца, оның саи түрлі әдістері белгілі, ОБЗ-дің ондірістік шығарылуын мүлдем токтату керек. Экономистердің көзқарасымен қараганда проблема баршылық. Мысалы, экім-шілік жэне экономикалық эдістер арқылы өнім шығаратын экономикалық құрылымды қайтадан соған сай етіп кұру.

Озон қабатының таусылу проблемаларының галамдық си-паты, түрлі елдердің ОБЗ өндіріп, қолданылатын жүмыстарынан

үйлестіру ісі талап етіледі. Осы мақсатпен Вена конвенциясына (1985) жэне Монреал хаттамасына (1987) қол қойылып, мемле-кеттердің осы күжат бойынша іс-эрекеттері белгіленіп, ОБЗ шығару мен қолдағіуды шектеу мен тоқтату мэселелерін айқын-дайды.

Бүл дегеніңіз аз уақыт ішінде (3-4 жыл) өнеркәсіпті қайта құрып, ендірілетін өнімнің де қүрылымы озгеруі тиіс. Яғни, ОБЗ-ге қатысы бар, оны түгынатын орындар қайта езгеріске ұшырауы керек деген сөз. Хлорлы көміртектерді өндіретіндердің қуат-тылыгын жоюмен қатар, олардың орнын басатын жаңа өндірісті арттыру қажет. Сонымен катар, осы заттектерді тұгынатын-дардың да құрылымдары өзгеріске үшырамақ. Демек, ендіруші курылымдар бойынша қайта қүрулардың өте күрделі міндеті түр. Оның тагы бір күрделісі істі герендетіп отырганы - осының бэрі аз мерзім ішінде іске асуы керек. Кейбір заттектілерді өндіруді тоқтатып, қайта қүруға мебэрі 3 жыл ғана уақыт беріліп отыр.

Дамыган елдер ОБЗ қосындыларын өндіруді біртіндеп ыгыстыруды жэне тұтынуды бірнеше жыл бұрын бастап кетті. Оларда бүгінгі тақца өндірісті қайта қүру мен ОБЗ-дің озонға эсер етпейтін түрлсрін шығарудың мол тэжірибелері бар.

Мысапы, АҚШ-та 1990 ж. стратосферадағы озон қабатын қорғаудың үлттық бағдарламасы қабылданды. Бүл бағдарла-маның қабылдауын заң шығарушы өкімет жүзеге асырды. Осы-ған сэйкес түзетулер «Таза ауа туралы заңға», сондай-ак 1990 ж. 1 қаңтарынан бастап ОБЗ ендіретін және оны қолданатындарға акцизді салық енгізілді. Озонды бұзатын заттектерді өндіретін немесе химикаттарды импорттайтындардан осы салық алына-тын болды. Салықтың мөлшері эр түрлі заттектерге сай заңмен белгіленген. Сонымен бір мезгілде ОБЗ өндіру мен қолдаігудың лицензия жүйесі салықпен бірге енгізіледі. Лицензия (рұқсат беру) жүйесі ОБЗ өндірушілерге қатаң әкімшілік шектеу орнат-қан. Белгіленген квотадан артық ештеңе де шығарылмайды. Акциздік салықтың рөлі мынада - жасанды шектеуден туында-ған өткізу нарығынан алынған үстеме пайдадан алу болып табылады.

атаулыны күннің зиянды ультракүлпн сэулесінен қорғайды; ол күн мен жердің өзара күрделі байланысында жердегі тіршілік жағдайында оған тэуелді ретінде маңызды рөл атқарады.

Қазіргі таңда ЖТҒК-нің биосфера мен адамға тигізетін ықпал тетіктері аз зерттелген.

ЖТҒК антропогенді эсер етулері ғарышты игеру заманынан бастау алады. Оның өзі бірнеше ондаған жылды кұрайды. Соған қарамастан мамандардың пайымдаулары бойынша, адамның бүл ортаға араласуы өте кауіпті. Қазір мұндай әсер етудің мэні анағұрлым деңгейге көтеріліп, кез келген табиғи ортага (жер бетіндегі атмосфераға, гидро- жэне литосферага) адамның ықпа-лы жалғасын табуда.

