Жамбыл айтыс шебері



1 Халық поэзиясы
2 Жамбылдың ақындық қызметіндегі айтыс
3 Жамбылдың айтыстары
Халық поэзиясы көбіне ауызша айтылады, кейін назарға түсіріліп оқылады. Оның көркемдеу құралдары да басқаша, көбіне байырғы тіл әдісімен баяндалады. Оның талантты өкілдері нағыз көркем сөз шебері болып, айтулы ақын дәрежесіне көтеріледі. Кеңес заманында халық поэзиясының ірі өкілдерінің бірі – Жамбыл Жапаұлы болды. Жамбыл қазіргі Жамбыл облысында Шу өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1946 жылы ақпан айында туған. Жамбыл жоқшылық тұрмыста өседі. Ес білген соң әкесі оны ауыл молдасына оқуға береді. Бірақ молдалардың қорлығына шыдай алмай Жамбыл оқуды тастап кетеді. Жаратылысында пысық, зерек бала оқып білім алмаса да, жастайынан ән мен өлеңге құмар болады, ауызекі естіген өлеңдерін жаттап алып жүреді.
Ес білгеннен өр мінезді, тентектеу болып өскен бала Жамбылдың қызықты қылықтары көп болған. Жамбыл жасынан – ақ домбыра үйреніп, ақын болуды армандайды. Ол осы өнерінің шетжағасын көрсете бастаған кезінен-ақ өзі құрбылас жас ақындардан әлдеқайда озат көрініп, жұрт көзіне түсе бастайды. Әкесінің домбыраны жақтырмайтынын білсе де, ән мен жырдың айрылмас адал серігі болған. Бұған Жамбылдың 13-14-ке келген кезінде әкесінің ұстіне домбырамен келіп:
Батаңды маған бер,әке,
Тіліме менің ер,әке,
Жапаның ұлы ақын боп,
Жақсы істепті ... дер әке! –
деп, батыл тұрып бата сұрағаны дәлел. Әкенсі ризашылығын бермегеніне қарамастан, қайсар бала алған бетінен қайтпай Жетісу бойына атағы шыққан Сүйенбай ақынға барып сөзін сынатып, оның батасын алған. Елдің ежелгі дәстүрі бойынша шәкірт ақын ұстаз тұтқан белгілі ақынға барып, өз өнерін сынатып, одан бата алатын болған.
Сүйінбай жас ақынның талантын көріп: «Балам, өз өлеңіңді шығар, бірақ оның жұрт жаттап алатын, ешкім ұмытпайтын өлең болсын, сенің өлеңің жеке адамдардың көңілін көтеріп, солардың сүйініп отыратын өлеңі болмасын, бүкіл халықтың сүйіп тыңдайтын өлеңі болсын. Көмекейің емес, жүрегің сөйлейтін болсын. Шыныңды айт, әділдікті жырла, көне, тозығы жеткен жолға түспе, жаңа жол, тың жолға, даңғыл жолға түс, төңірегіңде не болып жатыр, соны аңғар, соны біл» - депті.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
ӘОЖ

ЖАМБЫЛ АЙТЫС ШЕБЕРІ

Ж.Момбекова, Ә. Уралбекова
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.

