Имам Әбу Ханифаның өсиеті

Ей, менің достарым һәм бауырла-рым, әһлі сүннет уәл-жамағаттың 12 ерекшелікке ие екенін біліңіз-дер. Кімде-кім осы ерекшеліктерді бойына сіңірсе, бидғатшы, нәпсі-құмар болмайды. Сендер мырзамыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) шапағатына жетулерің үшін осы ерекшеліктерді ұстануларың міндет.

Біріншісі: Иман – тілмен айту, жүрекпен растау. Тек қана тілмен айту иман болмайды. Тек тілмен айту иман болып есептелгенде, мұнафықтардың барлығы мүмін болар еді. Сондай-ақ, жалғыз ғана «тану, білу» де иман болып есептелмейді. Егер «тану, білу» иман болып есептелсе, Кітап иелерінің барлығы мүмін болар еді. Алла тағала мұнафықтар жайында былай дейді: «Алла мұнафықтардың өтірікші екендіктеріне куә» («Мунафиқун», 1). Ал Кітап иелері хақында былай дейді: «Біз кітап берген адамдар, оны (пай-ғамбарды) өз балаларын танығандай таниды» («Бақара», 146).

Иман артпайды және кемімейді. Иманның кемуін тек күпірліктің артуымен ғана елестетуге болады, ал иманның артуын тек күпірдің кемуімен ғана елестете аламыз. Бір адамның бір мезгілде әрі мүмін, әрі кәпір болуы қалайша мүмкін болмақ?

Мүмін шынында мүмін, кәпір де шындығында кәпір болады. Күпірде күдік болмағаны сияқты, иманда да күдік болмайды. Себебі, Алла тағала былай дейді: «Олар шындығында мүмін» («Әлфал», 4), «Олар шын-дығында кәпір» («Ниса», 151). Мұхаммед (с.ғ.с.) үмметінің ішіндегі күнәһарлары мүмін болып табылады, кәпір емес.

Амал иманнан бөлек, иман да амалдан бөлек. Бұған кей кездері мүміннің мойнынан амал жасау міндетінің түсуі дәлел болмақ. Бұл жағдайда мүміннің мойнынан иман түсті дей алмаймыз. Мәселен, хайыз әйелдің мойнынан Алла тағала намазды түсірді. Алайда, Алла тағала оның мойнынан иманды түсіріп, иманды тәрік етуге бұйырды дей алмаймыз. Алла оған оразаны тоқтат, сосын оның қазасын өте дейді. Алла тағаланың оған иманды тоқтат, сосын оның қазасын өте деуі мүмкін емес. Пақыр-кедейге зекет беру міндет емес деп айтуға болады. Алайда, пақыр кедейге иман міндет емес деуге болмайды.

Жақсылық пен жамандық Алла тарапынан. Кімде-кім жақсылық пен жамандықты Алла тағаладан басқа біреу белгілейді десе, Алла тағаланы жоққа шығарған кәпірге айналып, таухиді бұзылады.

Екіншісі: Біз амалдардың үш түрлі болатынына сенеміз: парыз, қосымша және күнә амалдар. Парыз амалдар Алланың әмірімен, қалауымен, жақсы көруімен, разылығымен, қазасымен, тағдырымен, жаратуымен, үкімімен, ілімімен, тауфиқ беруімен, ләухул махфузға жазуымен іске асады.

Қосымша амалдар Алланың әмірі емес, бірақ қалауымен, жақсы көруімен, разылығымен, қазасымен, тағдырымен, үкімімен, ілімімен, тауфиқ беруімен, жаратуымен, ләухул махфузға жазуымен іске асады.

Ал күнә амалдар Алланың әмірі емес, бірақ қалауымен болады, жақсы көруімен емес, қазасымен болады, разылығымен емес, тағдырымен болады, тауфиқ беруімен емес, оны тәрік етуімен, ілімімен, ләухул махфузға жазуымен іске асады.