Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөл

Жоспар
Кіріспе

Сабақтың мақсаты
Білімділік
Сабақтың әдіс.тәсілдері
Сабақтың барысы
І. Ұйымдастыру кезеңі
1. ТҰЛҒА ¥ҒЫМЫНЫҢ МӘНІ МЕН ТҮСІНІГІ
2. Т¥ЛҒА ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛАР. ӘЛЕУМЕТТГК 3. СТАТУС ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК РӨЛДЕР
4. ТҰЛҒАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТЕНУ ПРОЦЕСІ
5. ТҰЛҒА . ӘЛЕУМЕТТІК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ
6. ОБЪЕКТІСІ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

Сәлемдесу, студенттерді түгендеу, аудиторияның сабаққа дайындығын қадағалау, студенттердің көңіл-күйі мен денсаулығымен қызығу, «Заман тынысы» саяси апталық жаңалықтармен танысу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрап бағалау: «Тұлғаның әлеуметтік құрылымдағы орны» тақырыбы бойынша «Бас қатырғылар базары», ой-толғау әдісі бойынша, «Тұлғаны танып - біл» оқыта үйрету ойыны арқылы топты 3-ке бөліп топпен жұмыс жүргізу.
1. Шоқан Уалиханов 1835-1865 ж.ж
2. Ыбырай Алтынсарин 1841-1889 ж.ж
3. Абай Құнанбаев 1845-1904 ж.ж
4. Әлихан Бөкейханов 1870-1934 ж.ж
5. Ахмет Байтұрсынов 1873-1937 ж.ж
6. Нұрсұлтан Назарбаев 1940-
Тұлғаның портретіне қарап оның аты-жөнін, тарихтағы рөлін, қызмет ету кезеңін, оның атына байланысты оқиғаларды ол жазған шығармаларды және т.б естеріне түсіру тиіс. Топ ішінде талдау 5 минуттан аспайды.
2) Тұлға: оның әлеуметтік рөлі мен мінез-құлқы тақырыбы үй жұмысы бойынша СӨЖ-дерді «Бас қатырғылар базары» ойыны арқылы бағаланады.(студенттердің жасап келген үй тапсырмасы бойынша өзіндік шығармашылық жұмыстарын: тест, кеспе қағаздар тарқатпалы мәліметтер, сөзжұмбақ, ребус т.б) «Қорғау» әдісінен пайдаланылды.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру жоспары. Кіріспе сөз: Адамдар өте күрделі болып келеді. Бір адамның іс-әрекеті басқа адамдардың іс-әрекетінен өзгеше, сондай-ақ адамдар әр түрлі жағдайларда (қуанғанда, ренжігенде, қорыққанда т.б) өздерін әрқалай ұстайды, әр түрлі бейнеде көрсетеді. Біз жақын достарымызбен және жақсы танымайтын адамдармен өзімізді бірдей ұстамаймыз. Біздің кішкентай балаға деген және әке-шешемізге деген қарым-қатынастарымыз бірдей емес. Біздің сүйікті адамымызбен қарым-қатынасымыз, жұмыстағы әріптестерімізбен байланысымызға мүлде ұқсамайды.
Әрбір адам қоғамда бірнеше позицияға, орынға ие болады. Мысалы, әйел – әнші, мұғалім, жұбай және ана бола алады. Әрбір осы әлеуметтік позициялар белгілі бір құқықтармен, міндеттермен байланысты. Бұл позициялар статус деп аталады. Яғни статус дегеніміз тұлғаның қоғамдағы орны, жағдайы, мәртебесі.
«Жылдам оқу» оқыта үйрету ойындары арқылы модельдеу оқыту технологиясы негізінде тұлға қажеттіліктерін қанағаттандыруға және оны дамытуға ықпалын тигізу.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Сабақтың тақырыбы: Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөл
Сабақтың мақсаты: Адамның қоғамда позицияға ие екендігін, осы әлеуметтік
позициялар белгілі бір құқықтармен, міндеттермен байланысты. Бұл
позициялар статус-мәртебесі екендігін түсіндіру
Білімділік: Студенттерге тұлға туралы теориялар, әлеуметтік статус және
әлеуметтік рөлдер туралы ұғым
Дамытушы: Тұлғаның әлеуметтану процесі және әлеуметтік қатынастардың
объектісі және субъектісі ретінде түсіндіру
Тәрбиелік: Табиғи қажеттіліктің өз кезегінде әлеуметтік қажеттілікке
ұласуын түсіндіру
Құрал-жабдықтар: Әлеуметтану негіздері оқу құралы, А.И.Икенова, А.Д.
Жүсіпова Алматы 2007 ж, Экономика баспасы ІҮ бөлім, 80-92 беттер, тақта,
бор,
Көрнекі құралдар: Өзін-өзі бағалау диагностикасы кеспе қағаздар, Мені
түсін эстафета парақтары, Сиқырлы сандықша. СӨЖ
Техникалық жиһаздалуы: Интерактивті тақта
Пәнаралық байланыс: Әлеуметтану, саясаттану, тарих, экономика, қазақ
әдебиеті.
Сабақтың түрі: Семинар
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Өзін-өзі бағалау диагностикасы – Модульдік оқыту
технологиялық әдістерінен; Заман тынысы, Бас қатырғы базары, Сиқырлы
сандықша, Жылдам оқу, Мені түсін, эстафетасы арқылы Сөйлесу,
Даналық ағашы, Мәтін бөліктері - оқыта үйрену әдістері бойынша жұмыс
алып бару
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, студенттерді түгендеу, аудиторияның
сабаққа дайындығын қадағалау, студенттердің көңіл-күйі мен денсаулығымен
қызығу, Заман тынысы саяси апталық жаңалықтармен танысу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрап бағалау: Тұлғаның әлеуметтік құрылымдағы орны
тақырыбы бойынша Бас қатырғылар базары, ой-толғау әдісі бойынша,
Тұлғаны танып - біл оқыта үйрету ойыны арқылы топты 3-ке бөліп топпен
жұмыс жүргізу.
1. Шоқан Уалиханов 1835-1865 ж.ж
2. Ыбырай Алтынсарин 1841-1889 ж.ж
3. Абай Құнанбаев 1845-1904 ж.ж
4. Әлихан Бөкейханов 1870-1934 ж.ж
5. Ахмет Байтұрсынов 1873-1937 ж.ж
6. Нұрсұлтан Назарбаев 1940-
Тұлғаның портретіне қарап оның аты-жөнін, тарихтағы рөлін, қызмет ету
кезеңін, оның атына байланысты оқиғаларды ол жазған шығармаларды және
т.б естеріне түсіру тиіс. Топ ішінде талдау 5 минуттан аспайды.
2) Тұлға: оның әлеуметтік рөлі мен мінез-құлқы тақырыбы үй жұмысы бойынша
СӨЖ-дерді Бас қатырғылар базары ойыны арқылы бағаланады.(студенттердің
жасап келген үй тапсырмасы бойынша өзіндік шығармашылық жұмыстарын: тест,
кеспе қағаздар тарқатпалы мәліметтер, сөзжұмбақ, ребус т.б) Қорғау
әдісінен пайдаланылды.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру жоспары. Кіріспе сөз: Адамдар өте күрделі болып
келеді. Бір адамның іс-әрекеті басқа адамдардың іс-әрекетінен өзгеше,
сондай-ақ адамдар әр түрлі жағдайларда (қуанғанда, ренжігенде, қорыққанда
т.б) өздерін әрқалай ұстайды, әр түрлі бейнеде көрсетеді. Біз жақын
достарымызбен және жақсы танымайтын адамдармен өзімізді бірдей ұстамаймыз.
Біздің кішкентай балаға деген және әке-шешемізге деген қарым-қатынастарымыз
бірдей емес. Біздің сүйікті адамымызбен қарым-қатынасымыз, жұмыстағы
әріптестерімізбен байланысымызға мүлде ұқсамайды.
Әрбір адам қоғамда бірнеше позицияға, орынға ие болады. Мысалы, әйел
– әнші, мұғалім, жұбай және ана бола алады. Әрбір осы әлеуметтік позициялар
белгілі бір құқықтармен, міндеттермен байланысты. Бұл позициялар статус деп
аталады. Яғни статус дегеніміз тұлғаның қоғамдағы орны, жағдайы, мәртебесі.
Жылдам оқу оқыта үйрету ойындары арқылы модельдеу оқыту технологиясы
негізінде тұлға қажеттіліктерін қанағаттандыруға және оны дамытуға ықпалын
тигізу.

Сызба №1
Модельдеп оқыту
Білу Түсіну Қолдану Талдау Топтау Білімді
бағалау
Топты үшке бөліп Жылдам оқу оқыта үйрету ойыны арқылы1 беттік материал
мәліметі үшін – 2 мин, Мұғалімге әңгімелесуге 3 мин. Оқушыға беріледі
15-20 мин ішінде кезегімен 3 топ мұғалімдері оқушыларымен әңгімелеседі.
І топ - Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер
ІІ топ – Тұлғаның әлеуметтік процесі
ІІІ топ - Тұлға – әлеуметтік қатынастардың объектісі және субъектісі
ретінде
тақырыптарды білу, түсіну, қолдану, талдауды үйренеді.
Сабақты пысықтау этапында Мені түсін эстафета ойыны арқылы әр топқа
берілгенде ақ парақ қағаздары ұсынылады, топ мүшелері үндеместен ең керекті
деген мәліметтерді, фактілерді үндеместен бір-біріне жазып ұзатады. (ой
жазба қайталанбауы керек)
3 мин – Спикерге Сөйлеуге ойларын топтың оқып жеткізуін рұқсат беріледі.
Даналық ағашы - әрбір студент сабақ тақырыбы бойынша қиын сұрақ құрап
қағазға жазады, оларды Сиқырлы сандықшаға салып, жауап берген оқушылар
балл жинайды.
Қорытынды балды шығарады – интерактивті тақтада шыққан балы бағаға
айналдырып журналға қойылады.

Үйге тапсырма: СӨЖ орындау
Конспекті толықтыру: әлеуметтану негіздері, ІҮ бөлім 76-92 беттер.
Сабақ аяқталды, назарларыңызға рахмет айтылады.

ТҰЛҒА ¥ҒЫМЫНЫҢ МӘНІ МЕН ТҮСІНІГІ

Тұлға проблемасы бірқатар ғылымдардың-философия, социология,
психология, педагогика, т.б. ғылымдардың зерттеу объектісіне жатады.
Мәселен, философия тұлғаны таным мен творчествоның, іс-әрекеттің
субъектісі ретінде қарастырса, психология оны психикалық қасиеттер мен
процестердің: мінез-құлық, темперамент, қабілет, т.б. тұрақты
жиынтығы ретінде зерттейді.
Осы аталған және басқа да ғылымдардың ғылыми мәліметтеріне сүйене
отырып, әлеуметтану ғылымы тұлғаны әлеуметтік өмірге белсенді түрде
араласатын, әлеуметтік қатынастардың субъектісі ретінде қарастырады.
Тұлға — әлеуметтанудың өзекті проблемаларының бірі, өйткені
қоғамдағы болып жататын әлеуметтік құбылыстар мен процестердің, сол
сияқты жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың іс-әрекеттерінің
себептерін, мәнін жеке тұлғалардың мәнді сипатты белгілері арқылы түсінуге
болады. Басқаша айтқанда, жеке тұлғаның мінез-құлқы арқылы тұтас топтың,
коғамның өмірін түсінуге болады.
Әлеуметтану тұлғаның қоғам өмірінің барлық дерлік салаларындағы
қызметін (отбасы, экология, саясат, құқық, білім берумен тәрбие, мәдениет,
т.б.) өзінің зерттеу пәніне жатқызады.
Тұлға әлеуметіік қатынастар мен байланыстардың бастапқы агенті болып
саналады. "Тұлға" дегеніміз кім? Бұл сұраққа жауап беру үшін "адам",
"индивид", "тұлға" деген ұғымдардың арасындағы мазмұндық айырмашылықты
біліп алуымыз керек. "Адам" деген — адамзат баласының жер бетіндегі басқа
биологиялық организмдерден өзгеше қасиеттерін сипаттайтын жалпылама ұғым.
"Индивид" адам тегінің нақты өкілі, жеке адам. Индивидуалдық — бұл әр
адамның өзіне ғана тән жеке-дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни бір адамның
екінші адамнан айырмашылығы. Ал, "тұлға" дегеніміз, адамның тек табиғи-
биологиялық қасиеті ғана емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана
қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізіңде
қалыптасқан адамдардың мәні. Мұны адамның әлеуметтік сипатының бастамасы
деп те атайды. Нақтылап айтсақ, тұлға дегеніміз, индивидтің табиғаттан тыс
адами қасиеті, яғни оның әлеуметтік өмірінің мәнді жақтарын сипаттайтын
сапасы.
Адам қоғамсыз өмір сүре алмайды. Менің өмір сүруім, сенің өмір
сүруіңді және басқалардың өмір сүруін қажет етеді және керісінше де солай.
Индивид — жеке-дара адам. Барлық адамға тән ортақ қасиет — ол тек
қоғамда ғана өмір сүреді. Ол қоғам ішінде ғана нәтиже алады, себебі, ол
қоғамдық болмыс тәжірибесін бойына сіңіреді. Жаңа туған сәбидің ата-
анасынан тәуелсіз өмір сүруге ешқандай қабілеті болмайды. Бұл жағынан ол
жануар, хайуанаттардың кез келгенінен әлсіз екені белгілі. Мысалы,
жұмыртқадан шыққан құс балапаны бірден тамақ іздеп жүгіреді. Ата-ананың,
басқа адамдардың қамқорлық көмегінсіз адам баласы өсіп жетіле алмаған
болар еді.
Мысалы, кездейсоқ бір жағдайлармен кішкентай адам балаларын аңдардың
алып кетіп, жылдар бойы өз орталарында тірі қалдырып қойған фактілерін
тарихтан жақсы білеміз. Қырыққа жақын мәлім болған жағдайлардың барлығында
да балалар адам қалпынан айырылып қалған. Төрт аяқтап еңбектеп жүріп, өзін
асырап өсірген жануарлардың барлық қимылдарына еліктеуден басқа ешбір
қабілеттері болмаған. Кейін олардың қолға түскеңдерін адам қалпына
келтіріп, сөйлеуді, екі аяқпен жүруді үйретуге тырысқан талай белгілі маман
ғалымдардың әрекеттері нәтиже бермеген.
Демек, адамның адамдық қасиеттерін қалыптастыратын тек қоғамдық орта.
Ол үшін адам туған күнінен бастап, сол ортадан қол үзіп кетпеуі міндет. Осы
ортамен тығыз байланыс, қатынаста болып, сол ортаның (топтың, ұйымның,
алуан түрлі басқа қауымдастықтардың) іс-тәжірибелерін, сапа қасиеттерін
өзінің бойына сіңіруі қажет.
Адамның жануарлар дүниесінен бөлініп шығуының негізі — өмір сүру
ортасын өз еңбегімен өзгерту, қайта жасау тәсілін, ол үшін еңбек
құралдарын, оның ең қарапайым түрінен бастап, бірте-бірте жетілдіру жолын
меңгеру қабілетінде болды. Тек еңбек процесінде адамдар бір-бірімен
қатынас, байланыс жасауды, ойларын бір-біріне сөз арқылы жеткізуді
үйренеді. Бара-бара адам еңбегі бүкіл материалдық және рухани мәдениет
жүйесінің субьектісі, яғни жасаушысы болып шықты. Қоғамдық қатынастар
адамның өмір сүруіне қажетті материалдық игіліктерді (тамақ, киім, баспана)
өндіру қажеттілігінен туады.
Осыларды еске ала отырып, адам дегеніміз, еңбек әрекетімен шұғылдана
алатын, әлеуметтік қатынастарға түсетін, өзара байланыс жасауға толық
қабілеті бар тіршілік иесі деп анықтама беруге болады.
Бұдан адам мәнінің тек қоғамдық-әлеуметтік жағы шамадан тыс
үлкейтіліп, оның биологиялық, психологиялық жақтарының маңызы төмендетіліп,
жоққа шығарылып отыр деген пікір тумауы тиіс. Анығында адамның өлшемі
(кейбір уакытта құрылымы деп те айтады) үш түрлі болады: биологиялық,
психологиялық және әлеуметтік. Биологиялық өлшем — бұл адам организмінің
түр бейнесі мен құрылымының (морфологиясын), басқаша айтқанда, организмнің
құрылысын және формаларын зерттейді, оның атқаратын, орындайтын қызметін,
шьгғу негізін, ми, жүйке жүйесіп, т.б. қамтиды.
Психологиялық өлшем — адамның ішкі жан дүниесі, онда жүріп жататын
саналы және санадан тыс құбылыстар мен процестер, сезім жүйесі, мысалы,
құмарлығы, жек көру, не сүю, мақтаныш, не қорлану, күйініш, не наразылық,
ойлау, т.б.) адамның еркі мен сипатын (бейнесін), темпераментін, т.б.
қамтиды.
Осыған орай жеке-жеке алып қарағаңда бұл екі өлшемнің әрқайсысы адам
ұғымын тұтас тұлға ретінде ашып бере алмайды, өйткені биология мен
психология адамдарды жеке-дара зерттеп, оларды тұлға ретінде көрсете
алмайды.
Әлеуметтік өлшем — адамды тұлға, яғни белгілі бір тип, бірнеше
адамның үлгісі, образы, бейнесі, моделі ретінде қарайды. Тұлғаны жан-жақты
осылай қалыптастыратын оны қоршап тұрған орта, мұңда ол үнемі іс-әрекет,
қызмет атқарады, үнемі онымен тығыз байланыс, қатынаста болады. Осыған
сәйкес әрбір қоғам өзіне тән лайықты тұлғаны қалыптастырып отырады.
Әлеуметтану тұлғаның идеалды типін, яғни оның қоғамның идеясына
сәйкес келетін немесе идеалды емес, яғни қоғамға сәйкес келмейтін типін,
оның идеалды типтен қандай ерекшелігі, айырмашылығы барын зерттейді.
Әлеуметтануда тұлға негізгі екі тұрғыдан қарастырылады:
а) Тұлғаның қоғамдық қатынастар жүйесіне араласып, мұның бар жақсылықтарын
бойына сіңіріп, тұлға ретінде қалыптасуын;
ө) Әлеуметтік қатынастардың және саналы іс-әрекеттің субъектісі ретіңде
тұлғаны қарастырады.
Туған сәби әлі тұлға емес. Ол тек қана индивид. Ол адам тегінің
өкілі. Ол тұлға болу үшін негізгі екі шарт қажет:
1) Биологиялық, генетикалық дамудың алғы шарттары.
2) Әлеуметтік ортаның болуы қажет, өйткені онда мәдени орта болады, онымен
жас сәби бала әр уақытта байланыста, қатынаста болуы керек. Онсыз, яғни
әлеуметтік ортасыз сәби бала жан-жақты дами алмайды.
Әрбір тұлғаның белгілі бір деңгейде іштей санасы, қасиеті болады.
Осылардың жиынтығы тұлғаның құрылымын қатыптастырады.

Т¥ЛҒА ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛАР. ӘЛЕУМЕТТГК СТАТУС ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК РӨЛДЕР

Адамның аса күрделі табиғаты оның қоғамдағы әр түрлі байланыс-
қатынастары қазіргі әлеуметтануда адамға, оны тұлғалық түріне байланысты,
алуан түрлі модельдерді жасауға ықпал етті. Осылардың бірі — адамның
бейнесіне (образын) әлеуметтік рөлдердің жиынтығы ретінде қарау.
Мұны тұлганың рөлдік тұжырымдамасы дейді. Бұл тұжырымдаманың мазмұны
мынадай: қоғамдағы әрбір адам ондағы алуан түрлі әлеуметтік топтарға
кіреді. Мысалы, отбасына, оқу тобына, достар компаниясына, өндіріс ұйымына,
т.б. Әрбір топтағы адамның белгілі бір орны, өзінің көзқарасы, бағыты
болады, оған белгілі бір талап-тілектер қойылып, ол оны орындайды. Сонымен,
нақтылы жағдайда бір адам бірде әке немесе шеше, екінші жағдайда осы адам
дос, үшінші жағдайда бастық болады, яғни нақтылы адам әр жағдайда әр
түрлі рөлдерде қызмет атқарады.
Осындай қызметтердің маңызды, мәңді жақтары "әлеуметгік рөл",
"әлеуметтік статус" ұғымдарын тудырады. Әлеуметтік рөл қоғамдағы
адамдардың белгілі бір алатын орнына, жағдайына, олардың басқалармен
қарым-қатынастарына байланысты және қабылдаған ережелерге сәйкес адамдардың
атқаратын қызметтері.
Басқаша айтқанда, әлеуметтік рөл дсгеніміз, қоғамдағы адамдардың
белгілі бір қызмет атқарған жағдайда белгілі бір тәртіп нормаларын сақтауын
айтамыз. Ал, рөлдік жүйе дегеніміз, адамның қоғамдағы алатын орнына,
жағдайына, тұрмысына сәйкес істейтін қызметінің жиынтығы. Адамдардың
әлеуметтік рөлдерді бойына сіңіріп, игеріп, меңгеруі тұлғаны әлеуметтіндіру
процесінің бір бөлігі, оның қоғамға, топқа толық енуінің негізгі қажетті
шарты.
Әлеуметтік рөлдердің мысалы ретінде адамдардың мамандыққа
байланысты рөлін айтуға болады. Әлеуметтік рөлдерді игеріп, меңгеруде
адам әлеуметтік тәртіп стандарттарын игеріп, меңгереді, өзін-өзі бағалап,
бақылауды іске асырады. Сөйтсе де, адам өмірде бірнеше байланыс-
қатынастарға еніп, әр түрлі рөлдегі іс-қызметтерді орындауға мәжбүр болады.
Сондықтан адамға қойылатын талап-тілектер де қайшылықта болады. Осылардың
салдарынан адам сыртқы дүниемен байланысында, өзінің тұтастығын,
бүтіндігін, бір сөзбен айтқаңда, "мендігін" сақтау үшін белгілі бір
шартты қажет етеді. Бұл оның өзімен өзінің болуын және әр түрлі қызмет
рөлдерін орындау үшін керек. Бұл тұрғыдан қарағанда тұлғаның өзі осындай
шарт ретінде болады.
Осы тетік өзі орталық қызмет атқарушы орган болып, өзінің "мені"
атқаратын қызметімен біріктіріледі, өзінің іс-әрекетіне адамгершілік баға
беріп, оны іске асырады, өзінің орнын тек қана бір әлеуметтік топтан іздеп
қоймай, сонымен қатар өмір сүрудің мақсатын білу үшін екінші бір
құбылыстардың мәнін, мақсатын білуге ұмтылады.
Сонымен, жан-жақты дамыған тұлға өзінің рөлдік мінез-құлқын белгілі бір
әлеуметтік ситуацияға байланысты пайдаланып оны бейімділік құралы ретінде
қолданады. Басқаша айтқаңда, рөлдік мінез-құлық дегеніміз, индивидтің
(адамның) іс жүзіндегі мінез-құлық. Сонымен, жан-жақты дамыған тұлға
белгілі бір әлеуметтік жағдайда бейімделу құралы ретіңде рөлдік мінез-
құлықты пайдаланады. Рөлдік мінез-құлықты рөлмен алмастыруға болмайды.
Әлеуметтік рөлдің негізгі компоненттері сатылы жүйе ретінде құрылады.Рөлдік
тұжырымдама Американың әлеуметтік психологиясында XX ғасырдың 30-шы жылдары
пайда болды. Оның ірі өкілдері Кули Чарльз Хортон (1864—1929 ж.ж.), Мид
Джордж Герберт (1863—1931 ж.ж), т.б. Кули Ч.Х. "шағын кіші" топтар
теориясының негізін салушылардың бірі, оның "Зеркалъное я", "Человеческая
природа" и "Социальный порядок" (1902 ж.), "Социальная организация (1909
ж.), "Социальный процесс" (1918 ж.), "Социологическая теория", "Социальное
исследование" (1930 ж.) деген еңбектері бар. Кулидің жалпы әлеуметтік
теориялары негізінде әлеуметтік ұйым және сананың әлеуметтік процестерді
қалыптастырудағы шешуші рөлін мойындау жатыр. Ал, Мидтің әлеуметтану
теориясының пайда болу негізінде өткендегі болған әрекет, оқиға (қысқаша
"акт") ұғымы жатыр. Бұл акт ұғымы әрекеттеуші субъектінің шынайы өмірді
қабылдаудағы ерекшелігін анықтайды. Мидтің пікірінше, әрекет етуші субъект
кең мағынада физикалық "субъект", "тірі форма", әлеуметтік "мен" ("я")
ретінде қарастырылады. Объектілер ұғымының мазмұны, Мидтің пікірінше,
ивдивидтің өткендегі барлық ерекшелігімен сипатталатын тәжірибесі. Осыған
орай объектілер индивид пен олардың арасындағы қатынастарды бейнелейді.
Ч. Кули мен Дж. Мидтің бұл теориялары әлеуметтанудағы әр түрлі
ағымдарға кең тараған. Оның ішінде тұлғаның рөлдік тұжырымдамасын Т.Парсонс
өзінің әлеуметтік-функционалдық талдау теориясында көп қолданды. Жалпы
тұлғаның рөлдік теориясы тұлғаның бейімделу процестерін көп дәріптей
отырып, оның белсенді, шығармашылық жағын жоққа шығарады.
Ч. Кули тұлғаның қалыптасуы айналасыңдағы адамдармен алуан түрлі
қарым-қатынастар мен байланыстар негізінде болады деп тұжырымдады.
Осылардың негізінде адам өзінің "айнадағы мен" деген имиджін жасайды. Ол үш
элементтен құрылады:
а) Жұрт мені қалай қабылдайды;
ә) Жұрт менің сыртқы түріме қалай әсер етеді;
б) Мен жұрттың тигізген ықпалына қалай жауап беремін.
Бұл теория біздің қоғамдық пікірді қалай қабылдап, оған қалай жауап беру
керектігін түсіндіреді.
Джордж Герберт Мид тұлға өзінің "менін" қалай алға дамытатынын
түсіндіруде тіпті тереңдеп кетті. Кули сияқты Мид тұлға, яғни "мен" деген
ұғым әлеуметтік дамудың жемісі ол өзі сияқты адамдармен әр түрлі қарым-
қатынас, байланыстар негізінде қалыптасады деп санайды.
Жас бала біреудің мінез-құлқының себебін түсіндіре алмайды. Тек қана
өзінің мінез-құлқын ойлау арқылы жас бала өмірде бірінші қадам жасайды.
Өзін "ойлауды" үйренгеннен кейін ол басқа адам туралы ойлай алады, сол
арқылы өзінің "менін" сезіне бастайды.
Мидтің пікірінше, адамның тұлғаға айналу процесі үш түрлі сатыдан
құрылады.
Бірінші иммитация. Бұл сатыда балалар үлкен адамдардың мінезіне
еліктейді, бірақ, оны түсінбейді. Кішкене бала үйдің еденін жумақшы болып,
өзінің ойыншық шаңсорғышымен бөлмеде жүреді.
Екіншісі, ойын сатысы. Бұл уақытта кішкене бала өзінің мінезін -
белгілі бір рөлді орындау арқылы көрсетеді. Ол дәрігер, өрт сөндіруші, т.б.
Ойын процесінде балалар бұл рөлдерді өздері істеп көрсетеді. Қуыршақтармен
ойнағанда жас балалар оларды еркелетіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.