Халық поэзиясы көбіне ауызша айтылады, кейін назарға түсіріліп оқылады.
Оның көркемдеу құралдары да басқаша, көбіне байырғы тіл әдісімен
баяндалады. Оның талантты өкілдері нағыз көркем сөз шебері болып, айтулы
ақын дәрежесіне көтеріледі. Кеңес заманында халық поэзиясының ірі
өкілдерінің бірі – Жамбыл Жапаұлы болды. Жамбыл қазіргі Жамбыл облысында Шу
өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1946 жылы ақпан айында туған.
Жамбыл жоқшылық тұрмыста өседі. Ес білген соң әкесі оны ауыл молдасына
оқуға береді. Бірақ молдалардың қорлығына шыдай алмай Жамбыл оқуды тастап
кетеді. Жаратылысында пысық, зерек бала оқып білім алмаса да, жастайынан ән
мен өлеңге құмар болады, ауызекі естіген өлеңдерін жаттап алып жүреді.
Ес білгеннен өр мінезді, тентектеу болып өскен бала Жамбылдың қызықты
қылықтары көп болған. Жамбыл жасынан – ақ домбыра үйреніп, ақын болуды
армандайды. Ол осы өнерінің шетжағасын көрсете бастаған кезінен-ақ өзі
құрбылас жас ақындардан әлдеқайда озат көрініп, жұрт көзіне түсе бастайды.
Әкесінің домбыраны жақтырмайтынын білсе де, ән мен жырдың айрылмас адал
серігі болған. Бұған Жамбылдың 13-14-ке келген кезінде әкесінің ұстіне
домбырамен келіп:
Батаңды маған бер,әке,
Тіліме менің ер,әке,
Жапаның ұлы ақын боп,
Жақсы істепті ... дер әке! –
деп, батыл тұрып бата сұрағаны дәлел. Әкенсі ризашылығын бермегеніне
қарамастан, қайсар бала алған бетінен қайтпай Жетісу бойына атағы шыққан
Сүйенбай ақынға барып сөзін сынатып, оның батасын алған. Елдің ежелгі
дәстүрі бойынша шәкірт ақын ұстаз тұтқан белгілі ақынға барып, өз өнерін
сынатып, одан бата алатын болған.
Сүйінбай жас ақынның талантын көріп: Балам, өз өлеңіңді шығар, бірақ
оның жұрт жаттап алатын, ешкім ұмытпайтын өлең болсын, сенің өлеңің жеке
адамдардың көңілін көтеріп, солардың сүйініп отыратын өлеңі болмасын, бүкіл
халықтың сүйіп тыңдайтын өлеңі болсын. Көмекейің емес, жүрегің сөйлейтін
болсын. Шыныңды айт, әділдікті жырла, көне, тозығы жеткен жолға түспе, жаңа
жол, тың жолға, даңғыл жолға түс, төңірегіңде не болып жатыр, соны аңғар,
соны біл - депті.
Жамбыл Сүйінбайдан ең алдымен импровизаторлық өнерді – ойлаған жерден
сөз тауып, өлеңді жылдам шығарғыштықты, шешендік пен тапқырлықты үйренеді.
Кейін Жамбылдың:
Менің пірім Сүйінбай,
Сөз сөйлеген сыйынбай
Сырлы сұлу сөздері
Маған тартқан сыйындай.
Сүйінбай деп сөйлесем
Жыр келеді бұрқырап-
Қара дауыл құйындай – деп бастайтыны да
сондықтан
екен. ХІХ ғасырдың 70-80 жылдарында белгілі ақын болады.
Жамбылдың ақындық қызметінде айтыс елеулі орын алады. Жамбыл өзінің
ақындық өнерін көбінесе осы айтыстар үстінде көрсете білді. Жамбылдың
айтыстаға бір ерекшелігі - өзінің ақындық өнерін тиісті идеялық бағытта
пайдалана білгендігі. Ақын айтыста қалың көпшіліктің көңіліне қонымды ел
ішіндегі әлеуметтік теңсіздік, әділетсіздік сияқты мәселелерді қозғайды.
Айтыс үстінде халық атынан сөйлеп, халыққа арқа сүйеп отыратын Жамбылдың
бұрынғы айтыстарының ішінде, әсіресе оның Құлмамбет ақынмен айтысы ерекше
көзге түседі: жалпы сол кездердегі айтыстар сияқты, бұл айтыста да Жамбыл
мен Құлмамбеттің әрқайсысы өз руларының атынан сөйлейді. Құлмамбет албан,
дулат руларының атынан сөйлеп, сол руларының байлары мен билерін мақтайды.
Жамбыл да өз руы атынан айтады, бірақ ол сөзін байлық, мол мүлікке қарай
емес, адамгаршілікке, ерлік, әділдікке қарай бұрады. Сөйтіп, Жамбылдың
айтысында ру мүдделерінен гөрі халық мүдделері тереңірек көтеріледі. Бұл
айтыста Құлмамбет Шапырашты - кедей, Сұраншы, Саурық дегендердің ажалынан
өлмей, жаудан өлгенін, өзің де кескінсіз екенсің деп сөгеді. Жамбыл оған
Шапырашты елінің байлығын, Алматының салтанатын мақтай келіп, Сұраншы мен
Саурықтың өлімі ерлік өлім екенін, ерлердің жорық тарихын зор мақтап,
байлыққа батырлықты қарсы қояды. Батырлар елді жаудан қорғап өлетін болса,
Құлмамбеттің ағасы Мақсұтты ағайындарымен ұрсысып, аяқ-асты даудан
өлгендігін бетіне басады. Мені қара күңнің баласы деп кемсітесің, сен өзің
қашып келген ақтабан ұрысың, басыңда бір тал қыл жоқ деп кемітіп жырлайды.
Құлмамбетке Жамбыл орынды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Жамбыл - айтыс өнерінің шебері
Жабаев Жамбыл (1846-1945)
Жамбыл Жабаев өмірі мен шығармашылығы туралы ақпарат
Қырғыз бенен қазақтар
Ж.Жабаевтың өмірі мен өнер жолы
Жамбыл Жабаев өлеңдерін мектепте оқыту
Жабаев Жамбыл– қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы
Жамбыл нағыз өлең шебері болған ақын
Сүйінбай Аронұлы туралы
Айтыс – сөз барымтасы
Пәндер