Әйелдер ұлттық көйлегін әзірлеу технологиясы және окыту әдістемесі
КІРІСПЕ.
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны .
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары..
1.3 Кәсіптік оқыту әдістемесі..
2 ЖОБАЛАНАТЫН ОБЪЕКТІНІ ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ...
2.1 Шығармашылық ізденістерді талдау.
2.2 Жобаланатын объектіге қойылатын талаптар
2.3 Объект үлгілерінің модификациясын жасау..
2.4 Материалдарды негіздеу және таңдау.
2.4.1 Материалдардың сипаттамасы..
2.4.2 Конфекциондық карта
3 ӨҢДЕУ ӘДІСІ МЕН ҚҰРАЛДАРДЫ ТАҢДАУ
3.1 Өңдеу тәртібі.
3.2 Құралдардың сипаттамасы және таңдау.
ҚОРЫТЫНДЫ.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны .
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары..
1.3 Кәсіптік оқыту әдістемесі..
2 ЖОБАЛАНАТЫН ОБЪЕКТІНІ ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ...
2.1 Шығармашылық ізденістерді талдау.
2.2 Жобаланатын объектіге қойылатын талаптар
2.3 Объект үлгілерінің модификациясын жасау..
2.4 Материалдарды негіздеу және таңдау.
2.4.1 Материалдардың сипаттамасы..
2.4.2 Конфекциондық карта
3 ӨҢДЕУ ӘДІСІ МЕН ҚҰРАЛДАРДЫ ТАҢДАУ
3.1 Өңдеу тәртібі.
3.2 Құралдардың сипаттамасы және таңдау.
ҚОРЫТЫНДЫ.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазіргі кезде елімізде ұлттық құндылардың қайта өркендеуіне жол ашылды. Оған, Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы қоғамның идеялық бірлігінде» атты еңбегінде: «Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта түлеудің қайнар көзі болып келді… Қазақстанда ұлттық өнерді, мәдениетті дамытуға барынша қолдау жасалып отыр», -деген сөзі осының айғағы.
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында- «Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» – деп көрсетілсе, Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында – орта білім берудің негізгі мақсаты мен міндеті – жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, оқушыларды азаматтыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын, дүниені тұтастай қабылдауды, қамтамасыз ететін өнер, еңбекке баулу сияқты білім беру салалары арқылы жүзеге асыру қажет деп анық айтылған[1,2].
Ұлт мәдениетінің оның қолданбалы өнері арқылы жеке тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы ой- пікірлердің қалыптасуында Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, т. б. шығармалары мен халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын зерттеуде А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов, т. б. еңбектерінің қосқан үлесі зор. Олар өз еңбектерінде жас ұрпақтардың тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды пікірлер айтқан.
Бұл зерттеулердің біз үшін халықтық құндылығы сәндік-қолданбалы өнер арқылы оқушыларды еңбеке баулуда және оны жүзеге асыруда, ұлттық тәрбие беруде, мектеп оқушыларының ой- қиялын дамытуда, ұлттық талғамын қалыптастыруда жетекші құрал және зерттеу мәселемізге тірек бола алатындығында.
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында- «Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» – деп көрсетілсе, Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында – орта білім берудің негізгі мақсаты мен міндеті – жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, оқушыларды азаматтыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын, дүниені тұтастай қабылдауды, қамтамасыз ететін өнер, еңбекке баулу сияқты білім беру салалары арқылы жүзеге асыру қажет деп анық айтылған[1,2].
Ұлт мәдениетінің оның қолданбалы өнері арқылы жеке тұлғаның дамуына тигізер әсері туралы ой- пікірлердің қалыптасуында Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, т. б. шығармалары мен халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие мәселесінде алатын орнын зерттеуде А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов, т. б. еңбектерінің қосқан үлесі зор. Олар өз еңбектерінде жас ұрпақтардың тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды пікірлер айтқан.
Бұл зерттеулердің біз үшін халықтық құндылығы сәндік-қолданбалы өнер арқылы оқушыларды еңбеке баулуда және оны жүзеге асыруда, ұлттық тәрбие беруде, мектеп оқушыларының ой- қиялын дамытуда, ұлттық талғамын қалыптастыруда жетекші құрал және зерттеу мәселемізге тірек бола алатындығында.
1.Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев, Послание Президента страны народу Казахстана, Казахстанская правда, № 219-220, 11.11. 1997г.2
2.Положения Государственной программы развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 г.
3.Закон об образовании Республики Казахстан, 1997 г.
4.Кальней В.А., Капралова В.С., Поляков В.А. Основы методики трудового и профессионального обучения. М., Просвещение, 1987.- 191 с.
5.Поляков В.А., Ставровский А.Е. Общая методика трудового обучения в старших классах. 1987.-191 с.
6.Методика трудового обучения с практикумом. /Под ред. Д.А.Тхоржевского. М.Просвещение. 1987.- 448 с.
7.Мельникова Л.В., Осипова Л.Ф., Фридман Т.Б. Методика трудового обучения. М.: Просвещение. 1987.- 221 с.
8.Программы средней общеобразовательной школы. Трудовое обучение: 5-11 классы. Алматы, Рауан. 1995.- 158 с.
9.Устемиров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық мамандықтар бойынша жоғары және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының, студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттері мен өндірістік оқыту шеберлеріне арналған оқулық. – Алматы: «РАДиАЛ» баспасы, 2006- 240бет.
10.Методические разработки уроков. /Под ред. И.Н.Федоровой. М. Просвещение, 1991-186 с.
11.Васильченко Е.В., Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Пособие для учителя. М.: Просвещение. 1993 – 159 с.
12.Мельникова Л.В., Осипова Л.Ф., Фридман Т.Б. Методика трудового обучения: Обслуживающий труд. -. М.: Просвещение. 1989.- 254 с.
13.Моран А. История декоративно- прикладного искусства.-М.: Искусство,1982.
14.Матвеева Т.А. Мозайка и резьба по дереву:Учеб.для сред.ПТУ.- 3-е изд.-М.:Высш.шк.,1985.-95с.
15.Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство:Альбом. -Алма-Ата:Өнер. Т.2.-1987.-288с.
16.Дараган М. В. Основы школьного декоративно-оформительского искусства:Учебно-методическое пособие.-М.:Просвещение,1983.-95с.
17.Бардина Р. А. Изделия народных художественных промыслов и сувениры.(Товароведение и организация торговли.):Учебное пособие.- 2- е изд.,перераб.и доп.-М.:Высшая школа,1977.-312с.
18.Барадулин В.А. Основы художественного ремесла. – М.: Просвещение, 1979.
19.Волков И.П. Приобщение школьников к творчеству. – М.: Просвещение, 1989.
20.Хворостов А.С. Декоративно-прикладное искусство в школе. – М.: Просвещение, 1981.
2.Положения Государственной программы развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 г.
3.Закон об образовании Республики Казахстан, 1997 г.
4.Кальней В.А., Капралова В.С., Поляков В.А. Основы методики трудового и профессионального обучения. М., Просвещение, 1987.- 191 с.
5.Поляков В.А., Ставровский А.Е. Общая методика трудового обучения в старших классах. 1987.-191 с.
6.Методика трудового обучения с практикумом. /Под ред. Д.А.Тхоржевского. М.Просвещение. 1987.- 448 с.
7.Мельникова Л.В., Осипова Л.Ф., Фридман Т.Б. Методика трудового обучения. М.: Просвещение. 1987.- 221 с.
8.Программы средней общеобразовательной школы. Трудовое обучение: 5-11 классы. Алматы, Рауан. 1995.- 158 с.
9.Устемиров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық мамандықтар бойынша жоғары және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының, студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттері мен өндірістік оқыту шеберлеріне арналған оқулық. – Алматы: «РАДиАЛ» баспасы, 2006- 240бет.
10.Методические разработки уроков. /Под ред. И.Н.Федоровой. М. Просвещение, 1991-186 с.
11.Васильченко Е.В., Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Пособие для учителя. М.: Просвещение. 1993 – 159 с.
12.Мельникова Л.В., Осипова Л.Ф., Фридман Т.Б. Методика трудового обучения: Обслуживающий труд. -. М.: Просвещение. 1989.- 254 с.
13.Моран А. История декоративно- прикладного искусства.-М.: Искусство,1982.
14.Матвеева Т.А. Мозайка и резьба по дереву:Учеб.для сред.ПТУ.- 3-е изд.-М.:Высш.шк.,1985.-95с.
15.Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство:Альбом. -Алма-Ата:Өнер. Т.2.-1987.-288с.
16.Дараган М. В. Основы школьного декоративно-оформительского искусства:Учебно-методическое пособие.-М.:Просвещение,1983.-95с.
17.Бардина Р. А. Изделия народных художественных промыслов и сувениры.(Товароведение и организация торговли.):Учебное пособие.- 2- е изд.,перераб.и доп.-М.:Высшая школа,1977.-312с.
18.Барадулин В.А. Основы художественного ремесла. – М.: Просвещение, 1979.
19.Волков И.П. Приобщение школьников к творчеству. – М.: Просвещение, 1989.
20.Хворостов А.С. Декоративно-прикладное искусство в школе. – М.: Просвещение, 1981.
Мазмұны
Кіріспе
1. КӘСІПТІК ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1. Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
1.2. Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары
1.3. Кәсіптік оқыту әдістері
2. Жобалау объектісін таңдау және негіздеу
2.1. Шығармашылық негіздерді талдау
2.2. Жобалау объектісіне қойылатын талаптар
2.3. Объект моделі модификацияларын құру.
2.4. Негіздеу және материалдарды таңдау
2.4.1. Материалдар мінездемесі (сипаттамасы)
2.4.2. Конфекционндық карта
3. Өңдеу тәсілдерін және қондырғыларды таңдау
3.1. Өңдеу режимдері
3.2. Қоңдырғыны таңдау және сипаттау
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Кәсіптік оқыту және Дизайн кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Әйелдер ұлттық көйлегін әзірлеу технологиясы және окыту
әдістемесі
Топ : ПО 28-1
Курс: 4
Дипломды жазған : Айткулова Э
Диплом жетекшісі: Жаскиленова А.Е
Тараз, 2012
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Кәсіптік оқыту және Дизайн кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Әйелдер ұлттық көйлегін әзірлеу технологиясы және окыту
әдістемесі
Топ : ПО 28-1
Курс: 4
Дипломды жазған : Айткулова Э
Диплом жетекшісі: Жаскиленова А.Е
Тараз, 2012
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру
формалары ... ... ... ... ... ... . .
1.3 Кәсіптік оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
2 Жобаланатын объектіні таңдау және негіздеу ... ... ...
2.1 Шығармашылық ізденістерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жобаланатын объектіге қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
2.3 Объект үлгілерінің модификациясын
жасау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.4 Материалдарды негіздеу және
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4.1Материалдардың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.4.2Конфекциондық
карта ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
3 Өңдеу әдісі мен құралдарды
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Өңдеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
3.2 Құралдардың сипаттамасы және
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі кезде елімізде ұлттық құндылардың қайта өркендеуіне жол
ашылды. Оған, Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамның идеялық
бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта
түлеудің қайнар көзі болып келді... Қазақстанда ұлттық өнерді, мәдениетті
дамытуға барынша қолдау жасалып отыр, -деген сөзі осының айғағы.
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында- Ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау – деп көрсетілсе, Қазақстан
Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында – орта білім
берудің негізгі мақсаты мен міндеті – жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде
адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыру, оқушыларды азаматтыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге
тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы
қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын, дүниені
тұтастай қабылдауды, қамтамасыз ететін өнер, еңбекке баулу сияқты білім
беру салалары арқылы жүзеге асыру қажет деп анық айтылған[1,2].
Ұлт мәдениетінің оның қолданбалы өнері арқылы жеке тұлғаның дамуына тигізер
әсері туралы ой- пікірлердің қалыптасуында Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин,
А. Құнанбаев, т. б. шығармалары мен халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие
мәселесінде алатын орнын зерттеуде А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов,
т. б. еңбектерінің қосқан үлесі зор. Олар өз еңбектерінде жас ұрпақтардың
тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды пікірлер айтқан.
Бұл зерттеулердің біз үшін халықтық құндылығы сәндік-қолданбалы өнер арқылы
оқушыларды еңбеке баулуда және оны жүзеге асыруда, ұлттық тәрбие беруде,
мектеп оқушыларының ой- қиялын дамытуда, ұлттық талғамын қалыптастыруда
жетекші құрал және зерттеу мәселемізге тірек бола алатындығында.
Жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектерінде ұрпақ тәрбиесіндегі халықтың
құнды ой- пікірлеріне талдау беріледі, қалыптасқан дәстүрлері мазмұндалады
және ондағы адамгершілік, эстетикалық ұлттық тәрбие берудің әдіс-
тәсілдері баяндалып, олардың қазіргі жағдайдағы тағылымдық мәні сараланып
сипатталады. Әйтсе де, қазақтың сәндік - қолданбалы өнер туындыларын
мектептерде бала еңбегінде пайдалануға байланысты іргелі зерттеулер аз.
еңбектерінде көрсеткенін атауға болады. Алайда, мектеп жағдайында
технология сабақтарында сәндік- қолданбалы өнерді оқытып үйрету арқылы
оқушыларды еңбекке баулу оларға ұлттық тәрбие беру мәселесі әлі күнге дейін
өз дәрежесінде көрініс таппағандығын, оқу бағдарламалары мен оқулықтарға
және оқу-тәрбие жұмысына жасағанда талдау бұл мәселеге аса назар
аударылмағандығын дәлелдеп, осы уақытқа дейін оның оқу-тәрбие үрдісінде
әлеуеті жеткілікті ескерілмей келгендігін көрсетеді.
Бұның бәрі біз көтеріп отырған сыныптың еңбекке баулу, бейнелеу өнері,
технология сияқты сабақтарда оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқытып,
үйрету арқылы ұлттық тәрбие беру, еңбекке баулуды жүзеге асыру жан-жақты
шешімі әлі де болса табылмаған мәселе екендігін айғақтайды.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі Қазіргі нарықтық қатынастарға көшуге
байланысты қоғамдағы болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, мектеп
оқушыларын еңбекке баулуға барынша дамытуға деген қоғам қажеттілігі мен
педагогикалық теорияда қазіргі жағдайдағы мектеп практикасында шешімін
табуы арқасында қарама-қайшылық айқын көрінеді. Сәндік - қолданбалы өнердің
педагогикалық ғылымда оқушы тұлғасын қалыптастыру мен ұлттық тәрбие
берудегі мүмкіндіктерінің әліде жан-жақты толық зерттелуі қажеттілігімен
пайда болған қайшылық негізінде сынып оқушыларына еңбекке баулу, бейнелеу
өнері, технология т.б сабақтарда сәндік- қолданбалы өнерді оқыта отырып
оқушыларға ұлттық тәрбие беру жұмысын диплом жұмысымның негізгі мәселесі
екендігін туғызды. Бұл мәселенің қоғамдағы әлеуметтік маңыздылығы мен
мектеп бағдарламасына қосатын үлесін айқындау мен осы мәселелердің ғылыми-
теориялық тұрғыдан шешімін табу менің дипломдық зерттеу жұмысымның
тақырыбын Оқушыларға технология сабағында сәндік-қолданбалы өнер арқылы
ұлттық тәрбие беру-деп алуыма негіз болды. Оқушыларға еңбекке баулу,
бейнелеу өнері, т.б. сабақтарда сәндік сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық
дәстүрде ою-өрнектерді қолдана отырып сабақ беру күрделі үрдіс
болғандықтан, оны білім берудің барлық сатысында салыстыра талдамай,
олардың жас ерекшеліктеріне байланысты мәселемізді кіші, орта буын
аралығындағы сыныптар үшін бөліп қарастыруды жөн көрдім.
