Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық білім беру жүйесінде экономиканы оқыту
КІРІСПЕ
1. «ЭКОНОМИКА НЕГІЗДЕРІ» КУРСЫН МЕКТЕПКЕ ЕНГІЗУДІҢ ҒЫЛЫМИ . ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1. Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары
1.2 Мектептегі ”Экономика негіздері” курсы мазмұны мен құрылымының жалпы сипаттамасы
1.3 Оқушылардың экономикалық білімдерінің сапасына қойылатын талаптар
2 тарау Мектеп оқушыларына арналған «Экономика негіздері» пәні бойынша оқу бағдарламасын талдау
2.1 Мектеп оқушыларына арналған «Экономика негіздері»пәні бағдарламасының құрылымдық ерекшеліктері
2.2 8 сынып оқушыларына «Экономика негіздері» бойынша тақырыптардан сабақ беру үлгілерін талдау
Қорытынды
1. «ЭКОНОМИКА НЕГІЗДЕРІ» КУРСЫН МЕКТЕПКЕ ЕНГІЗУДІҢ ҒЫЛЫМИ . ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1. Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары
1.2 Мектептегі ”Экономика негіздері” курсы мазмұны мен құрылымының жалпы сипаттамасы
1.3 Оқушылардың экономикалық білімдерінің сапасына қойылатын талаптар
2 тарау Мектеп оқушыларына арналған «Экономика негіздері» пәні бойынша оқу бағдарламасын талдау
2.1 Мектеп оқушыларына арналған «Экономика негіздері»пәні бағдарламасының құрылымдық ерекшеліктері
2.2 8 сынып оқушыларына «Экономика негіздері» бойынша тақырыптардан сабақ беру үлгілерін талдау
Қорытынды
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Соңғы жылдардағы қоғамдық сана және қоғамның әлеуметтік сұранысы Республика мектептерінде “Экономика негіздері” пәнін оқытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Экономикалық білімге деген сұраныстың өсуі экономикалық білім берудің таралуының шапшаңдығын байқатуда.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып, оқушыларға экономикалық білім беру мазмұны ғылыми негізде анықталды.
Қазіргі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып тұр. Бүгінде дүние жүзінің көптеген елдеріндегі мектептерде экономикалық білімді жүйелі де, сапалы түрде оқытуға баса назар аударылған. Барлық мектептерде оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің қажеттілігінің туындауына сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен жүргізу; соның бірі ретінде экономиканы негізгі пән ретінде жалпы білім беретін мектептердің оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе болып отыр. Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде экономикалық білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылуда. Болашақ ұрпаққа қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық білімді игере отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана білу. Экономикалық білімнің практикалық қажеттілігі - оның адам тәжірибесінде күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде. Экономикалық білімді қолданумен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің жалпы адамзат тәрбиесін, мәдениетін қалыптастырудағы және адамгершілікке, үнемділікке, іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Осы экономикалық білім беру арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерін шешуде өзінің үлесін көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп үміт етіп, экономика негіздері пәнін мектеп бағдарламаларына енгізу өте маңызды мәселе деп есептейміз.
Экономикалық білім 12 жылдық білім беру жүйесінде жалпы білім берудің құрамды бөлігі ретінде қарастырылып, “Адам және қоғам” білім беру аймағында интеграцияланған “Қоғамдық білім негіздері”, “Экономикалық білім негіздері”, “Экономика” пәндері негізінде берілу жоспарланған.
Оқу құралында мұғалiмнiң кәсіби шеберлiгiн жетiлдiру мақсатында экономикалық бiлiмнiң мазмұны және оны оқытып-үйретудiң өзiндiк ерекшелiктерi сипатталады.
Экономикалық білімге деген сұраныстың өсуі экономикалық білім берудің таралуының шапшаңдығын байқатуда.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып, оқушыларға экономикалық білім беру мазмұны ғылыми негізде анықталды.
Қазіргі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып тұр. Бүгінде дүние жүзінің көптеген елдеріндегі мектептерде экономикалық білімді жүйелі де, сапалы түрде оқытуға баса назар аударылған. Барлық мектептерде оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің қажеттілігінің туындауына сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен жүргізу; соның бірі ретінде экономиканы негізгі пән ретінде жалпы білім беретін мектептердің оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе болып отыр. Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде экономикалық білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылуда. Болашақ ұрпаққа қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық білімді игере отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана білу. Экономикалық білімнің практикалық қажеттілігі - оның адам тәжірибесінде күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде. Экономикалық білімді қолданумен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің жалпы адамзат тәрбиесін, мәдениетін қалыптастырудағы және адамгершілікке, үнемділікке, іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Осы экономикалық білім беру арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерін шешуде өзінің үлесін көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп үміт етіп, экономика негіздері пәнін мектеп бағдарламаларына енгізу өте маңызды мәселе деп есептейміз.
Экономикалық білім 12 жылдық білім беру жүйесінде жалпы білім берудің құрамды бөлігі ретінде қарастырылып, “Адам және қоғам” білім беру аймағында интеграцияланған “Қоғамдық білім негіздері”, “Экономикалық білім негіздері”, “Экономика” пәндері негізінде берілу жоспарланған.
Оқу құралында мұғалiмнiң кәсіби шеберлiгiн жетiлдiру мақсатында экономикалық бiлiмнiң мазмұны және оны оқытып-үйретудiң өзiндiк ерекшелiктерi сипатталады.
1. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңы Астана, Ақорда 2007. 27 шілде № 319 – III ҚРЗ.
2. Қазақстан республикасының мемелекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты/ Жалпы орта білім../ Негізгі ережелер., Астана-2006
3. Арын Е.М.,Сатубалдин С.С., Аганина К.Ж. Экономикалық білім негіздері /оқулық «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-11-сыныптар
4. Жексенбаева У.Б. Компетентностно ориентированное образование в современной школе./учебно-методическое пособие. Алматы, 2009 -178.
5. Ө.Қ.Шеденов, Б.А.Жүнісов Экономикалық ілімдер тарихы. Оқулық, Алматы 2006
6. А.И. Галаган Интеграционные процессы в области образования: анализ мировых тенденций. //Менеджмент в образований №4, 2006.
7. Аганина К.Ж., Мусабеков С.М., Абибуллаева Ж, Даулеткулова А. Экономикалық білім негіздерінен тест тапсырмалары, «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-11-сынып
8. Аганина К.Ж., Касимова Ж.Р., Дайкенов Т.Е..Даулеткулова А.У., Абибуллаева Ж. Экономикалық білім негіздеріне жұмыс дәптері «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-9-сынып
9. Аганина К.Ж. Подготовка менеджеров экономического образования
/ Материалы международной конференций КазНУ им. Аль-Фараби 2005 г-
10. Аганина К.Ж. Совершенствования экономического образования школьников в условиях 12-летней школы // 12-жылдық білім 12-летняя школа №5 2005
11. Аганина К.Ж. Основы экономических знаний / методика обучения 5-11 классы/ Алматы, Жазушы-2005 г. 86 стр.
12. Аганина К.Ж. , Сырбаева Ш.Ж. Дидактические условия развития экономических знаний учащихся начальной школы на основе интеграции учебных предметов. // Материалы международной научно-практической конференции “Реформирование высшего педагогического образования Казахстана: история, опыт и перспективы” Атырау, 2007
13. Аганина К.Ж. Интеграцияланған пән мазмұнын түзудің ғылыми-педагогикалық алғышарттары. // БІЛІМ әлемінде. В мире ОБРАЗОВАНИЯ. In the world of EDICATION № 5, 2007
14. Аганина Қ.Ж, Хажгалиева Г. Жоғарғы оқу орындарында құзыреттілік тұрғыда білім беру. // БІЛІМ әлемінде. В мире ОБРАЗОВАНИЯ. In the world of EDICATION № 2, 2007
15. Аганина К.Ж.. Организационно-педагогические условия подготовки учителей интегрированных курсов на основе компетентностного подхода //БІЛІМ әлемінде, в мире ОБРАЗОВАНИЯ In the world of EDUCATION. - 2008. № 5.
16. Аганина К.Ж., Даулеткулова А.У. Дидактические особенности составления компетентностно-ориентированных заданий //БІЛІМ әлемінде, в мире ОБРАЗОВАНИЯ In the world of EDUCATION. - 2008. № 6.
17. Аганина К.Ж. 12 жылдық білім беру жүйесін ендірудің тұжырымдамалық негіздемесі. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №1 2009ж. /3-5беттер/
18. Аганина К.Ж. Байжуманова Н.С. Педагогикалық технологиялар негізінде студенттердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №1 2009ж 24-29 беттер
19. Аганина К.Ж. Экономикалық білім беруді жетілдіру – бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру факторы ретінде. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №3 2009ж. 3-5 беттер
20. Аганина К.Ж. Даулеткулова А.У. 12 жылдық білім беру жағдайында мұғалімдерді дайындау. Проблемы и перспективы инновационного развития системы непрерывного профессионального образования на современном этапе. Материалы международной научно-практической конференции. НАО им.Ы.Алтынсарина, АГТУ 10-11 апрель. Алматы, 2009. Стр 87-89.
21. Балыкбаев Т.О. Аганина К.Ж. Организационно-педагогические вопросы совершенствования экономической и правовой культуры учащихся на основе интеграции. // Профессионал Казахстана №4 2009ж. стр 2-5.
22. Нуриев М.А. Аганина Қ.Ж, Білім мазмұнын кіріктіру негізінде оқу жүктемесін азайту. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж.
23. Аганина К.Ж, Бастауыш мектептегі экономикалық білім негіздері// БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж
24. С. С. Сатыбалдин, Қ. Ж. Ағанина, Ж. С. Абибуллаева, С. М. Мүсабеков, А. Ө. Дәулетқұлова Экономикалық білім негіздері /бағдарлама// БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж
25. Аганина К.Ж, Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары // Хабаршы Павлодар. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің хабаршысы. Педагогика серияся № 1, 2010 / 9-15беттер/
26. Аганина К.Ж, Ыбышева С Содержательная характеристика программы спецкурса формирование налоговой культуры старшеклассников //МАКТАБ ВА КАЁТ. Школа и жизнь – Ташкент, 2010. - № 2. Стр 6-10
27. Аганина К.Ж, Ыбышева С Формирования налоговой культуры в системе непрерывного образования //Материалы международной-научно-практической конференции, г.Новосибирск, Апрель 2010
28. Аганина К.Ж, Ыбышева С Салық мәдениетін қалыптастыру. Оқу құралы. ЖОО студенттеріне арналған. – Алматы: ҚазМемҚызПУ баспасы, 2010. -104 бет
29. Аганина К.Ж, Ыбышева С “Жоғары сынып білім алушыларының салық мәдениетін қалыптастыру” арнайы курс бағдарламасы. ЖОО студенттеріне арналған. – Алматы: ҚазМемҚызПУ баспасы, 2010 - 42 бет
30. Нуриев М.А. Аганина Қ.Ж. Сейсенбаева Ж.А. Қазақстанда білім беру процесін жетілдіру және оның траекториясын анықтау мәселесіне // Педагогика и психология КазНПУ им.Абая № 2 2010ж.
2. Қазақстан республикасының мемелекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты/ Жалпы орта білім../ Негізгі ережелер., Астана-2006
3. Арын Е.М.,Сатубалдин С.С., Аганина К.Ж. Экономикалық білім негіздері /оқулық «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-11-сыныптар
4. Жексенбаева У.Б. Компетентностно ориентированное образование в современной школе./учебно-методическое пособие. Алматы, 2009 -178.
5. Ө.Қ.Шеденов, Б.А.Жүнісов Экономикалық ілімдер тарихы. Оқулық, Алматы 2006
6. А.И. Галаган Интеграционные процессы в области образования: анализ мировых тенденций. //Менеджмент в образований №4, 2006.
7. Аганина К.Ж., Мусабеков С.М., Абибуллаева Ж, Даулеткулова А. Экономикалық білім негіздерінен тест тапсырмалары, «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-11-сынып
8. Аганина К.Ж., Касимова Ж.Р., Дайкенов Т.Е..Даулеткулова А.У., Абибуллаева Ж. Экономикалық білім негіздеріне жұмыс дәптері «Жазушы » Алматы, 2005 ж 5-9-сынып
9. Аганина К.Ж. Подготовка менеджеров экономического образования
/ Материалы международной конференций КазНУ им. Аль-Фараби 2005 г-
10. Аганина К.Ж. Совершенствования экономического образования школьников в условиях 12-летней школы // 12-жылдық білім 12-летняя школа №5 2005
11. Аганина К.Ж. Основы экономических знаний / методика обучения 5-11 классы/ Алматы, Жазушы-2005 г. 86 стр.
12. Аганина К.Ж. , Сырбаева Ш.Ж. Дидактические условия развития экономических знаний учащихся начальной школы на основе интеграции учебных предметов. // Материалы международной научно-практической конференции “Реформирование высшего педагогического образования Казахстана: история, опыт и перспективы” Атырау, 2007
13. Аганина К.Ж. Интеграцияланған пән мазмұнын түзудің ғылыми-педагогикалық алғышарттары. // БІЛІМ әлемінде. В мире ОБРАЗОВАНИЯ. In the world of EDICATION № 5, 2007
14. Аганина Қ.Ж, Хажгалиева Г. Жоғарғы оқу орындарында құзыреттілік тұрғыда білім беру. // БІЛІМ әлемінде. В мире ОБРАЗОВАНИЯ. In the world of EDICATION № 2, 2007
15. Аганина К.Ж.. Организационно-педагогические условия подготовки учителей интегрированных курсов на основе компетентностного подхода //БІЛІМ әлемінде, в мире ОБРАЗОВАНИЯ In the world of EDUCATION. - 2008. № 5.
16. Аганина К.Ж., Даулеткулова А.У. Дидактические особенности составления компетентностно-ориентированных заданий //БІЛІМ әлемінде, в мире ОБРАЗОВАНИЯ In the world of EDUCATION. - 2008. № 6.
17. Аганина К.Ж. 12 жылдық білім беру жүйесін ендірудің тұжырымдамалық негіздемесі. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №1 2009ж. /3-5беттер/
18. Аганина К.Ж. Байжуманова Н.С. Педагогикалық технологиялар негізінде студенттердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №1 2009ж 24-29 беттер
19. Аганина К.Ж. Экономикалық білім беруді жетілдіру – бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру факторы ретінде. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №3 2009ж. 3-5 беттер
20. Аганина К.Ж. Даулеткулова А.У. 12 жылдық білім беру жағдайында мұғалімдерді дайындау. Проблемы и перспективы инновационного развития системы непрерывного профессионального образования на современном этапе. Материалы международной научно-практической конференции. НАО им.Ы.Алтынсарина, АГТУ 10-11 апрель. Алматы, 2009. Стр 87-89.
21. Балыкбаев Т.О. Аганина К.Ж. Организационно-педагогические вопросы совершенствования экономической и правовой культуры учащихся на основе интеграции. // Профессионал Казахстана №4 2009ж. стр 2-5.
22. Нуриев М.А. Аганина Қ.Ж, Білім мазмұнын кіріктіру негізінде оқу жүктемесін азайту. // БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж.
23. Аганина К.Ж, Бастауыш мектептегі экономикалық білім негіздері// БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж
24. С. С. Сатыбалдин, Қ. Ж. Ағанина, Ж. С. Абибуллаева, С. М. Мүсабеков, А. Ө. Дәулетқұлова Экономикалық білім негіздері /бағдарлама// БІЛІМ әлемінде. В мире Образования, In the world of EDUCATION №5 2009ж
25. Аганина К.Ж, Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары // Хабаршы Павлодар. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің хабаршысы. Педагогика серияся № 1, 2010 / 9-15беттер/
26. Аганина К.Ж, Ыбышева С Содержательная характеристика программы спецкурса формирование налоговой культуры старшеклассников //МАКТАБ ВА КАЁТ. Школа и жизнь – Ташкент, 2010. - № 2. Стр 6-10
27. Аганина К.Ж, Ыбышева С Формирования налоговой культуры в системе непрерывного образования //Материалы международной-научно-практической конференции, г.Новосибирск, Апрель 2010
28. Аганина К.Ж, Ыбышева С Салық мәдениетін қалыптастыру. Оқу құралы. ЖОО студенттеріне арналған. – Алматы: ҚазМемҚызПУ баспасы, 2010. -104 бет
29. Аганина К.Ж, Ыбышева С “Жоғары сынып білім алушыларының салық мәдениетін қалыптастыру” арнайы курс бағдарламасы. ЖОО студенттеріне арналған. – Алматы: ҚазМемҚызПУ баспасы, 2010 - 42 бет
30. Нуриев М.А. Аганина Қ.Ж. Сейсенбаева Ж.А. Қазақстанда білім беру процесін жетілдіру және оның траекториясын анықтау мәселесіне // Педагогика и психология КазНПУ им.Абая № 2 2010ж.