ЖТҒК саласын зерттеудің ерекшелігі - олар қатты техника-лық құралды жэне қымбат тұратын ғарыштық зымырандарды пайдалануды талап етеді. Бүл орта өзге ортаға карағанда тым нэзік жэне осалдау. Ондағы заттектердің саны анағұрлым аз жэне жердегі атмосфераға қарағанда энергияның процесі тым элсіздеу. Гидро- жэне литосферасы да осындай элсіз. Осы басты екі ахуал ЖТҒК-не антропогенді эсердің қауіптілігін айкын-дайды.

Бүл табиғи ортадағы өзгерудің қауіптілігінен басқа да ғарыштағы адамның келеңсіз әрекеттері бар. Бүгіндері ЖТҒК бақылаусыз пайдалану салдарынан пайдаланылган ғарыш кұ-ралдарынын көп мөлшердегі калдыктары (3000 т) оның ласта-нуына әкеліп отыр. Бұл ^алдықтар бөлшектерінің қауіптілігін ғарыш саласындағы мамандар сезінуде. Онда қалдық бөлшек-терімен ғарышта соқтығысып қалу қаупі артып отыр. Ғарыш-тағы қалдықтар 400 км биіктікте жинақталган. Олар тиісті ката-логтарға енгізілген ұсақ жарықшақтар (10 см аздау) ағыны бірнеше есе табиғи метеор ағынынан артып отыр. Алдын ала болжамдарға байланысты осындай жылдамдықпен ластана бер-се, 1 см қаіты бөлшектер саны 100 жыл ішінде екі есеге артады.

ЖТҒК-нің қасиеттерін білу - ғарыш жүйесінің сенімді жұмыс істеуін жэне гарышкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет.

ЖТҒК-не адамның әсер етуінің төмендегі түрлерін атап етсек:

зы. мыран қозғағыштарының жұмыс істеу нэтижесіндегі

химиялык заттекті шыгарындылар;

зымыран ұшуынан соң энергетикалық жэне динамика-

лық ауытқулардың болуы;

ғарыш қалдықтарымен, қатты бөлшектермен ластануы

(жер серігінің жүмыс істеп болғандары, байланысу то-

раптарының элементтері, жылдамдатылған блоктары т. б. ) ;

радио хабарын таратушы мен басқа өнеркэсіпті жүйе-

лердің электромагниттік сэулеленуі;

жер бетіндегі атмосферадан ластайтын заттектілердің енуі;

. - ғарыш апатгарында қолданылатын ядролық энергетика қондырғысының зиянды сэулелері мен радиоактивті ластануы.

ЖТҒК көзқарасы бойынша өте қауіпті өзгерістердің бірі -химиялық затгекті шығарындылар. Негізінен жоғары темпера-туралы жэне жылдамдығы бар газтекті өнімдер зымыранның қуыс каналыньщ (сопло) жанына орналасқан. Сондықтан, масса-ның гидродинамикалық тез кеңеюі болады да, шыгарынды газдар соңынан қоршаған ортаның температурасына теңесіп суи бастайды. Осы принциптердің салдарынан атмосфераның жо-ғарғы жағынан өн бойында ұшу траекториясының барлығында газды бүлт қалыптасады. Ал, оның химиялық қүрамы күрделі болып келеді де, компоненттері жоғары атмосфера мен ионо- ' сфераның компоненттерімен өзара байланысқа түседі. Зымы- < ранның негізгі шығарынды өнімі - су жэне көміртегінің диок-сиді. «Протон» зымыранының ұшқанынан ЖТҒК-не 100 т су 5 мен 90 т. -дан астам көміртегінің диоксиді бөлініп шықты.

90-100 км биіктікте судың молекуласы УК-сэулеленудің эсерінен диссоцияланып, сутегіне айналады. Шығарынды газдар ' кеңейіп, бірқатар айналғандарға тетеп беріп, жүзден бастап он- ' даған мың км-ге дейін қашықтыққа таралып жайылады. Соңғы сэтінде сутегінің бұлттары ыдырап, араласу процесі басталды.