Диплом жұмысының мақсаты. Оқушыларға сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық
тәрбие беру мәселерді ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу.
Зерттеу нысаны. Орта буын сынып оқушыларына технология сабағында сәндік-
қолданбалы өнерді қолдана ағаш бұйымдарын жасау технологиясы және окыту
әдістемесі отырып сабақ беру үрдісінде ұлттық тәлім-тәрбие беруді
пайдалану.
Зерттеу пәні - орта буын оқушыларын технология сабақтарында оқушыларға
сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық тәрбие беруді жүзеге асыру жолдары
қарастырылады.
Зерттеудің ғылыми болжамы Егер, мектептерде этнопедагогика принципіне
негізделген сәндік-қолданбалы өнер арқылы орта буын оқушыларын еңбекке
баулуды жүзеге асыра берудің педогикалық мәні ашылып, оқу -тәрбие
үрдісіндегі мүмкіндіктері мен шарттары айқындалса; еңбеке баулу,
технология пәндерінің оқыту ерекшеліктеріне сәйкес сабақта оқушы тұлғасын
қалыптастыру және дамытуда сәндік қолданбалы өнерді оқытудың әдістемесі,
оқушылардың іс- әрекеттері сәндік қолданбалы өнерді –меңгеруге бағытталса
оның ішінде ою-өрнектердің элементтерін әрбір сабақта қолданса, онда
оқушыларға технология сабағында оқушыларды еңбекке баулуды жүзеге асыру,
ұлттық дәстүрде тәрбие беру тиімді болады және ой- өрісі, танымы,
шығармашылық қабілеті, білімі, біліктілігі, дағдысы, ізгілік қасиеттері,
еңбекқорлығы, төзімділік қалыптасады деп есептеймін
Зерттеудің міндеттері. Оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы
түрлі салт-дәстүр мен тарихи мұраларды, ою-өрнектерді сабақта қолданудың
аясы ашылып теориялық негізін, педагогикалық мүмкіндіктері мен шарттарын
ашу;
-оқу, білім- тәрбие жүйесіндегі еңбекке баулу сәндік-қолданбалы өнер
арқылы өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес оқушыларды технология сабағында
жүзеге асырудың педагогикалық мазмұнын айқындау;
-Орта буын сыныптардың сабағында сәндік- қолданбалы өнерді оқыту арқылы
оқушыларды еңбеке балудың үлгісін жасау, оқытудың әдістемелік жүйесін ұсыну
және негіздеу; сынып оқушыларына сәндік қолданбалы өнер арқылы технология
сабағында ұлттық дәстүр арқылы тәрбие беруді жүзеге асыру жолдарын анықтау,
зерттеу нәтижесіне негізделген оқушыларға ұлттық дәстүр арқылы тәрбие
беруді, еңбекке тәрбиелеуді жетілдіруге ықпал ететін ашық сабақтар, тәрбие
сағаттарын дайындау.
Дипломдық жұмысының әдістамалық-теориялық негіздері Сынып оқушыларына
сәндік қолданбалы өнер арқылы еңбекке тәрбиелеу, дүниеге, қоғам жөніндегі
түсініктерін ұлғайтады ой- өрісін, рухани талғамы мен танымын
қалыптастырып, ізгілік қасиеттерге тәрбиелейді. Сынып оқушыларына
технология сабағында сәндік қолданбалы өнер арқылы еңбеке баулуды жүзеге
асыру жолдарын анықтау, ұлттық талғамын қалыптастыру, оқушылардың
елжандылығын халықтық мұра құндылықтарын бағалауы мен тани білу қабілетін
арттыруға, еңбекқорлығын арттыруға, шеберлігін шыңдай түсуге әсер етеді.
Дипломдық жұмысының практикалык базасы. Тараз қаласы № 46 орта мектебі.
Зерттеу әдістері;Жетістіктері мен озық тәжірбилерді, әдістемелік,
педагогикалық әдебиеттерге шолу жасау, мектеп бағдарламасындағы әдістемелік
кітапшаларға тоқталу; оқушылардың көркем –шығармашылық жұмыстарын, қазақ
халқының сәндік қолданбалы өнерін оның ішінде ою-өрнектерді қолдану аясы
және халық шеберлерінің шығармашылық жұмыстарын талдау; озық педагогикалық
тәжірбиелерді зерделеу ; педагогикалық тәжірибе жүргізу; оқу- тәрбие
үрдісін бақылау; арнайы ұйымдастырылған іс-тәжірбие жұмысы бойынша зерттеу
нәтижесін қорытындылау; алған нәтижиелерді көрсету
Зерттеулердің ғылыми жаңашылдығы:
- оқушыларға технология сабағында сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық тәрбие берудің теориялық және практикалық жолдары мен тәрбие берудің
теориялық және практикалық негізгі көздері ашылып, педагогикалық
мүмкіндіктері мен іске асыру шарттары айқындалды:
- оқу тәрбие жүйесіндегі ұлттық тәрбие ұғымының мәні ашылып технология
сабақтарында оқушыларға сәндік- қолданбалы өнерді оқыту, үйрету арқылы
оқушыларға ұлттық тәрбие беру түсінігі анықталып, бекітілді; оқушыларға
технология сабағында сәндік қолданбалы өнер арқылы оқушыларға ұлттық
тәрбие берудің үлгісі ұсынылды және тәжірбиеге енгізілді.Практикалық
зерттеудің маңыздылығы: әрбір оқу-әдістемелік құралдарға шолу жасалынды.
-Халық мұрасындағы сәндік- қолданбалы өнерді оқыту мен үйретудің әдіс-
тәсілдері -оқу әдістемелік құрал пайдаланылды:
- Халықтың дәстүрлі сәндік қолданбалы өнерлері –ұлттық дәстүрде тәрбие
құралы- оқу- әдістемелік құралы қолданылылды:
- Қазақ халқының ұлттық бұйымдары мен олардың ұлттық нақышта жасалуы т.б.
еңбекке баулу, технология сабақтарының оқыту әдістемесі күнтізбелік
жоспарға енгізу бірлестіктің отырысында талқыланылды:
Сынып сабақтарында оқушыларға сәндік - қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық тәрбие беру, оларды өнерге үйрете отырып, тәрбие беру ұғымының мәні
ашылып, әдіснамалық негіздері мен әдістері анықталды және нақтыланды. Сынып
оқушыларының сәндік -қолданбалы өнерге деген оның ішінде ою-өрнектерді
бұйымда қолдануды, қызығушылығының деңгейіне ықпал ететін факторлар
талданды. Оқушыларды көркемдік білімі мен ұлттық талғам деңгейлерінің
өлшемдері мен көрсеткіштері анықталып, тәжірбиелер әзірлеу және тексеру
жүргізілді, жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесін бір жүйеге келтіру,
жинақтаумен қорытындылау, әдістемелік жұмыстар жүргізу, жалпы білім беретін
мектеп жұмысының нақты жағдайында олардың дәлелділігін тексеру жүргізілді,
қортындыланды.
Зерттеу зерттеудің практикалық маңыздылығы; Қазақ этнопедагогикасының
жетістіктері мен озық тәжірбилерді, әдістемелік, педагогикалық әдебиеттерге
шолу жасау, мектеп бағдарламасындағы әдістемелік кітапшаларға тоқталу;
оқушылардың көркем –шығармашылық жұмыстарын, қазақ халқының сәндік
қолданбалы өнерін оның ішінде ою-өрнектерді қолдану аясы және халық
шеберлерінің шығармашылық жұмыстарын талдау; озық педагогикалық
тәжірбиелерді зерделеу ; педагогикалық тәжірибе жүргізу; оқу- тәрбие
үрдісін бақылау; арнайы ұйымдастырылған іс-тәжірбие жұмысы бойынша зерттеу
нәтижесін қорытындылау; алған нәтижиелерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі
Кіріспеде дипломдык мақсаты мен міндетін көрсете отырып, дипломға
қойылатын жалпы талаптарды, қойылған мақсаттарды шешу жолдарын атап көрсету
қажет. Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны, Берілетін мағлумат жоба
тақырыбымен тығыз байланысты болуы қажет. Кіріспе 3 беттен тұрады.
1. КӘСІПТІП ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
Қазіргі кездегі ғылыми еңбектерде қазіргі білім мен тәрбие
берудің даму өрісіне қойылатын негізгі талаптар үш түрлі бағытта
қарастырылады:
1.Еркін тұлғаны тәрбиелеу:
2.Рухани тұлғаны тәрбиелеу:
3.Ізгі, адамгершілігі мол, тұлғаны тәрбиелеу. Бұл еңбектерде жеке тұлғаны
рухани ізгілікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеп, жетілдіру мәселелерін дәстүр
сабақтастығы, біртұтастық, жүйелік, ұғымдарына сай қарастыру
қарастырылған.
Мысалы: өнердің төрт түрлі қызметін атап көрсетейік:
1.Танымдық
2. Бағалаушылық
3. Жасампаздық
4. Шығармашылық.
Білім беруді жүйелеу және жеке тұлға үшін білімнің маңызы, құндылығы мен
кәсіби қажеттілігін жүйелеу мәселелеріне талдамалар жасау арқылы адам
санасы, оның қабілеті, материалдық әлемнің жүйелі, мағыналы, құндылығы мен
кәсіби құрылымынан тұратынын дәлелденген.
Технология сәндік - қолданбалы өнерді оқыту арқылы ұлттық дәстүрде оқыту,
тәрбие беру – кең ұғым. Сондықтан, осы еңбектерді басшылыққа ала отырып,
жас өспірімдердің оқуымен тәрбиесінің мақсаттары мен міндеттерін қайта
қарайтын, халықтық сәндік- қолданбалы өнерін ұлттық дәстүрде оқытып,
оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің орнын айқындайтын уақыт. Сынып оқушыларына
халқымыздың сәндік- қолданбалы өнерін технология сабағы арқылы оқытуды
жүзеге асыру, ұлттық дәстүрде оқыту мен тәрбие берудің мәселелері, әдіс-
тәсілдері қарастырылды[3,4].
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген
білім – адамзаттың жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі -
деп, ұлы ғұлама Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз айтқандай, оқушыларға халықтық
этнопедагогика негізінде халқымыздың сәндік- қолданбалы өнерлері арқылы
оқыту мен тәрбие беруде технология сабақтарындағы біліммен ұлттық тәрбиені
үндестіре білсек қана қазіргі заманғы ғылым мен техниканың озық идеяларын
ала отырып, ұлттық дәстүрдегі сананың, ізгіліктері, қасиеттері қалыптасқан,
жан-жақты дамыған білімді тұлға тәрбиелей аламыз. Өсіп келе жатқан жас
буындар үшін басты міндет – ол елдегі кәсіптік білім беру жүйесн дұрыс
жолға қою болып табылады. Білім беру, оның ішінде кәсіби білім беру
жүйесінің қызметін дұрыс ұйымдастырғанда ғана қоғамның әрбір мүшесіне
тиісті жалпы кәсіптік білім бере аламыз. Тек нарық талабына лайық сұранысқа
ие жоғары білікті дәрежеде дайындалған кәсібимамандар арқылы ғана ішкі
еңбек ресурстарын толықтырып, жұмыссыздықты жоюға жол ашуға болады.
Қоғам нарықтық қатынастарға көшіп, адамдардың қалыпты жағдайдағы іс-
әрекетін ұзақ жылдар бойы реттеп келген бұрынғы өмірлік мұраттары мен
құндылықтар өзін өзгерткен шақта өмір адамдарды мейлінше түрде саналы
таңдау жолына салып, жаңаша бейімдеу проблемасын алға тартады.
Қазіргі кезде Қазақстанның байлығын материалдық , еңбек және
финанс ресурстарын тиімді пайдалану саясаты жүйелі жүргізіліп
, шетел инвесторларымен сауда қатынастарын барынша нығайтып,
оны үнемді, әрі ұқыпты пайдалану жолдарын іздестіруде. Еңбек
және ресурстар үнемінің проблемалары ең алдымен техникалық
мұқтаждықтан туады. Өндіріске үнемі құрал-жабдықтары,
механизмдерді және жаңа проблемаларды жасап енгізу,
прогрессивті технологияны көтеру.
Бүгінгі таңда оқушыларға үнем мен ұқыптылық , оның нәтижесі
экономикалық білім беру өте қажет.Оған себеп мектеп
жасындағы оқушы да мектепке, ата-анаға масыл болмауға
тиіс. Еңбек пәні атадан балаға мұра ретінде қалыптасып келе
жатқан кәсіп түрлерін және жаңа технологияны қолдана
отырып, үйретіп білуге үйретеді.
Көп ұлтты Қазақстан үшін қазақ халқының аса құнды сәндік,
көремдік мұралары талантты шеберлер қолынан шыққан көркем-өнер
шығармасы ғана емес, сонымен қатар халық өнерін одан әрі
қарай зерделеп, өнерді оқып үйренуге қажетті материал
ретінде қазіргі заманғы, қоғам талабына сай дамыту үшін
технология сабағын кеңінен пайдалана отырып, мұғалім мен оқушылардың
білімі мен біліктілігін арттыра түседі деген ойдамын[5,6].
Кәсіптік оқытудың оқу материалдық базасына қойылатын педагогикалық
талаптар:
• Оқушылардың білімге қабілеттігін тексеру және оны дамытуға жәрдемдесе
білуі керек;
• Мамандық көлемінде әдістемелік және тәжірибелік-эксперименттік
жұмыстарды жүргізе білуі керек;
• Дидактикалық материалдардың тақырыпқа сай нақты іріктелуі;
• Көлемі дидактикалық талапқа лайықты болуы;
• Эстетикалық талапқа сай болуы;
• Негізгі белгілермен басты мағлұматты айқын, нақты, түсіндірілуі;
• Материалдағы көрсетілген объект барлық оқушыларға жан-жағынан жақсы
көрінетін етіп орналастырырлуы;
• Дидактикалық материал сабақтың тиісті кезеңінде ғана пайдаланылуы;
• Оқушылар зейінінің басты мәселеден ұсақ-түйекке аударалып кетпеуі;
• Көрсету мұғалімнің түсіндірілуімен, әңгімелесуімен ұштастырылуы тиіс;
• Техникалар мен өндірістік технологияларының қауіпсіздік шараларын
қарастырып, еркін шешім қабылдай білу керек;
• Жабдықтарды жөндеуге қолданылатын техникалық және конструкциялық
материалдарды білуі керек;
Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандартында: Ғылымның тез
қарқынмен дамуы және жаңа технологиялардың енуіне сәйкес кәсіптік
мамандыққа қойылатын талаптар өзгеріп, өмірде 2-3 мамандықты меңгеру
қажеттігі туындайды,-деген мәселе қойылған. Бұл мәселені шешуде
“Технология “(еңбекке баулу) атты жаңа бағдарламаны меңгеруге оқушылардың
жалпы білім мен дағдыны меңгеруге мүмкіндік беретіні; олардың
интелектуалдық, тұлғалық, этикалық және эстетикалық дамуын, өзіндік
кәсіптік айқындалуын, қазіргі әлеуметтік-экономиялық жаңдайларда
бейімделуін қамтамасыз ететіні белгіленген. Мақсатқа жету үшін
педагогикалық іс-әрекеттер еңбектің арнайы экономикалық және экологиялық
аспектілер, ақпараттық және жоғарғы технологиялармен танысуға жеткілікті
көңіл аударылса, оңдағы жұмыстардың саналы орындалуы мен өзіндік білім алу
жағын қалыптастыруды дайындауға халықтық, аймақ, отбасы дәстүрлеріне жалпы
адамзаттық құндылықтарды қайта жаңғыртып және сақтауға бағытталса ғана
мүмкін болатыны көрсетілген[7,8].