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Соңғы жылдардағы қоғамдық сана және
қоғамның әлеуметтік сұранысы Республика мектептерінде “Экономика негіздері”
пәнін оқытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Экономикалық білімге деген сұраныстың өсуі экономикалық білім берудің
таралуының шапшаңдығын байқатуда.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму
ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушыларға экономикалық білім беру мазмұны ғылыми негізде анықталды.
Қазіргі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі
терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты
экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып тұр.
Бүгінде дүние жүзінің көптеген елдеріндегі мектептерде экономикалық білімді
жүйелі де, сапалы түрде оқытуға баса назар аударылған. Барлық мектептерде
оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің қажеттілігінің
туындауына сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен жүргізу; соның бірі
ретінде экономиканы негізгі пән ретінде жалпы білім беретін мектептердің
оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе болып отыр.
Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде экономикалық
білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылуда. Болашақ ұрпаққа
қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық білімді игере
отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана білу.
Экономикалық білімнің практикалық қажеттілігі - оның адам тәжірибесінде
күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде.
Экономикалық білімді қолданумен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық
білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің
жалпы адамзат тәрбиесін, мәдениетін қалыптастырудағы және адамгершілікке,
үнемділікке, іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Осы экономикалық білім беру
арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерін шешуде өзінің үлесін
көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп үміт етіп, экономика
негіздері пәнін мектеп бағдарламаларына енгізу өте маңызды мәселе деп
есептейміз.
Экономикалық білім 12 жылдық білім беру жүйесінде жалпы білім
берудің құрамды бөлігі ретінде қарастырылып, “Адам және қоғам” білім беру
аймағында интеграцияланған “Қоғамдық білім негіздері”, “Экономикалық
білім негіздері”, “Экономика” пәндері негізінде берілу жоспарланған.
Оқу құралында мұғалiмнiң кәсіби шеберлiгiн жетiлдiру мақсатында
экономикалық бiлiмнiң мазмұны және оны оқытып-үйретудiң өзiндiк
ерекшелiктерi сипатталады.
Қазіргі кезде мектептегі экономика негiздерi бойынша әр сыныпқа
арналған әр түрлі тақырыптық үлгi жоспарлары бар. Бірақ мектеп оқушылары
мен мұғалімдерге арналып жазылған оқулықтарға қарағанда оқытудың
әдістемесімен айналысатын ғалымдардың саны аз. Бүгінгі кезде осы мәселемен
айналысатын ғалым әдіскерлердің бірі профессор Қ.Ағанина, ол Экономикалық
білім негіздері пәнінен 5-сыныптан бастап 11-сыныпқа дейін арналған оқыту
әдістемелерін орындап, оларды кітапша етіп шығарған.
Ғалымдардың бұл мәселеге жеткіліксіз көңіл бөлуі мектептердегі
экономикалық пәндердің жағдайымен байланысты. Себебі бұл пәнге деген
көзқарас әлі де төмен деңгейде: біріншіден, ол мектепте қосымша пән ретінде
жүргізіледі, ал екіншіден, оны барлық мектептерде өтпейді.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі: Мектеп оқушыларына
Экономика негіздері пәнінен сабақ беру арқылы олардың бойында
экономикалық мәдениет пен тәрбиені қалыптастыруды қарастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Тақырыпты зерттеудің
мақсаты-Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық білім беру жүйесінде
экономиканы оқыту арқылы жеке тұлғаның қоғам дамуының барысында алатын
орнын білуге, оның экономикалық сауаттылығын қалыптастыруға байланысты
жолдарын анықтау болып табылады. Аталған мақсатқа жету барысында зерттеудің
алдына келесідей міндеттер қойылады:
- оқушыларға экономикалық қатынастар туралы ойды дамыту;
- экономикалық қызметке тән және қоғамда адамның толығымен қызмет
жасауына қажетті білімді дамыту;
- жеке экономикалық білімдерді қабылдау, бақылау және қазіргі
экономикалық көзқарастарды түсіндіру;
- 8сынып оқушыларына арналған Экономика негіздері пәнінің
бағдарламасы бойынша сабақ оқытуды қарастыру.
Диплом жұмысының ғылыми және әдіснамалық негіздері: ҚР білім
беруді 12 жылдыққа көшіру, оқушылардың экономикалық білімі мен тәрбиесін
қалыптастыруды арттыру мәселелерін қарастырған ғалымдар: А. Құсаинұлы,
М.Н.Сарыбеков, А. Құсаинов, Қ.Ағанина және Р.С. Амандосова. Қазақстандағы
қаржы рыногының қалыптасуы мен дамуының теориялық және әдістемелік
аспектілері қазақстандық экономистер Я.Әубәкіров, Қ.Қ. Ілиясов, М.Ә.
Тілеужанова, Г.С. Сейтқасымов, Б.А. Көшенова, С. Құлпыбаев, А.А.
Арыстановтардың ғылыми еңбектерінде қарастырылған. Дипломдық жұмыс осы
авторлардың еңбектеріне сүйеніп орындалды. Сонымен қатар БАҚ
шыққан мақалалар пайдаланылды.
Ақпараттық база ретінде ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің
қаулылары, басқа да нормативтік құжаттар, ҚР Қаржылық қадағалау
Агенттігінің, Қазақстан қор биржасының материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмысының ғылыми және практикалық маңызы:Тараз қаласының № 5-
орта мектебінде мемлекеттік педагогикалық практиканы өту барысында осы
мектептің 8 сыныптарында Экономика негіздері пәнінен сабақтар
өткізілді.
Диплом жұмысының құрылымы: Бұл жұмыс кіріспе, 2 тарау, 4
параграфтан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Диплом жұмысының көлемі:
1. ЭКОНОМИКА НЕГІЗДЕРІ КУРСЫН МЕКТЕПКЕ ЕНГІЗУДІҢ ҒЫЛЫМИ –
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары
Қазақстан Республикасының заңнамалары мен арнайы құжаттарында білім
мен тәрбие берудегі мемлекеттік саясат белгіленіп, қазіргі білім беру
мақсаты мен міндеттері көрсетіліп, оны шешу бағыттары айқындалған. [1].
Қазіргі қоғамның білім деңгейі мен интеллектуалдық әлеуеті ұлттық
байлықтың маңызды құрамы ретіндегі сипатқа ие болып, ал адамның
білімділігі, кәсіби икемділігі, шығармашылыққа талпынысы және қалыптан тыс
жағдайларда әрекет ете білуі Қазақстан Республикасының өрлеуіне негіз, ал
тұрақты дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шарт бола алады.
Еліміздің жаңа білім беру жүйесі әлемдік білім кеңістігіндегі жалпы
талаптарға сәйкес келетіндей білім алушыларды өздігінше дамуға, алған
білімдерін шығармашылықпен жүзеге асыра білуге икемдейтін, күтілетін
нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғыдағы білім жүйесі болуы қажет.
Жалпы орта білім беру сапасын арттыру мақсатында білім беру
жүйесінің даму бағыттарын айқындап, даму тракториясын белгілеу және соның
негізінде күтілетін нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғысынан келуге
бағытталған білім беру жүйесін жетілдірудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесінің қазіргі жағдайына
жасалған талдаулар негізінде білім беруді жетілдіру бағыттарын айқындауға
үлкен мүмкіндік туады. Қазақстанның əлемдік білім беру кеңістігіне кіруі,
елдегі білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оның мазмұнын ашуды
талап етуде.
12 жылдық жалпы орта білім беру жүйесіне көшудің тұжырымдамалық
негіздерін жетілдіру қазіргі күн тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі
деуге болады [2].
12 жылдық орта білім беру жүйесіне көшу - әлемдік білім кеңістігіне
еркін енуді көздейтін заман талабынан туындап отырған мәселе.
Жас жеткіншектің әлеуметтік және қоғамдық өмірдегі өзгерістерге
икемделе отырып, болашақ өмірге еркін енуіне дайындығын тың мазмұнды жаңа
мектеп қана қамтамасыз ететінін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр
Кез келген жаңа идеяның өмірге еніп, жүзеге асырылуы оның ғылыми-
тұжырымдамалық негізін жасаудан басталатыны белгілі.
Қазақстан ғалымдары еліміздің мектептеріндегі білім беру саласының
белгілі тәжірибелі мамандарымен бірлесе болашақ мектептегі білім берудің
негізгі ұстанымдарын белгілеп, соның негізінде нормативтік және
процессуалдық құжаттар дайындауда
Білім беруді ұйымдастыруда негізгі тұрғылар ретінде:.
-жеке тұлғалық,
-іс-әрекеттілік,
-құзыреттілік
тұрғылар алынды, олар жалпы білім беруді ұйымдастырудағы жаңаша
көзқарас ретінде қарастырылуда.
Құзыреттілік – білім, білік, дағдыларды шығармашылық негізде жүзеге
асыра білу қабілеттілігі десек, бүгінгі таңдағы білім беру мазмұны әрбір
білім алушының стандартпен айқындалған мынадай түйінді құзыреттіліктер
түріндегі білім беру нәтижелеріне қол жеткізуіне бағытталған:
- мәселелердің шешімін табу құзыреттілігі;
- ақпараттық құзыреттілік;
- коммуникативтік құзыреттілік.
Білімділік көрсеткіші жоғарыдағы құзыреттіліктердің қалыптасу
деңгейімен сипатталады.
Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес дайындалған 12- жылдық білім
беруді жүзеге асыруға бағытталған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
жалпыға міндетті білім стандартының негізгі ерекшелігі:
- білім берудегі жеке тұлғалық, іс-әрекеттілік және құзыреттілік
тұрғыларының енгізілуімен,
- білім мазмұнын жетілдіруге негізделген кіріктірілген
(интегрецияланған) пәндердің ендірілуімен,
- оқу және демалыс мерзімдеріне өзгертулер ендірілуімен,
- білім сапасын бағалау жүйесінің өзгертілуімен,
- бағдарлы оқыту бағытының кеңейтілуімен сипатталады.
Еліміздегі 12-жылдық білім беру жүйесіне енгізуге ұсынылған
интеграцияланған пәндер және бағдарлы мектептегі жеке пәндер:
- Қоршаған әлем,
- Өзін-өзі тану,
- Көркем еңбек,
- Жаратылыстану,
- Қоғамдық білім негіздері,
- Көркем мәдениет,
- Әлемдік көркем мәдениет,
- Экономика,
- Құқық
ҚР білім мазмұнын жетілдірудің негізгі бағыттары:
-мектептегі білім мазмұнын қоғамның жылдам өзгермелі
сұраныстарына сәйкестендіру;
-сұранысты қанағаттандыруға үйрету, өздігінше білім алуға және
оны іс жүзінде пайдалана білуге, оқушыны іс-әрекет субьектісі ретінде
нақты, үздіксіз дамуына жағдай жасау;
-білім мазмұнын білім алушылардың жеке дамуындағы білім беру
ортасы ретінде қарастыру;
-білім мазмұнының білім берушілік компоненетін жетілдіру,
яғни білім мазмұнына білім алушылардың игеруі қажет негізгі құзыреттілікті
компетенцияларды, технологияларды енгізу;
-білім алушыларды жүйелі түрде бағытталған ғылыми таным
әрекеттерімен таныстырып, ақпараттық технология негізінде жетекші
мотивацияны қалыптастыратын оқу жағдайларын кеңінен қолдану;
-білім мазмұнын гуманизациялауды қамтамасыз ету және білім
алушының білім алудағы талғамын ескеру.
Жалпы орта білім беру деңгейінің негізгі мақсаты – бейіндік оқытуды
іске асыру, білім алушылардың саналы түрде кәсіптік, азаматтық, тұлғалық
өзін-өзі анықтауына мүмкіндік беретін түйінді құзыреттіліктерді игеруін
қамтамасыз ету және даралық білімдік қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Орта мектептердегі бейіндік оқыту: жаратылыстану-математика,
әлеуметтік-гуманитарлық, технологиялық бағыттар және оларға сәйкес келетін
типтік оқу жоспары бойынша жүзеге асыру жоспары жалғасуда.
Орта білім беру оқу бағдарламалары бейіндік оқытудың (базалық
пәндер) барлық бағыттарында оқып үйрену үшін міндетті және техникалық және
кәсіптік білім беру ұйымдарының білім беру оқу бағдарламаларының мазмұнына
кіреді.
Күтілетін нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғысынан келуді
жүзеге асыратын білім беру жүйесінің жаңа үлгісі келесілерді қамтамасыз
етеді:
- білім алушының дайын білімдерді алушы ретіндегі енжар қалыптан
танымдық үрдістің белсенді субъектісі бола алатын білім алушыға айналуын
қамтамасыз ететін мектеп қызметінің маңызды процесі ретіндегі оқудың ролін
көтеруді;
- оқу пәндері арқылы білім беру процесінде білім алушылардың
құзіреттілігін қалыптастыру мен дамытуды;
- білім берудің әрбір деңгейінде орта білім берудің құрылымы мен
мазмұнының білім алушылардың психофизиологиялық және жас ерекшеліктеріне,
олардың мүмкіндіктері мен қабілеттеріне сәйкес келуін;
- білім берудің әртүрлі деңгейлерінде тұлғаның дамуының бірізділігін
сипаттайтын күтілетін оқыту нәтижелерінің әрдеңгейлі жүйесін құруда
сабақтастықтың сақталуын;
- білім берудің сәйкес деңгейлерін бітіруші түлектердің тұлғалық
сапасы ретінде көрініс табатын құзіреттіліктер түріндегі күтілетін
нәтижелерді болжауды;
- оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде білім алушыларды нәтижелі
әлеуметтендіруді;
- білім алушылардың сәйкес құзреттіліктерді меңгерудегі оқу
жетістіктерінің деңгейлерін анықтау негізінде білім алушылардың,
мектептердің, білім беру жүйелерінің даму өзгерісінің мониторингін жасауды.
Болашақтағы жалпы білім берудің мақсат, міндеттері 12 жылдық білім
беру жүйесін ендірумен сипатталады. 12 жылдық орта білім берудің көздеген
мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес мынадай білім беру нәтижелері
белгіленген:
-білім алушыларды әлеуметтендіру – бағдарлану және құндылықтар
жүйелері түріндегі тұлғалық нәтижелер;
- пәндік нәтижелер – оқу-тәрбие үдерісінің шеңберіндегі және нақты
өмір жағдайларындағы мәселелерді шешу кезінде қолданылатын іс-әрекеттің
әмбебап тәсілдері ретінде қалыптастырылған түйінді құзыреттіліктер;
- пәнді оқыту нәтижелері – игерілген білім, іскерлік, дағды және
білім беру салалары бойынша құзыретттіліктер.
Жалпы орта білім беру саласына прогрессивті өзгерістерді енгізу
ұсынылуда. Бұл өзгерістердің негізгілерінің бірі ғылым негіздері бойынша
білім мазмұнын жетілдіру десек, мектептегі оқытылатын білім көлемін
әрдайым үстемелеп отыру қажетілігі дәлелденіп отыр.
Қазіргі таңда мектеп оқушыларына дәстүрлі пәндермен қатар экономика,
экология, психология, саясаттану, дінтану ғылымдары негіздерін оқыту заман
талабына айналуда. Сонымен қатар, балалардың жалпы психологиялық дамуын
ескеру, осыған сәйкес оқу жүктемесінің шектен шықпай, талапқа сай келуін
қадағалау, білім мазмұнының оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыруға
бағытталып іріктелуін қатаң ескеру педагог ғалымдардың жұмысына қойылатын
негізгі талап болуда. Осындай талаптарды қанағаттандыру мүмкіндіктерінің
бірі ретінде мектепте оқытылатын интеграцияланған пәндерді жүйеге келтіріп,
оны мектеп практикасына енгізу болып отыр.
Білім беруді дамытудың мемлекеттік саясатын жүзеге асыруда
материалдық-техникалық базаны жаңартуға және білім беру саласын
қаржыландыруға айтарлықтай көңіл бөлінуде.
ҚР 2008-2009 ж.ж. оқу жылдарында Республиканың 96% мектептері
интернет желісіне қосылды. Қазақстандық білім беру порталы құрылды
(www.portal.edu.kz.).
Сонымен қатар, ауыл мектептерінің дамуын қамтамасыз ету үшін Ауыл
мектебі бағдарламасы іске асырылды. Қазақстан мектептерді
компьютерлендіруді ТМД елдерінің ішінде бірінші болып аяқтады. 100 мектеп
және 100 аурухана, Жол картасы бағдарламалары жемісті түрде жүзеге
асырылуда.
12 жылдық жалпы білім беруге көшуге байланысты материалдық-техникалық
базаны жаңарту және жалпы білім беретін мектептерді, соның ішінде физика,
химия, биология кабинеттерін оқу құралдарымен жабдықтау жобасы іске
асырылып отыр. Мысалы, 2007 жылы республика мектептеріне 1,04 млрд. теңгеге
1000 интерактивті тақта алынса, 2008 жылы бұл мектептерді толығымен
жабдықтау үшін тағы да 721 мектепке интерактивті құралдар алу үшін
бюджеттен 7,3 млрд. теңге қарастырылған.