48 ♦ 2-тарау. Экологияның галамдық проблемалары

Есептеу көрсеткендей үшқанына 10 күн болса да, «Протон» зымыранының соңында жоғары атмосферада шамадан көп ан-тропогенді сутегілер сақталды. Ал «Шаттл» зымыраны арасы 10 тәуліктен бірінен соң бірі ұшып өтсе, 200 км биіктікте түрақты түрде ғаламдық сутегінің шоғырлануы фон деңгейінен ондаған процент артады. Зымыран қозғагыштары (двигатель) жүмыс істеген кезде атмосфераның жоғары қабатына судың молеку-ласы мен көміртегі диоксиді шығарынды ретінде оттегінің ион-дарымен өзара белсенді түрде байланысады. Олардың кайтадан өзгерулері табиғи жағдайдагыдан да жылдамырақ жүреді. Со-ның салдарынан ионосфера плазмасының рекомбинациясының жылдамдығы артып, зарядталған бөлшектердің шоғырлануы төмен түседі, ягни, «ионосфералық тесік» пайда болады.

Әсіресе, «Сатурн-5» зымыранын ұшырған кезде бүзылған үлкен көлемдер пайда болды. Көлбеу тесіктід мөлшері мың километрге, ал электрондардың шоғырлануы бірнеше есеге де-йін кеміп кетгі. Алғаш рет «ионосфералық тесіктер» АҚШ аума-ғында болып, кейіннен Батыс Еуропа үстінде және ТМД аума-ғының үстінде байқалды. Соңынан осыған үқсас өзгерістер «Шаттл» мен «Союз» ұшқан кездсрде де байкалып, тіркеуге алынды.

Зымыранның үшу траекториясынан жүздеген километрге тарайтын көміртегі диокодді, термосфераның жылу балансында маңызды рөл атқаратыны белгілі. Ультракүлгін сэулеленуде жылынып, инфрақызыл сэулеленуде суыйтын процестердің нэтижесінде, көміртегі диоксиді молекулаларының айтарлықтай бөлігі бүл балансқа себепші болатынын айта аламыз. Бірақта, көміртегі диоксидінің шоғырлану өзгерістерінің болуы мүмкін салдарынан антропогенді әсерді болжау қиынырақ. Бір нәрсе түсінікті - термосферадағы табиғи процестердің бұзылатыны шындық.

Үшкан зымырандардың озон қабатына эсер етуін зерттеу нэтижесі көрсеткендей, эр ай сайын үшқан «Шаттл» (казіргі

режиміне сэйкес) 4 жылдың ішінде жалпы озонның молшері орта кеңістікте 0, 3% және жоғарыда 0, 4-0, 5%-ке төмендейді. «Шаттл» мен «Энергия» зымырандарының ғарышқа үшырылуы озонның галамдық азаюын болдыруы мүмкін.

Антропогенді энергия қуаттылығының козі шамамен таби-ғаттың 10%-ін қүрайды, ол жоғары атмосферадагы динамика-ның шүғыл кайта қүруларын тудыруы мүмкін емес. Ғарыш аппараітарында ядролық энергия құрылымдарын пайдалану салдарынан туындайтын ЖТҒК-нің радиоактивті ластануы бүл ортаға аса қауіп төндірмейді. Солай дей түрганмен, жакын гарыштан жердегі атмосфераға радиоактивті заттектердің шөгуі мен оны коршап алуы созсіз.

Жердің сыртқы қорганыс қабаты ретінде ЖТҒК-ін сақтап қалу үшін зымырандардың ү. шуым қысқарту, гарыш апиаратта-рын орбитаға шығару эдісінің техникалық қүралын өзгерту керек, - дейді мамандар. Олай істемеген жагдайда ЖТҒК түгслге жуық бүзылуы мүмкін.

2. 4. Биологиялық әр алуандылықтың ғаламдық өзгерістері

Жерде қоныстанган организмдердің саны өте көп, бірақ бұл шаманың мөлшері сол 5 пен 80 млн арасы деуге болады. Соның езінде көбірек немесе азырақ дегендей, шықкан тегі таксома-ниясының (иерархиясы) 1, 4 млн түрі анықталды. Осылардың ішівде белгілі түрлерінің саны шамамен 750 мыңы шыбын-шіркей, қүрт-кұмырсқа (насекомдар), 41 мыңы - омыртқалылар, 250 мыңы - осімдіктер; қалган түрлері күрделі жиынтықпен беріледі: омыргқасыздар, санырауқү. пақ, балдырлар жэне басқа микроорганизмдер. Гүр-түқымның «байлығы» әр түрлі климат-тық, географиялық зоналарда анағұрлым ерекшеленеді. Әрине, олардың полюстен экваторға дейін кобейген тенденциясы нақты байқалуда. Мэселен, қалыпты жағдайдағы тропикалық ор-

мандарда түщы су насекомдары 3-6 есе көп. Тропикалық ормаи-дардагы аландардыд бірлігіне жердегіден мейлінше көп ұсақ қоректілер тіршілік етеді. Латын Америкасыиың тропикалық ыліалды орманының эр гектарында ағаштың 40-100 турі, Сол-түстік Америкада бар жогы 20-30 түрі бар. Малайзия ойпаты-ның Куала-лумпур ауданында бір гектарда діңінің ені 2 см биік ағаштың 600 түрі бар, ал Данияның барлық аумағында оған қарағанда 2 есе кем.

Теңіз ортасында да қүрлықтағыдай бөлінудің осындай заң-дылығы бар. Арктикадағы асцидиялардың (хордалы су жэндігі) 100 түрі болса, тропикада 600-ден асады.

Биологиялык эр алуандылық жердегі өмірдің негізі жэне тіршіліктің маңызды ресурстары болып саналады. Биолоі иялык эр алуандылықпен қамтамасыз ететін тауар сандары мен қызмет көрсету түрлерінің барлык маңызын есептеп шығу қиын.

Олардың кейбір түрлері өмірге қажеіті деп саналады. Адам-дар азық ретінде 7 мыңның айналасындағы өсімдік атаулыны пайдаланады. Әлемдік азықтың 90%-і бар болғаны 20 түрден, оның ішінде үш-ақ түрінен (бидай, жүгері, күріш) кұралады. Осы атаулардың ездері түтыну азығының тең жартысынан түрады.

Биологиялық ресурстар тиісінше онеркэсіп, медицина сала-ларының шикізат көзі жоне осыларға үлттық экономика тэуелді болады.

Соңғы уақытта адамзат жабайы есімдіктер мен жануарлар-дың пайдалы екендерін түсінс бастады. Олар ауыл шаруашы-лығының дамуына ықпал етіп қоймай, биотиканың табиғи эко-жүйесін қүрайтын міндетті компоненті, циклдері мен биосфе-радагы энергияиың түрақтылығын анықтайтын басты факторлары.

Көптеген түрлер арасындагы себеп-салдарлық қатынастар адаммен тікелей байланыстагы экожүйенін компонентгерінде, энергия ағыны мен заттектердің айналымында үлкен рөл атқа-рады. Мысалы, сүзгіш заттар мен қалдық қоректілер (дстрито-фапар), жануарлар адам азыққа пайдаланбайтындарды қорск етіп, биоген элементтерін айналымға шығарып, елеулі үлес қосады (мәселсн, фосфор) .

Сонымен, адамның азық тізбегіне кірмейтін организм түр-лерінің көбі жанама түрде пайда экелсе де өздері де пайдалы болуы мүмкін. Коптеген түрлер жер бетіндегі климаттың қалып-тасуына басты рөл атқарады жэне климатқа катысты өз жұмыс-тарын күшті тұрақтандырғыш фактор ретінде жалгастыруда.

Биоэралуандылық түсінігіне, әсіресе, экологиялық биоценоз бен экожүйенің экологиялық жағымдылыгына жэне жагдайына баға берген кезде жиі сәз болып, торден орын беріледі. Ол уақьгт өте келе жан-жақты болып жэне биология ғылымының арнаулы бөлімінің мэртебесіне ие болып отыр. Қазіргі таңда биоэрал-уаидылық деген түсінікке: өсімдіктер, жануарлар, микроор-ганизмдердің барлық түрлері, сонымен қатар олардың өздері кіретін экожүйеніц экологиялык процестері жатады.

Биоәралуандылық үш деңгейде қарастырылады: генети-калық, түр-түкым белгілері жэне экожүйелілік.

Генетикалык әр алуандылық - жерде мекендейтін орга-низмдердің генінде (тұқымында) болатын генетикалық ақпарат-тың көлемі. Түр-тү_қымның әр алуандылығы - бүл жерде мекен-дейтін барлық оргаиизмдсрдің әр алуандылығы. Экожүйенің әр алуандылығы гүрлі мекен ететін ортаға қатысты. Мәселен, био-тикалык бірлестіктер мен биосферадагы экологиялық процестер, сонымен қатар мекендеу оріасындагы кеп мөлшердегі әр алуандылык жэне экожүйе шеңберіндегі процестер.

Түрлердің жоғалуы. Түрлі геологиялық кезеңде болған эволюциялық процестер жерді мекендейтін іүрлердің тұқымына маңызды езгерістер әкелді. 65 млн жыл бүрын бор дэуірінің соңгы кезеңінде қүстар мен ұсақ қорекгілердің түрлері кептеп жоғалды. Динозаврлар толыгымен жойылды.

Кейіннен бор доуіріндегі үлы жойылуларға қарағанда, биолог иялық гүрлер жылдамырақ жоғала бастады, осының бар-лығы табиғат құбылыстарының жэне адам әрекетінің салда-рынан болды.

Сараішіылардың пікіріне қарағанда, алдағы 20-30 жылда жердегі барлық биоэралуандылықтың шамамен 25%-і жоғалу каупінің үстінде болмақ.

Биоәралуандылыққа төніп түрған қатер үнемі артуда. 1990-

2000 жж. аралығында 5-15% түрлердің құрын кетуі мұмкін деп

айтылды. Оған мысал, тропикалық ормандардың селдірей бас-

тауы. Бү_л жылына 15 мыңнан 50 мыңға дейінгі түрлердің бір

жылдағысы немесе күніпе 40-140 аралығында түр жойылады

деген сөз. Қазір 22 мыңдай өсімдік нен жануарлар жоғалып кету

шегінде түр. Олардың 66%-і омыртқалы жануар түрлеріне жата-

ды жэне олар ғаламшарды мекен етеді. ,

Түрлердің жоғалып кетуінің негізгі төрт себептері бар:

- мекендейтін ортаныц жогалуы, түрлену мен фрашеңт-

телуі;

шамадан тыс ресурстарды пайдалану;

коршаған ортаның ластануы;

- жерсіндірілген экзотикалық түрлердің табиғи түрлерді

ығыстыруы.

Әр жылда тропикалық орманды алқаптың 11, 1 млн га (ягни, эр минупа 21 га) жері жойылып барады. Тропикалық орманның 70% қыскаруы сол түрлердің 30% қысқаруына экеледі.

Коптеген теңізде тіршілік ететін түрлер коммерциялық пайдаланулардың салдарынан жойылып барады. Африка пілі шектен тыс антропогенді қысымның эрекетінен жойылудыц алдыңғы белесінде тұр.

Антропогенді әсер етудің үлкен қауіптілігі - коршаған ортаның ластануы. Олар*әсіресе, химиялық заттектермен, ксе-нобиотикпен, соның ішінде, пестицидпен жиі ластануда. Мэсе-лен, ДДТ экологияға қауіпті заттек ретінде бұрыннан тыйым салынған болатын, бірақ, әлі күнге дейін топырақта емес, тірі организмдердің клеткаларында байқалып отыр. Бұл себептерден ДДТ-ның (өзге хлорорганикалық қосылыстар) тұрақты екенді-гін, оның ауа ағыны және қүстар арқылы тарайтынын көрсетіп

отыр.

Климаттың өзгеруі, атмосфераға жылыжай газдары шыға-рындыларының араласуы мамандардың болжамы бойынша, көптеген экожүйедегі түр-тұқымдар құрамыиың өзгерісіне эке-леді. Ал, осының әсерінен бір түрлердің саны қысқарып, екін-шісінің саны артуы ғажап емес.

Ауыл шаруашылыгында жаңа сорттардың енгізілуі, мэсе-лен, бидай мен күріш дақылдарының Азия мен Орталық Шыгыста өсірілуі Түркия, Иран, Ирак, Ауганстанда және езге елдерде генетикалык банктердің жогалуына әкеліп ұрындырады.

Әр алуандылық түр-тұқымынын жоғалуы, тіршілік ресурс-тары ретііще адамның жайлы өмір сүруіне жоне оның жер бетіндегі тіршілігіне төнген ғаламдык қатер деуге болады. Бірақта, халықара^іық ғаламдық биологиялық проблемалар шеңберіндегі 1986-1996 жж. зерттсулердің нәтижесі экожүйенің биоэралуандылығы мен олардың әрекетіне тікелей байланыста болмайды. Экожүйе тұрақтылығынын бұзылуы биоэралуанды-лықтың азаюынан болуы мүмкін. Өйткені, әлеуетгі биоэралуан-дылықтың нақты еместігімен ерекшеленуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.