Ұлтымыздың мәдениетін сақтау, оны келер ұрпаққа жаңа көз қараспен
жетілдіріп білім беру ісі басты құралы болып саналады. Қоғамдағы қазіргі
кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылған талаптарды
түгелдей өзгертуде.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты оқушылардың білімін, біліктілігін
дағдысын қалыптастыруға қол жеткізу ғана емес, ұлттық білім мен тәрбие
негізінде ертеңгі қоғамның белсінді азаматын, бүгінгі оқушы тұлғасын
қалыптастыру.
Ұлттық мәдениеттің негізі болып табылатын этнопедагогикалық білім берумен
ұлттық дәстүрде білім мен тәрбие берудің басты құралдардың бірі
халқымыздың сәндік қолданбалы өнерін оқушыларға оқыта отырып үйрету
екендігі белгілі. Халымыздың сәндік қолданбалы өнері ата бабаларымыздан
келе жатқан, ұлттық санамызда, рухымызда, болмысымызда өзіндік қолтаңба
ретінде қалыптасқан өнер түрі.
Жас ұрпақтың ұлттық тәрбиесі халық қанша өмір сүріп келе жатса, сонша
көкейкесті мәселе болып келеді. Осы кезге дейінгі зерттеулердің кезеңінде
ұрпақ тәрбиесінің маңызын, мәнін, ерешеліктерін жан- жақты дәлелденген. Дей
тұрғанымен, оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы технология
сабақтарында ұлттық дәстүрде оқыту мен тәрбие беру, ұлттық талғамын
қалыптастыру мәселесі әлі де болса ғылыми тұрғыда қарастырылмаған. Бұл
жерде, этнопедагогиканың озық үлгілерімен оқушыларға халықтық сәндік
қолданбалы өнерін оқыту, үйрету арқылы ұлттық дәстүрде тәрбие беруді жүзеге
асыруда – еңбекке баулу, технология сабақтарының орны ерекше. Қазақ
халқының сәндік-қолданбалы өнер туындылары мейлі, ол мұражайларға, мейлі
көрмеде тұрсын күнделікті тұрмыс қажетін өтеп жатсын, оны халқымыздың өткен
тарихымен, мәдени құнды мұрасымен, салт –дәстүрімен жалғастыратын дәнекер
күш деп қарауымыз керек. Себебі, онда ұлттық дәстүрдегі тәрбиені жүзеге
асырудың амал –жолдары, талғамы, талап –тілектері, үлгі- өнегелері, әдіс
–тәсілдері орын алған.
Оқушылардың ұлттық талғамының қалыптасуы белгілі бір ортада көптеген
факторлардың өзара әсерімен білім мен тәрбиелеудің негізінде дамиды. Біздің
түсінігімізше, халықтық сәндік - қолданбалы өнерді оқытудың әдістемесі
арқылы оқушыларды еңбекке баулуды жүзеге асыру, ұлттық дәстүдегі білім мен
тәрбие, этнопедагогикалық білімнің құрамдас бөлігі болғандықтан оны іске
асырудың түрлі мүмкіндіктері мол екендігі анықталды[9,10].
Қазіргі жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде, жалпы азаматтық,
рухани құндылықтармен жоғарғы адамгершілік, ұлттық талғамын қалыптастыру
сияқты қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысында ық жан –
жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін танып, дұрыс
бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда
қолдау көрсету және қоғам өмірін ізгілендіру мен демократияландыру
жағдайында жаңа азаматты қазақтың сәнді-к қолданбалы өнерлерін үйрету
арқылы әрбір сабақта үйрете отырып, оқушыларды ұлттық талғамын
қалыптастыру мәселесінің маңыздылығымен көкейкестілігі күннен күнге артып
отыр. Сондықтан білім беру жүйесін реформалау саясаты ең біріншіден; еңбек,
пәні, технология кәсіптік білім сияқты өмір талабына қажетті, қойылатын
сұранысқа сәйкес жүргізу, екіншіден – оқу үрдісіндегі білім беру мен ұлттық
дәстүрде тәрбие бірлігін сабақтастыра отырып, білімнің үйлесімділігімен
қатар, әрбір оқушының дербес ерекшелігін ескеріп, қабілетіне,
белсенділігіне сәйкес бағдар ұстау, еңбекке баулуды жүзеге асыру, ұлттық
талғамын қалыптастыру болып отыр. Бұдан ұлттық дәстүрде білім мен тәрбие
мәселесіне бұрын соңғы көңіл бөлінбеген ой туындамасы керек. Десекте,
қазіргі қоғамның ғылыми, практика талабына, білім беру, тәрбиелеу мақсатын
жүзеге асыру қажеттіліне сай, оқу – тәрбие үрдісінде жергілікті жердің
экономикалық, экологиялық және этномәдени ерешекліктерін ескере отырып,
технология сабағында оқушыларға сәндік-қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық талғамын қалыптастыру мәселелерін қарастыру қажет.
Жалпы білім беретін мектептерде аталған мәселені шешу, мақсат-міндеті
жүзеге асыру, яғни оқушыларды арнайы кәсіби негізде еңбекке баулу
мұғаліміне жүктелетіні белгілі. Педагогикалық бағытта білім беру мазмұнына
оқушыларды осы заманғы өндіріс негіздерінің ғылыми принцптерімен және
прогрессшіл тенденцияларымен таныстыру; оқушыларды осы кезеңдегі
индустриалдық өндірістің негізін құратын автоматтаңдырылған және
информатика механизмдерімен жұмыс істеу дағдыларымен қаруландыру,
компьютерлік білім беру жататыны мазмұндалады. Ол педагогика ғылымының
соңғы кездегі жетістіктерді тәрбиелеу мен білім берудегі көптеген
идеялардың, оның ішінде арнайы білім берудің мәнін нақтылауға мүмкіндік
беретіндігін айта келе, бүгінгі күні оқушыларды еңбекке баулу білім беру
процесінің оқушылардан одан әрі қарай әр түрлі салаларда жемісті әрекет
етуге мүмкіндік беретіндей қабілеттердің дамудың негізін қалайтын жетекші
функцияларының бірі ретінде қарастырады[11,12].
Сыныптарда технология пәнін оқыту білім берудің жеке тұлғалық табиғатының
болатынын және оның ұлттық білім мен тәрбиемен тығыз байланысты екендігін
оның негізгі міндеті адамда шеберліктің әр түрлі түрлерін меңгеруге, өзін
-өзі жаңғыртуға әзір тұратын адамды, кез келген ең қолайсыз жағдайлардың
жол тауып шығуға ұмтылатын, жетістіктерді ғана мақсат тұтатын адамды
тәрбиелеуде деп түсінеді. Мұндай қабілетте қол жеткізу қазіргі заман талабы
екендігін ескерте отырып, негізінде кәсіби қабілеттер дамитын ең тиімді
қасиеттер тобын атап көрсетеді. Мұндай қасиеттер олар;
1.белсенділік;
2.жан-жақтылық;
3.тіл таба білушілік;
4.мақсатқа ұмытушылық;
5.ақылға сыятын тәуекелге даярлық;
6.түсінгіштік;
7.өзінің инициативасының дұрыстығына сеніммен қараумен ұштасатын
инициативтік;
8.зейінділік;
9.болашақты көре білушілік;
10.компотентілік;
11.алғырлық.
Адамның бойындағы бұл қасиеттер тобын өзгермелі жағдайларда
белсенді әрекет етуге бейімделген және ол үшін қажетті тәрбиелік құрал мен
қуатқа ие болған тұлғаның моделі ретінде қарастыруға болады. Ал, жалпы
білім беретін әрбір пән ұлтымыздың халық шаруашылығының қажеттілігі
талабымен оқу материалының арнайы сипатын ашуға бағыттайды.. 5-ші сыныптан
бастап барлық технология пәнінде оның ішінде оқушыларды қазақ халқының
сәндік-қолданбалы өнеріне оқушыларды баулуға қатынастыруға, қазіргі заманғы
өндірістің негізгі типті құралдарымен жұмыс жасау дағдыларын игертуге
бағыттайды. Білім беру жүйесінің басты міндеті оқушыларға ұлттық тәрбие
беру және жалпы адамзаттың құндылықтар, ұлттық талғамды қалыптастыру, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға
және кәсіби шыңдауға бағытталған білім мен тәрбие алу үшін қажетті
жағдайлар жасау. Орта буын сыныптарда технология пәнінен білім беру,
мектеп өміріндегі жаңартулар мазмұны қай тұрғыда жүру керек деген
сұрақтардың жауабы технология пәнінің әдістемесін жетілдіру, технология
пәні мұғалімінің оқыту процесінде дидактиканың принциптері мен
заңдылықтарын басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал тәсілдерін және
ұйымдастыру формаларын таңдап алып көрнекі құралдарды ұтымды пайдалану
арқылы мектеп оқушылары білімімен біліктілігін жоғары нәтижеге
жеткізу[13,14].
Қазіргі уақытта орта буын сынып мұғалімі технология пәнін оқыту кезінде
оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отырып қазіргі заманғы
педагогикалық озық технологияларды меңгерту арқылы білім берудің ұлттық
моделін дамыта отырып, бәсекеге қабілетті шығармашыл, тәрбиелі тұлға
қалыптастыру мақсаты тұр.
Орта буындардың технология сабақтарында көрнекі құралдарды тиімді
пайдалану оқушыларды бұрынғыдай мұғалімнің өз талабына ғана тәуелді ете
оқытудан бас тартқызып, мектеп оқушыларының қабілеті, сұранысына,
қызығушылығына қарай ынтымақтастықпен жұмыс істеуі жолындағы ілгерілеу
екендігін пайымдаған әдіскер ұстаздар оқыту жүйесінде көрнекі құралдарды
пайдалануда баса назар аударуда.
Осыған орай, еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне,
қоғамдық әл-ауқатын арттыруға қажетті нәрселерді жасауға қатысуы тиіс, Бұл
орайда қоғам дамуының әр кезеңдегі тиімді тәжірибеден үйреніп, оны дамыта
беру керек, айтқанымыздай, оқу мен тәрбие егіз бұл істе ең басты
мәселені даралай көрсету, оқытуды дербестендіру мен ұжымдық үлестіру,
сондай-ақ ұстаз бен шәкірт арасындағы жүйелі байланысты одан әрі нығайту,
өткізіп отырған сабақтың әрбір минутын үнемді және тиімді пайдалану,
қажетті көрнекі құралды орнымен қолдану
- оқыту әдістерін үйретудің негізгі әдістері болып саналатынын әрқашан есте
ұстаған жөн. Осы қағиданы терең меңгерген ұстаздың әрқашан шәкірт алдында
беделі өсе түсетіні заңдылық[14,15].
Қазақтың ұлы ағартушысы, педагог Ы.Алтынсарин: "Қазақ табиғатынан ақын-
жанды, дарынды халық, осы халыққа жетпей жүрген екі нәрсе бар; ол
біріншіден, олардың білімнің кенжелігі, екіншіден - еңбек етуге баулуын
және еңбек тәрбиесінің жетіспеуі" - деген екен. Одан әрі пікірін
жалғастырьш, "Қазақ халқы азбаған халық, оның ой-пікірі еркін, оның
келешегі үшін оған тек сана-сезім жағынан жалпы білімі мен пайдалы өнерді
халықтың еңбекке деген түрлі өнерлерін үйрену керек, деген болатын."
Алтынсарин балаларды оқыту жөне тәрбиелеу ісінде мұғалімдердің ролін
көтере отырып, олар балаларды еңбекке баулып, еңбек тәрбиесін адамгершілік
тәрбиесімен ұштастыра отырып жүргізу қажеттігін сан рет атап көрсетті.
Осы мерзімге дейін оқушыларды еңбекке баулуда біршама білімдік-тәрбиелік
жұмыстар болғанымен, оқу жоспары, бағдарламалары, оқу құралдары қазіргі
Қазақстанның білім дәрежесіне, оның дүние жүзі елдерінің білім беру
деңгейіне дамуына толың сай келмейді. Сондықтан да мектепте оқытылатын
еңбекке баулу оның ішінде технология пәніне үлкен міндеттер қойылуда.
Оқушыларды еңбекке баулуға дайындаудың мазмұны мен әдістерінің
жетілдірілуінің мазмұндық сипатының өзгерісі болып төмендегілер
белгіленеді;
- педагогикалық білімді жетілдіру оқушылардың іс-әрекетін белсенді ету;
- оқу шеберханаларында және ауыл шарушылық учаскелерінде жұмысты мектептегі
іс-әрекетпен сабақтастықта өту сабақтың тиімділігін едәуір арттыру;
- әрбір оқу сағаттарын тиімді пайдалану;
- оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруды жақсарту;
- мектептен, сыныптан тыс сабақтарын кеңейту мен тереңдету;
- оқушылардың шығармашылық қызығушылығын тудыруға қабілетті үйірме,
факультативтік жұмыстарды кеңінен пайдалану;
- кітаппен жұмыс істеуіне, практикада және т.б. өзіндік жұмыс жасауына
көңіл бөлу;
- еңбекке баулуға, білім берудің әртүрлі аспектілеріне жұмыстар жүргізу;
- оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін белсендіруші, шығармашылық ойлауын
дамытудағы әдістер ұсыну (проблемалы және бағдарлы оқыту),
Оқушыларды еңбекке баулуға оқытуда қолөнерге халықтық педагогикада тәрбие
құралы ретінде, әрі өндірістік білім беру құралы ретінде қарстырылғанына
көз жеткізілді [15].
Ол, біріншіден: шикі заттарды өңдеу және олардан қол бұйымдарын
дайындаудағы еңбек процесі;
екіншіден: технологиялық тұрғыдағы қол еңбегі құралдармен аса шеберлікпен
орындалатын іс- әрекет;
үшіншіден: шығармашылық сиппаттағы көркем бұйымдарды дайындаудағы өнер
Жалпы материалдарды өңдеу, олардан бұйымдар дайындау” халықтық білім”
негізінде жүзеге асырылғандығы белгілі. Халық білім-табиғат және
әлеуметтік процестер мен құбылыстарды эмпирикалық бақылау жолымен
жинақталған дәстүрде бекітілген, сонымен қатар күнделікті практикалық іс
-әрекетте пайдалалынатын кешен.
Оқушыларға технология сабағын өту арқылы оларды қолөнерге баулуда арнайы
бағыттылықты түзуші оқу материалдарына: графика және бейнелеу
сауаттылығы, еңбекті ұйымдастыру мен жоспарлау, техника (құрал-жабдықтар
және т.б.), технология және іс-әрекет барысында болатын экологиялық
қасиет мағлұматтары (жұмысты орындаудағы әдістер мен тәсілдер: көркем
өңдеу түрлері- әшекейлеу, әрлеу), материалдар жөніндегі негізгі
мағлұматтар, экономикалық білім элементтері, бақылау және өзіндік
бақылау жатады. Сондай-ақ, қолөнердің түрлеріне байланысты олардың
даму тарихы, ою-өрнектермен мәнерлеу түрлері, композиция және түстер
негізі, бұйымды көркемдеп өңдеудің техникасы, өндіріс жөніндегі
мағлұматтар берілуі қажет. Практикалық іс-әрекеттер: графикалық, бейнелеу
жұмыстарын орындауды, өлшемдерді анықтауды, еңбек объектісін таңдау
мен іс-әрекетті жоспарлауды, технологиялық процестерді еңбекті қорғау
талаптарына және үнемділік қағидасына сәйкес орындауды, өзіндік бақылауды
және бұйым сапасын бақылау реттілгі қамтуы тиіс. Оқушыларды еңбекке
баулуға оқыта отырып қолөнерге баулудағы теориялық мағлұматтар мен
практикалық іс-әрекеттер бағдарлама мазмұнында қамтылып қоймай, сондай-ақ,
оқу процесінде осындай тәртіппен ашылуы керек. Жеке адам еңбексіз
дамымайды, ол біртіндеп кері кетеді, азады. Еңбек арқылы адамның дене,
адамгершілік, эстетикалық және ақыл-ой деңгейі дамып жетіледі, еңбектің
әлеуметтік мәні және құндылығы арта түседі[13,15].
Еркін еңбек процесінде өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігі
қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды,
шығармашылық еңбек процесінде оқушы өз күшінің шамасын және қабілетін
анықтайды. Неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызына терең түсінсе,
соғырлым оның жұмысы нәтижелі, өз басының бақыты толыса түседі. Дұрыс жолға
қойылған тәрбиелеу, еңбекке баулу және кәсіптік бағдар мектеп оқушыларының
қоғамдық, пайдалы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген саналы
көзқарасты тәрбиелеудің азамат болып өсудің жеке адамды адамгершілік және
интеллектуалдық жағынан қалыптастырудың, шығармашылық дамытудың таптырмас
құралы. Бала тәрбиесі қай заманда, қай қоғам үрдісінде болсын үздіксіз
ізденуде ізгі мұраты екені баршаға аян. Жас ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам
қамын ойлау мен бала бойында үнемі үйретілетін ізеттілік, қайырымдылық,
әдептілік, елін-жерін сүюшілік асыл қасиеттері салт-дәстүрден бастау
алатыны белгілі. Әр халықтың көне заманнан бері келе жатқан өзіне тән
әлеуметтік мәдени мұрасы бар.
Қазіргі кезде мектепте оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің негізгі міндеттері:
біріншіден, еңбекке сүйіспеншілік пен еңбек адамына құрметпен қарау;
екіншіден, оқушыларды халықшаруашылығындағы салалардың еңбек түрлерімен
таныстыру, еңбек іс-әрекетінің процесінде олардың еңбек дағдысы мен
іскерлігін қалыптастыру;
үшіншіден; оқушыларды белгілі бір мамандықты таңдауға даярлау;
Объективтік фактор - қоғамның материалдық - техникалық базасын жөне жаңа
қоғамдық қатынастарды жасау. Осының негізінде әдет, адамгершілік нормаларын
бекітеді.
Субъективті фактор - адамның, еңбектің маңызына терең түсінуі және ішкі
сезімінің өмірімен өзінің борышын орындауы.
Оқушыларды еңбек етуге әрекеттендіру - бұл жай ғана еңбекке үйрену
емес, бұл адамгершілік тәрбиенің жоғары деңгейі, еңбек процесінде
құштарлық, еңбек етуге әзірлік.
Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды төменгі сыныптан, ал отбасында
балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып, еңбектің
адамды қайратты және бақытты ететіндігінде сенімін қалыптастыру.
Сонымен, оқыту жөне тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке
психикалық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы
тиіс.Технология пәнінің сабақтарында оқушылардың ұжымдық еңбек дағдыларының
қалыптасуының маңызы өте зор. Ұжымдық еңбекте балалардық қабілеттілігі,
дарындылығы толық ашыла бастайды, ұжымдық өмірде адамгершілік әдеттері,
дағдылары қалыптасады, Еңбекте достық, жолдастық өзара көмек және
жауапкершілік нығаяды, әркімнің жұмыстары ұжымдық өмір нормалары тұрғысынан
бағаланады. Еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту басты мәселелердің бірі.
Еңбек мәдениетінің көрсеткіші: сыныпта оқушыларды ңжұмысты сапалы және
тиімді істеуге, уақытты ұтымды пайдалануға, еңбек құралдарына, түрлі
материалдарға кұндылықпен қарауға баулу. Еңбек мәдениетіне жариялылық,
өзінің инициативасын көрсете білу, дербестік, еңбектің демалыспен қабысуын
түсіндіре білу, алдағы жұмыстың негізгі кезеңдерін белгілей білу, еңбек
процесін талдай білуге және істерді сауатты ұқыпты жасау жатады. Міне,
осындай мақсатқа багытталып жүргізілетін жұмыс сынып оқушыларының
ынтасының қабілетінің, шығармашылық ой-өрісінің дамуына мүмкіншілік
жасайды, еңбектің тәрбиелік құндылығы артады. Еңбек тәрбиесінің мазмұны
және оның жүйесі ашылады[10-16].
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары
Кәсіби оқытудың әдістері мен тәсілдері. Кәсіби оқыту әдістері.
Әдіс – білім беру, тәрбиелеу және дамыту барысында белгіленген мақсатқа
жетуді қамтамасыз етуге, ғылымда зерттеуді жүзеге асыруға көмектесетін
тәсіл, алға қойған міндеттерді шешу үшін ұйымдастырылған адамдардың,
ұжымдардың іс-әрекетінің бір жолы[6,8].
Оқыту әдістері деп оқу-тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен
оқушылардың өзара байланысты іс-әрекеттерінің тәсілдері.
Кәсіби оқыту әдістері – бұл арнайы жүйе және ол логикалы бір ізділікпен іс-
әрекет жасайтын инженер-педагог пен кәсіптік мектеп оқушысының бірлескен
қимылы. Осы арқылы оқушылар кәсіптік білім негіздерін меңгеріп, білік пен
дағды, шығармашылық қабілеттерін дамытып, кәсіби шеберліктің қыр-сырын
үйреніп, оның негіздерін қалыптастырады.
Дидактикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етудегі түрлі іс-әрекет
қимылдарды біртұтас қызмет жүйесі деп түсінген жөн.
Іс-әрекет – бұл қарапайым ағымды мәселелерді шешуге бағытталған қимыл
элементі.
Оқытудың жалпы педагогикалық принциптеріне қоса кәсіптік мектептердегі оқу
үрдісінің тиімділігі мен табысқа жетуі инженер-педагог қызметкерлерінің
кәсіби оқыту принциптерін сақтай білуі мен тек оларға тән мына ерекшеліктер
де бар.
Жалпы білім беретін және жалпы техникалық пәндері кәсіби бағыттау принципі.
Бұл принцип бойынша кәсіп саоасына бағытталған жалпы техникалық және арнайы
пәндер циклы өзара байланыста оқытылады, олардың мақсаты білім алушылармен
бірлесіп жүзеге асырылуы тиіс. Сондықтан оқытушылардың жасайтын кәсіптік
оқыту бағдарламаларының мазмұны біңр мақсатты көздейді.
Оқу материалдарын игеруде технологиялық бірізділік принциптері. Бұл
Өндірістік оқыту және Арнайы технология пәндеріне ғана тән. Ол
оқушыларға өндірістік операцияларды бірізділікпен үйрете отырып, ол
үлгілерді өндірісте қолдана білуге машықтандыруы тиіс.
Оқу үрдісі кезінде кәсби қызметті модельдеу принципі. Кәсіби қызметті оқу
үрдісінде модельдеу деп белгілі бір кәсіби іс-әрекетті қалыптастыру үшін
тиісті оқыту әдістері мен түрлерін таңдап алу арқылы оқытуды айтады.
Жұмысшы қызметінің эталондық моделін қалыптастыруға мына талаптар кіреді:
- жұмыс орнындағы атқаратын қызметін жетік білу;
- жұмысшының өзі шешуі тиіс міндеттерін білу;
- тиісті міндеттерді орындау үшін жалпы кәсіптік, жалпы технологиялық
және арнайы білім, білік дағдыларын жете меңгеру.
Кәсіби жұмылдыру принципі. Бұл принцип білім алушылардың кәсіпті, жаңа
техникалық құралды, технологиялық процесті, жаңа мамандықты игеруде,
біліктілігін көтеруде білім мазмұны мен оқу үрдісін оқушылардың өздігінен
үйрендіре жұмылдыру. Өндірістің даму болашағын түсіну, бағытын
білу,практикалық мәселелерді пайымдап шеше білу, ой-өрісінің кеңдігі,
шығармашылық қабілетін сол іске жұмылдыра білуіне байланысты. Принцип
мақсаты тек кәсіби дағдыларды игеру емес, оны инновациялық түрде дамытып,
техника, технологияның ұйымдастыру тәсілдерін тиімді жетілдіруінде болып
отыр[14,15].
Кәсіби оқытудың модульдік принципі. Модульдік оқытудың мәні, оқушылардың
жеке оқу бағдарламасына сай тапсырманы, не ақпаратты өзінше өңдеп,
әдістемелік нұсқауларды басшылыққа ала отырып, көздеген мақсатына жету.
Бағдарлама вариативті (таңдаулы) түрді беріліп, әлеуметтік сұранысқа орай
модуль мазмұны жаңартылып отырады. Модуль деп оның принципін іске асыру
оқушының барлық іс-қимыл әрекетін біртұтас етіп, кәсіби деңгейін дамыта
оқытатын дәрежеге бағыттап, жеткізуді қамтамасыз етеді.
Осы айтылған оқыту принциптерін жүйелі түрде сақтап, әске асырған инженер-
педагог өз қызметінде шәкірттерне дидактикалық, тәрбиелік және дамыта оқыту
арқылы кәсіптік білім бере алады.
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру жүйесі мен жалпы білім беретін
мектептегі өз тәжірибеңізге сүйене отырып, мына сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Кәсіби оқытудың политехникалық принципі бастауыш және орта кәсіптік
білім беру жүйесінде қолданыла ма?
2. Модульдеп оқыту принципі практикада қалай іске асырылуға болады? Егер
сіз оқу орнының директоры болсаңыз, өз педагогтеріңізге арнаулы
пәндерді оқытуда модульдеу принципін қолдануға кеңес берер ме едіңіз?
3. Кәсіби оқытуда экономикалық тиімділікке ұқсас принцип бар ма?
4. Педагогикалық процесті компьютерлендіру принципі, кәсіби оқыту
принципін сипаттай ма?
Оқыту әдістері деп оқу-тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен
оқушылардың өзара байланысты іс-әрекеттерінің тәсілдері.
Кәсіби оқыту әдістері – бұл арнайы жүйе және ол логикалы бір ізділікпен іс-
әрекет жасайтын инженер-педагог пен кәсіптік мектеп оқушысының бірлескен
қимылы. Осы арқылы оқушылар кәсіптік білім негіздерін меңгеріп, білік пен
дағды, шығармашылық қабілеттерін дамытып, кәсіби шеберліктің қыр-сырын
үйреніп, оның негіздерін қалыптастырады.
Дидактикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етудегі түрлі іс-әрекет
қимылдарды біртұтас қызмет жүйесі деп түсінген жөн.
Іс-әрекет – бұл қарапайым ағымды мәселелерді шешуге бағытталған қимыл
элементі.
Инженерлік психологияда іс-әрекеттің мына түрлері бар:
- пәндік-практикалық;
- пәндік-ойлау;
- практикалық белгілеу;
- ойлау белгілері арқылы.
Пәндік-практикалық іс - әрекет пәннің түрі мен көлеміне, оның кеңістікте
орналасуына, өзгеруіне байланысты. Қол еңбегіне қатысты барлық кәсіпте бұл
сипат басты мәңге ие.
Практикалық белгілеу іс-әрекеті таңбалық жүйе мен практикалық белгілер
әрекетіне негізделген (түрлі есептерді шешу, кесте, сұлба бойынша
мәліметтерді іздестіру, жинақтау т.б.)
Ойлау белгілері іс-әрекеті белгілер мен таңбалар жүйесін ойда сақтау
қызметін алға қояды (жадта ұстау, логикалық және есептеу операцияларын есте
сақтау, ой жүгірту т.б.).
Оқыту үрдісін қамтамасыз ету оқыту әдістері мен оқу түрлері арқылы жүзеге
асырылады. Тәсілдер жүйесі пәннің әдістік мазмұнын құрайды. Бұлардың
жиынтығын оқыту әдістері деп жалпылама айтып жүрміз. Оқытудың мақсаты мен
мазмұнына байланысты әр сабақтың белгілі бір міндеттер белгілеп, соған
лайық қимыл-әрекет түрлерін қалыптастырамыз. Осыдан соң, оқу мен оқыту
тәсілдерінің әрбір іс-әрекетін қамтамасыз ететін оқыту әдістерінің кешенді
жүйесі пайда болады. Оны мына кесетедн көреміз:
Сурет 1. Оқыту әдістері
Оқытудың теориялық және өндірістік әдістерінің арасында белгілі
бір дәрежеде айырмашылық бар. Егер оқытушы кәсіптік-техникалық пәндер циклі
бойынша теориялық сабақ барысында мәліметтерді барлық оқушыларға бір
мезгілде жеткізсе, ал өндірістік оқыту жағдайында сабақ топтарға,
топшаларға, қажет болған жағдайда, жекелей жүргізіледі. (Мысалы: автокөлік
құралдарын жүргізуге үйретіп, балқыту, дәнекерлеу жұмыстары мен бөлшектерді
жинау, құрастыру т.б.)
Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің деңгейіне байланысты оқыту әдістері
мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Еске түсіру (репродуктивтік) арқылы.
2. Іздену (шығармашылық) арқылы.
Еске түсіру әдісі арқылы оқушы білімді дайын күйінде алады немесе
практикалық жұмыстарды үлгіге қарап отырып, оқытушының не өндірістік оқыту
шеберінің басшылығымен игереді.
Іздену әдісі оқушыларды бірізділікпен, мақсатқа бағыттай отырып, оқу үрдісі
кезінде түрлі деңгейдегі танымдық есептерді шығару арқылы жаңа білім мен
дағды негіздерін белсенділікпен меңгеру болып табылады.
Ақпарат көздері арқылы оқыту әдістерін түрлендіру қазіргі білім беру
үрдісінде басты мәнге ие болуда. Олар:
1. Сөйлеу әрекеті арқылы:
- әңгімелеу;
- түсіндіру;
- лекция;
- сұхбаттасу;
- оқулық мәтінімен жұмыс;
- дыбыс жазу таспаларын пайдалану;
- нұсқау беру.
2. Көрнекілік:
- демонстрациялау;
- оқушының өзіндік бақылауы.
3. Практикалық:
- жаттығу;
- өндірістік-техникалық есептерді шешу;
- зертханалық-сарамандық жұмыстар.
Кәсіптік оқытудың сан алуан әдістері бар. Сондықтан да оның жіктелуінде де
көптеген пікірлер бар. Сол әдістердің жіктелуінің бірі-осы жоғарыда
айтылғандай әдіс: оқушылардың танымдық іс әрекеті бойынша жектелуі.
Осыған мысал ретінде Ресей ғалымдары И.Я.Лернер мен М.Н.Скаткиндердің
ұсынысы бойынша кәсіптік оқытудың мына әдістері, төменгі кестеде
көрсетілген.Оның негізінде оқушылардың іс-әрекетінің тиімділігі алынып
отыр[18-20].
Кесте 1-Іс-әрекеттің тиімділігіне байланысты оқыту әдістерінің жіктелуі.
№ Әдістің атауы Оның түрлері
1 Көрнекілікті пайдалану -әңгіме
арқылы түсіндіру әдісі -лекция
-түсіндіру
-нұсқау беру
-көрсету
2 Репродуктивтік -жаттығу
(еске түсіру) әдісі -тапсырма
-лекция
-демонстрациялау
-бағыт беру
3 Проблемалық әдіс -әңгімелесу
-проблемалық жағдай
-ойын
-көз жеткізу
-жалпыламалау
4 Өз бетінше іздену әдісі -диспут
-өзіндік жұмыс
-сарамандық жұмыс
-зерханалық жұмыс
-жарысу
5 Іздену әдісі -ізденуді модельдеу
-жобалау
-ақауларды іздену
-жаңа фактілерді жинау
1.3 Кәсіптік оқыту әдістемесі
Кәсіптік оқытуда оқушылардың білімі мен ептіліктерін есепке алу
негізінен екі қызметті атқарады. Біріншіден – бұл кәсіптік оқытудың
ағымдағы, мерзімді және қорытынды нәтижелерін есепке алуға бағытталған
ұйымдастыру-педагогикалық іс-шаралар жүйесі. Есепке алу жүйесі шаралар
нәтижесі бойынша белгіленген нәтижелерді мұндай нәтижелерге сынақ, емтихан
т.б. кіреді. Ол арқылы оқушылардың өндірістік практиканы атқарғаны жөнінде
қорытынды жасалады. Ал өндірістік оқыту шебері өзі атқарған жұмыстары мен
бүкіл оқу орны бойынша жүргізілген іс-шараларға есеп береді. Бұл жұмыстарды
арнайы ресми құжаттарда рәсімдеп, тіркеп, нормативті құжат ретінде есепке
алады. Сонымен қатар есеп беру – бұл міндетті түрде оқу процесінің ажырамас
бір құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл оны екінші қызметі - өндірістік
оқыту шебері әрбір нормативті құжатты рәсімдеуді, әзірлеуді, өзі басшылыққа
алатын нұсқаулар мен ережелерді жақсы білуі тиіс, онымен практиканың түрлі
кезеңінде пайдалана алуы қажет. Бұдан басқа өндірістік оқыту шебері
оқушылардың практикалық қызметінің педагогикалық мәнін, оның жетістіктерін
бағалап, оны жүзеге асыру әдістерін есепке алып, кәсіптік оқыту сапасы
нәтижелерінің тиімділік факторларын ескереді, сөйтіп оқушылардың кәсіби
шеберлігін қалыптастырудың маңзды кезеңін табысты аяқтауы керек.
Кәсіптік оқытуда оқушылардың білімі мен ептіліктерін еспеке алуда
мынадай талаптар мен міндеттер қойылады.
Бұл үшін кәсіптік оқытуды есепке алу процесінің маңызды кезеңдерін,
құрамдас бөліктерін біліп алуымыз қажет.
-Әр оқушы жеке есеп жүргізуі керек: жұмыс әрекетін не өнім көлемін
салыстыру, қайта санау, сапасын анықтау, қорытынды шығару.
-Бақылау жасау, яғни әр бір оқушының белгілі бір іс-әрекетін, жұмысшының
білімі, біліктілігі және дағдысына сәйкестігін анықтау, еңбек нәтижесінің
нормативті талаптарға, ережелерге, бағдарламаларға жауап беруін қадағалау.
-Іс-нәтижесін бағалау – іс-нәтижесін, оның дұрысорындалғанын,
сапалылығын және оқу-өндірістік жұмыс қорытындысын шығару.
Оқушылардың білімі мен ептіліктерін олардың сабаққа қатынасуы кезінде
есепке алу. Оқу шеберханасында өткізілген практика кезінде оқушылардың
сабаққа қатынасуын есепке алуы күн сайын кәсіптік оқытуға арналған журналда
белгіленеді, ал өндірісте не кәсіпорында өткізілген өндірістік оқыту
практикасында күн сайын цехтың не учаскенің есепке алу табелінде
белгіленеді. Мұнда да оқушылардың пратикаға қатысуының жалпы пайызын
есептеп шығаруға болады. Ол үшін белгілі бір мерзімді алып, жалпы оқушылар
саны мен мерзімін алып, жіберілген сабақ сандары арқылы былай анықтаймыз.
Сабаққа қатысу %-ы=Σ ТнТж. 100%
Мұнда Σ Тн – сабаққа нақты қатысқан оқушы – сағат санының жалпы көлемі,
ал Σ Тж – оқу жоспары бойынша бөлінген оқушы – сағаттың жалпы көлемі. Сол
сияқты оқушылардың жіберген сағат көлемін де есептеуге болады. Жіберілген
сағат % пайызы =Σ Тжб Σ Тбс.
Мұндағы Σ Тжб ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. КӘСІПТІК ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1. Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
1.2. Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары
1.3. Кәсіптік оқыту әдістері
2. Жобалау объектісін таңдау және негіздеу
2.1. Шығармашылық негіздерді талдау
2.2. Жобалау объектісіне қойылатын талаптар
2.3. Объект моделі модификацияларын құру.
2.4. Негіздеу және материалдарды таңдау
2.4.1. Материалдар мінездемесі (сипаттамасы)
2.4.2. Конфекционндық карта
3. Өңдеу тәсілдерін және қондырғыларды таңдау
3.1. Өңдеу режимдері
3.2. Қоңдырғыны таңдау және сипаттау
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Кәсіптік оқыту және Дизайн кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Әйелдер ұлттық көйлегін әзірлеу технологиясы және окыту
әдістемесі
Топ : ПО 28-1
Курс: 4
Дипломды жазған : Айткулова Э
Диплом жетекшісі: Жаскиленова А.Е
Тараз, 2012
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Кәсіптік оқыту және Дизайн кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Әйелдер ұлттық көйлегін әзірлеу технологиясы және окыту
әдістемесі
Топ : ПО 28-1
Курс: 4
Дипломды жазған : Айткулова Э
Диплом жетекшісі: Жаскиленова А.Е
Тараз, 2012
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 КӘСІПТІК ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру
формалары ... ... ... ... ... ... . .
1.3 Кәсіптік оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
2 Жобаланатын объектіні таңдау және негіздеу ... ... ...
2.1 Шығармашылық ізденістерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жобаланатын объектіге қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
2.3 Объект үлгілерінің модификациясын
жасау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.4 Материалдарды негіздеу және
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4.1Материалдардың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.4.2Конфекциондық
карта ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
3 Өңдеу әдісі мен құралдарды
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Өңдеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
3.2 Құралдардың сипаттамасы және
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Қазіргі кезде елімізде ұлттық құндылардың қайта өркендеуіне жол
ашылды. Оған, Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамның идеялық
бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта
түлеудің қайнар көзі болып келді... Қазақстанда ұлттық өнерді, мәдениетті
дамытуға барынша қолдау жасалып отыр, -деген сөзі осының айғағы.
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында- Ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау – деп көрсетілсе, Қазақстан
Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында – орта білім
берудің негізгі мақсаты мен міндеті – жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде
адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыру, оқушыларды азаматтыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге
тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы
қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын, дүниені
тұтастай қабылдауды, қамтамасыз ететін өнер, еңбекке баулу сияқты білім
беру салалары арқылы жүзеге асыру қажет деп анық айтылған[1,2].
Ұлт мәдениетінің оның қолданбалы өнері арқылы жеке тұлғаның дамуына тигізер
әсері туралы ой- пікірлердің қалыптасуында Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин,
А. Құнанбаев, т. б. шығармалары мен халықтық педагогиканың ұлттық тәрбие
мәселесінде алатын орнын зерттеуде А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатов,
т. б. еңбектерінің қосқан үлесі зор. Олар өз еңбектерінде жас ұрпақтардың
тәрбиесінің өзекті мәселелеріне байланысты өте құнды пікірлер айтқан.
Бұл зерттеулердің біз үшін халықтық құндылығы сәндік-қолданбалы өнер арқылы
оқушыларды еңбеке баулуда және оны жүзеге асыруда, ұлттық тәрбие беруде,
мектеп оқушыларының ой- қиялын дамытуда, ұлттық талғамын қалыптастыруда
жетекші құрал және зерттеу мәселемізге тірек бола алатындығында.
Жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектерінде ұрпақ тәрбиесіндегі халықтың
құнды ой- пікірлеріне талдау беріледі, қалыптасқан дәстүрлері мазмұндалады
және ондағы адамгершілік, эстетикалық ұлттық тәрбие берудің әдіс-
тәсілдері баяндалып, олардың қазіргі жағдайдағы тағылымдық мәні сараланып
сипатталады. Әйтсе де, қазақтың сәндік - қолданбалы өнер туындыларын
мектептерде бала еңбегінде пайдалануға байланысты іргелі зерттеулер аз.
еңбектерінде көрсеткенін атауға болады. Алайда, мектеп жағдайында
технология сабақтарында сәндік- қолданбалы өнерді оқытып үйрету арқылы
оқушыларды еңбекке баулу оларға ұлттық тәрбие беру мәселесі әлі күнге дейін
өз дәрежесінде көрініс таппағандығын, оқу бағдарламалары мен оқулықтарға
және оқу-тәрбие жұмысына жасағанда талдау бұл мәселеге аса назар
аударылмағандығын дәлелдеп, осы уақытқа дейін оның оқу-тәрбие үрдісінде
әлеуеті жеткілікті ескерілмей келгендігін көрсетеді.
Бұның бәрі біз көтеріп отырған сыныптың еңбекке баулу, бейнелеу өнері,
технология сияқты сабақтарда оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқытып,
үйрету арқылы ұлттық тәрбие беру, еңбекке баулуды жүзеге асыру жан-жақты
шешімі әлі де болса табылмаған мәселе екендігін айғақтайды.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі Қазіргі нарықтық қатынастарға көшуге
байланысты қоғамдағы болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, мектеп
оқушыларын еңбекке баулуға барынша дамытуға деген қоғам қажеттілігі мен
педагогикалық теорияда қазіргі жағдайдағы мектеп практикасында шешімін
табуы арқасында қарама-қайшылық айқын көрінеді. Сәндік - қолданбалы өнердің
педагогикалық ғылымда оқушы тұлғасын қалыптастыру мен ұлттық тәрбие
берудегі мүмкіндіктерінің әліде жан-жақты толық зерттелуі қажеттілігімен
пайда болған қайшылық негізінде сынып оқушыларына еңбекке баулу, бейнелеу
өнері, технология т.б сабақтарда сәндік- қолданбалы өнерді оқыта отырып
оқушыларға ұлттық тәрбие беру жұмысын диплом жұмысымның негізгі мәселесі
екендігін туғызды. Бұл мәселенің қоғамдағы әлеуметтік маңыздылығы мен
мектеп бағдарламасына қосатын үлесін айқындау мен осы мәселелердің ғылыми-
теориялық тұрғыдан шешімін табу менің дипломдық зерттеу жұмысымның
тақырыбын Оқушыларға технология сабағында сәндік-қолданбалы өнер арқылы
ұлттық тәрбие беру-деп алуыма негіз болды. Оқушыларға еңбекке баулу,
бейнелеу өнері, т.б. сабақтарда сәндік сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық
дәстүрде ою-өрнектерді қолдана отырып сабақ беру күрделі үрдіс
болғандықтан, оны білім берудің барлық сатысында салыстыра талдамай,
олардың жас ерекшеліктеріне байланысты мәселемізді кіші, орта буын
аралығындағы сыныптар үшін бөліп қарастыруды жөн көрдім.
Диплом жұмысының мақсаты. Оқушыларға сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық
тәрбие беру мәселерді ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу.
Зерттеу нысаны. Орта буын сынып оқушыларына технология сабағында сәндік-
қолданбалы өнерді қолдана ағаш бұйымдарын жасау технологиясы және окыту
әдістемесі отырып сабақ беру үрдісінде ұлттық тәлім-тәрбие беруді
пайдалану.
Зерттеу пәні - орта буын оқушыларын технология сабақтарында оқушыларға
сәндік-қолданбалы өнер арқылы ұлттық тәрбие беруді жүзеге асыру жолдары
қарастырылады.
Зерттеудің ғылыми болжамы Егер, мектептерде этнопедагогика принципіне
негізделген сәндік-қолданбалы өнер арқылы орта буын оқушыларын еңбекке
баулуды жүзеге асыра берудің педогикалық мәні ашылып, оқу -тәрбие
үрдісіндегі мүмкіндіктері мен шарттары айқындалса; еңбеке баулу,
технология пәндерінің оқыту ерекшеліктеріне сәйкес сабақта оқушы тұлғасын
қалыптастыру және дамытуда сәндік қолданбалы өнерді оқытудың әдістемесі,
оқушылардың іс- әрекеттері сәндік қолданбалы өнерді –меңгеруге бағытталса
оның ішінде ою-өрнектердің элементтерін әрбір сабақта қолданса, онда
оқушыларға технология сабағында оқушыларды еңбекке баулуды жүзеге асыру,
ұлттық дәстүрде тәрбие беру тиімді болады және ой- өрісі, танымы,
шығармашылық қабілеті, білімі, біліктілігі, дағдысы, ізгілік қасиеттері,
еңбекқорлығы, төзімділік қалыптасады деп есептеймін
Зерттеудің міндеттері. Оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы
түрлі салт-дәстүр мен тарихи мұраларды, ою-өрнектерді сабақта қолданудың
аясы ашылып теориялық негізін, педагогикалық мүмкіндіктері мен шарттарын
ашу;
-оқу, білім- тәрбие жүйесіндегі еңбекке баулу сәндік-қолданбалы өнер
арқылы өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес оқушыларды технология сабағында
жүзеге асырудың педагогикалық мазмұнын айқындау;
-Орта буын сыныптардың сабағында сәндік- қолданбалы өнерді оқыту арқылы
оқушыларды еңбеке балудың үлгісін жасау, оқытудың әдістемелік жүйесін ұсыну
және негіздеу; сынып оқушыларына сәндік қолданбалы өнер арқылы технология
сабағында ұлттық дәстүр арқылы тәрбие беруді жүзеге асыру жолдарын анықтау,
зерттеу нәтижесіне негізделген оқушыларға ұлттық дәстүр арқылы тәрбие
беруді, еңбекке тәрбиелеуді жетілдіруге ықпал ететін ашық сабақтар, тәрбие
сағаттарын дайындау.
Дипломдық жұмысының әдістамалық-теориялық негіздері Сынып оқушыларына
сәндік қолданбалы өнер арқылы еңбекке тәрбиелеу, дүниеге, қоғам жөніндегі
түсініктерін ұлғайтады ой- өрісін, рухани талғамы мен танымын
қалыптастырып, ізгілік қасиеттерге тәрбиелейді. Сынып оқушыларына
технология сабағында сәндік қолданбалы өнер арқылы еңбеке баулуды жүзеге
асыру жолдарын анықтау, ұлттық талғамын қалыптастыру, оқушылардың
елжандылығын халықтық мұра құндылықтарын бағалауы мен тани білу қабілетін
арттыруға, еңбекқорлығын арттыруға, шеберлігін шыңдай түсуге әсер етеді.
Дипломдық жұмысының практикалык базасы. Тараз қаласы № 46 орта мектебі.
Зерттеу әдістері;Жетістіктері мен озық тәжірбилерді, әдістемелік,
педагогикалық әдебиеттерге шолу жасау, мектеп бағдарламасындағы әдістемелік
кітапшаларға тоқталу; оқушылардың көркем –шығармашылық жұмыстарын, қазақ
халқының сәндік қолданбалы өнерін оның ішінде ою-өрнектерді қолдану аясы
және халық шеберлерінің шығармашылық жұмыстарын талдау; озық педагогикалық
тәжірбиелерді зерделеу ; педагогикалық тәжірибе жүргізу; оқу- тәрбие
үрдісін бақылау; арнайы ұйымдастырылған іс-тәжірбие жұмысы бойынша зерттеу
нәтижесін қорытындылау; алған нәтижиелерді көрсету
Зерттеулердің ғылыми жаңашылдығы:
- оқушыларға технология сабағында сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық тәрбие берудің теориялық және практикалық жолдары мен тәрбие берудің
теориялық және практикалық негізгі көздері ашылып, педагогикалық
мүмкіндіктері мен іске асыру шарттары айқындалды:
- оқу тәрбие жүйесіндегі ұлттық тәрбие ұғымының мәні ашылып технология
сабақтарында оқушыларға сәндік- қолданбалы өнерді оқыту, үйрету арқылы
оқушыларға ұлттық тәрбие беру түсінігі анықталып, бекітілді; оқушыларға
технология сабағында сәндік қолданбалы өнер арқылы оқушыларға ұлттық
тәрбие берудің үлгісі ұсынылды және тәжірбиеге енгізілді.Практикалық
зерттеудің маңыздылығы: әрбір оқу-әдістемелік құралдарға шолу жасалынды.
-Халық мұрасындағы сәндік- қолданбалы өнерді оқыту мен үйретудің әдіс-
тәсілдері -оқу әдістемелік құрал пайдаланылды:
- Халықтың дәстүрлі сәндік қолданбалы өнерлері –ұлттық дәстүрде тәрбие
құралы- оқу- әдістемелік құралы қолданылылды:
- Қазақ халқының ұлттық бұйымдары мен олардың ұлттық нақышта жасалуы т.б.
еңбекке баулу, технология сабақтарының оқыту әдістемесі күнтізбелік
жоспарға енгізу бірлестіктің отырысында талқыланылды:
Сынып сабақтарында оқушыларға сәндік - қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық тәрбие беру, оларды өнерге үйрете отырып, тәрбие беру ұғымының мәні
ашылып, әдіснамалық негіздері мен әдістері анықталды және нақтыланды. Сынып
оқушыларының сәндік -қолданбалы өнерге деген оның ішінде ою-өрнектерді
бұйымда қолдануды, қызығушылығының деңгейіне ықпал ететін факторлар
талданды. Оқушыларды көркемдік білімі мен ұлттық талғам деңгейлерінің
өлшемдері мен көрсеткіштері анықталып, тәжірбиелер әзірлеу және тексеру
жүргізілді, жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесін бір жүйеге келтіру,
жинақтаумен қорытындылау, әдістемелік жұмыстар жүргізу, жалпы білім беретін
мектеп жұмысының нақты жағдайында олардың дәлелділігін тексеру жүргізілді,
қортындыланды.
Зерттеу зерттеудің практикалық маңыздылығы; Қазақ этнопедагогикасының
жетістіктері мен озық тәжірбилерді, әдістемелік, педагогикалық әдебиеттерге
шолу жасау, мектеп бағдарламасындағы әдістемелік кітапшаларға тоқталу;
оқушылардың көркем –шығармашылық жұмыстарын, қазақ халқының сәндік
қолданбалы өнерін оның ішінде ою-өрнектерді қолдану аясы және халық
шеберлерінің шығармашылық жұмыстарын талдау; озық педагогикалық
тәжірбиелерді зерделеу ; педагогикалық тәжірибе жүргізу; оқу- тәрбие
үрдісін бақылау; арнайы ұйымдастырылған іс-тәжірбие жұмысы бойынша зерттеу
нәтижесін қорытындылау; алған нәтижиелерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі
Кіріспеде дипломдык мақсаты мен міндетін көрсете отырып, дипломға
қойылатын жалпы талаптарды, қойылған мақсаттарды шешу жолдарын атап көрсету
қажет. Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны, Берілетін мағлумат жоба
тақырыбымен тығыз байланысты болуы қажет. Кіріспе 3 беттен тұрады.
1. КӘСІПТІП ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Кәсіптік оқытудың мақсаты мен мазмұны
Қазіргі кездегі ғылыми еңбектерде қазіргі білім мен тәрбие
берудің даму өрісіне қойылатын негізгі талаптар үш түрлі бағытта
қарастырылады:
1.Еркін тұлғаны тәрбиелеу:
2.Рухани тұлғаны тәрбиелеу:
3.Ізгі, адамгершілігі мол, тұлғаны тәрбиелеу. Бұл еңбектерде жеке тұлғаны
рухани ізгілікке, ұлттық дәстүрге тәрбиелеп, жетілдіру мәселелерін дәстүр
сабақтастығы, біртұтастық, жүйелік, ұғымдарына сай қарастыру
қарастырылған.
Мысалы: өнердің төрт түрлі қызметін атап көрсетейік:
1.Танымдық
2. Бағалаушылық
3. Жасампаздық
4. Шығармашылық.
Білім беруді жүйелеу және жеке тұлға үшін білімнің маңызы, құндылығы мен
кәсіби қажеттілігін жүйелеу мәселелеріне талдамалар жасау арқылы адам
санасы, оның қабілеті, материалдық әлемнің жүйелі, мағыналы, құндылығы мен
кәсіби құрылымынан тұратынын дәлелденген.
Технология сәндік - қолданбалы өнерді оқыту арқылы ұлттық дәстүрде оқыту,
тәрбие беру – кең ұғым. Сондықтан, осы еңбектерді басшылыққа ала отырып,
жас өспірімдердің оқуымен тәрбиесінің мақсаттары мен міндеттерін қайта
қарайтын, халықтық сәндік- қолданбалы өнерін ұлттық дәстүрде оқытып,
оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің орнын айқындайтын уақыт. Сынып оқушыларына
халқымыздың сәндік- қолданбалы өнерін технология сабағы арқылы оқытуды
жүзеге асыру, ұлттық дәстүрде оқыту мен тәрбие берудің мәселелері, әдіс-
тәсілдері қарастырылды[3,4].
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген
білім – адамзаттың жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі -
деп, ұлы ғұлама Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз айтқандай, оқушыларға халықтық
этнопедагогика негізінде халқымыздың сәндік- қолданбалы өнерлері арқылы
оқыту мен тәрбие беруде технология сабақтарындағы біліммен ұлттық тәрбиені
үндестіре білсек қана қазіргі заманғы ғылым мен техниканың озық идеяларын
ала отырып, ұлттық дәстүрдегі сананың, ізгіліктері, қасиеттері қалыптасқан,
жан-жақты дамыған білімді тұлға тәрбиелей аламыз. Өсіп келе жатқан жас
буындар үшін басты міндет – ол елдегі кәсіптік білім беру жүйесн дұрыс
жолға қою болып табылады. Білім беру, оның ішінде кәсіби білім беру
жүйесінің қызметін дұрыс ұйымдастырғанда ғана қоғамның әрбір мүшесіне
тиісті жалпы кәсіптік білім бере аламыз. Тек нарық талабына лайық сұранысқа
ие жоғары білікті дәрежеде дайындалған кәсібимамандар арқылы ғана ішкі
еңбек ресурстарын толықтырып, жұмыссыздықты жоюға жол ашуға болады.
Қоғам нарықтық қатынастарға көшіп, адамдардың қалыпты жағдайдағы іс-
әрекетін ұзақ жылдар бойы реттеп келген бұрынғы өмірлік мұраттары мен
құндылықтар өзін өзгерткен шақта өмір адамдарды мейлінше түрде саналы
таңдау жолына салып, жаңаша бейімдеу проблемасын алға тартады.
Қазіргі кезде Қазақстанның байлығын материалдық , еңбек және
финанс ресурстарын тиімді пайдалану саясаты жүйелі жүргізіліп
, шетел инвесторларымен сауда қатынастарын барынша нығайтып,
оны үнемді, әрі ұқыпты пайдалану жолдарын іздестіруде. Еңбек
және ресурстар үнемінің проблемалары ең алдымен техникалық
мұқтаждықтан туады. Өндіріске үнемі құрал-жабдықтары,
механизмдерді және жаңа проблемаларды жасап енгізу,
прогрессивті технологияны көтеру.
Бүгінгі таңда оқушыларға үнем мен ұқыптылық , оның нәтижесі
экономикалық білім беру өте қажет.Оған себеп мектеп
жасындағы оқушы да мектепке, ата-анаға масыл болмауға
тиіс. Еңбек пәні атадан балаға мұра ретінде қалыптасып келе
жатқан кәсіп түрлерін және жаңа технологияны қолдана
отырып, үйретіп білуге үйретеді.
Көп ұлтты Қазақстан үшін қазақ халқының аса құнды сәндік,
көремдік мұралары талантты шеберлер қолынан шыққан көркем-өнер
шығармасы ғана емес, сонымен қатар халық өнерін одан әрі
қарай зерделеп, өнерді оқып үйренуге қажетті материал
ретінде қазіргі заманғы, қоғам талабына сай дамыту үшін
технология сабағын кеңінен пайдалана отырып, мұғалім мен оқушылардың
білімі мен біліктілігін арттыра түседі деген ойдамын[5,6].
Кәсіптік оқытудың оқу материалдық базасына қойылатын педагогикалық
талаптар:
• Оқушылардың білімге қабілеттігін тексеру және оны дамытуға жәрдемдесе
білуі керек;
• Мамандық көлемінде әдістемелік және тәжірибелік-эксперименттік
жұмыстарды жүргізе білуі керек;
• Дидактикалық материалдардың тақырыпқа сай нақты іріктелуі;
• Көлемі дидактикалық талапқа лайықты болуы;
• Эстетикалық талапқа сай болуы;
• Негізгі белгілермен басты мағлұматты айқын, нақты, түсіндірілуі;
• Материалдағы көрсетілген объект барлық оқушыларға жан-жағынан жақсы
көрінетін етіп орналастырырлуы;
• Дидактикалық материал сабақтың тиісті кезеңінде ғана пайдаланылуы;
• Оқушылар зейінінің басты мәселеден ұсақ-түйекке аударалып кетпеуі;
• Көрсету мұғалімнің түсіндірілуімен, әңгімелесуімен ұштастырылуы тиіс;
• Техникалар мен өндірістік технологияларының қауіпсіздік шараларын
қарастырып, еркін шешім қабылдай білу керек;
• Жабдықтарды жөндеуге қолданылатын техникалық және конструкциялық
материалдарды білуі керек;
Қазақстан Республикасы орта білім мемлекеттік стандартында: Ғылымның тез
қарқынмен дамуы және жаңа технологиялардың енуіне сәйкес кәсіптік
мамандыққа қойылатын талаптар өзгеріп, өмірде 2-3 мамандықты меңгеру
қажеттігі туындайды,-деген мәселе қойылған. Бұл мәселені шешуде
“Технология “(еңбекке баулу) атты жаңа бағдарламаны меңгеруге оқушылардың
жалпы білім мен дағдыны меңгеруге мүмкіндік беретіні; олардың
интелектуалдық, тұлғалық, этикалық және эстетикалық дамуын, өзіндік
кәсіптік айқындалуын, қазіргі әлеуметтік-экономиялық жаңдайларда
бейімделуін қамтамасыз ететіні белгіленген. Мақсатқа жету үшін
педагогикалық іс-әрекеттер еңбектің арнайы экономикалық және экологиялық
аспектілер, ақпараттық және жоғарғы технологиялармен танысуға жеткілікті
көңіл аударылса, оңдағы жұмыстардың саналы орындалуы мен өзіндік білім алу
жағын қалыптастыруды дайындауға халықтық, аймақ, отбасы дәстүрлеріне жалпы
адамзаттық құндылықтарды қайта жаңғыртып және сақтауға бағытталса ғана
мүмкін болатыны көрсетілген[7,8].
Ұлтымыздың мәдениетін сақтау, оны келер ұрпаққа жаңа көз қараспен
жетілдіріп білім беру ісі басты құралы болып саналады. Қоғамдағы қазіргі
кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылған талаптарды
түгелдей өзгертуде.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты оқушылардың білімін, біліктілігін
дағдысын қалыптастыруға қол жеткізу ғана емес, ұлттық білім мен тәрбие
негізінде ертеңгі қоғамның белсінді азаматын, бүгінгі оқушы тұлғасын
қалыптастыру.
Ұлттық мәдениеттің негізі болып табылатын этнопедагогикалық білім берумен
ұлттық дәстүрде білім мен тәрбие берудің басты құралдардың бірі
халқымыздың сәндік қолданбалы өнерін оқушыларға оқыта отырып үйрету
екендігі белгілі. Халымыздың сәндік қолданбалы өнері ата бабаларымыздан
келе жатқан, ұлттық санамызда, рухымызда, болмысымызда өзіндік қолтаңба
ретінде қалыптасқан өнер түрі.
Жас ұрпақтың ұлттық тәрбиесі халық қанша өмір сүріп келе жатса, сонша
көкейкесті мәселе болып келеді. Осы кезге дейінгі зерттеулердің кезеңінде
ұрпақ тәрбиесінің маңызын, мәнін, ерешеліктерін жан- жақты дәлелденген. Дей
тұрғанымен, оқушыларға сәндік қолданбалы өнерді оқыту арқылы технология
сабақтарында ұлттық дәстүрде оқыту мен тәрбие беру, ұлттық талғамын
қалыптастыру мәселесі әлі де болса ғылыми тұрғыда қарастырылмаған. Бұл
жерде, этнопедагогиканың озық үлгілерімен оқушыларға халықтық сәндік
қолданбалы өнерін оқыту, үйрету арқылы ұлттық дәстүрде тәрбие беруді жүзеге
асыруда – еңбекке баулу, технология сабақтарының орны ерекше. Қазақ
халқының сәндік-қолданбалы өнер туындылары мейлі, ол мұражайларға, мейлі
көрмеде тұрсын күнделікті тұрмыс қажетін өтеп жатсын, оны халқымыздың өткен
тарихымен, мәдени құнды мұрасымен, салт –дәстүрімен жалғастыратын дәнекер
күш деп қарауымыз керек. Себебі, онда ұлттық дәстүрдегі тәрбиені жүзеге
асырудың амал –жолдары, талғамы, талап –тілектері, үлгі- өнегелері, әдіс
–тәсілдері орын алған.
Оқушылардың ұлттық талғамының қалыптасуы белгілі бір ортада көптеген
факторлардың өзара әсерімен білім мен тәрбиелеудің негізінде дамиды. Біздің
түсінігімізше, халықтық сәндік - қолданбалы өнерді оқытудың әдістемесі
арқылы оқушыларды еңбекке баулуды жүзеге асыру, ұлттық дәстүдегі білім мен
тәрбие, этнопедагогикалық білімнің құрамдас бөлігі болғандықтан оны іске
асырудың түрлі мүмкіндіктері мол екендігі анықталды[9,10].
Қазіргі жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде, жалпы азаматтық,
рухани құндылықтармен жоғарғы адамгершілік, ұлттық талғамын қалыптастыру
сияқты қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысында ық жан –
жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін танып, дұрыс
бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда
қолдау көрсету және қоғам өмірін ізгілендіру мен демократияландыру
жағдайында жаңа азаматты қазақтың сәнді-к қолданбалы өнерлерін үйрету
арқылы әрбір сабақта үйрете отырып, оқушыларды ұлттық талғамын
қалыптастыру мәселесінің маңыздылығымен көкейкестілігі күннен күнге артып
отыр. Сондықтан білім беру жүйесін реформалау саясаты ең біріншіден; еңбек,
пәні, технология кәсіптік білім сияқты өмір талабына қажетті, қойылатын
сұранысқа сәйкес жүргізу, екіншіден – оқу үрдісіндегі білім беру мен ұлттық
дәстүрде тәрбие бірлігін сабақтастыра отырып, білімнің үйлесімділігімен
қатар, әрбір оқушының дербес ерекшелігін ескеріп, қабілетіне,
белсенділігіне сәйкес бағдар ұстау, еңбекке баулуды жүзеге асыру, ұлттық
талғамын қалыптастыру болып отыр. Бұдан ұлттық дәстүрде білім мен тәрбие
мәселесіне бұрын соңғы көңіл бөлінбеген ой туындамасы керек. Десекте,
қазіргі қоғамның ғылыми, практика талабына, білім беру, тәрбиелеу мақсатын
жүзеге асыру қажеттіліне сай, оқу – тәрбие үрдісінде жергілікті жердің
экономикалық, экологиялық және этномәдени ерешекліктерін ескере отырып,
технология сабағында оқушыларға сәндік-қолданбалы өнерді оқыту арқылы
ұлттық талғамын қалыптастыру мәселелерін қарастыру қажет.
Жалпы білім беретін мектептерде аталған мәселені шешу, мақсат-міндеті
жүзеге асыру, яғни оқушыларды арнайы кәсіби негізде еңбекке баулу
мұғаліміне жүктелетіні белгілі. Педагогикалық бағытта білім беру мазмұнына
оқушыларды осы заманғы өндіріс негіздерінің ғылыми принцптерімен және
прогрессшіл тенденцияларымен таныстыру; оқушыларды осы кезеңдегі
индустриалдық өндірістің негізін құратын автоматтаңдырылған және
информатика механизмдерімен жұмыс істеу дағдыларымен қаруландыру,
компьютерлік білім беру жататыны мазмұндалады. Ол педагогика ғылымының
соңғы кездегі жетістіктерді тәрбиелеу мен білім берудегі көптеген
идеялардың, оның ішінде арнайы білім берудің мәнін нақтылауға мүмкіндік
беретіндігін айта келе, бүгінгі күні оқушыларды еңбекке баулу білім беру
процесінің оқушылардан одан әрі қарай әр түрлі салаларда жемісті әрекет
етуге мүмкіндік беретіндей қабілеттердің дамудың негізін қалайтын жетекші
функцияларының бірі ретінде қарастырады[11,12].
Сыныптарда технология пәнін оқыту білім берудің жеке тұлғалық табиғатының
болатынын және оның ұлттық білім мен тәрбиемен тығыз байланысты екендігін
оның негізгі міндеті адамда шеберліктің әр түрлі түрлерін меңгеруге, өзін
-өзі жаңғыртуға әзір тұратын адамды, кез келген ең қолайсыз жағдайлардың
жол тауып шығуға ұмтылатын, жетістіктерді ғана мақсат тұтатын адамды
тәрбиелеуде деп түсінеді. Мұндай қабілетте қол жеткізу қазіргі заман талабы
екендігін ескерте отырып, негізінде кәсіби қабілеттер дамитын ең тиімді
қасиеттер тобын атап көрсетеді. Мұндай қасиеттер олар;
1.белсенділік;
2.жан-жақтылық;
3.тіл таба білушілік;
4.мақсатқа ұмытушылық;
5.ақылға сыятын тәуекелге даярлық;
6.түсінгіштік;
7.өзінің инициативасының дұрыстығына сеніммен қараумен ұштасатын
инициативтік;
8.зейінділік;
9.болашақты көре білушілік;
10.компотентілік;
11.алғырлық.
Адамның бойындағы бұл қасиеттер тобын өзгермелі жағдайларда
белсенді әрекет етуге бейімделген және ол үшін қажетті тәрбиелік құрал мен
қуатқа ие болған тұлғаның моделі ретінде қарастыруға болады. Ал, жалпы
білім беретін әрбір пән ұлтымыздың халық шаруашылығының қажеттілігі
талабымен оқу материалының арнайы сипатын ашуға бағыттайды.. 5-ші сыныптан
бастап барлық технология пәнінде оның ішінде оқушыларды қазақ халқының
сәндік-қолданбалы өнеріне оқушыларды баулуға қатынастыруға, қазіргі заманғы
өндірістің негізгі типті құралдарымен жұмыс жасау дағдыларын игертуге
бағыттайды. Білім беру жүйесінің басты міндеті оқушыларға ұлттық тәрбие
беру және жалпы адамзаттың құндылықтар, ұлттық талғамды қалыптастыру, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға
және кәсіби шыңдауға бағытталған білім мен тәрбие алу үшін қажетті
жағдайлар жасау. Орта буын сыныптарда технология пәнінен білім беру,
мектеп өміріндегі жаңартулар мазмұны қай тұрғыда жүру керек деген
сұрақтардың жауабы технология пәнінің әдістемесін жетілдіру, технология
пәні мұғалімінің оқыту процесінде дидактиканың принциптері мен
заңдылықтарын басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал тәсілдерін және
ұйымдастыру формаларын таңдап алып көрнекі құралдарды ұтымды пайдалану
арқылы мектеп оқушылары білімімен біліктілігін жоғары нәтижеге
жеткізу[13,14].
Қазіргі уақытта орта буын сынып мұғалімі технология пәнін оқыту кезінде
оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отырып қазіргі заманғы
педагогикалық озық технологияларды меңгерту арқылы білім берудің ұлттық
моделін дамыта отырып, бәсекеге қабілетті шығармашыл, тәрбиелі тұлға
қалыптастыру мақсаты тұр.
Орта буындардың технология сабақтарында көрнекі құралдарды тиімді
пайдалану оқушыларды бұрынғыдай мұғалімнің өз талабына ғана тәуелді ете
оқытудан бас тартқызып, мектеп оқушыларының қабілеті, сұранысына,
қызығушылығына қарай ынтымақтастықпен жұмыс істеуі жолындағы ілгерілеу
екендігін пайымдаған әдіскер ұстаздар оқыту жүйесінде көрнекі құралдарды
пайдалануда баса назар аударуда.
Осыған орай, еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне,
қоғамдық әл-ауқатын арттыруға қажетті нәрселерді жасауға қатысуы тиіс, Бұл
орайда қоғам дамуының әр кезеңдегі тиімді тәжірибеден үйреніп, оны дамыта
беру керек, айтқанымыздай, оқу мен тәрбие егіз бұл істе ең басты
мәселені даралай көрсету, оқытуды дербестендіру мен ұжымдық үлестіру,
сондай-ақ ұстаз бен шәкірт арасындағы жүйелі байланысты одан әрі нығайту,
өткізіп отырған сабақтың әрбір минутын үнемді және тиімді пайдалану,
қажетті көрнекі құралды орнымен қолдану
- оқыту әдістерін үйретудің негізгі әдістері болып саналатынын әрқашан есте
ұстаған жөн. Осы қағиданы терең меңгерген ұстаздың әрқашан шәкірт алдында
беделі өсе түсетіні заңдылық[14,15].
Қазақтың ұлы ағартушысы, педагог Ы.Алтынсарин: "Қазақ табиғатынан ақын-
жанды, дарынды халық, осы халыққа жетпей жүрген екі нәрсе бар; ол
біріншіден, олардың білімнің кенжелігі, екіншіден - еңбек етуге баулуын
және еңбек тәрбиесінің жетіспеуі" - деген екен. Одан әрі пікірін
жалғастырьш, "Қазақ халқы азбаған халық, оның ой-пікірі еркін, оның
келешегі үшін оған тек сана-сезім жағынан жалпы білімі мен пайдалы өнерді
халықтың еңбекке деген түрлі өнерлерін үйрену керек, деген болатын."
Алтынсарин балаларды оқыту жөне тәрбиелеу ісінде мұғалімдердің ролін
көтере отырып, олар балаларды еңбекке баулып, еңбек тәрбиесін адамгершілік
тәрбиесімен ұштастыра отырып жүргізу қажеттігін сан рет атап көрсетті.
Осы мерзімге дейін оқушыларды еңбекке баулуда біршама білімдік-тәрбиелік
жұмыстар болғанымен, оқу жоспары, бағдарламалары, оқу құралдары қазіргі
Қазақстанның білім дәрежесіне, оның дүние жүзі елдерінің білім беру
деңгейіне дамуына толың сай келмейді. Сондықтан да мектепте оқытылатын
еңбекке баулу оның ішінде технология пәніне үлкен міндеттер қойылуда.
Оқушыларды еңбекке баулуға дайындаудың мазмұны мен әдістерінің
жетілдірілуінің мазмұндық сипатының өзгерісі болып төмендегілер
белгіленеді;
- педагогикалық білімді жетілдіру оқушылардың іс-әрекетін белсенді ету;
- оқу шеберханаларында және ауыл шарушылық учаскелерінде жұмысты мектептегі
іс-әрекетпен сабақтастықта өту сабақтың тиімділігін едәуір арттыру;
- әрбір оқу сағаттарын тиімді пайдалану;
- оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруды жақсарту;
- мектептен, сыныптан тыс сабақтарын кеңейту мен тереңдету;
- оқушылардың шығармашылық қызығушылығын тудыруға қабілетті үйірме,
факультативтік жұмыстарды кеңінен пайдалану;
- кітаппен жұмыс істеуіне, практикада және т.б. өзіндік жұмыс жасауына
көңіл бөлу;
- еңбекке баулуға, білім берудің әртүрлі аспектілеріне жұмыстар жүргізу;
- оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін белсендіруші, шығармашылық ойлауын
дамытудағы әдістер ұсыну (проблемалы және бағдарлы оқыту),
Оқушыларды еңбекке баулуға оқытуда қолөнерге халықтық педагогикада тәрбие
құралы ретінде, әрі өндірістік білім беру құралы ретінде қарстырылғанына
көз жеткізілді [15].
Ол, біріншіден: шикі заттарды өңдеу және олардан қол бұйымдарын
дайындаудағы еңбек процесі;
екіншіден: технологиялық тұрғыдағы қол еңбегі құралдармен аса шеберлікпен
орындалатын іс- әрекет;
үшіншіден: шығармашылық сиппаттағы көркем бұйымдарды дайындаудағы өнер
Жалпы материалдарды өңдеу, олардан бұйымдар дайындау” халықтық білім”
негізінде жүзеге асырылғандығы белгілі. Халық білім-табиғат және
әлеуметтік процестер мен құбылыстарды эмпирикалық бақылау жолымен
жинақталған дәстүрде бекітілген, сонымен қатар күнделікті практикалық іс
-әрекетте пайдалалынатын кешен.
Оқушыларға технология сабағын өту арқылы оларды қолөнерге баулуда арнайы
бағыттылықты түзуші оқу материалдарына: графика және бейнелеу
сауаттылығы, еңбекті ұйымдастыру мен жоспарлау, техника (құрал-жабдықтар
және т.б.), технология және іс-әрекет барысында болатын экологиялық
қасиет мағлұматтары (жұмысты орындаудағы әдістер мен тәсілдер: көркем
өңдеу түрлері- әшекейлеу, әрлеу), материалдар жөніндегі негізгі
мағлұматтар, экономикалық білім элементтері, бақылау және өзіндік
бақылау жатады. Сондай-ақ, қолөнердің түрлеріне байланысты олардың
даму тарихы, ою-өрнектермен мәнерлеу түрлері, композиция және түстер
негізі, бұйымды көркемдеп өңдеудің техникасы, өндіріс жөніндегі
мағлұматтар берілуі қажет. Практикалық іс-әрекеттер: графикалық, бейнелеу
жұмыстарын орындауды, өлшемдерді анықтауды, еңбек объектісін таңдау
мен іс-әрекетті жоспарлауды, технологиялық процестерді еңбекті қорғау
талаптарына және үнемділік қағидасына сәйкес орындауды, өзіндік бақылауды
және бұйым сапасын бақылау реттілгі қамтуы тиіс. Оқушыларды еңбекке
баулуға оқыта отырып қолөнерге баулудағы теориялық мағлұматтар мен
практикалық іс-әрекеттер бағдарлама мазмұнында қамтылып қоймай, сондай-ақ,
оқу процесінде осындай тәртіппен ашылуы керек. Жеке адам еңбексіз
дамымайды, ол біртіндеп кері кетеді, азады. Еңбек арқылы адамның дене,
адамгершілік, эстетикалық және ақыл-ой деңгейі дамып жетіледі, еңбектің
әлеуметтік мәні және құндылығы арта түседі[13,15].
Еркін еңбек процесінде өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігі
қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды,
шығармашылық еңбек процесінде оқушы өз күшінің шамасын және қабілетін
анықтайды. Неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызына терең түсінсе,
соғырлым оның жұмысы нәтижелі, өз басының бақыты толыса түседі. Дұрыс жолға
қойылған тәрбиелеу, еңбекке баулу және кәсіптік бағдар мектеп оқушыларының
қоғамдық, пайдалы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген саналы
көзқарасты тәрбиелеудің азамат болып өсудің жеке адамды адамгершілік және
интеллектуалдық жағынан қалыптастырудың, шығармашылық дамытудың таптырмас
құралы. Бала тәрбиесі қай заманда, қай қоғам үрдісінде болсын үздіксіз
ізденуде ізгі мұраты екені баршаға аян. Жас ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам
қамын ойлау мен бала бойында үнемі үйретілетін ізеттілік, қайырымдылық,
әдептілік, елін-жерін сүюшілік асыл қасиеттері салт-дәстүрден бастау
алатыны белгілі. Әр халықтың көне заманнан бері келе жатқан өзіне тән
әлеуметтік мәдени мұрасы бар.
Қазіргі кезде мектепте оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің негізгі міндеттері:
біріншіден, еңбекке сүйіспеншілік пен еңбек адамына құрметпен қарау;
екіншіден, оқушыларды халықшаруашылығындағы салалардың еңбек түрлерімен
таныстыру, еңбек іс-әрекетінің процесінде олардың еңбек дағдысы мен
іскерлігін қалыптастыру;
үшіншіден; оқушыларды белгілі бір мамандықты таңдауға даярлау;
Объективтік фактор - қоғамның материалдық - техникалық базасын жөне жаңа
қоғамдық қатынастарды жасау. Осының негізінде әдет, адамгершілік нормаларын
бекітеді.
Субъективті фактор - адамның, еңбектің маңызына терең түсінуі және ішкі
сезімінің өмірімен өзінің борышын орындауы.
Оқушыларды еңбек етуге әрекеттендіру - бұл жай ғана еңбекке үйрену
емес, бұл адамгершілік тәрбиенің жоғары деңгейі, еңбек процесінде
құштарлық, еңбек етуге әзірлік.
Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды төменгі сыныптан, ал отбасында
балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып, еңбектің
адамды қайратты және бақытты ететіндігінде сенімін қалыптастыру.
Сонымен, оқыту жөне тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке
психикалық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы
тиіс.Технология пәнінің сабақтарында оқушылардың ұжымдық еңбек дағдыларының
қалыптасуының маңызы өте зор. Ұжымдық еңбекте балалардық қабілеттілігі,
дарындылығы толық ашыла бастайды, ұжымдық өмірде адамгершілік әдеттері,
дағдылары қалыптасады, Еңбекте достық, жолдастық өзара көмек және
жауапкершілік нығаяды, әркімнің жұмыстары ұжымдық өмір нормалары тұрғысынан
бағаланады. Еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту басты мәселелердің бірі.
Еңбек мәдениетінің көрсеткіші: сыныпта оқушыларды ңжұмысты сапалы және
тиімді істеуге, уақытты ұтымды пайдалануға, еңбек құралдарына, түрлі
материалдарға кұндылықпен қарауға баулу. Еңбек мәдениетіне жариялылық,
өзінің инициативасын көрсете білу, дербестік, еңбектің демалыспен қабысуын
түсіндіре білу, алдағы жұмыстың негізгі кезеңдерін белгілей білу, еңбек
процесін талдай білуге және істерді сауатты ұқыпты жасау жатады. Міне,
осындай мақсатқа багытталып жүргізілетін жұмыс сынып оқушыларының
ынтасының қабілетінің, шығармашылық ой-өрісінің дамуына мүмкіншілік
жасайды, еңбектің тәрбиелік құндылығы артады. Еңбек тәрбиесінің мазмұны
және оның жүйесі ашылады[10-16].