2010 жылға дейін 6 мыңнан аса республикамыздағы жалпы білім беретін
мектептердің ақпараттық құралдардың ішінен 80%-ның лингофондық және
мультимедиялық кабинеттері мен физика, химия және биология кабинеттерінің
жабдықталатыны жоспарланған болатын. 2008-2010 жылдары лингофондық және
мультимедиялық кабинеттерді жабдықтауға 7 763 092 мың теңге қаржы
қарастырылып отыр, яғни, 2008 жылға - 2 676 454 мың теңге, 2009 жылға -2
543 319 теңге және 2010 жылға - 2 3 31 193 мың теңге.
Білім беруді дамытудың негізгі бағыттарының бірі Қазақстан
Республикасының білім беру жүйесін оқу-әдістемелік құралдарымен қамтамасыз
етуді қалыптастыру және жетілдіру болып табылады.
1991 жылдан бастап жалпы орта білім беру жүйесіне арналған
оқулықтарды әзірлеу, қайта әзірлеу және байқаудан өткізулер тұрақты
жүргізілуде. 2009 жылға Оқулық баспаға ұсынылған оқулықтар саны 700-ден
асты.
Мектептегі жұмыстың нәтижелі болуы мектепті білікті кадрлармен
қамтамасыз етумен байланысты.
Білімді кадрларды даярлаудың шеберханалары, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Қаулысымен Абай атындағы Алматы университеті Қазақ ұлттық
педагогикалық университеті болып қайта құрылды және Ақтөбе, Қостанай,
Семей, Павлодар, Тараз қалаларында бес педагогикалық институт қайта ашылды.
Осылайша, елімізде педагогикалық кадрларды дайындау бойынша жоғарғы
педагогикалық білім беру жүйесі құрылды. Осы жұмыстардың арқасында мектеп
мұғалімдерінің білім деңгейлері көтерілді. Республика бойынша жалпы алғанда
2010 жылы жұмыс істейтін мұғалімдердің 85,5 %-ның жоғарғы білімдері болды,
13,4 % - орта кәсіби, 0,4 % - бастапқы кәсіби, 0,8 % - жалпы орта.
Қазіргі кезде білім беру саласындағы халықаралық ынтымақтастық
халықаралық келісімшарттардың, келісімдердің және конвенциялардың негізінде
жүзеге асырылады.
Қазақстанда білім беру процесін жетілдіру және оның траекториясын
анықтау тұжырымдамасын жүзеге асыру нәтижесінде:
- қазіргі еліміздегі білім беру жүйесін реттейтін нормативті-құқықтық
базасын нақтылауға;
- мектеп, техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындары мен жоғары
оқу орындарындағы білім мазмұнының қайталануына жол бермейтіндей
етіп, сабақтастық және кіріктіру принциптері негізінде білім мазмұнын
іріктеуге;
- түрлі пәндердің білім мазмұнын кіріктіру принципі негізінде оқу
жүктемесін азайтуға;
- білім сапасын арттыруға негізделген білім берудің жаңа технологияларын
ендіруге;
- білім беру стандарттарының қазіргі талабына сай типтік бағдарлама, оқу
жоспарлары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарын сапалы
дайындауға;
- өздігінше білім алып, өзін-өзі рухани жетілдіруге бейімдейтін
құзыреттілікке бағытталған білім алуға;
- қоғамның әлеуметтік тапсырысын ескере отырып, мұғалімді кәсіби
дайындау жүйесін жетілдіруге;
- Қазақстан Республикасының әлемдік білім кеңістігіне енуіне байланысты
кәсіби міндеттерді шығармашылықпен іске асыратын маман дайындаудағы
жаңа жүйелерді ұсынуға;
- мектеп жасына дейінгі, 3-5 жастағы барлық балаларды толығымен
балабақшамен қамтамасыз ету қажеттілігін дәлелдейтін тұжырымдамалық
ұсыныстар жасауға;
- мектептердің 12 жылдық білім беру жүйесіне тиімді жолмен көшуіне;
- техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындары білім алушыларының
сапалық деңгейін көтеруге;
- жоғары оқу орындарының түгелдей кредиттік жүйеге көшуіне;
- білім сапасын бағалаудың ортақ жүйесіне көшуге;
- жоғары оқу орындарының оқытушы-профессор кадрлармен қамтамасыз ету
жұмыстарын жетілдіруге;
- педагог мамандардың әлеуметтік статусын көтеруге;
- білім беру мекемелерінің білікті кадр мамандармен толықтырылуына,
жағдай жасауға;
- білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын нығайтуға
бағытталған жұмыс жоспарларын белгілеуге мүмкіндік туады.
Қазіргі таңда құзыреттілік тұрғыда экономикалық білім беру
мүмкіндіктері қарастырылу жалғасуда.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кірігуіне қатысты
білім беру саласына қойылып отырған заман талабы – шығармашылықпен жұмыс
істей алатын, бәсекеге қабілетті тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру. Бұл
жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік
бағдарламасына сәйкес, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшумен байланысты
жүзеге асыру жоспарланған [3]. 12 жылдық білім беру жүйесінде білім беруді
ұйымдастырудағы жеке тұлғалық, іс-әрекеттілік, құзыреттілік тұрғылар жалпы
білім беруді ұйымдастырудағы жаңаша көзқарас ретінде қарастырылуда [4].
Білім берудегі негізгі мақсат тек білімді, кәсіби мамандандырылған
адам дайындау ғана емес, рухани дүниесі бай және адамгершілігі зор,
қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылықтарды бағалауға және
дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру екенін білім мазмұнын таңдауда
қатаң ескерілетін мәселе екенін баса айтқан жөн. “Тұлға ”-адамның келешек
өмірінің қалыптасу жобасының келбеті. Адам тәрбие негізінде жетіліп,
қалыптасады. Адам болашағын шешетін де тәрбие екендігі ежелден белгілі,
көңілде жатталған ұлы түсінік болғанымен, оны педагогикалық психологиялық
тұрғыдан келгенде қалай жүргізу керек, қалай ұйымдастыру керек деген мәселе
күн тәртібінен түспейтіні ақиқат. Адам өмірінде тәрбие мәңгілік категория
болса, оны ұйымдастыру, жүзеге асыру еш уақытта ескірмейтін, қайта уақыт
озған сайын жаңарып, әрбір кезеңнің өз талабына сай жетіліп отыратын
үздіксіз үрдіс деп түсінеміз. Демек, бұл процесте жеке тұлғаның
психологиялық даму ерекшеліктеріне жете көңіл бөлу қажет екенін ғалымдар
дәлелдеп отыр.
С.И.Ожегов сөздігінде берілген анықтамада: “жеке тұлға – адам қандай
да бір қасиет, қабілет тасушы” ретінде қарастырылады[5]. М.Н.Дъяченко,
Л.А.Кандыбовичтің “Психология” анықтамалық сөздігінде: “Жеке тұлға
–саналы, сөйлеу, шығармашылық қабілеттері бар қоғамдағы табиғи тірі
организм - адам”[6]. Жеке тұлға атауы екі негізгі бағытта қолданылады:
1) кез келген саналы адам;
2) өзінің психикалық даму үрдісін және мінез құлық, жүріс-тұрысын
басқара алатын қабілетіне сай деңгейдегі психикасы бар адам. Индивид болып
туады, ал тұлға болып қалыптасады [6]. Тәрбиенің өзекті мәселесі – білім
негізінде жеке адамның ғылыми көзқарасын қалыптастыру арқылы адамдардың
өндірістегі, қоғамдық тұрмыстағы қарым-қатынасын қалыптастыру екені
белгілі. Ал осы жеке тұлғаны қалыптастыру білім беру мен тәрбие процесінде
жүзеге асырылатындықтан , білім мазмұнын таңдауда әр баланың жеке тұлғалық
ерекшеліктерін ескеру мәселесі тереңірек, нақтырақ қарастырылуы қажет
болады.
Ал “құзырет”- оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру
мақсатындағы табысты іс-әрекеттеріне қажетті білім дайындығына әлеуметтік
сұраныс. “Құзыреттілік”- сәйкес құзыретке ие болу негізінде іс-әрекетті
жүзеге асыру қабілетінде байқалатын тұлғалық қасиет (немесе тұлғаның өзара
байланысқан қасиеттерінің жиынтығы). Оқушылардың негізгі құзыреттілігі
ретінде: құндылық-бағдарлық, жалпы мәдени, оқу- танымдық, ақпараттық
технологиялық, әлеуметтік-еңбек, коммуникативтік, өзін-өзі тұлғалық дамыту
құзыреттіліктері белгіленген [4]. Яғни, оқушылар мектепте алған терең
білімдерін болашақта пайдалана білуге бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге
асыру қабілеттерін дамытуға күш салуымыз керектігі баса айтылған. Демек,
бүгінгі таңда құзыреттілік тұрғы білім мазмұнын таңдау, білім берудің
мақсаты мен міндетін, нәтижесін айқындауда дәстүрлі бағыттармен тікелей
байланыста бола отырып, білім берудің жетекші үлгісіне айналуда.
Мамандардың пікіріне сүйене отырып, 12- жылдық білім жүйесіндегі
жалпы орта білім мазмұнын анықтауды тікелей құзыреттілік тұрғылар
негізінде анықтаған орынды болады деп есептеп, әрбір білім аймақтары
бойынша, ғалымдар мен білікті мамандардан құралған ұжым білім беру
аймақтары бойынша құзыреттіліктерді анықтады. Қазіргі уақытта жеке пәндік
құзыреттіліктерді анықтауға кірісті. Осы пәндік құзыреттіліктер негізінде
оқушылардың болашақ өміріне ең қажетті деген білім мазмұны таңдалынып
алынады. Бұл Қазақстан Республикасы 12-жылдық жалпы орта білім берудің
мемлекеттік стандартының негізгі ерекшеліктерінің бірі болмақшы. Осы
айтылған білім аймақтарының бірі “ Қоғамдық білім” білім аймағына қатысты
анықталған құзыреттіліктер жобамен төмендегіше сұрыпталды:
Қоғамдық білім білім беру аймағы бойынша құзыреттіліктерді
айқындау басты мәселе.
Коммуникативті құзыреттілік: тарих, қоғам, тұлға, қарапайым
экономикалық терминдер, заң және құқық туралы өзіндік пікірлер
қалыптастыру; тарихты кезеңдерге бөлудің принциптерін, қоғам мен заң
арасындағы өзара байланыстарды, қоғамның тарихи және экономикалық дамуының
негізгі заңдылықтарын білу;
Ақпаратты-технологиялық құзыреттілік: жалпы тарихи оқиғаларды
білу, қоғамның экономикалық дамуының, тарихи оқиғалардың себеп-салдарларын,
заңдылықтарын талдау, түсіну және түсіндіре білу.
Кеңістікті-графикалық құзыреттілік: тарихи оқиғаларды уақыт
және кеңістіктер арқылы баяндауды қалыптастыру, тарихи материалдар арқылы
мемлекетер мен халықтардың орналасуын анықтай білу,
Ғылыми-логикалық құзыреттілік: Тарихи оқиғаларды баяндай білу,
зерттеу жұмыстарының әдістерін меңгеру, экономикалық теория негіздерінің
мәнін түсіну, қоғамдық қатынастар және адам құқы туралы негізгі принциптер
мен ережелерді білу.
Жалпы білім мазмұнын жеке тұлға санасын қалыптастыруға, оның ойын
дамытуға бағытталған білім, білік, дағдылар, құзыреттіліктер жүйесі
ретінде қарастыруға болады. Демек, білім берудің негізгі қағидаларын
анықтау – білім мазмұнын таңдау ұстанымдарына тәуелді деуге болады.
Мамандар оқу материалдарын іріктеуде белгілі дидактикалық ұстанымдарды:
ғылымилық. тарихилық, тұтастық, жүйелілік, тиімділік, сабақтастық,
көрнекілік, бірізділік, жас ерекшелігіне сәйкестілік және соңғы уақытта
ұсынылып жүрген: ұлттық, аймақтық ерекшеліктерін ескеру мен мазмұнның
еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму заңдылығына тікелей сәйкес келу
ұстанымдарына міндетті түрде сүйенеді.
Жоғарыда айтылғандармен қатар, білім мазмұнын жетілдіру
жұмыстарында басты ескерілетін мәселенің бірі - болашақ ұрпақ тәрбиесінің
негізі боп саналатын Қазақстан Республикасы азаматтарының осы өлкедегі ата-
бабаларының салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын оқып үйрену, туған өлке тарихымен
тереңірек танысу болуы шарт екендігінде .
Әлемдік деңгейдегі тарихи тұлғалардың, қазақ ойшылдарының
өмірі мен еңбектерін жас ұрпаққа таныстырып, олардың адамгершілік,
отаншылдық қасиеттерін қалыптастыру бағытындағы жұмыстарды жаңғырта түсуге
қазақстан ғалымдары да өз зерттеулерімен үлес қосуда. Республикадағы аса
маңызды идеологиялық міндетіміз – қазақстандық жастарды отансүйгіштікке
тәрбиелеу, әрбір азаматтың өзін-өзі айқын билеуін қалыптастыру. Шынайы
отансүйгіштікті, нағыз азаматтықты қалыптастыру жеке бастың өзін саяси
тұрғыдан айқын сезінуін, өз Отанын саналы түрде таңдауын, жастардың
отансүйгіштікке тәрбиелеудің маңыздылығын арттыру.
Бұл орайда, қазақ ойшылдарының атқарған қызметтері мен олардың
қалдырған тарихи-педагогикалық мұраларына ерекше назар аудару қажеттілігі,
оларды білім мазмұнын таңдауда орынды да, тиімді пайдалана білу әлі де
өзекті мәселе болып қала береді.
Қоғамдағы өзгеріс барысы көрсетіп отырғандай, өмір талаптарына сай
білім мазмұнын таңдауда жоғарыдағы айтылған мәселелермен қатар, осы
мәселені шешуге әсер ететін төмендегі факторларды да ескеру қажет.
Біріншіден, еліміздің бір қоғамдық формациядан екінші
қоғамдық формацияға көшіп, әлеуметтік-экономикалық дамуының әлі де толық
тұрақталмаған жағдайда болуы.
Екіншіден, жаңа педагогикалық тұрғылар мен технологиялардың
ғылыми зерттелуінің мардымсыздығы, іс-тәжірибенің жетіспеушілігі.
Үшіншіден, мектептердің жаңаша білім беруге дайын
мұғалімдермен толық қамтамасыз етілмеуі.
Төртіншіден, мектептердің материалдық-техникалық, оқу-
әдістемелік құралдармен қамтамасыз етілу дәрежесінің әлі де болса қазіргі
талаптарға сай болмауы.
Бүгінгі жеке тұлға ерекшелігін ескере отырып, шығармашылықпен жұмыс
істеуге үйретуге бағытталған 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайында
жаңаша әдіснамалық және әдістемелік зерттеулер одан әрі жалғасуда.
Экономикадан білім беру мақсаты мен міндеттері негізінде
экономика негіздерін беру стандарты ұғымының мән мағынасы анықталады.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму
ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушыларға экономика негіздері беру мазмұны ғылымы негізінде анықталуда.
Экономикалық білім-жалпы білім берудің құрамды бөлігі. Қазіргі
кездегі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі
терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты
экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып отыр.
Бүгінгі таңда дүние жүзінің көптеген елдерінде мектептерде экономикалық
білімді жүйелі де, сапалы түрде беруге баса назар аударылып отыр. Барлық
мектептерде оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің
қажеттілігінен туындайтын сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарды кеңінен жүргізу;
соның бірі ретінде экономиканы негізгі курс ретінде жалпы білім беретін
мектептердің оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе
болуда. Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде
экономикалық білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылып отыр.
Болашақ ұрпаққа қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық
білімді игере отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана
білу. Экономикалық білімнің практикалық пайдасы - оның адам тәжірибесінде
күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде.
Экономикалық білімнің қолдануымен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық
білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің
жалпы адамзаттың мәдениетін қалыптастырудағы, адамгершілікке, үнемділікке,
іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Экономиканы оқыту барысында оқушылардың
бойында халық, ұлт, әлем алдындағы жауапкершілікті тәрбиелеу тиімді. Осы
экономикалық білім беру арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерді
шешуде өзінің үлесін көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп
үміт етіп, экономика негіздері курсын мектептерге енгізу өте маңызды мәселе
болып саналады.
Мектепте экономика негіздерін оқытудың басты мақсаты оқушыларды
экономикалық мәдениет пен қоғамның экономикалық даму заңдылықтары
таныстыру, еңбек ете білуге және рухани материалдық құндылықтармен
қамтамасыз ететін өз елінің патриот азаматы болуға тәрбиелеу.
Мектептерде экономиканы оқытудың мақсаты жеке тұлғаны қоғамның
даму барысында алатын орнын білуге, оның сауаттылығын қалыптастыруға
байланысты анықталады. Мектепте экономиканы оқытудың: білімдік мақсаты –
барлық оқушыларды экономика ғылымының негізі болатын білімдер жүйесімен
және ол білімдерді саналы түрде қолдана алудың іскерліктері мен дағдыларын
берік қалыптастыру болып табылады.
Тәрбиелік мақсаты – оқушылардың экономикалық мәдениеттілігі мен
экономикалық іс-әрекеттері арқылы өмірде қолдана алуды қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты - әрбір жеке тұлғаның ақыл ойының дамуына,
адамгершілікке ұмтылып, әдемілікті сүюге үйретуге жағдай жасау. Экономиканы
оқыта отырып оқушыларға үнемділікті, дәл сезінуді, тілдік ортаны
қалыптастыруға мүмкіндік жасау.
Экономиканы оқытудың міндеттері - білімдерін жалғастыруға, басқа
пәндерді оқып үйренуге, күнделікті тұмыста қолдануға қажетті нақты
экономикалық білімді меңгеру:
- экономикалық қызметке тән және қоғамда адамның толығымен қызмет жасауына
қажетті интеллектуалды дамыту;
- оқушыларға экономикалық қатынастар туралы ойды дамыту;
- экономикалық байланыстар мен экономикалық шешімдер қабылдауда
мүмкіндіктер беру;
- экономикалық мәселелерді талдау;
- өндірістік қатынастар мен экономикалық байланыстар туралы көзқарас
қалыптастыру;
- жеке экономикалық білімдерді қабылдау, бақылау және қазіргі экономикалық
көзқарастарды түсіндіру;
- қоғамдағы экономикалық үрдістер жөніндегі қатынастарға қатысу.
Адам бойында экономикалық сана мен экономикалық бағдар және бейімдеу
мектеп жасында қалыптасатындықтан, кәсіпкерлік пен нарықтық шаруашылықтың
заңдылықтарымен оқушыларды міндетті түрде таныстыра отырып экономикалық
білім негіздерін оқыту кезінде жеке адамның шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуын қарастырып, өзгермелі өмір талаптарына сай жауапкершілік,
табандылық, ынталылық, білімділік сияқты қажетті қасиеттерді қалыптастыру
қажет.
Экономикалық білім берудің негізгі мақсаты - оқушыларға
экономикалық білім негіздері мен қазіргі шаруашылықты жүргізудің, еңбектің
экономикалық ұйымдастырылу механизмдерінің бірлігін, оның іліктестірілуінің
басты бағыттары: еңбектің экологиялық, құқықтық, экономикалық аспектілермен
таныстыру; экономикалық үрдістерді бағдарлауда білік пен дағдының
қалыптасуына жағдай жасау.
Оқушыларда экономикалық білік, дағдыны қалыптастыру үшін олардың
жеке қасиеттеріне сүйене отырып басқару, олардың бағдарына, қажеттігіне
ықпал ету керек. Мектеп оқушыларын экономикалық ойлауға тәрбиелеу жалпы
(интеллектуалды, шығармашылық, логикалық) және арнайы (экономикалық,
политехникалық, кәсіптік) қабілеттіліктерінің дамуына, күнделікті өмірде
экономикалық білімнің қалыптасуына ықпал етеді.
Оқушыларды экономика негіздеріне оқытудағы негізгі мақсаттарды:
- оқушыларды экономикалық біліммен, білік және дағдымен қаруландыру;
- олардың еңбек өніміне, материалдық байлыққа үнемшілдік қатынастарын
дамыту;
- олардың қажеттілігін экономикалық мүмкіндіктерінің қанағатымен өлшей
білуін қалыптастыру;
- оларды экономикалық талдаудың негізіне үйрету, ой еңбегі мен дене
еңбегінің мәдениетіне тәрбиелеу деп нақтылай түсуге болады.
Осыған орай мектептегі экономикалық білім мен тәрбиенің негізгі
міндеттері де нақтыланып көрсетілген:
- оқушыларды қоғамның экономикалық даму заңдарымен, еліміздің саяси
экономикасымен таныстыру;
- күнделікті тұрмыста қолданылатын нарық, базар, жекешелендіру, ақша
т.с.с. терминдердің мағынасын түсіндіру;
- оқушылардың бойында негізгі қасиеттерді: құндылық, үнемділік, өз шығынын
өзі өтеушілік т.б. қалыптастыру;
- оқушыларды экономикалық қоғамның проблемасын өз проблемасы ретінде
қарауға, еңбекте білгенімен шектеліп қалмай әрі қарай іздену, жаңа типті
жұмыскерді тәрбиелеу;
- есеп пен талдау жасау дағдыларын үйрету, еңбекті ғылым
негіздерімен байланыстыра білуге көмектесу.
Ал енді осы Эконика негіздері пәнінің жалпы мақсат-міндеттерін әр
сыныптарға бөліп көрсету.
1.2 Мектептегі ”Экономика негіздері” курсы мазмұны мен құрылымының
жалпы сипаттамасы
Бағдарлы мектепте экономикалық білім беру Қазақстан Республикасы
2006 жылғы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының негізгі
ережесі талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының “Білім туралы Заңы”
және “2005-2010 жылдардағы білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы“
негізінде әзірленген “Экономика” пәні бойынша білім беру бағдарламасына
сәйкес жүзеге асырылады.
Ол Қазақстан Республикасындағы білім берудің 12-жылдық жүйесіне
көшуге байланысты экономика пәні бойынша білім беру саласындағы мемлекеттік
біріңғай саясатты жүргізуге мүмкіндік береді.
Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру жағдайындағы экономикалық білім
берудегі негізгі мақсат оқушыларды қоғам және адам табиғаты туралы
біліммен қаруландыру, оларды қазақ қоғамы дамуының әлеуметтік-экономикалық
заңдылықтарымен таныстыру, Қазақстан азаматына лайықты дамыған, бәсекеге
қабілетті тұлғаларды қалыптастыру болып табылады.
Оқыту мақсаты оқушыларды өздеріне қажетті игіліктерді өндірумен,
бөлумен және тұтынумен байланысты адамдардың мінез-құлқындағы нормалар,
принциптер, көзқарастар жүйесін, экономикалық үрдістерді талдау
қабілеттіліктерін, әр түрлі өмірлік жағдаяттарда өз білімін қолдана білуді,
тұрақты даму және өздігінен білім алуға ұмтылыстарын қалыптастыру болып
табылады.
Оқыту міндеттері:
- оқушыларды экономика теорияларымен, заңдарымен,
заңдылықтарымен, қоғамдағы себептік-салдарлы байланыстарымен
және ұғымдарымен таныстыру;
- экономикалық білімдерге танымдық қызығушылықты қалыптастыру,
оқыту мотивтерін пайымдайтын шығармашылық қабілеттіліктерді
дамыту;
- оқушыларда экономикалық ойлауды дамыту, оларда экономикалық
құбылыстар мен үрдістерге қатысты зерттеушілік іс-әрекеттер
дағдыларын, бақылау, бағдарлау шеберлігін қалыптастыру;
әлеуметтік-экономикалық іс-әрекеттерге қатысу;
- алынған экономикалық білімдерді оқу-практикалық іс-
әрекеттерге қолдана білуді үйрену;
- нақты экономикалық жағдаяттарды сындық тұрғыдан бағалауды
үйрену, мәселені көре білу, оны шешудің баламалы нұсқауларын
табу, өз бетімен шешімдер қабылдау және ол үшін
жауапкершілік алу;
Экономикалық білімдердің білім беру жүйесіне енгізу бойынша
атсалысып еңбек етіп жүрген ғалым және әдіскер профессор Қ.Ағанина, осы
мәселе бойынша Экономикалық білім негіздері курсын даярлаған. Автор бұл
курсты бастауыш, негізгі және бейінді сыныптарға бөліп қарастырған. Олар
келесідей тақырыптардан тұрады. Мәселен, бастауыш мектептегі “Экономикалық
білім негіздері” курсының мазмұны “ Экономика”, “Қажет”, “Керек”, “Таңдау”,
“Талғам”, “Тұтыну”, “Тұтынушы”, “Ақша”, “Жанұя экономикасы”, “Отбасы
бюджеті”, “Табыстар”, “Шығын”, “Еңбек”, “ Кәсіп”, “ Өнім”, “Өндіріс”,
“Өнеркәсіп”, “Айырбас”, “Сауда”, “Фирма”, “Жарнама” тақырыптарына
топтастырылған материалдар құрайды.
Негізгі мектептегі экономикалық білімнің мазмұны Экономика,
Қажеттілік және шектеулік, Тұтынушы, Тұтынушы құқығын қорғау,
Өндіріс және еңбек, Айырбас, Өндіріс факторлары, Табиғи ресурстар,
Еңбек ресурстары, Капитал ресурстары, Кәсіпкерлік, Іскерлік әдеп,
Меншік, Экономикалық жүйелер, Нарық құрылымы, Ақша, Банк жүйесі,
Қазіргі экономикалық түсініктер, Экономикадағы мемлекет ролі, Бюджет,
Салықтар, Қазіргі экономикалық мақсаттар, Қоғамның жалпы және ұлттық
табысы, Сұраныс жиынтығы, Ұлттық экономиканың даму нәтижесі -
экономикалық өсу, Халықаралық қаржы жүйесі, Өзекті әлеуметтік
экономикалық проблемалар тақырыптарына топтастырылған материалдардан
құралған [11].
Бейінді мектептегi экономикалық бiлiм негiздерi курсының
мазмұны:
жалпы орта білім беру мектебінің жоғарғы сатысындағы оқушыларға нақты
өмірлік жағдаяттарда қолдана алатын базалық экономикалық ұғымдар мен
заңдарды меңгеруге мүмкіндік береді.
Бағдарлы мектепте экономикалық білім беруде бағдарламада көрсетілген
білім мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумын және Экономикалық білім
негіздері оқу пәні бойынша оқушылардың даярлық деңгейін анықтау үшін
құзыреттілікті қалыптастыруға берілген тапсырмаларды орындауға бейімдеп,
өмірде алған білімдерін пайдалана білуге үйретеді.
Оқу бағдарламасында білім стандартына сәйкес білім мазмұны
нақтыланып, әр тақырыпқа бөлінетін сағат саны белгіленген, оқушылар
орындауға тиісті өзіндік және практикалық жұмыстардың жиынтығы ұсынылған.
Экономиканың мектептік курсы оқушылардың нақты білім мен
дағдыларды игеруін болжап қана қоймай, оқушыларда қоғамның экономика саласы
жөніндегі орнықты түсінік пен экономикалық ойлаудың тұтас бейнесін
қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Аталмыш курстың дайындық компоненті мектептің бастауыш
сатысындағы 1-4 сыныптар Қоршаған орта оқу пәні болып табылады, ол
оқушыларды қоғамдық білім негіздері бойынша қарапайым ұғымдармен және
құбылыстармен таныстырады, экономика бойынша сауаттылықтың қалыптасуы үшін
негіз салады.
Мектептің негізгі сатысында 5-10 сыныптар экономика
элементтері жеке пән ретінде ұсынылған Қоғамдық білім негіздері
кіріктірілген курсы қазіргі заманғы қоғам заңдарын, адам, әлем табиғатын
танып білу үшін бастапқы экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, саяси
білімдердің негіздерін салуға мүмкіндік береді. Экономикалық білім
негіздері мектептің бейіндік сатысында (11-12 сыныптар) Адам және қоғам
білім аймағы аясында оқытылатын болады. Мұнда таңдап алған бағдарға
сәйкес экономикалық білім мен біліктілік жүйесін игеру жүзеге асырылып,
құзыреттіліктер қалыптасады.
Мектептің бағдарына байланысты экономиканы оқытуға бөлінетін
уақыт базистік оқу жоспарының вариативтік компоненті есебінен ұлғайтылуы
мүмкін.
Оқу пәні ретіндегі Экономика мазмұны оқушылардың жас
ерекшеліктерін есепке ала отырып, экономика негіздерін зерттеудің
тапсырмалар сипаты мен материалдың біртіндеп күрделенуінің логикалық
бірізділігін қамтамасыз ететін оқытудың желілік сатылы сипатын болжайды.
Жоғары сатыдағы Экономика оқу пәнінің мазмұны келесі мазмұндық
желілер бойынша ұсынылған:
-Базалық экономикалық білім .
-Микроэкономика.
-Макроэкономика.
- Дүниежүзілік экономикалық қатынастар.
- Кәсіпкерлік және бизнес.
Білім стандартындағы базистік оқу жоспарына сәйкес бағдарлы
мектепте:базалық деңгейдегі “Экономика” пәнін оқып үйренуге бағдарламада
уақыт төмендегіше белгіленген:
11 сынып Модуль 1 “Микроэкономика” 20 сағат
Модуль 2 “Макроэкономика” 12 сағат
12 сынып Модуль 1 “Макроэкономика” 12 сағат
Модуль 2“Кәсіпкерлік және бизнес” 20 сағат;
бағдарлы деңгейдегі “Экономика” пәнін оқып үйренуге бөлінетін
уақыт
11 сынып Модуль 1 “Микроэкономика” 62 сағат.
Модуль 2 “Макроэкономика” 34сағат.;
12 сынып Модуль 1 “Макроэкономика” 46 сағат
Модуль 2 “Кәсіпкерлік және бизнес” 50 сағат[11 ].
Экономикалық білім негіздері мазмұнын анықтаудағы жетекші идея
жалпы адамдық құндылықтар, білім беруді демократияландыру, ізгілендіру және
ақпараттандыру болып табылады.
Мектептегі экономикалық білім беру оқу материалы мазмұнын
іріктеу принципі жалпы дидактикалық принциптерге сәйкес келеді, соның
негізіне келесі принциптер алынды:
-оқу мазмұнының уақыт талаптарына, еліміздің әлеуметтік-экономикалық
даму жағдайына сәйкестігі;
- оқу мазмұнының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкестігі,
- оқытудың әртүрлі сатыларында экономикалық білім беру сабақтастығын
қамтамасыз ету;
- басқа жалпы білімдік пәндердегі білім пәні мазмұнындағы көрініс
арқылы пәнаралық байланыстарды орнату және кіріктіру;
- оқу мазмұнының еліміздің ұлттық, аймақтық ерекшеліктеріне
сәйкестігі;
- көптеген әртүрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы курстың
практикалық бағыттылығын жүзеге асыру.
Жалпы білім беретін мектепте аталмыш бағдарламаға қосымша қолданбалы
курстар және базистік оқу жоспарының вариативтік бөлігі есебінен таңдап
алынған мынадай курстар ұсынылады: Іскерлік этика, Компьютердегі
экономикалық практикум, Бухгалтерлік есеп және аудит негіздері,
Тұтынушылық мәдениет негіздері, Кәсіпкерлік және бизнес негіздері, Іс
жүргізу.
Мектептің жоғарғы сатысындағы Экономика оқу пәні бойынша
білімнің базалық мазмұны жоғарыда көрсетілген мазмұндық желілерге
топтастырылып берілген.
Экономикалық теория: пән, әдіс және дамудың негізгі кезеңдері.
Шектеушілік және таңдау. Баламалы құн.
Микроэкономика: өндіріс факторлары, ұсыныс, сұраныс, сұраныс пен
ұсыныстың өзара әрекеттестігі, нарықтық баға, экономикадағы тұтынушы,
бәсекелестік.
Макроэкономика: мемлекеттің нарықтық экономикадағы ролі, бірге
сұраныс және ұсыныс, экономикалық өсім және экономикалық циклдер,
құнсыздану, еңбек нарығы, жұмыссыздық, бюджет және мемлекеттің фискалдық
саясаты, банктер және банк жүйесі, ұлттық шоттар жүйесі.
Халықаралық әлеуметтік-экономикалық қатынастар: халықаралық сауда,
халықаралық валюталық нарық. экономиканың экологиялық аспектілері, қоғамның
ғаламдық экономикалық мәселелері, инновациялық экономика.
Кәсіпкерлік және бизнес: шағын және орта бизнес кәсіпорны, бизнесті
ұйымдастыру және басқару, кәсіпкерлік мәдениет, менеджмент және маркетинг.
Автор білім мазмұнының негізгі ерекшелігін төмендегіше топтастырып
көрсеткен:
1. 3-12 сынып оқулықтарының мазмұны, 5-11 сынып оқулықтарындағы
Экономикалық білім негіздері курсының мазмұнын және Қазақстан
Республикасы Жалпы білім беретін мектептердегі экономикалық білім беру
бағдарламасын игеруге алғашқы дайындық есебінде сәйкестендіріліп алынуы.
2. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму заңдылықтарын нақты сипаттайды.
3. Ұсынылған білім мазмұны әр сыныптағы тарауларға бөлініп, жүйелі түрде
пәнішілік және пән аралық сабақтастық принципі негізінде бірте-бірте
күрделене, тереңдетіле берілген.
4. Бастауыш сыныптағы жаңа буын оқулықтарындағы қажетті және жеткілікті
түрде берілген экономикалық ұғымдар мен түсініктер: қажеттілік,
өндіріс, ақша, т.б. одан әрі дамытылып, тереңдетілген.
5. Экономикалық білім негіздері курсының мазмұны оқушылардың
физиологиялық және психологиялық даму ерекшеліктеріне сәйкес 3 сыныптан
бастап, жеке пән негізінде жүйеленіп берілген.
6. Экономикалық білім негіздері курсының мазмұнындағы негізгі
экономикалық ұғымдар мен түсініктер ұлттық, аймақтық ерекшеліктер
ескеріле отырып толықтырылып берілген.
7. Білім мазмұнына енген материалдар толығымен қазіргі ғылыми көзқарастарға
сәйкес келеді.
8. Білім мазмұнына енген экономикалық терминдер талапқа сай іріктелген.
9. Мазмұны оқушыларды қызықтыратын, өмірмен тығыз, тікелей байланысты
проблемалық ситуациялармен толықтырылған.
10. Пән мазмұнында ұсынылған ғылыми әлеуметтік мәдени құндылықтар
оқушылардың жалпы экономикалық мәдениеттілігін қалыптастыруға негіз
болады.
11. Тапсырмалар мазмұнмен жүйелі байланыста берілген.
Пәннің мазмұны әр сыныптағы сәйкес тарауларға бөлініп, әр тараудан
соң оқу бағдарламасына сай сұрақтар мен тапсырмалар ұсынылған. Әр тарауда
қажетті және жеткілікті деңгейде білім мазмұнының барлық компоненттері
қамтылған. Тарау құрылымы анық, негізгі мәліметтер-ұғымдар, анықтамалар
бөлініп көрсетілген. Автор мектептегі 5-11сынып оқушыларына арналған сынақ
кітапшаларын шығарған.
Осы аталғандармен қатар, бағдарлама мен сынақ оқулығы тағы бір
маңызды міндетті шешуді, яғни болашақ азаматтың нарықтық экономика
жағдайында өмірдегі, өзінің бағытын анықтауға көмектесуді көздейді.
Оқулықта ұсынылған оқу материалдары мазмұнының өзіндік жүйесі бар, оқыту
мақсатына сай және белгілі бір жас деңгейінде оқу материалын меңгеру
психологиясы, оқушының дайындығы мен қызығушылығы ескеріледі.
Сонымен бірге адамзаттың қазіргі замандағы мәселелерін шешудегі
экономика ғылымдарының ролі, оның экономикалық проблемаларды шешудегі
қолданбалы маңызы да ескерілген.
Бағдарлама жобасында, сынақ оқулықтарында оқушылардың экономикалық
түсініктер мен терминдерді меңгеруіне, экономикалық құбылыстарды түсіндіру
мен талдау кезінде саналы қолдана білуге, себеп-салдар байланысын
орнықтыруға оқушылардың қазіргі уақыттағы экономикалық ой тарихындағы болып
өткен және болып жатқан негізгі үрдістер туралы білімдеріне, алғашқы
деректермен жұмыс істей білуге ерекше маңыз беріледі.
Бұл бағдарлама бойынша курстың сатыланып, 3-5 сыныптарда оқытылуы
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады, экономикалық түсініктерді
терең тануға, білім алушыларды іскерлік пен адамгершілікке тәрбиелейді.
Жалпы орта білім беретін мектепте экономикалық білім беруді екі циклға
бөліп қарастырған: 3-10 сыныптарда “Экономикалық білім негіздері”, 11-12
сыныпта “Экономикалық білім негіздері кәсіпкерлік және бизнес”.
3-12 сыныптарда экономика жөніндегі алғашқы түсініктер, экономиканың
негізгі элементі туралы түсінік, экономика саласындағы азаматтардың
құқықтары, экономика ғылымының негізі мен оның принциптері қарастырылады.
11-12 сыныптарды экономикалық процестер мен азаматтардың іс-әрекеттері,
оның нарықтық экономика жағдайындағы түрлері туралы білімі тереңдей түседі.
6-10 сыныптарда экономика жөніндегі алғашқы түсініктер, экономиканың
негізгі элементі туралы түсінік, экономика саласындағы азаматтардың
құқықтары, экономика ғылымының негізі мен оның принциптері қарастырылады.
11-12 сыныптарды экономикалық үрдістер мен азаматтардың іс-әрекеттері, оның
нарықтық экономика жағдайындағы түрлері туралы білімі тереңдей түскен.
Бағдарлы мектепте, яғни 11-12 сыныптарда, экономикалық білімнің
бағыттары әр-түрлі болуы да мүмкін, әр мектеп өздерінің білім беру бағытына
сәйкес бағытын таңдауына құқылы.
Экономикалық білім негіздерінің құрылымы сәйкес бағдарлама
құрылымен пара-пар.
“Экономкалық білім негіздері” оқыту бағдарламасы мектеп
оқушыларының бойында тиімді экономикалық ойлау жүйесін қалыптастыру мен
нарықтық шаруашылық жағдайына қазіргі жастарды бейімдеуге негізделген.
Оқу бағдарламасына жалпы және басты идеяларды біріктірген
экономикалық білімдердің негізгі бөлімдері мен тақырыптары, яғни негізгі
экономикалық түсініктер, құбылыстар, қоғамдық экономикалық даму заңдылығы
туралы білімдер енеді, ал, ең соңында мектеп бітірушілерге өзіндік өмірі
мен қызметінде дұрыс бағыт таңдауға мүмкіндік береді.
Бағдарлама әрбір сыныптағы оқыту курсының алдыңғы курстағы білім мен
біліктілікті тереңдетуге, басты экономикалық заңдылықтарды жаңа сапалық
деңгейде қайталауға, оқушылардың жас деңгейіне байланысты экономикалық
тапсырмаларды күрделендіре беруге негізделіп құралған.
“Экономкалық білім негіздері” бағдарламасының ерекшелігі сол, ол
оқушылардың нақты өмірдің барлық көріністерімен, олардың өзара
байланыстарымен таныстыруды көздейді, адамды жан-жағынан қарастырып,
табиғат пен қоғамды біртұтас алып, экономикалық өмірдің заңдылығын
айқындауға көмектеседі. Алғашқы шаруашылық және экономикалық қызметтің
дағдысы мен біліктілігін жанұядан бастап, қоғам мен мемлекеттің өмірі мен
қызметіне қатысуымен аяқтай отырып қалыптастырады.
“Экономкалық білім негіздері” пәнін оқыту – экономикалық және
әлеуметтік мәселелердің мәнін түсінуге, қоршаған өмір мен адам арасындағы
өзара байланыстың дамуына болжау жасауға үйретеді.
12 жылдық білім беру жүйесі экономикалық пәндерді вариативті пәндер
қатарына қосып отыр, сондықтан республиканың барлық мектептерінде
экономикалық білімді беру бойынша пәндердің түрлері мен бағдарламалары
бірдей болмулары да мүмкін. Жамбыл облысының орта мектептерінде көбінесе
Экономика негіздері, Бизнес негіздері, Қолданбалы экономика, Қаржы
сауаттылығы сияқты пәндер жүргізіледі. Сондықтан олардың бағдарламасы да
жалпы стандарттан кей жағдайларда ауытқып отырады. Мұндай жағдайдың орын
алуы төмендегідей себептерге де байланысты: біріншіден, ол сол мектептегі
пән бойынша оқулықтар мен әдістемелердің жетіспеушілігіне, екіншіден, бұл
пән барлық мектептерде бірдей бастауыш сыныптардан басталмайды. Өйткені,
экономикалық пәндерді бір мектептерде бастауыш сыныптан оқытылуы мүмкін
болса, басқа мектептерде негізгі сыныптарда оқытылады. Мысалы, 45 мектепте
4-сыныптан бастаса, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Соңғы жылдардағы қоғамдық сана және
қоғамның әлеуметтік сұранысы Республика мектептерінде “Экономика негіздері”
пәнін оқытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Экономикалық білімге деген сұраныстың өсуі экономикалық білім берудің
таралуының шапшаңдығын байқатуда.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму
ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушыларға экономикалық білім беру мазмұны ғылыми негізде анықталды.
Қазіргі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі
терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты
экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып тұр.
Бүгінде дүние жүзінің көптеген елдеріндегі мектептерде экономикалық білімді
жүйелі де, сапалы түрде оқытуға баса назар аударылған. Барлық мектептерде
оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің қажеттілігінің
туындауына сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен жүргізу; соның бірі
ретінде экономиканы негізгі пән ретінде жалпы білім беретін мектептердің
оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе болып отыр.
Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде экономикалық
білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылуда. Болашақ ұрпаққа
қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық білімді игере
отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана білу.
Экономикалық білімнің практикалық қажеттілігі - оның адам тәжірибесінде
күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде.
Экономикалық білімді қолданумен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық
білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің
жалпы адамзат тәрбиесін, мәдениетін қалыптастырудағы және адамгершілікке,
үнемділікке, іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Осы экономикалық білім беру
арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерін шешуде өзінің үлесін
көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп үміт етіп, экономика
негіздері пәнін мектеп бағдарламаларына енгізу өте маңызды мәселе деп
есептейміз.
Экономикалық білім 12 жылдық білім беру жүйесінде жалпы білім
берудің құрамды бөлігі ретінде қарастырылып, “Адам және қоғам” білім беру
аймағында интеграцияланған “Қоғамдық білім негіздері”, “Экономикалық
білім негіздері”, “Экономика” пәндері негізінде берілу жоспарланған.
Оқу құралында мұғалiмнiң кәсіби шеберлiгiн жетiлдiру мақсатында
экономикалық бiлiмнiң мазмұны және оны оқытып-үйретудiң өзiндiк
ерекшелiктерi сипатталады.
Қазіргі кезде мектептегі экономика негiздерi бойынша әр сыныпқа
арналған әр түрлі тақырыптық үлгi жоспарлары бар. Бірақ мектеп оқушылары
мен мұғалімдерге арналып жазылған оқулықтарға қарағанда оқытудың
әдістемесімен айналысатын ғалымдардың саны аз. Бүгінгі кезде осы мәселемен
айналысатын ғалым әдіскерлердің бірі профессор Қ.Ағанина, ол Экономикалық
білім негіздері пәнінен 5-сыныптан бастап 11-сыныпқа дейін арналған оқыту
әдістемелерін орындап, оларды кітапша етіп шығарған.
Ғалымдардың бұл мәселеге жеткіліксіз көңіл бөлуі мектептердегі
экономикалық пәндердің жағдайымен байланысты. Себебі бұл пәнге деген
көзқарас әлі де төмен деңгейде: біріншіден, ол мектепте қосымша пән ретінде
жүргізіледі, ал екіншіден, оны барлық мектептерде өтпейді.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі: Мектеп оқушыларына
Экономика негіздері пәнінен сабақ беру арқылы олардың бойында
экономикалық мәдениет пен тәрбиені қалыптастыруды қарастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Тақырыпты зерттеудің
мақсаты-Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық білім беру жүйесінде
экономиканы оқыту арқылы жеке тұлғаның қоғам дамуының барысында алатын
орнын білуге, оның экономикалық сауаттылығын қалыптастыруға байланысты
жолдарын анықтау болып табылады. Аталған мақсатқа жету барысында зерттеудің
алдына келесідей міндеттер қойылады:
- оқушыларға экономикалық қатынастар туралы ойды дамыту;
- экономикалық қызметке тән және қоғамда адамның толығымен қызмет
жасауына қажетті білімді дамыту;
- жеке экономикалық білімдерді қабылдау, бақылау және қазіргі
экономикалық көзқарастарды түсіндіру;
- 8сынып оқушыларына арналған Экономика негіздері пәнінің
бағдарламасы бойынша сабақ оқытуды қарастыру.
Диплом жұмысының ғылыми және әдіснамалық негіздері: ҚР білім
беруді 12 жылдыққа көшіру, оқушылардың экономикалық білімі мен тәрбиесін
қалыптастыруды арттыру мәселелерін қарастырған ғалымдар: А. Құсаинұлы,
М.Н.Сарыбеков, А. Құсаинов, Қ.Ағанина және Р.С. Амандосова. Қазақстандағы
қаржы рыногының қалыптасуы мен дамуының теориялық және әдістемелік
аспектілері қазақстандық экономистер Я.Әубәкіров, Қ.Қ. Ілиясов, М.Ә.
Тілеужанова, Г.С. Сейтқасымов, Б.А. Көшенова, С. Құлпыбаев, А.А.
Арыстановтардың ғылыми еңбектерінде қарастырылған. Дипломдық жұмыс осы
авторлардың еңбектеріне сүйеніп орындалды. Сонымен қатар БАҚ
шыққан мақалалар пайдаланылды.
Ақпараттық база ретінде ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің
қаулылары, басқа да нормативтік құжаттар, ҚР Қаржылық қадағалау
Агенттігінің, Қазақстан қор биржасының материалдары пайдаланылды.
Диплом жұмысының ғылыми және практикалық маңызы:Тараз қаласының № 5-
орта мектебінде мемлекеттік педагогикалық практиканы өту барысында осы
мектептің 8 сыныптарында Экономика негіздері пәнінен сабақтар
өткізілді.
Диплом жұмысының құрылымы: Бұл жұмыс кіріспе, 2 тарау, 4
параграфтан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Диплом жұмысының көлемі:
1. ЭКОНОМИКА НЕГІЗДЕРІ КУРСЫН МЕКТЕПКЕ ЕНГІЗУДІҢ ҒЫЛЫМИ –
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. Жалпы орта білім беруді жетілдіру бағыттары
Қазақстан Республикасының заңнамалары мен арнайы құжаттарында білім
мен тәрбие берудегі мемлекеттік саясат белгіленіп, қазіргі білім беру
мақсаты мен міндеттері көрсетіліп, оны шешу бағыттары айқындалған. [1].
Қазіргі қоғамның білім деңгейі мен интеллектуалдық әлеуеті ұлттық
байлықтың маңызды құрамы ретіндегі сипатқа ие болып, ал адамның
білімділігі, кәсіби икемділігі, шығармашылыққа талпынысы және қалыптан тыс
жағдайларда әрекет ете білуі Қазақстан Республикасының өрлеуіне негіз, ал
тұрақты дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шарт бола алады.
Еліміздің жаңа білім беру жүйесі әлемдік білім кеңістігіндегі жалпы
талаптарға сәйкес келетіндей білім алушыларды өздігінше дамуға, алған
білімдерін шығармашылықпен жүзеге асыра білуге икемдейтін, күтілетін
нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғыдағы білім жүйесі болуы қажет.
Жалпы орта білім беру сапасын арттыру мақсатында білім беру
жүйесінің даму бағыттарын айқындап, даму тракториясын белгілеу және соның
негізінде күтілетін нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғысынан келуге
бағытталған білім беру жүйесін жетілдірудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесінің қазіргі жағдайына
жасалған талдаулар негізінде білім беруді жетілдіру бағыттарын айқындауға
үлкен мүмкіндік туады. Қазақстанның əлемдік білім беру кеңістігіне кіруі,
елдегі білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оның мазмұнын ашуды
талап етуде.
12 жылдық жалпы орта білім беру жүйесіне көшудің тұжырымдамалық
негіздерін жетілдіру қазіргі күн тәртібіндегі негізгі мәселелердің бірі
деуге болады [2].
12 жылдық орта білім беру жүйесіне көшу - әлемдік білім кеңістігіне
еркін енуді көздейтін заман талабынан туындап отырған мәселе.
Жас жеткіншектің әлеуметтік және қоғамдық өмірдегі өзгерістерге
икемделе отырып, болашақ өмірге еркін енуіне дайындығын тың мазмұнды жаңа
мектеп қана қамтамасыз ететінін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр
Кез келген жаңа идеяның өмірге еніп, жүзеге асырылуы оның ғылыми-
тұжырымдамалық негізін жасаудан басталатыны белгілі.
Қазақстан ғалымдары еліміздің мектептеріндегі білім беру саласының
белгілі тәжірибелі мамандарымен бірлесе болашақ мектептегі білім берудің
негізгі ұстанымдарын белгілеп, соның негізінде нормативтік және
процессуалдық құжаттар дайындауда
Білім беруді ұйымдастыруда негізгі тұрғылар ретінде:.
-жеке тұлғалық,
-іс-әрекеттілік,
-құзыреттілік
тұрғылар алынды, олар жалпы білім беруді ұйымдастырудағы жаңаша
көзқарас ретінде қарастырылуда.
Құзыреттілік – білім, білік, дағдыларды шығармашылық негізде жүзеге
асыра білу қабілеттілігі десек, бүгінгі таңдағы білім беру мазмұны әрбір
білім алушының стандартпен айқындалған мынадай түйінді құзыреттіліктер
түріндегі білім беру нәтижелеріне қол жеткізуіне бағытталған:
- мәселелердің шешімін табу құзыреттілігі;
- ақпараттық құзыреттілік;
- коммуникативтік құзыреттілік.
Білімділік көрсеткіші жоғарыдағы құзыреттіліктердің қалыптасу
деңгейімен сипатталады.
Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес дайындалған 12- жылдық білім
беруді жүзеге асыруға бағытталған Қазақстан Республикасының мемлекеттік
жалпыға міндетті білім стандартының негізгі ерекшелігі:
- білім берудегі жеке тұлғалық, іс-әрекеттілік және құзыреттілік
тұрғыларының енгізілуімен,
- білім мазмұнын жетілдіруге негізделген кіріктірілген
(интегрецияланған) пәндердің ендірілуімен,
- оқу және демалыс мерзімдеріне өзгертулер ендірілуімен,
- білім сапасын бағалау жүйесінің өзгертілуімен,
- бағдарлы оқыту бағытының кеңейтілуімен сипатталады.
Еліміздегі 12-жылдық білім беру жүйесіне енгізуге ұсынылған
интеграцияланған пәндер және бағдарлы мектептегі жеке пәндер:
- Қоршаған әлем,
- Өзін-өзі тану,
- Көркем еңбек,
- Жаратылыстану,
- Қоғамдық білім негіздері,
- Көркем мәдениет,
- Әлемдік көркем мәдениет,
- Экономика,
- Құқық
ҚР білім мазмұнын жетілдірудің негізгі бағыттары:
-мектептегі білім мазмұнын қоғамның жылдам өзгермелі
сұраныстарына сәйкестендіру;
-сұранысты қанағаттандыруға үйрету, өздігінше білім алуға және
оны іс жүзінде пайдалана білуге, оқушыны іс-әрекет субьектісі ретінде
нақты, үздіксіз дамуына жағдай жасау;
-білім мазмұнын білім алушылардың жеке дамуындағы білім беру
ортасы ретінде қарастыру;
-білім мазмұнының білім берушілік компоненетін жетілдіру,
яғни білім мазмұнына білім алушылардың игеруі қажет негізгі құзыреттілікті
компетенцияларды, технологияларды енгізу;
-білім алушыларды жүйелі түрде бағытталған ғылыми таным
әрекеттерімен таныстырып, ақпараттық технология негізінде жетекші
мотивацияны қалыптастыратын оқу жағдайларын кеңінен қолдану;
-білім мазмұнын гуманизациялауды қамтамасыз ету және білім
алушының білім алудағы талғамын ескеру.
Жалпы орта білім беру деңгейінің негізгі мақсаты – бейіндік оқытуды
іске асыру, білім алушылардың саналы түрде кәсіптік, азаматтық, тұлғалық
өзін-өзі анықтауына мүмкіндік беретін түйінді құзыреттіліктерді игеруін
қамтамасыз ету және даралық білімдік қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Орта мектептердегі бейіндік оқыту: жаратылыстану-математика,
әлеуметтік-гуманитарлық, технологиялық бағыттар және оларға сәйкес келетін
типтік оқу жоспары бойынша жүзеге асыру жоспары жалғасуда.
Орта білім беру оқу бағдарламалары бейіндік оқытудың (базалық
пәндер) барлық бағыттарында оқып үйрену үшін міндетті және техникалық және
кәсіптік білім беру ұйымдарының білім беру оқу бағдарламаларының мазмұнына
кіреді.
Күтілетін нәтижеге бағытталған құзыреттілік тұрғысынан келуді
жүзеге асыратын білім беру жүйесінің жаңа үлгісі келесілерді қамтамасыз
етеді:
- білім алушының дайын білімдерді алушы ретіндегі енжар қалыптан
танымдық үрдістің белсенді субъектісі бола алатын білім алушыға айналуын
қамтамасыз ететін мектеп қызметінің маңызды процесі ретіндегі оқудың ролін
көтеруді;
- оқу пәндері арқылы білім беру процесінде білім алушылардың
құзіреттілігін қалыптастыру мен дамытуды;
- білім берудің әрбір деңгейінде орта білім берудің құрылымы мен
мазмұнының білім алушылардың психофизиологиялық және жас ерекшеліктеріне,
олардың мүмкіндіктері мен қабілеттеріне сәйкес келуін;
- білім берудің әртүрлі деңгейлерінде тұлғаның дамуының бірізділігін
сипаттайтын күтілетін оқыту нәтижелерінің әрдеңгейлі жүйесін құруда
сабақтастықтың сақталуын;
- білім берудің сәйкес деңгейлерін бітіруші түлектердің тұлғалық
сапасы ретінде көрініс табатын құзіреттіліктер түріндегі күтілетін
нәтижелерді болжауды;
- оқыту мен тәрбиелеу үрдісінде білім алушыларды нәтижелі
әлеуметтендіруді;
- білім алушылардың сәйкес құзреттіліктерді меңгерудегі оқу
жетістіктерінің деңгейлерін анықтау негізінде білім алушылардың,
мектептердің, білім беру жүйелерінің даму өзгерісінің мониторингін жасауды.
Болашақтағы жалпы білім берудің мақсат, міндеттері 12 жылдық білім
беру жүйесін ендірумен сипатталады. 12 жылдық орта білім берудің көздеген
мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес мынадай білім беру нәтижелері
белгіленген:
-білім алушыларды әлеуметтендіру – бағдарлану және құндылықтар
жүйелері түріндегі тұлғалық нәтижелер;
- пәндік нәтижелер – оқу-тәрбие үдерісінің шеңберіндегі және нақты
өмір жағдайларындағы мәселелерді шешу кезінде қолданылатын іс-әрекеттің
әмбебап тәсілдері ретінде қалыптастырылған түйінді құзыреттіліктер;
- пәнді оқыту нәтижелері – игерілген білім, іскерлік, дағды және
білім беру салалары бойынша құзыретттіліктер.
Жалпы орта білім беру саласына прогрессивті өзгерістерді енгізу
ұсынылуда. Бұл өзгерістердің негізгілерінің бірі ғылым негіздері бойынша
білім мазмұнын жетілдіру десек, мектептегі оқытылатын білім көлемін
әрдайым үстемелеп отыру қажетілігі дәлелденіп отыр.
Қазіргі таңда мектеп оқушыларына дәстүрлі пәндермен қатар экономика,
экология, психология, саясаттану, дінтану ғылымдары негіздерін оқыту заман
талабына айналуда. Сонымен қатар, балалардың жалпы психологиялық дамуын
ескеру, осыған сәйкес оқу жүктемесінің шектен шықпай, талапқа сай келуін
қадағалау, білім мазмұнының оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыруға
бағытталып іріктелуін қатаң ескеру педагог ғалымдардың жұмысына қойылатын
негізгі талап болуда. Осындай талаптарды қанағаттандыру мүмкіндіктерінің
бірі ретінде мектепте оқытылатын интеграцияланған пәндерді жүйеге келтіріп,
оны мектеп практикасына енгізу болып отыр.
Білім беруді дамытудың мемлекеттік саясатын жүзеге асыруда
материалдық-техникалық базаны жаңартуға және білім беру саласын
қаржыландыруға айтарлықтай көңіл бөлінуде.
ҚР 2008-2009 ж.ж. оқу жылдарында Республиканың 96% мектептері
интернет желісіне қосылды. Қазақстандық білім беру порталы құрылды
(www.portal.edu.kz.).
Сонымен қатар, ауыл мектептерінің дамуын қамтамасыз ету үшін Ауыл
мектебі бағдарламасы іске асырылды. Қазақстан мектептерді
компьютерлендіруді ТМД елдерінің ішінде бірінші болып аяқтады. 100 мектеп
және 100 аурухана, Жол картасы бағдарламалары жемісті түрде жүзеге
асырылуда.
12 жылдық жалпы білім беруге көшуге байланысты материалдық-техникалық
базаны жаңарту және жалпы білім беретін мектептерді, соның ішінде физика,
химия, биология кабинеттерін оқу құралдарымен жабдықтау жобасы іске
асырылып отыр. Мысалы, 2007 жылы республика мектептеріне 1,04 млрд. теңгеге
1000 интерактивті тақта алынса, 2008 жылы бұл мектептерді толығымен
жабдықтау үшін тағы да 721 мектепке интерактивті құралдар алу үшін
бюджеттен 7,3 млрд. теңге қарастырылған.
2010 жылға дейін 6 мыңнан аса республикамыздағы жалпы білім беретін
мектептердің ақпараттық құралдардың ішінен 80%-ның лингофондық және
мультимедиялық кабинеттері мен физика, химия және биология кабинеттерінің
жабдықталатыны жоспарланған болатын. 2008-2010 жылдары лингофондық және
мультимедиялық кабинеттерді жабдықтауға 7 763 092 мың теңге қаржы
қарастырылып отыр, яғни, 2008 жылға - 2 676 454 мың теңге, 2009 жылға -2
543 319 теңге және 2010 жылға - 2 3 31 193 мың теңге.
Білім беруді дамытудың негізгі бағыттарының бірі Қазақстан
Республикасының білім беру жүйесін оқу-әдістемелік құралдарымен қамтамасыз
етуді қалыптастыру және жетілдіру болып табылады.
1991 жылдан бастап жалпы орта білім беру жүйесіне арналған
оқулықтарды әзірлеу, қайта әзірлеу және байқаудан өткізулер тұрақты
жүргізілуде. 2009 жылға Оқулық баспаға ұсынылған оқулықтар саны 700-ден
асты.
Мектептегі жұмыстың нәтижелі болуы мектепті білікті кадрлармен
қамтамасыз етумен байланысты.
Білімді кадрларды даярлаудың шеберханалары, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Қаулысымен Абай атындағы Алматы университеті Қазақ ұлттық
педагогикалық университеті болып қайта құрылды және Ақтөбе, Қостанай,
Семей, Павлодар, Тараз қалаларында бес педагогикалық институт қайта ашылды.
Осылайша, елімізде педагогикалық кадрларды дайындау бойынша жоғарғы
педагогикалық білім беру жүйесі құрылды. Осы жұмыстардың арқасында мектеп
мұғалімдерінің білім деңгейлері көтерілді. Республика бойынша жалпы алғанда
2010 жылы жұмыс істейтін мұғалімдердің 85,5 %-ның жоғарғы білімдері болды,
13,4 % - орта кәсіби, 0,4 % - бастапқы кәсіби, 0,8 % - жалпы орта.
Қазіргі кезде білім беру саласындағы халықаралық ынтымақтастық
халықаралық келісімшарттардың, келісімдердің және конвенциялардың негізінде
жүзеге асырылады.
Қазақстанда білім беру процесін жетілдіру және оның траекториясын
анықтау тұжырымдамасын жүзеге асыру нәтижесінде:
- қазіргі еліміздегі білім беру жүйесін реттейтін нормативті-құқықтық
базасын нақтылауға;
- мектеп, техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындары мен жоғары
оқу орындарындағы білім мазмұнының қайталануына жол бермейтіндей
етіп, сабақтастық және кіріктіру принциптері негізінде білім мазмұнын
іріктеуге;
- түрлі пәндердің білім мазмұнын кіріктіру принципі негізінде оқу
жүктемесін азайтуға;
- білім сапасын арттыруға негізделген білім берудің жаңа технологияларын
ендіруге;
- білім беру стандарттарының қазіргі талабына сай типтік бағдарлама, оқу
жоспарлары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарын сапалы
дайындауға;
- өздігінше білім алып, өзін-өзі рухани жетілдіруге бейімдейтін
құзыреттілікке бағытталған білім алуға;
- қоғамның әлеуметтік тапсырысын ескере отырып, мұғалімді кәсіби
дайындау жүйесін жетілдіруге;
- Қазақстан Республикасының әлемдік білім кеңістігіне енуіне байланысты
кәсіби міндеттерді шығармашылықпен іске асыратын маман дайындаудағы
жаңа жүйелерді ұсынуға;
- мектеп жасына дейінгі, 3-5 жастағы барлық балаларды толығымен
балабақшамен қамтамасыз ету қажеттілігін дәлелдейтін тұжырымдамалық
ұсыныстар жасауға;
- мектептердің 12 жылдық білім беру жүйесіне тиімді жолмен көшуіне;
- техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындары білім алушыларының
сапалық деңгейін көтеруге;
- жоғары оқу орындарының түгелдей кредиттік жүйеге көшуіне;
- білім сапасын бағалаудың ортақ жүйесіне көшуге;
- жоғары оқу орындарының оқытушы-профессор кадрлармен қамтамасыз ету
жұмыстарын жетілдіруге;
- педагог мамандардың әлеуметтік статусын көтеруге;
- білім беру мекемелерінің білікті кадр мамандармен толықтырылуына,
жағдай жасауға;
- білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын нығайтуға
бағытталған жұмыс жоспарларын белгілеуге мүмкіндік туады.
Қазіргі таңда құзыреттілік тұрғыда экономикалық білім беру
мүмкіндіктері қарастырылу жалғасуда.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кірігуіне қатысты
білім беру саласына қойылып отырған заман талабы – шығармашылықпен жұмыс
істей алатын, бәсекеге қабілетті тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру. Бұл
жұмыс Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік
бағдарламасына сәйкес, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшумен байланысты
жүзеге асыру жоспарланған [3]. 12 жылдық білім беру жүйесінде білім беруді
ұйымдастырудағы жеке тұлғалық, іс-әрекеттілік, құзыреттілік тұрғылар жалпы
білім беруді ұйымдастырудағы жаңаша көзқарас ретінде қарастырылуда [4].
Білім берудегі негізгі мақсат тек білімді, кәсіби мамандандырылған
адам дайындау ғана емес, рухани дүниесі бай және адамгершілігі зор,
қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылықтарды бағалауға және
дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру екенін білім мазмұнын таңдауда
қатаң ескерілетін мәселе екенін баса айтқан жөн. “Тұлға ”-адамның келешек
өмірінің қалыптасу жобасының келбеті. Адам тәрбие негізінде жетіліп,
қалыптасады. Адам болашағын шешетін де тәрбие екендігі ежелден белгілі,
көңілде жатталған ұлы түсінік болғанымен, оны педагогикалық психологиялық
тұрғыдан келгенде қалай жүргізу керек, қалай ұйымдастыру керек деген мәселе
күн тәртібінен түспейтіні ақиқат. Адам өмірінде тәрбие мәңгілік категория
болса, оны ұйымдастыру, жүзеге асыру еш уақытта ескірмейтін, қайта уақыт
озған сайын жаңарып, әрбір кезеңнің өз талабына сай жетіліп отыратын
үздіксіз үрдіс деп түсінеміз. Демек, бұл процесте жеке тұлғаның
психологиялық даму ерекшеліктеріне жете көңіл бөлу қажет екенін ғалымдар
дәлелдеп отыр.
С.И.Ожегов сөздігінде берілген анықтамада: “жеке тұлға – адам қандай
да бір қасиет, қабілет тасушы” ретінде қарастырылады[5]. М.Н.Дъяченко,
Л.А.Кандыбовичтің “Психология” анықтамалық сөздігінде: “Жеке тұлға
–саналы, сөйлеу, шығармашылық қабілеттері бар қоғамдағы табиғи тірі
организм - адам”[6]. Жеке тұлға атауы екі негізгі бағытта қолданылады:
1) кез келген саналы адам;
2) өзінің психикалық даму үрдісін және мінез құлық, жүріс-тұрысын
басқара алатын қабілетіне сай деңгейдегі психикасы бар адам. Индивид болып
туады, ал тұлға болып қалыптасады [6]. Тәрбиенің өзекті мәселесі – білім
негізінде жеке адамның ғылыми көзқарасын қалыптастыру арқылы адамдардың
өндірістегі, қоғамдық тұрмыстағы қарым-қатынасын қалыптастыру екені
белгілі. Ал осы жеке тұлғаны қалыптастыру білім беру мен тәрбие процесінде
жүзеге асырылатындықтан , білім мазмұнын таңдауда әр баланың жеке тұлғалық
ерекшеліктерін ескеру мәселесі тереңірек, нақтырақ қарастырылуы қажет
болады.
Ал “құзырет”- оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру
мақсатындағы табысты іс-әрекеттеріне қажетті білім дайындығына әлеуметтік
сұраныс. “Құзыреттілік”- сәйкес құзыретке ие болу негізінде іс-әрекетті
жүзеге асыру қабілетінде байқалатын тұлғалық қасиет (немесе тұлғаның өзара
байланысқан қасиеттерінің жиынтығы). Оқушылардың негізгі құзыреттілігі
ретінде: құндылық-бағдарлық, жалпы мәдени, оқу- танымдық, ақпараттық
технологиялық, әлеуметтік-еңбек, коммуникативтік, өзін-өзі тұлғалық дамыту
құзыреттіліктері белгіленген [4]. Яғни, оқушылар мектепте алған терең
білімдерін болашақта пайдалана білуге бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге
асыру қабілеттерін дамытуға күш салуымыз керектігі баса айтылған. Демек,
бүгінгі таңда құзыреттілік тұрғы білім мазмұнын таңдау, білім берудің
мақсаты мен міндетін, нәтижесін айқындауда дәстүрлі бағыттармен тікелей
байланыста бола отырып, білім берудің жетекші үлгісіне айналуда.
Мамандардың пікіріне сүйене отырып, 12- жылдық білім жүйесіндегі
жалпы орта білім мазмұнын анықтауды тікелей құзыреттілік тұрғылар
негізінде анықтаған орынды болады деп есептеп, әрбір білім аймақтары
бойынша, ғалымдар мен білікті мамандардан құралған ұжым білім беру
аймақтары бойынша құзыреттіліктерді анықтады. Қазіргі уақытта жеке пәндік
құзыреттіліктерді анықтауға кірісті. Осы пәндік құзыреттіліктер негізінде
оқушылардың болашақ өміріне ең қажетті деген білім мазмұны таңдалынып
алынады. Бұл Қазақстан Республикасы 12-жылдық жалпы орта білім берудің
мемлекеттік стандартының негізгі ерекшеліктерінің бірі болмақшы. Осы
айтылған білім аймақтарының бірі “ Қоғамдық білім” білім аймағына қатысты
анықталған құзыреттіліктер жобамен төмендегіше сұрыпталды:
Қоғамдық білім білім беру аймағы бойынша құзыреттіліктерді
айқындау басты мәселе.
Коммуникативті құзыреттілік: тарих, қоғам, тұлға, қарапайым
экономикалық терминдер, заң және құқық туралы өзіндік пікірлер
қалыптастыру; тарихты кезеңдерге бөлудің принциптерін, қоғам мен заң
арасындағы өзара байланыстарды, қоғамның тарихи және экономикалық дамуының
негізгі заңдылықтарын білу;
Ақпаратты-технологиялық құзыреттілік: жалпы тарихи оқиғаларды
білу, қоғамның экономикалық дамуының, тарихи оқиғалардың себеп-салдарларын,
заңдылықтарын талдау, түсіну және түсіндіре білу.
Кеңістікті-графикалық құзыреттілік: тарихи оқиғаларды уақыт
және кеңістіктер арқылы баяндауды қалыптастыру, тарихи материалдар арқылы
мемлекетер мен халықтардың орналасуын анықтай білу,
Ғылыми-логикалық құзыреттілік: Тарихи оқиғаларды баяндай білу,
зерттеу жұмыстарының әдістерін меңгеру, экономикалық теория негіздерінің
мәнін түсіну, қоғамдық қатынастар және адам құқы туралы негізгі принциптер
мен ережелерді білу.
Жалпы білім мазмұнын жеке тұлға санасын қалыптастыруға, оның ойын
дамытуға бағытталған білім, білік, дағдылар, құзыреттіліктер жүйесі
ретінде қарастыруға болады. Демек, білім берудің негізгі қағидаларын
анықтау – білім мазмұнын таңдау ұстанымдарына тәуелді деуге болады.
Мамандар оқу материалдарын іріктеуде белгілі дидактикалық ұстанымдарды:
ғылымилық. тарихилық, тұтастық, жүйелілік, тиімділік, сабақтастық,
көрнекілік, бірізділік, жас ерекшелігіне сәйкестілік және соңғы уақытта
ұсынылып жүрген: ұлттық, аймақтық ерекшеліктерін ескеру мен мазмұнның
еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму заңдылығына тікелей сәйкес келу
ұстанымдарына міндетті түрде сүйенеді.
Жоғарыда айтылғандармен қатар, білім мазмұнын жетілдіру
жұмыстарында басты ескерілетін мәселенің бірі - болашақ ұрпақ тәрбиесінің
негізі боп саналатын Қазақстан Республикасы азаматтарының осы өлкедегі ата-
бабаларының салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын оқып үйрену, туған өлке тарихымен
тереңірек танысу болуы шарт екендігінде .
Әлемдік деңгейдегі тарихи тұлғалардың, қазақ ойшылдарының
өмірі мен еңбектерін жас ұрпаққа таныстырып, олардың адамгершілік,
отаншылдық қасиеттерін қалыптастыру бағытындағы жұмыстарды жаңғырта түсуге
қазақстан ғалымдары да өз зерттеулерімен үлес қосуда. Республикадағы аса
маңызды идеологиялық міндетіміз – қазақстандық жастарды отансүйгіштікке
тәрбиелеу, әрбір азаматтың өзін-өзі айқын билеуін қалыптастыру. Шынайы
отансүйгіштікті, нағыз азаматтықты қалыптастыру жеке бастың өзін саяси
тұрғыдан айқын сезінуін, өз Отанын саналы түрде таңдауын, жастардың
отансүйгіштікке тәрбиелеудің маңыздылығын арттыру.
Бұл орайда, қазақ ойшылдарының атқарған қызметтері мен олардың
қалдырған тарихи-педагогикалық мұраларына ерекше назар аудару қажеттілігі,
оларды білім мазмұнын таңдауда орынды да, тиімді пайдалана білу әлі де
өзекті мәселе болып қала береді.
Қоғамдағы өзгеріс барысы көрсетіп отырғандай, өмір талаптарына сай
білім мазмұнын таңдауда жоғарыдағы айтылған мәселелермен қатар, осы
мәселені шешуге әсер ететін төмендегі факторларды да ескеру қажет.
Біріншіден, еліміздің бір қоғамдық формациядан екінші
қоғамдық формацияға көшіп, әлеуметтік-экономикалық дамуының әлі де толық
тұрақталмаған жағдайда болуы.
Екіншіден, жаңа педагогикалық тұрғылар мен технологиялардың
ғылыми зерттелуінің мардымсыздығы, іс-тәжірибенің жетіспеушілігі.
Үшіншіден, мектептердің жаңаша білім беруге дайын
мұғалімдермен толық қамтамасыз етілмеуі.
Төртіншіден, мектептердің материалдық-техникалық, оқу-
әдістемелік құралдармен қамтамасыз етілу дәрежесінің әлі де болса қазіргі
талаптарға сай болмауы.
Бүгінгі жеке тұлға ерекшелігін ескере отырып, шығармашылықпен жұмыс
істеуге үйретуге бағытталған 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайында
жаңаша әдіснамалық және әдістемелік зерттеулер одан әрі жалғасуда.
Экономикадан білім беру мақсаты мен міндеттері негізінде
экономика негіздерін беру стандарты ұғымының мән мағынасы анықталады.
Қазақстан Республикасының экономикалық-әлеуметтік даму
ерекшеліктерін, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып,
оқушыларға экономика негіздері беру мазмұны ғылымы негізінде анықталуда.
Экономикалық білім-жалпы білім берудің құрамды бөлігі. Қазіргі
кездегі нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты елімізде білімі
терең, мәдениеті жоғары, өмір талабына сай бейімделген жас ұрпақты
экономикалық біліммен қаруландырып, тәрбиелеу өте маңызды іс болып отыр.
Бүгінгі таңда дүние жүзінің көптеген елдерінде мектептерде экономикалық
білімді жүйелі де, сапалы түрде беруге баса назар аударылып отыр. Барлық
мектептерде оқушыларға экономикадан белгілі бір дәрежеде білім берудің
қажеттілігінен туындайтын сәйкес ғылыми зерттеу жұмыстарды кеңінен жүргізу;
соның бірі ретінде экономиканы негізгі курс ретінде жалпы білім беретін
мектептердің оқу жоспарларына енгізу жұмыстарын жүргізу көкейкесті мәселе
болуда. Сондықтан да қоғам дамуының өркениетті сатысында мектептерде
экономикалық білім беруді енгізу мәселелеріне баса назар аударылып отыр.
Болашақ ұрпаққа қойылатын талап - қазіргі өмір талабына сай экономикалық
білімді игере отырып, өз өмірінде, өз қызметінде осы білімді пайдалана
білу. Экономикалық білімнің практикалық пайдасы - оның адам тәжірибесінде
күнделікті кездесіп жүрген түсініктерді ұғынуға көмектесетіндігінде.
Экономикалық білімнің қолдануымен тығыз байланысты мамандықтар экономикалық
білімнің жоғарғы деңгейде болуын талап етеді. Экономикалық білім берудің
жалпы адамзаттың мәдениетін қалыптастырудағы, адамгершілікке, үнемділікке,
іскерлікке үйретудегі үлесі зор. Экономиканы оқыту барысында оқушылардың
бойында халық, ұлт, әлем алдындағы жауапкершілікті тәрбиелеу тиімді. Осы
экономикалық білім беру арқылы егеменді еліміздің экономикалық мәселелерді
шешуде өзінің үлесін көрсете алатын азаматтар білім алып, тәрбиеленеді деп
үміт етіп, экономика негіздері курсын мектептерге енгізу өте маңызды мәселе
болып саналады.
Мектепте экономика негіздерін оқытудың басты мақсаты оқушыларды
экономикалық мәдениет пен қоғамның экономикалық даму заңдылықтары
таныстыру, еңбек ете білуге және рухани материалдық құндылықтармен
қамтамасыз ететін өз елінің патриот азаматы болуға тәрбиелеу.
Мектептерде экономиканы оқытудың мақсаты жеке тұлғаны қоғамның
даму барысында алатын орнын білуге, оның сауаттылығын қалыптастыруға
байланысты анықталады. Мектепте экономиканы оқытудың: білімдік мақсаты –
барлық оқушыларды экономика ғылымының негізі болатын білімдер жүйесімен
және ол білімдерді саналы түрде қолдана алудың іскерліктері мен дағдыларын
берік қалыптастыру болып табылады.
Тәрбиелік мақсаты – оқушылардың экономикалық мәдениеттілігі мен
экономикалық іс-әрекеттері арқылы өмірде қолдана алуды қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты - әрбір жеке тұлғаның ақыл ойының дамуына,
адамгершілікке ұмтылып, әдемілікті сүюге үйретуге жағдай жасау. Экономиканы
оқыта отырып оқушыларға үнемділікті, дәл сезінуді, тілдік ортаны
қалыптастыруға мүмкіндік жасау.
Экономиканы оқытудың міндеттері - білімдерін жалғастыруға, басқа
пәндерді оқып үйренуге, күнделікті тұмыста қолдануға қажетті нақты
экономикалық білімді меңгеру:
- экономикалық қызметке тән және қоғамда адамның толығымен қызмет жасауына
қажетті интеллектуалды дамыту;
- оқушыларға экономикалық қатынастар туралы ойды дамыту;
- экономикалық байланыстар мен экономикалық шешімдер қабылдауда
мүмкіндіктер беру;
- экономикалық мәселелерді талдау;
- өндірістік қатынастар мен экономикалық байланыстар туралы көзқарас
қалыптастыру;
- жеке экономикалық білімдерді қабылдау, бақылау және қазіргі экономикалық
көзқарастарды түсіндіру;
- қоғамдағы экономикалық үрдістер жөніндегі қатынастарға қатысу.
Адам бойында экономикалық сана мен экономикалық бағдар және бейімдеу
мектеп жасында қалыптасатындықтан, кәсіпкерлік пен нарықтық шаруашылықтың
заңдылықтарымен оқушыларды міндетті түрде таныстыра отырып экономикалық
білім негіздерін оқыту кезінде жеке адамның шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуын қарастырып, өзгермелі өмір талаптарына сай жауапкершілік,
табандылық, ынталылық, білімділік сияқты қажетті қасиеттерді қалыптастыру
қажет.
Экономикалық білім берудің негізгі мақсаты - оқушыларға
экономикалық білім негіздері мен қазіргі шаруашылықты жүргізудің, еңбектің
экономикалық ұйымдастырылу механизмдерінің бірлігін, оның іліктестірілуінің
басты бағыттары: еңбектің экологиялық, құқықтық, экономикалық аспектілермен
таныстыру; экономикалық үрдістерді бағдарлауда білік пен дағдының
қалыптасуына жағдай жасау.
Оқушыларда экономикалық білік, дағдыны қалыптастыру үшін олардың
жеке қасиеттеріне сүйене отырып басқару, олардың бағдарына, қажеттігіне
ықпал ету керек. Мектеп оқушыларын экономикалық ойлауға тәрбиелеу жалпы
(интеллектуалды, шығармашылық, логикалық) және арнайы (экономикалық,
политехникалық, кәсіптік) қабілеттіліктерінің дамуына, күнделікті өмірде
экономикалық білімнің қалыптасуына ықпал етеді.
Оқушыларды экономика негіздеріне оқытудағы негізгі мақсаттарды:
- оқушыларды экономикалық біліммен, білік және дағдымен қаруландыру;
- олардың еңбек өніміне, материалдық байлыққа үнемшілдік қатынастарын
дамыту;
- олардың қажеттілігін экономикалық мүмкіндіктерінің қанағатымен өлшей
білуін қалыптастыру;
- оларды экономикалық талдаудың негізіне үйрету, ой еңбегі мен дене
еңбегінің мәдениетіне тәрбиелеу деп нақтылай түсуге болады.
Осыған орай мектептегі экономикалық білім мен тәрбиенің негізгі
міндеттері де нақтыланып көрсетілген:
- оқушыларды қоғамның экономикалық даму заңдарымен, еліміздің саяси
экономикасымен таныстыру;
- күнделікті тұрмыста қолданылатын нарық, базар, жекешелендіру, ақша
т.с.с. терминдердің мағынасын түсіндіру;
- оқушылардың бойында негізгі қасиеттерді: құндылық, үнемділік, өз шығынын
өзі өтеушілік т.б. қалыптастыру;
- оқушыларды экономикалық қоғамның проблемасын өз проблемасы ретінде
қарауға, еңбекте білгенімен шектеліп қалмай әрі қарай іздену, жаңа типті
жұмыскерді тәрбиелеу;
- есеп пен талдау жасау дағдыларын үйрету, еңбекті ғылым
негіздерімен байланыстыра білуге көмектесу.
Ал енді осы Эконика негіздері пәнінің жалпы мақсат-міндеттерін әр
сыныптарға бөліп көрсету.
1.2 Мектептегі ”Экономика негіздері” курсы мазмұны мен құрылымының
жалпы сипаттамасы
Бағдарлы мектепте экономикалық білім беру Қазақстан Республикасы
2006 жылғы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының негізгі
ережесі талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының “Білім туралы Заңы”
және “2005-2010 жылдардағы білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы“
негізінде әзірленген “Экономика” пәні бойынша білім беру бағдарламасына
сәйкес жүзеге асырылады.
Ол Қазақстан Республикасындағы білім берудің 12-жылдық жүйесіне
көшуге байланысты экономика пәні бойынша білім беру саласындағы мемлекеттік
біріңғай саясатты жүргізуге мүмкіндік береді.
Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру жағдайындағы экономикалық білім
берудегі негізгі мақсат оқушыларды қоғам және адам табиғаты туралы
біліммен қаруландыру, оларды қазақ қоғамы дамуының әлеуметтік-экономикалық
заңдылықтарымен таныстыру, Қазақстан азаматына лайықты дамыған, бәсекеге
қабілетті тұлғаларды қалыптастыру болып табылады.
Оқыту мақсаты оқушыларды өздеріне қажетті игіліктерді өндірумен,
бөлумен және тұтынумен байланысты адамдардың мінез-құлқындағы нормалар,
принциптер, көзқарастар жүйесін, экономикалық үрдістерді талдау
қабілеттіліктерін, әр түрлі өмірлік жағдаяттарда өз білімін қолдана білуді,
тұрақты даму және өздігінен білім алуға ұмтылыстарын қалыптастыру болып
табылады.
Оқыту міндеттері:
- оқушыларды экономика теорияларымен, заңдарымен,
заңдылықтарымен, қоғамдағы себептік-салдарлы байланыстарымен
және ұғымдарымен таныстыру;
- экономикалық білімдерге танымдық қызығушылықты қалыптастыру,
оқыту мотивтерін пайымдайтын шығармашылық қабілеттіліктерді
дамыту;
- оқушыларда экономикалық ойлауды дамыту, оларда экономикалық
құбылыстар мен үрдістерге қатысты зерттеушілік іс-әрекеттер
дағдыларын, бақылау, бағдарлау шеберлігін қалыптастыру;
әлеуметтік-экономикалық іс-әрекеттерге қатысу;
- алынған экономикалық білімдерді оқу-практикалық іс-
әрекеттерге қолдана білуді үйрену;
- нақты экономикалық жағдаяттарды сындық тұрғыдан бағалауды
үйрену, мәселені көре білу, оны шешудің баламалы нұсқауларын
табу, өз бетімен шешімдер қабылдау және ол үшін
жауапкершілік алу;
Экономикалық білімдердің білім беру жүйесіне енгізу бойынша
атсалысып еңбек етіп жүрген ғалым және әдіскер профессор Қ.Ағанина, осы
мәселе бойынша Экономикалық білім негіздері курсын даярлаған. Автор бұл
курсты бастауыш, негізгі және бейінді сыныптарға бөліп қарастырған. Олар
келесідей тақырыптардан тұрады. Мәселен, бастауыш мектептегі “Экономикалық
білім негіздері” курсының мазмұны “ Экономика”, “Қажет”, “Керек”, “Таңдау”,
“Талғам”, “Тұтыну”, “Тұтынушы”, “Ақша”, “Жанұя экономикасы”, “Отбасы
бюджеті”, “Табыстар”, “Шығын”, “Еңбек”, “ Кәсіп”, “ Өнім”, “Өндіріс”,
“Өнеркәсіп”, “Айырбас”, “Сауда”, “Фирма”, “Жарнама” тақырыптарына
топтастырылған материалдар құрайды.
Негізгі мектептегі экономикалық білімнің мазмұны Экономика,
Қажеттілік және шектеулік, Тұтынушы, Тұтынушы құқығын қорғау,
Өндіріс және еңбек, Айырбас, Өндіріс факторлары, Табиғи ресурстар,
Еңбек ресурстары, Капитал ресурстары, Кәсіпкерлік, Іскерлік әдеп,
Меншік, Экономикалық жүйелер, Нарық құрылымы, Ақша, Банк жүйесі,
Қазіргі экономикалық түсініктер, Экономикадағы мемлекет ролі, Бюджет,
Салықтар, Қазіргі экономикалық мақсаттар, Қоғамның жалпы және ұлттық
табысы, Сұраныс жиынтығы, Ұлттық экономиканың даму нәтижесі -
экономикалық өсу, Халықаралық қаржы жүйесі, Өзекті әлеуметтік
экономикалық проблемалар тақырыптарына топтастырылған материалдардан
құралған [11].
Бейінді мектептегi экономикалық бiлiм негiздерi курсының
мазмұны:
жалпы орта білім беру мектебінің жоғарғы сатысындағы оқушыларға нақты
өмірлік жағдаяттарда қолдана алатын базалық экономикалық ұғымдар мен
заңдарды меңгеруге мүмкіндік береді.
Бағдарлы мектепте экономикалық білім беруде бағдарламада көрсетілген
білім мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумын және Экономикалық білім
негіздері оқу пәні бойынша оқушылардың даярлық деңгейін анықтау үшін
құзыреттілікті қалыптастыруға берілген тапсырмаларды орындауға бейімдеп,
өмірде алған білімдерін пайдалана білуге үйретеді.
Оқу бағдарламасында білім стандартына сәйкес білім мазмұны
нақтыланып, әр тақырыпқа бөлінетін сағат саны белгіленген, оқушылар
орындауға тиісті өзіндік және практикалық жұмыстардың жиынтығы ұсынылған.
Экономиканың мектептік курсы оқушылардың нақты білім мен
дағдыларды игеруін болжап қана қоймай, оқушыларда қоғамның экономика саласы
жөніндегі орнықты түсінік пен экономикалық ойлаудың тұтас бейнесін
қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Аталмыш курстың дайындық компоненті мектептің бастауыш
сатысындағы 1-4 сыныптар Қоршаған орта оқу пәні болып табылады, ол
оқушыларды қоғамдық білім негіздері бойынша қарапайым ұғымдармен және
құбылыстармен таныстырады, экономика бойынша сауаттылықтың қалыптасуы үшін
негіз салады.
Мектептің негізгі сатысында 5-10 сыныптар экономика
элементтері жеке пән ретінде ұсынылған Қоғамдық білім негіздері
кіріктірілген курсы қазіргі заманғы қоғам заңдарын, адам, әлем табиғатын
танып білу үшін бастапқы экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, саяси
білімдердің негіздерін салуға мүмкіндік береді. Экономикалық білім
негіздері мектептің бейіндік сатысында (11-12 сыныптар) Адам және қоғам
білім аймағы аясында оқытылатын болады. Мұнда таңдап алған бағдарға
сәйкес экономикалық білім мен біліктілік жүйесін игеру жүзеге асырылып,
құзыреттіліктер қалыптасады.
Мектептің бағдарына байланысты экономиканы оқытуға бөлінетін
уақыт базистік оқу жоспарының вариативтік компоненті есебінен ұлғайтылуы
мүмкін.
Оқу пәні ретіндегі Экономика мазмұны оқушылардың жас
ерекшеліктерін есепке ала отырып, экономика негіздерін зерттеудің
тапсырмалар сипаты мен материалдың біртіндеп күрделенуінің логикалық
бірізділігін қамтамасыз ететін оқытудың желілік сатылы сипатын болжайды.
Жоғары сатыдағы Экономика оқу пәнінің мазмұны келесі мазмұндық
желілер бойынша ұсынылған:
-Базалық экономикалық білім .
-Микроэкономика.
-Макроэкономика.
- Дүниежүзілік экономикалық қатынастар.
- Кәсіпкерлік және бизнес.
Білім стандартындағы базистік оқу жоспарына сәйкес бағдарлы
мектепте:базалық деңгейдегі “Экономика” пәнін оқып үйренуге бағдарламада
уақыт төмендегіше белгіленген:
11 сынып Модуль 1 “Микроэкономика” 20 сағат
Модуль 2 “Макроэкономика” 12 сағат
12 сынып Модуль 1 “Макроэкономика” 12 сағат
Модуль 2“Кәсіпкерлік және бизнес” 20 сағат;
бағдарлы деңгейдегі “Экономика” пәнін оқып үйренуге бөлінетін
уақыт
11 сынып Модуль 1 “Микроэкономика” 62 сағат.
Модуль 2 “Макроэкономика” 34сағат.;
12 сынып Модуль 1 “Макроэкономика” 46 сағат
Модуль 2 “Кәсіпкерлік және бизнес” 50 сағат[11 ].
Экономикалық білім негіздері мазмұнын анықтаудағы жетекші идея
жалпы адамдық құндылықтар, білім беруді демократияландыру, ізгілендіру және
ақпараттандыру болып табылады.
Мектептегі экономикалық білім беру оқу материалы мазмұнын
іріктеу принципі жалпы дидактикалық принциптерге сәйкес келеді, соның
негізіне келесі принциптер алынды:
-оқу мазмұнының уақыт талаптарына, еліміздің әлеуметтік-экономикалық
даму жағдайына сәйкестігі;
- оқу мазмұнының оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкестігі,
- оқытудың әртүрлі сатыларында экономикалық білім беру сабақтастығын
қамтамасыз ету;
- басқа жалпы білімдік пәндердегі білім пәні мазмұнындағы көрініс
арқылы пәнаралық байланыстарды орнату және кіріктіру;
- оқу мазмұнының еліміздің ұлттық, аймақтық ерекшеліктеріне
сәйкестігі;
- көптеген әртүрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы курстың
практикалық бағыттылығын жүзеге асыру.
Жалпы білім беретін мектепте аталмыш бағдарламаға қосымша қолданбалы
курстар және базистік оқу жоспарының вариативтік бөлігі есебінен таңдап
алынған мынадай курстар ұсынылады: Іскерлік этика, Компьютердегі
экономикалық практикум, Бухгалтерлік есеп және аудит негіздері,
Тұтынушылық мәдениет негіздері, Кәсіпкерлік және бизнес негіздері, Іс
жүргізу.
Мектептің жоғарғы сатысындағы Экономика оқу пәні бойынша
білімнің базалық мазмұны жоғарыда көрсетілген мазмұндық желілерге
топтастырылып берілген.
Экономикалық теория: пән, әдіс және дамудың негізгі кезеңдері.
Шектеушілік және таңдау. Баламалы құн.
Микроэкономика: өндіріс факторлары, ұсыныс, сұраныс, сұраныс пен
ұсыныстың өзара әрекеттестігі, нарықтық баға, экономикадағы тұтынушы,
бәсекелестік.
Макроэкономика: мемлекеттің нарықтық экономикадағы ролі, бірге
сұраныс және ұсыныс, экономикалық өсім және экономикалық циклдер,
құнсыздану, еңбек нарығы, жұмыссыздық, бюджет және мемлекеттің фискалдық
саясаты, банктер және банк жүйесі, ұлттық шоттар жүйесі.
Халықаралық әлеуметтік-экономикалық қатынастар: халықаралық сауда,
халықаралық валюталық нарық. экономиканың экологиялық аспектілері, қоғамның
ғаламдық экономикалық мәселелері, инновациялық экономика.
Кәсіпкерлік және бизнес: шағын және орта бизнес кәсіпорны, бизнесті
ұйымдастыру және басқару, кәсіпкерлік мәдениет, менеджмент және маркетинг.
Автор білім мазмұнының негізгі ерекшелігін төмендегіше топтастырып
көрсеткен:
1. 3-12 сынып оқулықтарының мазмұны, 5-11 сынып оқулықтарындағы
Экономикалық білім негіздері курсының мазмұнын және Қазақстан
Республикасы Жалпы білім беретін мектептердегі экономикалық білім беру
бағдарламасын игеруге алғашқы дайындық есебінде сәйкестендіріліп алынуы.
2. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму заңдылықтарын нақты сипаттайды.
3. Ұсынылған білім мазмұны әр сыныптағы тарауларға бөлініп, жүйелі түрде
пәнішілік және пән аралық сабақтастық принципі негізінде бірте-бірте
күрделене, тереңдетіле берілген.
4. Бастауыш сыныптағы жаңа буын оқулықтарындағы қажетті және жеткілікті
түрде берілген экономикалық ұғымдар мен түсініктер: қажеттілік,
өндіріс, ақша, т.б. одан әрі дамытылып, тереңдетілген.
5. Экономикалық білім негіздері курсының мазмұны оқушылардың
физиологиялық және психологиялық даму ерекшеліктеріне сәйкес 3 сыныптан
бастап, жеке пән негізінде жүйеленіп берілген.
6. Экономикалық білім негіздері курсының мазмұнындағы негізгі
экономикалық ұғымдар мен түсініктер ұлттық, аймақтық ерекшеліктер
ескеріле отырып толықтырылып берілген.
7. Білім мазмұнына енген материалдар толығымен қазіргі ғылыми көзқарастарға
сәйкес келеді.
8. Білім мазмұнына енген экономикалық терминдер талапқа сай іріктелген.
9. Мазмұны оқушыларды қызықтыратын, өмірмен тығыз, тікелей байланысты
проблемалық ситуациялармен толықтырылған.
10. Пән мазмұнында ұсынылған ғылыми әлеуметтік мәдени құндылықтар
оқушылардың жалпы экономикалық мәдениеттілігін қалыптастыруға негіз
болады.
11. Тапсырмалар мазмұнмен жүйелі байланыста берілген.
Пәннің мазмұны әр сыныптағы сәйкес тарауларға бөлініп, әр тараудан
соң оқу бағдарламасына сай сұрақтар мен тапсырмалар ұсынылған. Әр тарауда
қажетті және жеткілікті деңгейде білім мазмұнының барлық компоненттері
қамтылған. Тарау құрылымы анық, негізгі мәліметтер-ұғымдар, анықтамалар
бөлініп көрсетілген. Автор мектептегі 5-11сынып оқушыларына арналған сынақ
кітапшаларын шығарған.
Осы аталғандармен қатар, бағдарлама мен сынақ оқулығы тағы бір
маңызды міндетті шешуді, яғни болашақ азаматтың нарықтық экономика
жағдайында өмірдегі, өзінің бағытын анықтауға көмектесуді көздейді.
Оқулықта ұсынылған оқу материалдары мазмұнының өзіндік жүйесі бар, оқыту
мақсатына сай және белгілі бір жас деңгейінде оқу материалын меңгеру
психологиясы, оқушының дайындығы мен қызығушылығы ескеріледі.
Сонымен бірге адамзаттың қазіргі замандағы мәселелерін шешудегі
экономика ғылымдарының ролі, оның экономикалық проблемаларды шешудегі
қолданбалы маңызы да ескерілген.
Бағдарлама жобасында, сынақ оқулықтарында оқушылардың экономикалық
түсініктер мен терминдерді меңгеруіне, экономикалық құбылыстарды түсіндіру
мен талдау кезінде саналы қолдана білуге, себеп-салдар байланысын
орнықтыруға оқушылардың қазіргі уақыттағы экономикалық ой тарихындағы болып
өткен және болып жатқан негізгі үрдістер туралы білімдеріне, алғашқы
деректермен жұмыс істей білуге ерекше маңыз беріледі.
Бұл бағдарлама бойынша курстың сатыланып, 3-5 сыныптарда оқытылуы
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады, экономикалық түсініктерді
терең тануға, білім алушыларды іскерлік пен адамгершілікке тәрбиелейді.
Жалпы орта білім беретін мектепте экономикалық білім беруді екі циклға
бөліп қарастырған: 3-10 сыныптарда “Экономикалық білім негіздері”, 11-12
сыныпта “Экономикалық білім негіздері кәсіпкерлік және бизнес”.
3-12 сыныптарда экономика жөніндегі алғашқы түсініктер, экономиканың
негізгі элементі туралы түсінік, экономика саласындағы азаматтардың
құқықтары, экономика ғылымының негізі мен оның принциптері қарастырылады.
11-12 сыныптарды экономикалық процестер мен азаматтардың іс-әрекеттері,
оның нарықтық экономика жағдайындағы түрлері туралы білімі тереңдей түседі.
6-10 сыныптарда экономика жөніндегі алғашқы түсініктер, экономиканың
негізгі элементі туралы түсінік, экономика саласындағы азаматтардың
құқықтары, экономика ғылымының негізі мен оның принциптері қарастырылады.
11-12 сыныптарды экономикалық үрдістер мен азаматтардың іс-әрекеттері, оның
нарықтық экономика жағдайындағы түрлері туралы білімі тереңдей түскен.
Бағдарлы мектепте, яғни 11-12 сыныптарда, экономикалық білімнің
бағыттары әр-түрлі болуы да мүмкін, әр мектеп өздерінің білім беру бағытына
сәйкес бағытын таңдауына құқылы.
Экономикалық білім негіздерінің құрылымы сәйкес бағдарлама
құрылымен пара-пар.
“Экономкалық білім негіздері” оқыту бағдарламасы мектеп
оқушыларының бойында тиімді экономикалық ойлау жүйесін қалыптастыру мен
нарықтық шаруашылық жағдайына қазіргі жастарды бейімдеуге негізделген.
Оқу бағдарламасына жалпы және басты идеяларды біріктірген
экономикалық білімдердің негізгі бөлімдері мен тақырыптары, яғни негізгі
экономикалық түсініктер, құбылыстар, қоғамдық экономикалық даму заңдылығы
туралы білімдер енеді, ал, ең соңында мектеп бітірушілерге өзіндік өмірі
мен қызметінде дұрыс бағыт таңдауға мүмкіндік береді.
Бағдарлама әрбір сыныптағы оқыту курсының алдыңғы курстағы білім мен
біліктілікті тереңдетуге, басты экономикалық заңдылықтарды жаңа сапалық
деңгейде қайталауға, оқушылардың жас деңгейіне байланысты экономикалық
тапсырмаларды күрделендіре беруге негізделіп құралған.
“Экономкалық білім негіздері” бағдарламасының ерекшелігі сол, ол
оқушылардың нақты өмірдің барлық көріністерімен, олардың өзара
байланыстарымен таныстыруды көздейді, адамды жан-жағынан қарастырып,
табиғат пен қоғамды біртұтас алып, экономикалық өмірдің заңдылығын
айқындауға көмектеседі. Алғашқы шаруашылық және экономикалық қызметтің
дағдысы мен біліктілігін жанұядан бастап, қоғам мен мемлекеттің өмірі мен
қызметіне қатысуымен аяқтай отырып қалыптастырады.
“Экономкалық білім негіздері” пәнін оқыту – экономикалық және
әлеуметтік мәселелердің мәнін түсінуге, қоршаған өмір мен адам арасындағы
өзара байланыстың дамуына болжау жасауға үйретеді.
12 жылдық білім беру жүйесі экономикалық пәндерді вариативті пәндер
қатарына қосып отыр, сондықтан республиканың барлық мектептерінде
экономикалық білімді беру бойынша пәндердің түрлері мен бағдарламалары
бірдей болмулары да мүмкін. Жамбыл облысының орта мектептерінде көбінесе
Экономика негіздері, Бизнес негіздері, Қолданбалы экономика, Қаржы
сауаттылығы сияқты пәндер жүргізіледі. Сондықтан олардың бағдарламасы да
жалпы стандарттан кей жағдайларда ауытқып отырады. Мұндай жағдайдың орын
алуы төмендегідей себептерге де байланысты: біріншіден, ол сол мектептегі
пән бойынша оқулықтар мен әдістемелердің жетіспеушілігіне, екіншіден, бұл
пән барлық мектептерде бірдей бастауыш сыныптардан басталмайды. Өйткені,
экономикалық пәндерді бір мектептерде бастауыш сыныптан оқытылуы мүмкін
болса, басқа мектептерде негізгі сыныптарда оқытылады. Мысалы, 45 мектепте
4-сыныптан бастаса, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz