Қазақ халқының ою-өрнек өнері

Кіріспе

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Бұйымдарды жасауға пайдаланып, оған түрлі үлгі, өрнектер, нақыштар салғанда
мүйіздердің көркемдік элементтерінің жарастығын тауып қисындырады. Арқар
мүйіз, қошқар мүйіз, оюлар халқымыздың күнделікті тұрмыстағы тұтыну
заттарында да әсемдік сипат алған. Текемет, сырмақ, алаша, кілем, түс
киіз, бау-басқұр, қоржын, аяқ қаптарда өсімдік сипатты элементтер мен
астаса келіп жарастық тапқан. Тарихи деректерге жүгінсек. Орта Азия мен
Қазақстан халықтарының өздеріне тән ежелгі мәдениет болғанын көреміз. Қол
өнер дамуы бұл кезеңде кәсіпшілікпен тығыз байланыса түседі. Көркем өнер
дәстүрді қолөнер кәсіпшілігінің шеберлерімен ұласып, бірте-бірте ол
халықтың өнерге келіп құйыла бастады. Әсіресе бұл өнер қарапайым еңбек
адамдарының үлесіне айналды.
Өткен ғасырда құстарды, аңдарды, адамдарды бейнелеудің көркем
үлгілері абстракты өрнек түрінде алмастырылды. Бірақ, халықтың сарқылмас
творчестволық дарыны бұл қыспақтанда жол тапты..
Ою-өрнектің теңдесі жоқ тамаша жаңа үлгілерін жасады. Орта ғасырдағы
мәдениет ошақтары болған. Отырарда, Таразда, кент, Талғарда, Құланда түрлі
– түсті ою-өрнек салынған шыны графин, рюмка, медециналық ыдыстар жасалған.
Әрине, қыштан жасалған өнер туындылары да кеңінен таралған. Әсіресе, әр
жеріне асыл атс орнатылған жасыл, сары, қоңыр түсті заттар жиі ұшырасты.
Олардың бетіне салынған ою-өрнектерде өсімдік жапырағын көз алдыңызға
келтіреді. Ислам дінінің тиым салынғанына қарамастан халық ортасынан шыққан
шеберлер бұрыннан келе жатқан қол өнер мұрасын әр қашан жаңартып отырды.
Ою-өрнек өнері бүгінгі күннің талабына орай, халық арасынан шыққан
іскер-шеберлердің шығармашылық ізденістері нәтижесінде одан әрі дамып жаңа
– түр, соны мазмұнға ие бола түсуде. Қазақ оларының мазмұны мал өсіру мен
аңшылықты, жер-су, көшіп-қону көріністерін күнделікті өмірде кездесетін әр
түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюы үнемі
араласып отырған. Мүйіз тектесою-өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өте ірі
болып келеді. Ұсағы зергерлік кесте тігу, ағаш, сүйек мүйіз ұқсату сияқты
нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, текемет, сырмақ, қоржын, киім-
кешек құрлысқа қолданады.
Балаларды бастауыш мектептен бастап әсемдік пен сұлулыққа ояту, талғам
танымдарын арттыру керек. Балаларды қазақ - халқының ою-өрнектерімен
таныстыру, оның түрлерін ажырата білуге ұмтылдыру керек. Балаларды
халқымыздың ертеден келе жатқан ұлттық ою-өрнектермен тансытырып оюлар
оюға, оларды қиюластырып орналастыруға үйрете беруге болады.
Ою-бұл бір нәрсенің бейнесін ойып, қиып, кесіп алып оны екінші бір
нәрсенің бетіне әдемі бедер түрінде орналастыру.
Ал өреннк дегеніміз-әр түрлі ою және басқа да бедер түрлерін бояп немесе
батира қалыптан істеген көркемдік түрлердің, яғни әшекейлердің ортақ атауы.
Сол себепті бұл екі сөз қосарланып айтыла береді де, жалпы ұғым түрінде
бірін-бірі толықтырып тұрады. Тәрбиеші мектепке дейінгі жастағы балаларды,
халықтық қолданбалы өнермен таныстыруда диафелді көрсеткен және
дидактикалық ойындарды тиімді ұйымдастырған кезде бала тез қабылдайтын
жеңіл түрлерін құрастыруы керек.
Балалардан қазақтың ұлттық ою-қрнектері мен таныстыруду ондағы қарапайым
элементтерден бастап олрадың түр-түс үйлесіміне қарай бірнеше топқа
бөлінетінін айту жөн.
1. Ай, күн, жұлдыздарға аспан әлеміне байланысты өрнектер(айшық,
жұлдызша)
2. Малға, малдың түріне, аяқ таңбаларына байланысты өрнектер (түйетабан,
қой ізі, сынық мүйіз, бота мойын, бота көз)
3. Ақиық түріне, аяқ таңбаларына байланысты өрнектер (бор құлақ, түлкі
бас, бұғы мүйіз, ит құйрық)
4. Құстарға байланысты өрнектер (құс тұмсық, құс қанат, қарға тұяқ)
5. Құрт – құмырсқа, жәндіктерге байланысты өрнектер (құмырсқа бел, тышқан
із)
6. Қару, құралдарға байланысты өрнектер (найза, балта, тарақ, балдақ)
7. Геометриялық денелерге байланысты өрнектер(ұшбұрыш, төртбұрыш,
дөңгелек, омыртқа, ботакөз, тұмарша)
Қай халықтың да өнеріне, бейнелеу мәдениетіне байыптап көз салсақ сол
халықтың әсемдік талғамы мен танымына эстетикалық көз қарасына орай
белгелі бір өнер түрінің басына дамып отырғанына көз жеткіземіз. Осы
тұрғыдан алғанда ою-өрнек өнер қазақ халқының өмір-тірішілігіне
айрықша орын алып, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа жалғаса дамып
келе жатқан өнер түрі десек те болады. Жалпы қазақ халқының тұрмыс-
тірішілігінен ою-өрнек қатыспайтын саланы табу қиын. Ою-өрнек
элементтерін біз қазақ халқының үй жиһаздары мен киім-кешегіненде
зергерлік бұйымдары мен құрал-саймандарынан да, ер-тұрман, әбзелдері
мен қару-жарақтарынан да молынан кездестіреміз
Тарихи ғылыми деректерге жүгінсек, қазақ халқының ою-өрнек өнері
ежелгі замандардан бастау алып, қазақ жерін мекен етіп көшпелі
тайпалар өнерінің ықпал-әсері мен сан ғасырлар бойы қалыптасып, өзіне
тән белгілі бір жүйеге келгенін қапысыз аңғарар едік. Бұған дәлел
айғақ ретінде қазақтың алғашқы ою-өренк үлгілерін Андронов мәдениеті
мен байырғы сақ,ғұн, үйсін өнері мұраларынан ұшырататынымызды айтсақ
та жеткілікті.
Ою-өрнек өнерінің белгілі біл халыққа ғана тән негізгі стильді
қабылдау мәдениетінің басты белгілерімен, ұлттық қолтаңбамен тікелей
сабақтасып жатады. Сондықтанда оқымысты ғалымдар, өнертанушылар, қайсы
бір халықтың өнерін ден қоя зерттеп, салиқалы баға бертен кезде жоғары
да аталған өлшемдерді басшылыққа алып отырады.
Әрине, қазақ халқының ою-өрнек өнері күні бүгінге дейін жан-жақты,
толығымен зерттеле қойған жоқ. Бұл өнер саласының белгілі бір дәрежеде
жүйелеуіне бірқатар ғалымдар өнертанушылар, тарихшылар мен этнографтар
атсалысқанда өткеніміз орынды болмақ. Осындай игілікті ізденстің
нәтижелерінде ою-өрнекті өнертану ғылымында көкөніс өрнек (жапырақ, үш
жапырақ,ашыршық, гүлғ ағаш және т.б.) зоомертық өрнек (жан-
жануарлардың табиғи және фонтастикалық бейнелері, қошқармүйіз және
оның түрлері нұсқалар: қос мүйіз, қыңыр мүйіз, сынық мүйіз, сондай-ақ
табан, өркеш, қаз мойын және т.б.) космогониялық өрнек(дөңгелек, төрт
құлақ, шұғыла, шимай, бипес және т.б.) деген топтарға бөлу
қалыптасқан. Сол секілді кейбір ғалымдар барлық ою-өрнек түрлерін
физикоморфтық және биоморфтық деп екі топқа ғана бөліп құрастырады.
Жалпы алғанда бүгінгі күнге дейін өнертанушы ғалымдар ою-өрнектің екі
жүздей түрін тауып,ғылыми тұрғанда анықтама берген екен.Әйткенмен ою-
өрнектің түрлері осымен ғана шектелмейтіні өзінен-өзі
түсінікті.Өмірдің өзінің тынымсыз даму үстінде болатыны секілді,өнер
де әр заманның әр кезеңнің бағыт-бағдарынан сұраныс қажеттілігіне
қарай дамып,жетіліп,өркендеп отырды.
Сан ғасырлар бойы халықтың рухани да материалдық та игілігіне
айналған осынау ою-өрнек өнері бүгінгі күннің талабына
орай,шығармашылық іздестер шеберлердің шығармашылық іздестері
нәтижесінде одан әрі дамып,жаңа түр,саны мазмұнға ие бола түсуде
Қазақтың өрнекті әшекейімен істелетін қолөнерінің түрлері де,
атауларында өте көп .Солардың ішінде халық арасына көбірек тарағаны ою-
өрнек. Ою-өрнек ісі тым ерте заманнан бастап-ақ қолөнердің барлық
түріне бірдей, ортақ әсемдеп әшекелеудің негізі болып келеді. Ою деген
сөзбен өрнек дген сөздің мағынасы бір. Бұл сөздің ұғымына бір нәрсені
ойып, кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау,
бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағынаға жатады.Қазақ
көбінесе бір өрнекке салып қиып алған үлгіні, үлгіге салып кесіп
сырмақтың қиығын, сондай-ақ барлық қошқар мүйіз өрнектерін де ою
дейді. Ал өрнек дегеніміз әр түрлі ою, бедер, бейненің күйдіріп,
жоятын, түрлердің, әшекейлердің ортақ атуы іспеттес. Сондықтан
көбінесе ою-өрнек деп атала береді.
Ою-өрнектің біздің заманымыздан мыңдаған жылдар бұрынғы
халықтарда да соншалық ескі дәуірден бері келе жатқан халықтыңқ
өнердің бір түрінен саналады. Біз осы еңбегімізде бұрын-соңды
әдебиеттерде жазылып, өмірде күні бүгінге дейін жиі
кездесетінмұралармен қазіргі шеберлердің іс үлгілерін зерттеу
нәтижесінде анықталған ою-өрнектердің 200-ден астам түрімен
атныстырамыз. Бірақ осынша көне әрі тың да жауапты мәселені әңгімелес
бұрын кейбір ғылыми деректерге біраз тоқталып өтейік.
Халықтың қолөнері мен ою-өрнек творчествосын ғылыми негізде
арнайы жекелеп зерттеу ісі басталған 100 жылдан астам уақыт өтті. Бұл
іс ең алдымен біздің отанымыздың ғалымдары, олармен қатар Батыс Еуропа
мен Америка ғалымдары да кезінде қызыға кірісті. 19 ғасыр басынан
бастап – ақ халықтың қолөнері туралы байыптапты зерттеулер мен кітап
шығарылды . Мысалы: Австриялық ғалым В. Куррердің Бояу және бояушылық
өнері жайында, Ф.Т.Куглердің Кеңестік ғалым. С.А. Давыдовтың,
С.В:Ивановтың, Ә.Масановтың, Ә.Марғұлан және тағы басқаларцының
зерттеу материялдарын айтса да жеткілікті. Бұлар өздерінің
еңбектерінде ою-өрнектің түрлері, атаулы, шығу тарихы туралы көптеген
құралдар деректерді келтіреді. Аталмыш зертеушілердің
көпшілігі,әсіресе шығыс халықтарының ою-өрнектеріндегі айшықтардың
мүйізге, жапыраққа, геометриялық түрлердің шыға бастауы, өрнек
жасаушылардың өнерлерінің өрістегі түсуіне байланысты, олардың ойлап,
қиалдануынан туған дейді. Демек ою-өрнектердің шығу тарихы олардың
сюжеттің мазмұны мен зерттеуді талап етеді.
Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа бір шебердің ұсталық, іскерлік
мәндерінен екінші біреуге үнемі ауысып отырғандықтан осы кейбір
облыстардың мүйіз өрнегі бастапқы бейнесінен өзгеріп кеткен ырғақ
, сағат бау түйе табан, жүрекше, қоз табан деп аталатын әдемі
өрнектерде кейбір облыс шеберлердің орындалуында олпы-солпы болып
шығып жүр. Ертеде келе жатқан халықтың мұраны тазартуды ойласақ ең
алдымен осындай бауырмашылықтан арылтып оны әдемілетіп жеткізе жаңа
түр, жаңа мазмұн бередамытуымыз керек.
Қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түрі негізінен іздестіру ісінде
Т.К. Бәсеновтың орнымент казахстан в архитектура деген кітабы
көптеген құнды материалдырға толы. Кітапта халық ою-өрнек өнерінің
шығуы, оның қандай ұғымды тауып, қалай дамығандағы, ерте кездегі
қауымдардың мекендестігі, кәсібі ммен әдет-ғұрпы жайында өте толық
айтылған. Автор ою-өрнек элементтреінің даму тарихын көрсете келіп,
оларды түр-түрге ажыратады. Мысалы айтатын болсақ: арқар мүйіз,
қырық мүйіз, сыңар мүйіз, қармақ, ырғақ, қошқар мүйіз,
күлте, жапырақ, гүл, т.б.
Осыларды егжей-тегжей зерттей келіп қазақтың ұлттық ою-өрнек үш
ұғым негізінде туған деген қорытындыныңи дұрыс екендігіне көз
жеткізуге әбден болады. Қазақтың осы күнгі ою-өрнектерін қарт шеберлер
екіге бөліп қарайды.біріншісі қазақ халқының өзіне тән ертеден келе
жатқан ұлттық оюларды интернационалдық ою-өрнектер. Біздіңше бұл
топшылауда ос ыкүнгі жапырақты гүлдер мен геометриялық өрнектер, жазу-
сызудың бейнеленген өрнектеу, крестеп тігу әдісі, бойынша торлай тігіп
әсемдеу сияқты қолөнердің көптеген жақсы үлгілері Октябрь
революциясынан кейін халақтар достығының нәтижесінде ғана сіңсіп,
қазақтың ою-өрнек өнерін байыта түскендігі белгілі. Сонымен қатар
қазақ халқының әлеуметтік салт санасы өсіп, мәдени тұрмыс дәрежесі,
дүниеге көз қарасы, ойлау, ұғыну, қабілетті де бұрны - соңды болып
көрмеген дәрежеде дамыды. Осындай тарихи өзгерістің нәтижесінде халық
шеберінің творчестволық ізденуі мен қабылеті де шыңдалып жетілді.
Ертедегі қазақ оюларын мазмұны жағынан тіркесек негізінен 3
түрлі ұғымды бейнелейді. Олар:біріншіден, мал өсіру мен аңшылықты
екінішден, жер-су, көшіп-қону көрністерін, үшіншіден күнделікті өмірде
кездесетін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін береді. Қазақтың ұлттық
ою-өрнектеріндегі бір ерекшелік осы түрлі ұғымның қайсысын
бейнелегенде де ұлттық ою-өрнектің негізі болған мүйіз оюы үнемі
араласып отырады. Қазақ халқының этнографиялық әдет-ғұрыптарының
кейбір элементтеріде ою, сызу, бедерлеу, бейнелеу шектерінің де
белгілері орын алғандығы байқалады.
Мысалы: бұрынғы ру таңбалары малдардың ен-таңбалары, діни
сенімдер негізіндегі ай, жұлдыз, аспан әлемін тұспалдау жәнетағыф
басқалары. Оюшы, Шеберлер іске беріліп, жұмыс әдісіне төселе келе
өздерінің көрген ою-үлгілерін жатқа жасап, оюға өз бетімен жаңа түрлер
енгізу дәрежесіне жетті. Халық мұндай адамдарды оюшы деп атады.
Оюшылықты өз дәуірінде суретшілер өнердей, күрделі өнер деп санады.
Әрбір елде, әрбір руда атағы шыққан таңдаулы оюшылар болды. Ондайлар
өз өнерінің тамаша үлгісін өөзінің руына маңайындағы елдерге тартып
отырады.
Осыдан келіп әр түрлі ою-өрнектерде, киімдер мен кілемдерде,
сырмақтар мен кестелерде және т.с.с. Ағын үлгісі, керей үлгісі,
немесе ұлы жүздің үлгісі, орта жүздің үлгісі, кіші жүздің үлгісі
деген мәнерлер пайда болды. Мұндай ою-өрнектердің, үлгілердің
негізінде туған әңгіме, ертек аңыздардың әр алуан қызықты ою-
өрнектерін қазақ ауылдарының қарт шеберлерінен жиі естиміз. Соған
қарағанда кейбір оюлардың шығуында да бір тарихи оқиғаға байланыстылық
бар тәрізді. Мысалы: Найман ер, Арғын тымақ, Адай бөрік, Дулат
тымақ, Қыздай қамзол, Семейлік бешпент деген атаулар сол елдің
үлгісімен істелегн заттарды, тігідген киімдерді білдіреді. Тіпті сол
үлгілердің өздерін де, өрнек мәндерін де, кейде осылай аймаққа, руға
бөліп атай береді. Мәселен, Жетісу үлгілері, Жетісу мәнері, Алтай
үлгісі, Алтай мәнері дәу осыдан шықса керек. Шеберлер халықтың ою-
өрнектерден өздері көріп, көңілдеріне ұнағандарын не қағазға, жарғақ
теріге, не матға түсіріп ойып алтын.
Оюдың қиындысын үлгідейді. Үлгі қию мен көп айналысқан және
сол үлгі бойынша ою ойып, іс істеуді сүйген шеберлер қолындағы ою
үлгілерінөз бетінше жаңа түр, жаңа буын қосып, оны өзінше жөндеп,
дамытып отырады. Қай кезде болса да ер өнері ортақ еліне ортақ
қарапайым әдістің өзімен неше түрлі сурет жасап ұнамы мен әдемілік
жағынан көздің жаун алғандай ою-өрнектердің үлгісін беріп жүрген халық
шеберлері қазір де көп.
Қолда бар бұрын – соңды жазылған деректер мен ел арасындағы қол
өнер шеберлерінің айтуынша қазақ ою-өрнектернің өте жиі қолданылатын
200-ден астам түрі бар. Қазақтың қолөнерінде өрімшіліктің неше түрлі
әдемі өрнектері бар. Біздің бұл көрсетіп отырғанымыз тек әзірше ізі
табылған, әдебиет беттерінде жұртшылыққа таныс болған, екі үйдің
бірінен кездесетін өрнектер ғана. Оның әлде болса бізге кездеспеген,
не көңілден қақас қалған түрлері және әр жерде әр түрлі айтылатын
атаулары өте көп екендігі байқалады. Бұл пікірді зерттеуші этногрофтар
да ертеден-ақ айтып келеді.
Белгілі бір сурет пен сызықтардың белгілі бір тәртіппен
орналасуына ою-өрнек дейді. Ол латынның oramentum-әшекей деген сөзінен
шыққан халық шеберлері ерте кезден-ақ құмыраларды, қобдишаларды, үйде
тұратын бұйымдарды, сарайлардың төбесі мен қабырғаларын, орындықтар
мен сәкілерді ою-өрнектер мен безендірген.
Ою-өрнек: сызықтардан, геометриялық пішіндерден, жапырақтардың,
гүлдің, жеміс-жидектердің, тіпті құстар мен аңдардың да суреттерінің
тізімді мүмкін.
Бізде ұлттық ою-өрнек көбіне-көп үй қабырғалары мен ыдыстарды,
маталар мен киімдерді көркемдеуге пайдаланады. Ою-өрнек сәнді бұйымдар
жасау өнеріне жатады.
Жалпы өрнек атауларын мағынасына қарай мынадай топтарға жіктеуге
болар еді.
А) Геометриялық фигуралар тектес өрнектер.
Б) Ай, күн, жұлдыздарға-көк әлеміне байланысты өрнектер.
В) Өсімдік тектесою-өрнек.
Г) Жан-жануарларға байланысты ою-өрнек.
Сондықтан біз қазақ өрнектері малшылық, көші-қон, жорықшылық
заманындағы тұрмысты, айналасындағы табиғатты, аңшылықты, геометриялық
түсініктердің сырт тұрпатын байқаудан туған ұғым негізінде дамыған
деген болжамға толық қосыламыз.
Ою-өрнек, әшекей жасау шеберлігі бейнелеу өнерінің бір түрі.
Бірақ бір есте боларлық жай, маман суретшілер көбінесе заттың сырт
формасын дәлелдеп, суреттің не ғұрлым сол затқа аумай ұқсап тұру
жағына көбірек назар аударады. Ал ою-өрнек үлгілерін жасаушы шеберлер
өз өрнектерінде ойлаған затының не сюжетінң сыр-сипатын өзінше танып,
оның дәлме-дәлдігінен гөрі көркем, әшекейлі бол жағына баса назар
аударады.
Ескі замандағы ел әдістің, шаруашылық ғұрпын, этнографиясын
білген адамға мұндай өрнектердің заттық ұғымын және олардың неліктен
бұлай аталатындығын пайымдау қиын емес. Қазақтың шиге, алашағ, кілемге
салатын омыртқа өрнегін алып қарағн. Бұл Шымкент қаласында тұратын
қолөнер ісінің өрмекші қазақ КСРО суретшілер одағының мүшесі Ғнаи
Иляевтің кілем, түскиіз, терме-құралға арнап жасаған өрнегі өрнектің
аты омыртқа, ол кілең сынық мүйіз өрнегінің элементтерінен
құралған. Сонымен қатар өрнекте ұлы жүз қазақтарының рулық белгісі
болған тарақтаңба да көрініп тұр.
Сол сияқты жалпы атауы мүйіз ұғымынан алынған әр түрлі және көп
тармақты өрнектерде неше иіріліп әр түрлі тармақталып, бір сюжетті
тұспалдап тұрады. Мысалы: осетиндерде қошқар мүйіз өрнегі өте ерте
заманда бір түрде жасалып, бара-бара әдемілене келіп екінші түрге
ауысқан. Бірақ оның бастапқы затқа ұқсатығынан гөрі әдемілігін айта
кетерлік бір жай осы сияқты мүйізден әшекейлеу арқылы жасалатын
өрнектер қазақтан басқа елдерде де көп кездесе береді. Атап айтсақ:
Қазақ, Өзбек, Армиян, Әзербайжан, Украйн, Түркімен және т.б. елдерде
кездеседі. Әрине, әр елдің салттық ұғымдарына, дәстүрлеріне байланысты
олар әр алуан болып келеді. Демек, халықтар арасында бірінен – бірі
үлгі алу, өнеге алысу ертеден-ақ жақсы дәстүр болған деген ойымызды
бұл жайлар тағы да дәлелдей түседі.
Енді ою-өрнектердің көп қолданылатындарына халық шеберлерінің
көпшілігіне белгілі атауларының кейбір түрлеріне тоқталып өтейін.
А( Аламыш, Алаша өрнектері жарыса жасалған көп түсті жолақтардан
құралдаы. Кейде сол жолақтардың ішінде геометриялық фигуралар тектес
не мүйіз өрнектерінің желілі түрлерінен құралған түрлі түсті өрнектер
болады. Аламыс өрнегі шахмат тақтасының сызығы сияқты жаныса салынған
қысқа-қысқа, кейде көлемді ұзын сызықтардан түзіледі. Мұндай өрнектер
ши орауында, терме бауларда, кілем, алашаларда, сүйек өрнектерніде
көбірек кездеседі. Ондай өрнек
Терді кейбір жерлерде Ендірме деп те атайды.
Баған өрнек (бағана деп те атайды) тіреу, діңгек деген ұғымды
тұспалдайды. Бұл өрнек көбінесе үйдің босағасында, ішкі тіреулерінде,
асадал мен кебежелердің аяқтарында, қырларында, айна қойғыштардың
шетінде, піспек саптарының жоғарғы жақ басында, түрлі тіреулерде,
алдыбақанның бойында жиі ұшырайды. Бұл өрнек негізінен бірнеше
жіліншек бунақтар мен шоғырланғаан шарлардың қосындыларынан түзіледі
және ол ылғи тік немесе ұзыннан байлап салынады.
Балға, балта өрнектері өздері аттас заттарға ұқсас келеді.
Геометрирялық ұзынша төрт құлақ кейде мүйіз мәнерінде жасалады. Бір
ескеретін жағдай, бұрын қазақта балға таңба дейтін ру таңбалары жиі
қолданылатын болған. Сондықтан осы ру таңбаларымен атаса және соған
ұқсас өрнектерден де жасалу мүмкін. өйткені қайсы бір шеберлер өз
ісінің маркасы есебінде, осы өз руының таңбасын бейнелеген болуы
керек деген жорамалдарда бар. Балға, балта өрнектері түрлі
кестелерде қол мен тігілетін көркем тігіс өрнегінде өрмек істерінде
жиі кездеседі. Сондай-ақ осы өрнектің атымен атлып және оған ұқсас
түрімен кірпіш қалау, тал соғу әдісі де бар. Оны балғалап қалау
немесе балта қалау деп те атайды.

Балдақ өрнек, Балдақ деп қазақкөзі жоқ жүзікті, жүзік сияқты
шығырды атаған, сондай шығырларды шымылдыққа бау өткізетін ілмек етіп
пайдаланған. Қай жерлерде жұмыр білезікті де балдақ дейді. Оның себебі
бұл құралдың бүркіт ұстаған қолдың білегіне киіліп тұратын жоғарғы
басы балдық сияқты жарты шығып формасында келеді. Осы ұғымдардың
негізінде туған балдақ өрнектері зергерлік істерде жұмыр кейде жалпақ
балдақ (жүзік, білезік, шығыр) тәрізді іші бос дөңгелек түрінде
жасалады. Кейде балдақтар бірімен – бірі қосыла шеңберге – шеңбер
ілмелене келіп, күрделі өрнек түзейді. Балдақ өрнегі көбінесе кесте
де, ағашта, алтын-күміс заттарында қолданылады.

Су өрнек Су деп әр бір өрнекті бөліп тұрған ұзын жолақты айтады.
Су өрнегі кейде екі қатар сызық аралығында
Ирек сызық жасай отырып, дөңгелек төртбұрыш бейнелерді жасайды. Егер
уақытта судан өту қын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.