1.2 Кәсіптік оқытудың негізгі ұйымдастыру формалары
Кәсіби оқытудың әдістері мен тәсілдері. Кәсіби оқыту әдістері.
Әдіс – білім беру, тәрбиелеу және дамыту барысында белгіленген мақсатқа
жетуді қамтамасыз етуге, ғылымда зерттеуді жүзеге асыруға көмектесетін
тәсіл, алға қойған міндеттерді шешу үшін ұйымдастырылған адамдардың,
ұжымдардың іс-әрекетінің бір жолы[6,8].
Оқыту әдістері деп оқу-тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен
оқушылардың өзара байланысты іс-әрекеттерінің тәсілдері.
Кәсіби оқыту әдістері – бұл арнайы жүйе және ол логикалы бір ізділікпен іс-
әрекет жасайтын инженер-педагог пен кәсіптік мектеп оқушысының бірлескен
қимылы. Осы арқылы оқушылар кәсіптік білім негіздерін меңгеріп, білік пен
дағды, шығармашылық қабілеттерін дамытып, кәсіби шеберліктің қыр-сырын
үйреніп, оның негіздерін қалыптастырады.
Дидактикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етудегі түрлі іс-әрекет
қимылдарды біртұтас қызмет жүйесі деп түсінген жөн.
Іс-әрекет – бұл қарапайым ағымды мәселелерді шешуге бағытталған қимыл
элементі.
Оқытудың жалпы педагогикалық принциптеріне қоса кәсіптік мектептердегі оқу
үрдісінің тиімділігі мен табысқа жетуі инженер-педагог қызметкерлерінің
кәсіби оқыту принциптерін сақтай білуі мен тек оларға тән мына ерекшеліктер
де бар.
Жалпы білім беретін және жалпы техникалық пәндері кәсіби бағыттау принципі.
Бұл принцип бойынша кәсіп саоасына бағытталған жалпы техникалық және арнайы
пәндер циклы өзара байланыста оқытылады, олардың мақсаты білім алушылармен
бірлесіп жүзеге асырылуы тиіс. Сондықтан оқытушылардың жасайтын кәсіптік
оқыту бағдарламаларының мазмұны біңр мақсатты көздейді.
Оқу материалдарын игеруде технологиялық бірізділік принциптері. Бұл
Өндірістік оқыту және Арнайы технология пәндеріне ғана тән. Ол
оқушыларға өндірістік операцияларды бірізділікпен үйрете отырып, ол
үлгілерді өндірісте қолдана білуге машықтандыруы тиіс.
Оқу үрдісі кезінде кәсби қызметті модельдеу принципі. Кәсіби қызметті оқу
үрдісінде модельдеу деп белгілі бір кәсіби іс-әрекетті қалыптастыру үшін
тиісті оқыту әдістері мен түрлерін таңдап алу арқылы оқытуды айтады.
Жұмысшы қызметінің эталондық моделін қалыптастыруға мына талаптар кіреді:
- жұмыс орнындағы атқаратын қызметін жетік білу;
- жұмысшының өзі шешуі тиіс міндеттерін білу;
- тиісті міндеттерді орындау үшін жалпы кәсіптік, жалпы технологиялық
және арнайы білім, білік дағдыларын жете меңгеру.
Кәсіби жұмылдыру принципі. Бұл принцип білім алушылардың кәсіпті, жаңа
техникалық құралды, технологиялық процесті, жаңа мамандықты игеруде,
біліктілігін көтеруде білім мазмұны мен оқу үрдісін оқушылардың өздігінен
үйрендіре жұмылдыру. Өндірістің даму болашағын түсіну, бағытын
білу,практикалық мәселелерді пайымдап шеше білу, ой-өрісінің кеңдігі,
шығармашылық қабілетін сол іске жұмылдыра білуіне байланысты. Принцип
мақсаты тек кәсіби дағдыларды игеру емес, оны инновациялық түрде дамытып,
техника, технологияның ұйымдастыру тәсілдерін тиімді жетілдіруінде болып
отыр[14,15].
Кәсіби оқытудың модульдік принципі. Модульдік оқытудың мәні, оқушылардың
жеке оқу бағдарламасына сай тапсырманы, не ақпаратты өзінше өңдеп,
әдістемелік нұсқауларды басшылыққа ала отырып, көздеген мақсатына жету.
Бағдарлама вариативті (таңдаулы) түрді беріліп, әлеуметтік сұранысқа орай
модуль мазмұны жаңартылып отырады. Модуль деп оның принципін іске асыру
оқушының барлық іс-қимыл әрекетін біртұтас етіп, кәсіби деңгейін дамыта
оқытатын дәрежеге бағыттап, жеткізуді қамтамасыз етеді.
Осы айтылған оқыту принциптерін жүйелі түрде сақтап, әске асырған инженер-
педагог өз қызметінде шәкірттерне дидактикалық, тәрбиелік және дамыта оқыту
арқылы кәсіптік білім бере алады.
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру жүйесі мен жалпы білім беретін
мектептегі өз тәжірибеңізге сүйене отырып, мына сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Кәсіби оқытудың политехникалық принципі бастауыш және орта кәсіптік
білім беру жүйесінде қолданыла ма?
2. Модульдеп оқыту принципі практикада қалай іске асырылуға болады? Егер
сіз оқу орнының директоры болсаңыз, өз педагогтеріңізге арнаулы
пәндерді оқытуда модульдеу принципін қолдануға кеңес берер ме едіңіз?
3. Кәсіби оқытуда экономикалық тиімділікке ұқсас принцип бар ма?
4. Педагогикалық процесті компьютерлендіру принципі, кәсіби оқыту
принципін сипаттай ма?
Оқыту әдістері деп оқу-тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен
оқушылардың өзара байланысты іс-әрекеттерінің тәсілдері.
Кәсіби оқыту әдістері – бұл арнайы жүйе және ол логикалы бір ізділікпен іс-
әрекет жасайтын инженер-педагог пен кәсіптік мектеп оқушысының бірлескен
қимылы. Осы арқылы оқушылар кәсіптік білім негіздерін меңгеріп, білік пен
дағды, шығармашылық қабілеттерін дамытып, кәсіби шеберліктің қыр-сырын
үйреніп, оның негіздерін қалыптастырады.
Дидактикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етудегі түрлі іс-әрекет
қимылдарды біртұтас қызмет жүйесі деп түсінген жөн.
Іс-әрекет – бұл қарапайым ағымды мәселелерді шешуге бағытталған қимыл
элементі.
Инженерлік психологияда іс-әрекеттің мына түрлері бар:
- пәндік-практикалық;
- пәндік-ойлау;
- практикалық белгілеу;
- ойлау белгілері арқылы.
Пәндік-практикалық іс - әрекет пәннің түрі мен көлеміне, оның кеңістікте
орналасуына, өзгеруіне байланысты. Қол еңбегіне қатысты барлық кәсіпте бұл
сипат басты мәңге ие.
Практикалық белгілеу іс-әрекеті таңбалық жүйе мен практикалық белгілер
әрекетіне негізделген (түрлі есептерді шешу, кесте, сұлба бойынша
мәліметтерді іздестіру, жинақтау т.б.)
Ойлау белгілері іс-әрекеті белгілер мен таңбалар жүйесін ойда сақтау
қызметін алға қояды (жадта ұстау, логикалық және есептеу операцияларын есте
сақтау, ой жүгірту т.б.).
Оқыту үрдісін қамтамасыз ету оқыту әдістері мен оқу түрлері арқылы жүзеге
асырылады. Тәсілдер жүйесі пәннің әдістік мазмұнын құрайды. Бұлардың
жиынтығын оқыту әдістері деп жалпылама айтып жүрміз. Оқытудың мақсаты мен
мазмұнына байланысты әр сабақтың белгілі бір міндеттер белгілеп, соған
лайық қимыл-әрекет түрлерін қалыптастырамыз. Осыдан соң, оқу мен оқыту
тәсілдерінің әрбір іс-әрекетін қамтамасыз ететін оқыту әдістерінің кешенді
жүйесі пайда болады. Оны мына кесетедн көреміз:
Сурет 1. Оқыту әдістері
Оқытудың теориялық және өндірістік әдістерінің арасында белгілі
бір дәрежеде айырмашылық бар. Егер оқытушы кәсіптік-техникалық пәндер циклі
бойынша теориялық сабақ барысында мәліметтерді барлық оқушыларға бір
мезгілде жеткізсе, ал өндірістік оқыту жағдайында сабақ топтарға,
топшаларға, қажет болған жағдайда, жекелей жүргізіледі. (Мысалы: автокөлік
құралдарын жүргізуге үйретіп, балқыту, дәнекерлеу жұмыстары мен бөлшектерді
жинау, құрастыру т.б.)
Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің деңгейіне байланысты оқыту әдістері
мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Еске түсіру (репродуктивтік) арқылы.
2. Іздену (шығармашылық) арқылы.
Еске түсіру әдісі арқылы оқушы білімді дайын күйінде алады немесе
практикалық жұмыстарды үлгіге қарап отырып, оқытушының не өндірістік оқыту
шеберінің басшылығымен игереді.
Іздену әдісі оқушыларды бірізділікпен, мақсатқа бағыттай отырып, оқу үрдісі
кезінде түрлі деңгейдегі танымдық есептерді шығару арқылы жаңа білім мен
дағды негіздерін белсенділікпен меңгеру болып табылады.
Ақпарат көздері арқылы оқыту әдістерін түрлендіру қазіргі білім беру
үрдісінде басты мәнге ие болуда. Олар:
1. Сөйлеу әрекеті арқылы:
- әңгімелеу;
- түсіндіру;
- лекция;
- сұхбаттасу;
- оқулық мәтінімен жұмыс;
- дыбыс жазу таспаларын пайдалану;
- нұсқау беру.
2. Көрнекілік:
- демонстрациялау;
- оқушының өзіндік бақылауы.
3. Практикалық:
- жаттығу;
- өндірістік-техникалық есептерді шешу;
- зертханалық-сарамандық жұмыстар.
Кәсіптік оқытудың сан алуан әдістері бар. Сондықтан да оның жіктелуінде де
көптеген пікірлер бар. Сол әдістердің жіктелуінің бірі-осы жоғарыда
айтылғандай әдіс: оқушылардың танымдық іс әрекеті бойынша жектелуі.
Осыған мысал ретінде Ресей ғалымдары И.Я.Лернер мен М.Н.Скаткиндердің
ұсынысы бойынша кәсіптік оқытудың мына әдістері, төменгі кестеде
көрсетілген.Оның негізінде оқушылардың іс-әрекетінің тиімділігі алынып
отыр[18-20].
Кесте 1-Іс-әрекеттің тиімділігіне байланысты оқыту әдістерінің жіктелуі.
№ Әдістің атауы Оның түрлері
1 Көрнекілікті пайдалану -әңгіме
арқылы түсіндіру әдісі -лекция
-түсіндіру
-нұсқау беру
-көрсету
2 Репродуктивтік -жаттығу
(еске түсіру) әдісі -тапсырма
-лекция
-демонстрациялау
-бағыт беру
3 Проблемалық әдіс -әңгімелесу
-проблемалық жағдай
-ойын
-көз жеткізу
-жалпыламалау
4 Өз бетінше іздену әдісі -диспут
-өзіндік жұмыс
-сарамандық жұмыс
-зерханалық жұмыс
-жарысу
5 Іздену әдісі -ізденуді модельдеу
-жобалау
-ақауларды іздену
-жаңа фактілерді жинау
1.3 Кәсіптік оқыту әдістемесі
Кәсіптік оқытуда оқушылардың білімі мен ептіліктерін есепке алу
негізінен екі қызметті атқарады. Біріншіден – бұл кәсіптік оқытудың
ағымдағы, мерзімді және қорытынды нәтижелерін есепке алуға бағытталған
ұйымдастыру-педагогикалық іс-шаралар жүйесі. Есепке алу жүйесі шаралар
нәтижесі бойынша белгіленген нәтижелерді мұндай нәтижелерге сынақ, емтихан
т.б. кіреді. Ол арқылы оқушылардың өндірістік практиканы атқарғаны жөнінде
қорытынды жасалады. Ал өндірістік оқыту шебері өзі атқарған жұмыстары мен
бүкіл оқу орны бойынша жүргізілген іс-шараларға есеп береді. Бұл жұмыстарды
арнайы ресми құжаттарда рәсімдеп, тіркеп, нормативті құжат ретінде есепке
алады. Сонымен қатар есеп беру – бұл міндетті түрде оқу процесінің ажырамас
бір құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл оны екінші қызметі - өндірістік
оқыту шебері әрбір нормативті құжатты рәсімдеуді, әзірлеуді, өзі басшылыққа
алатын нұсқаулар мен ережелерді жақсы білуі тиіс, онымен практиканың түрлі
кезеңінде пайдалана алуы қажет. Бұдан басқа өндірістік оқыту шебері
оқушылардың практикалық қызметінің педагогикалық мәнін, оның жетістіктерін
бағалап, оны жүзеге асыру әдістерін есепке алып, кәсіптік оқыту сапасы
нәтижелерінің тиімділік факторларын ескереді, сөйтіп оқушылардың кәсіби
шеберлігін қалыптастырудың маңзды кезеңін табысты аяқтауы керек.
Кәсіптік оқытуда оқушылардың білімі мен ептіліктерін еспеке алуда
мынадай талаптар мен міндеттер қойылады.
Бұл үшін кәсіптік оқытуды есепке алу процесінің маңызды кезеңдерін,
құрамдас бөліктерін біліп алуымыз қажет.
-Әр оқушы жеке есеп жүргізуі керек: жұмыс әрекетін не өнім көлемін
салыстыру, қайта санау, сапасын анықтау, қорытынды шығару.
-Бақылау жасау, яғни әр бір оқушының белгілі бір іс-әрекетін, жұмысшының
білімі, біліктілігі және дағдысына сәйкестігін анықтау, еңбек нәтижесінің
нормативті талаптарға, ережелерге, бағдарламаларға жауап беруін қадағалау.
-Іс-нәтижесін бағалау – іс-нәтижесін, оның дұрысорындалғанын,
сапалылығын және оқу-өндірістік жұмыс қорытындысын шығару.
Оқушылардың білімі мен ептіліктерін олардың сабаққа қатынасуы кезінде
есепке алу. Оқу шеберханасында өткізілген практика кезінде оқушылардың
сабаққа қатынасуын есепке алуы күн сайын кәсіптік оқытуға арналған журналда
белгіленеді, ал өндірісте не кәсіпорында өткізілген өндірістік оқыту
практикасында күн сайын цехтың не учаскенің есепке алу табелінде
белгіленеді. Мұнда да оқушылардың пратикаға қатысуының жалпы пайызын
есептеп шығаруға болады. Ол үшін белгілі бір мерзімді алып, жалпы оқушылар
саны мен мерзімін алып, жіберілген сабақ сандары арқылы былай анықтаймыз.
Сабаққа қатысу %-ы=Σ ТнТж. 100%
Мұнда Σ Тн – сабаққа нақты қатысқан оқушы – сағат санының жалпы көлемі,
ал Σ Тж – оқу жоспары бойынша бөлінген оқушы – сағаттың жалпы көлемі. Сол
сияқты оқушылардың жіберген сағат көлемін де есептеуге болады. Жіберілген
сағат % пайызы =Σ Тжб Σ Тбс.
Мұндағы Σ Тжб ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz