«Ақпараттық қауіпсіздік және ақпаратты қорғау» пәні бойынша әдістемелік-оқу кешені

1 Ақпараттық қауіпсіздіктің маңыздылығы. Ақпараттық қауіпсіздіктің түсінігі мен анықтамасы.
2 Ақпараттық қауіптіліктің түрлері
3 Компьютердегі вирустың түсінігі мен түрлері.
4 Компьютердегі вирустан қорғану
5 Ақпаратты қорғау әдістері және құралдары.
6 Компьютердегі ақпаратты қорғаудың программалау құралдары.
7 Компьютердегі ақпаратты қорғаудың техникалық құралдары.
8 Ақпаратты қорғаудың криптографикалық құралдары. Симметриялық криптожүйелер.
9 Ақпаратты қорғаудың криптографикалық құралдары. Ашық кілтті жүйелер.
10 Интернетке қосу кезіндегі ақпарат қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оны құру және басқару этаптары.
11 Клиент сревер архитиктурасын қорғау.
12 Брандмауэр технологиясы.
13 Қорғау жүйесін басқару.
14 Компьютерлік және желілік ақпараттарды қорғауды ұйымдастыру
15 Ақпаратты қорғаудың заң жүзіндегі шаралары. Ақпаратты қорғау жүйесіндеге лицензиялау және сертификаттау.

Ақпаратты қорғаудың теориялық негіздерін математикалық байланыс теориясының арнайы қосымшасы деп қарастырады.
Жалпы принциптер бойынша құпия жүйелердің үш түрін бөлуге болады:
- қалқалау жүйелері. Олардың ішіне әр-түрлі әдістермен хабарды жасыру кіреді. Мысалы, арнайы құралдарды қолдану («көрінбейтін сия»), хабардың мәнін басқа хабарға ауыстыру, хабарды басқа хабар көптігіне араластыру және тағы басқа;
- хабарды ауыстыру үшін арнайы жабдықтарды қолданатын құпия жүйелер;
- хабарды шифрлау және кодалау арқылы хабардың мәнін жасырып, ал жасырылған хабарды жіберуді жасырмайтын құпия жүйелер.
Біз тек үшінші жүйені қарастырамыз. Осы жүйені ақпаратты қорғаудың теориялық негізі деп санауға болады.
Біздің қарсыласымызда жиберетін сигналды ұстау, жазу, ашу үшін керекті арнайы жабдықтары бар деп есептейміз. Және тек дискретті сигналдарды қарастырамыз.
Құпия жүйені хабар кеңістігін криптограмма кеңістігіне бейнелеу көптігі деп анықтаймыз. Осы көптіктің әр бейнесі нақты кілпен шифрланған шифрлау әдісіне сәйкес келеді. Бейненің бәрі өзара бірмәтінді болады. Белгілі кілтпен шифрлау әдісінде тек қана бір дешифрлау операциясы болады ол криптограмманы хабарға айналдырады.
Әр кілтке және оның бейнесіне кейбір априорды ықтималдық сәйкес келеді дейік. Априорды ықтималдық – кілт таңдау ықтималдығы. Соған сәйкес әр хабарға априорды ықтималдық сәйкес болады. Осы кілт және хабар ықтималдықтары қарсыласымыз үшін априорды ықтималдықтар болады және қолданатын құпия жүйе туралы априорды білімдерді анықтайды.
Құпия жүйені қолдану үрдісі келесі кезеңдерден тұрады:
- берілгін көптіктен кейбір кілт таңдаладыда қабылдау нүктесіне жіберіледі;
- хабар таңдалады және таңдалған кілтке сәйкес келетін бейнелеумен криптограммаға айналады;
- криптограмма қабылдау нүктесіне арна арқылы жіберіледі және ол қарсыластың қолына түсүі мүмкін;
- қабылдау нүктесінде кері бейнелеу арқылы криптограммадан алғашқы хабарды қалпына келтіреді.
Криптограмманы ұстап алған қарсылас құпия жүйе туралы апостериорды ақпарат арқылы алғашқы хабарды қалпына келтіруге мүмкіндік алады.
Құпия жүйенің мақсаты келесі шартқа сәйкес келетін бейнелеуді құрастыру: апостериорды ақпарат арқылы ұсталған криптограммадан алғашқы хабарды қалпына келтіру бағасы хабардағы ақпарат бағасынан қымбат болу керек.

Негізгі әдебиет:
1. Зегшда Д.П., Ивашко А.М. Основы безопасности информационных систем. – М.: Горячая линия-Телеком. 2000. – 452 с.
2. Пшенин Е.С. Теоретические основы защиты информации. – Алматы: КазНТУ, 2000. – 124с.
3. Бабаш А.В., Шанкин Г.П. Криптография. – Москва: СОЛОН-Р, 2002. – 511с.
4. Алферов А.П., Зубов А.Ю., Кузьмин А.С., Черемушкин А.В. Основы криптографии. – М.: Гелиос АРВ, 2002.
5. Shannon, С. E., Communication Theory of Secrecy Systems, Bell System Tech. Jour., 28, 11, 1949. Русский перевод в сборнике статей: К. Шеннон Работы по теории информации и кибернетике / Пер. с англ. под ред. Р. Л. Добрушина и О. Б. Лупанова, предисл. А. Н. Колмогорова.- М.: ИЛ, 1963
6. Грушо А. А., Тимонина Е. Е. Теоретические основы защиты информации.- М.: Издательство агентства «Яхтсмен», 1996.- 71 с.
7. Кнут Д. Искусство программирования для ЭВМ.- Т. 2. Получисленные алгоритмы.- М.: Мир, 1977.- 724 с.
Қосымша әдебиет
8. Анин Б. Защита компьютерной информации. – СПб.: БХВ, 2000. – 384с.
9. Осипян В.О., Осипян К.В. Криптография в упражнениях и задачах. – Москва: Гелиос АРВ, 2004