Ауаны ластаушы көздер

Ауаны ластаушы көздер.

Ластанған ауа адамдардың ішкі мүшелеріне өтіп денсаулыққа зиянын тигізеді, ал уытты заттар денені улайды.

Ауа жаратылыс (табиғи) жолдармен және адамдардың әс-әрекетінен ластанады.

Табиғи жолмен ластану жанар таулардың атқылауынан, теңіз суы буға айналуынан, тау ұнтағы мен топырақты жел мен дауыл ұшырғанда, орман мен далада өрт болғанда шаң-тозаң, күл т. б. аспанға көтеріліп ауамен араласу арқылы болады.

Желтоқсаннан ақпан айына дейін соғатын тропиктік белдеулер желі (пасаттар) Сахараның 60 тан 200 миллион тоннаға дейін шаң көтеріліп мыңдаған километр жерге апарады.

1883 жылы Крактау жанар тауы атқылағанда аспанға көтерілген күл мен тозаң бірнеше жыл бойы ауада болып, Ұлы Британия жағалауына дейін жеткен.

1985 жылы желтоқсан айының 19-ында күндізгі сағат 10 да Ашгабад қаласын қараңғылық басып, аспан қызғылт сары түске түсті, жарты сағаттан кейін қараңғы болып пәтерлерде шам жағуға тура келді. Сағат 13-те аспан ашылып жарық болса, екі сағаттан кейін қайтадан қараңғы түсті. Сол күні қала үстінен 170 мың тонна шаң өтті.

Теңіз сулары буланғанда ауаға тұз қалдықтары, өрттен кейін күл мен шаң қосылады.

Ауада органикалық қалдықтардың да шаң-тозаңы болады. Оларға бактрия, ұсақ саңырауқұлақ т. б. өсімдік және жануарлар қалдықтарының шірінділері жатады.

Адамдардың іс-әрекетінен болатын ластануға өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылық, құрылыс кәсіпорындарының, коммуналды- тұрмыстық мекемелердің шаң-тозаңы мен қалдықтары жатады.

Жыл сайын атмосфералық ауаға шамамен алғанда мына мөлшерде ластаушы қалдықтар қосылады:

Бұл мәліметтерден адамдардын іс-әрекетінен болатын ластану мөлшері тым аз барлық ластаушы заттардың 5 процентінен аспайтынын көрүге болады. Бірақ бұл ешкімдіде қуантпайды. Себебі адамдардың іс-әрекетінен

пайда болған шаң-тозаң, түтін, басқа қалдықтардың химиялық құрамы өте күрделі, адамдар мен табиғат үшін аса қауіпті.

Өнеркәсіп пен көлік мекемелерінің ауаға шығаратын ластаушы заттарының 31, 9 % иісті газ, 27 % күкіртті газ, 1, 1% азот тотығы, 28, 3 % қалқып жүретін қатты түйіршіктер.

Өнеркәсіптің негізгі салаларының ауаға шығаратын ластаушы затардағы үлес салмағы мынадай. (процент есебімен)

Өнеркәсіп салалары ішінен ауаны ластаушылар қатарына жылу электрстанциялары, қара және түсті металлургия, мұнай өңдеу мен мұнай-химия өнеркәсібі мен құрылыс материялдар өндіру кәсіпорындары жатады.

Жылу электрстанцияларының қалдықтары жағатын отынға, оның химиялық құрамына және жағу әдістеріне байланысты болады.

Көмір жаққанда ауаға күл, күйе, шаң-тозаң қосылады. Мысалы, Қарағанды көтірімен салыстырғанда Екібастұз көмірінің күлі көп. Қуаты орташа жылуэлектр станциялары ауаға сағат сайын 5 тонна күкіртті түтін мен 16-17 тонна күл қосады. Сұйық отын жаққанда күл аз болады да, күкіртпен көміртек қалдықтары көп қосылады.

Газ жаққанда ауаға тек азот тотығы қосылады.

Шым тезекті, ағашты, қамысты отын реінде пайдаланғанда ауаға күл, күйе, шайыр, күкірт, көміртек тотығы, шаң-тозаң қосылады.

Отынның барлық түрінің химиялық құрамында көміртек, сутек, күкірт, азот және оттек болады. Олардан бөлінген газдар адамдар мен қоршаған ортаға зиянды.

Отынды жағу әдісі де ауаның ластануына да әсерін тигізеді. Шаң-тозаң, газ қалдықтарын ұстайтын қондрғылары бар кәсіпорындарың атмосфераға зияны аз, ал ондай қондырғылары жоқтардың келтіретін зияны көп болады. Өйткені қондырқылардың көмегімен қалдықтардың 90-95 процентін ауаға жібермей, ұстап қалуға болады.

Әр саладағы кәсіпорындардың ауаға тигізетін зияны әр түрлі. Металлургия кәсіпорындары ауаны металдың қалдықтары және қосындыларымен ластайды, олардың ішінде темір, қорғасын, мыс, мырыш, қалайы, никель, көмір, күкіртті түтін, т. б. қалдықтары бар.

Мұнай өңдейтін және жасанды жібек шығаратын кәсіпорындар күкіртті сутек қалдықтарын ауаға шығарады; химия кәсіпорындары азот тотығын бөледі; құрылыс материялдарын шығаратын кәсіпорындардың шаңы мен тозаңында, газдардың кальций тотығы, топырақтағы алюминий тотығы, магний, темір, көмір, гипс, әк, т. б. заттардың қалдықтары бар. Құрылыс материялдарын шығару технологиясына шикі затты қазу, тасу, ұнтақтау, елеу, араластыру, нығыздау, кептіру, күйдіру сияқты жұмыстар кіреді. Осы жұмыстарды жүргізгенде сол маңайға шаң-тозаң, күл, бу, түтін т. б. ластаушы заттар бөлінетіні белгілі. Сусымалы және ұнтақталған заттармен жұмыс әстегенде шаң-тозаңды басу өте қиынға түседі. Мысалы, цемент шығаратын зауыттар, әсіресе күйдіру және ұнтақтау цехтары, әк пен цемент тозаңын көп шығаратын, сол маңайдағы өсімдіктерді «күйдіріп» жібереді. Зауыттан 2 км. қашықтықта 1 метр куб ауада 20 мг. тозаң болады, ал санитарлық норма бойынша ол 0, 15 мг. аспауы керек. Асфальтшығаратын зауыттардың шаң мен түтіні көп болғандықтан оларды қаладан тыс жерлерге салу көзделген.

Ауаны ластаушылардың ішінде автомашиналардың орны ерекше. Жыл сайын олар 280 млн. тонна шамасында көміртек тотығын, 56 млн. тонна көмірсутек, 28 млн. тонна азот тотығын ауаға қосады. Бұл газдар құрамында 200-ден астам өте күрделі заттар қосындылары бар. Олардың ішінде зиянсыздары - азот, оттек, сутек, судың булары, зияндылары - көміртек, азот тотығы, этилен, бензол, этан, метан, күйе, күкіртті түтін т. б.

Құрылыс жұмыстарын жүргізгенде де ауа көп ластанады. Ірге тас қалау, су қоймаларын салу үшін топырақтың үстінгі қыртысын алғанда, құрылыс салу, бояу, сылақ жұмыстарында айнала шаң-тозаң, иіс, болып, қалдықтар үйіліп жатады. Құрылыста қолданылатын палимерлі материялдар мен түрлі шайрлардың ішінде уыттылары да бар. Сондықтан да ауаға формольдегид, фенол, шайыр бөлетін фенолофармальдегидтер мен шайырлыларды пайдалануға тиым салынған.

Ауыл шаруашылығында соңғы 30-40 жылда өсімдіктерді қорғау үшін пестициттер, топырақтың құнарлығын арттыру үшін минералды тыңайтқыштар көп қолданылып жүр.

Пестицидтерді егістік жерлерге ұшақтармен шашып немесе өртеп түтінін таратады.

Егістік жерлерге минералды тыңайтқыштар шашқанда, әсіресе азотты және калийлі түрлері, шамадан көп төгіліп, ауаға, топыраққа, жиналып, жауын-шашынмен, көлдерге, өзендерге кетіп, айналаны ластап жатады.

Жер атмосферасына шығарылатын техногенді табиғаты бар

қалдықтардың әлемдік мөлшері.

Ластанған ауаның зиянды әсері.

Ауаны ластаушы заттар негізінен жер бетінен санағанда 3 км. биіктікке дейінгі аралықта жиналады. Төменгі қабаттағы ауаның жылынып жоғары көтерілуіне байланысты мөлшері 4-10 мкм аралығындағы шаң-тозаң мен газдар 1 км-ге дейін көтеріліп жан-жаққа жүздеген км. қашықтыққа тарайды. Онан әрілері 300-500 метрге көтеріліп ешқайда жылжымай, ауа салқындаған кезде жерге қайта түседі. Мысалы, Лондонда 1км кв. Жерге жылына 390 тонна, Нью-Йоркте 300, Париж бен Чикагода 260, Алматыда 125 тонна шаң-тозаң түседі.

Дүниежүзі денсаулық сақтау ұйымының мәліметері бойынша дамыған елдердің 20 процентке жуық халық түрлі аллергиялық аурулармен сырқаттануы ауаның ластануымен байланысты көрінеді. Ауадағы шаң-тозаң көп болуы өкпе ауруына да себепші болады.

Ауаны негізгі ластаушы қатарынды көміртек тотығы, көмірсутек, күкіртті газ, азот тотығы, шаң-тозаң мен күлді айтуға болады.

Қоршаған ортаға аса қауіпті машиналардан ауаға қосылатын көміртек тотығы, халық оны иісті газ деп те атайды. Бұл газ адамдардың және жылы қанды жануарлардың қанындағы гемоглабинмен қосылып дененің оттекті пайдалануына кесел жасап, оттек тапшылығына, дененің әлсіреуіне, тірлі ауруларды төтеп бере алмайтын қалге түседі. Ауыр қолды жұмыс істейтін кісілер көміртек тотығын аз жұтса инфаркт миокардо ауруына шалдығуы мүмкін.

Көміртек тотығымен аз мөлшерде этилен қосылса өсімдіктердің жапырақтары түсіп, гүл түйнектері және өсімдіктердің өзі де қурап қалатыны белгілі.

Өте қауіпті ластаушы қатарына жататын көмірсутектер топырақ пен суда тотықпай ұзақ сақталып, ултракүлгін түстес сәулелер ғана табиғаттық жағдайда ірітіп, аздыратын газдар болып саналады. Олардың ішіндегі метан, этан қанған газдар болса, этилен, пропилен, бутилн қанықпаған газдар болып саналады.

Экология туралы не білеміз?

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс