Лизингтің теориялық негіздері

Кіріспе
Қазақстан нарықтық қатынастарды қалыптастырудың кезеніне кірді. Шаруашылық пен өндірісті дамутудағы Қазақстана экономикасындағы негізгі мәселе капиталдың физикалық қартаюуы болып табылады. Бір жағынан Қазақстан кәсіпорындары жақын алыс және жақын шет елдерден машина–техникалық құралдарды импорттауда мұқтаждық етсе, басқа жағынан сол техниканы алу үшін толық қаражат төлеуге немесе несие алуға мүмкіндігі жоқ.
Осындай мәселені шешуде инвестиция мен капитал жинаудың қаржыландырудың формасы ретінде-лизинг-құрылымдық дағдарыс пен негізгі құралдарды жаңартудың тиімді құралы болып табылады.
Кәсіпорында құралдардың физикалвқ және материалдық жағынан ескіру, капиталды жаңарту үшін қаржы ресурстардың болмауы лизингтік бизнестің дамуы Қазақстан үшін переспективті құрал болып табылады.
Қазақстан экономикасының барлық салаларында, әсіресе агроөнеркәсіп кешенінде негізгі капиталдың моральдық ескіруі мен физикалық тозуын жылдам және түпкілікті жаңартудағы шұғыл қажеттілік, кіші және орта бизнесті дамыту қарқыны мен масштабын жылдамдатудың қажеттілігі және оның техника технологиялық қолдауы лизингтің ерекшелігіне практикалық қызығушылық пен аса көңіл аударатын маңызды алғышартымен алға шығады. Қазақстан үшін лизингтік бизнестің кең масштабта дамуы инвестициялық процесті жандандырудың перспективалы бағыттарының бірі, сонымен қатар экономиканың құрылымдық қайта кұрылуы және ендірістің техникальқ қайта қарулануының күшті әсері болуы керек.
Қазіргі таңда лизинг инвестициялаудың ең қауіпсіз түрі. Мемлекет үшін лизингтің дамуы жаңа технианы сатуды ынталандыру құралы болып отыр, сонымен қатар лизингтік фирмалар капитал жинауды арттырады, ал түтынушы фирмалар үшін өндіруші қорларын үнемі жанаруына әкеледі.
Жұмыстың мақсаты:
1.Лизингтің түсінігін ашып, түрлерін сипаттау
2.Лизингтің қалыптасуына шолу жасап, белгілері мен функцияларын анықтау;
3.ҚР лизингтің қалыптастыру қажеттігін көрсету
4.ҚР лизингтің қызмет ету жағдайын бағалау;
5.ҚР лизингтің кемшіліктері мен артықшылықтарын баяндау;
6.Қазакстан Республикасындағы лизингтің дамытудың, жетілдірудің жолдары мен іс шараларын көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті
1.Экономикалық және қаржылық әдебиеттерді қолдана отырып, лизингтің экономикалық мәні мен мазмұнын ашу,
2.Оның қоғамдық өмірдегі маңызы мен қажеттігін түсіндіру, 3.Қазакстан Республикасындағы лизингтің қызмет етуіне талдау және дамыту жолдарын қарастыру болып табылады және оның қазіргі жағдайда әрекет етуіне баға беру.
4.Даму жоспарларын пайдалана отырып, Қазакстан Республикасының лизингтің дамыту шараларын анықтау және оны жетілдіру жолдарын көрсету болып табылады.
Жұмыстың әдістемесі болып, колданылған Қазақстан Республикасының заңдары, экономикалык каржылық әдебиеттер мен журналдар, статистикалық көрсеткіштер табылады. Жұмысты жазу барысында экономикалық және қаржылық әдебиеттер, статистикалық мәліметтер, инновациялық-индустриалық даму жоспары мен газет-журналдар қолданылды. Қазақстандағы лизингтің қазіргі жағдайын, даму перспективалары мен проблемеларының талдауы берілген.

Пайдаланылған әдебиеттер
1.Сейткасымов Г.С., Ақша, несие, банктер, Алматы, 2001ж
2.Сагадиев К.А., Смагулов А.С., Мырзахметов А.И., Лизинг в
3.Казахстане: теория и практика, Алматы, 2000 ж
4 Смагулов А.С., Лизинг и рейтинг, Алматы, 2000ж
5.Сейткасымова А.М., Баймагамбетова А.Б., Сариева Ж.И., Инвестиционная деятельность предприятия, Алматы, 1999ж
6.Мақыш С.Б., Коммерциялық банктер операциялары, Алматы, 2004ж.
7.Банковское дело /Под ред. Сейткасымова Г.С.,Алматы,1998г.
8.Банковское дело /Под ред. Лаврушина О.И.,Москва, 1998г.
9.Банки и банковские операции /Под ред. Жукова Е.Ф.,Москва, 1997г.
10.Банки Казахстана, Журнал, 2004/2
11.Қаржы-қаражат, Журнал, 2004/4
12.Мир финансов, Журнал, 2004/3
13. «Қаржы лизингі туралы» ҚР заңы 05.07.2000ж.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I тарау. Лизингтің теориялық негіздері.
1.1Лизинг түсінігі және мәні.
1.2Лизингтің жіктелу белгілері мен қағидалары.
1.3Лизингтік операциялардың түрлері.
II тарау. Қазіргі жағдайда лизингтің дамуы.
2.1 Қ.Р-ң лизингтің дамуын себептері
2.2.Қазіргі Қазақстандағы лизингтің дамуын жағдайын талдау.
2.3 Қ.Р-ғы лизингтік компаниялардың артықшылықтары
III тарау. РҚ-ғы лизингтіктің жетілдіру жолдары
жолдары.
3.1. ҚР-ғы лизингтің дамыту тенденциялары.
3.2. ҚР-ғы лизингтің құнның бекітілуі және пайдалануы.
Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Қазақстан нарықтық қатынастарды қалыптастырудың кезеніне кірді.
Шаруашылық пен өндірісті дамутудағы Қазақстана экономикасындағы негізгі
мәселе капиталдың физикалық қартаюуы болып табылады. Бір жағынан Қазақстан
кәсіпорындары жақын алыс және жақын шет елдерден машина–техникалық
құралдарды импорттауда мұқтаждық етсе, басқа жағынан сол техниканы алу үшін
толық қаражат төлеуге немесе несие алуға мүмкіндігі жоқ.
Осындай мәселені шешуде инвестиция мен капитал жинаудың
қаржыландырудың формасы ретінде-лизинг-құрылымдық дағдарыс пен негізгі
құралдарды жаңартудың тиімді құралы болып табылады.
Кәсіпорында құралдардың физикалвқ және материалдық жағынан ескіру,
капиталды жаңарту үшін қаржы ресурстардың болмауы лизингтік бизнестің дамуы
Қазақстан үшін переспективті құрал болып табылады.
Қазақстан экономикасының барлық салаларында, әсіресе агроөнеркәсіп
кешенінде негізгі капиталдың моральдық ескіруі мен физикалық тозуын жылдам
және түпкілікті жаңартудағы шұғыл қажеттілік, кіші және орта бизнесті
дамыту қарқыны мен масштабын жылдамдатудың қажеттілігі және оның техника
технологиялық қолдауы лизингтің ерекшелігіне практикалық қызығушылық пен
аса көңіл аударатын маңызды алғышартымен алға шығады. Қазақстан үшін
лизингтік бизнестің кең масштабта дамуы инвестициялық процесті
жандандырудың перспективалы бағыттарының бірі, сонымен қатар экономиканың
құрылымдық қайта кұрылуы және ендірістің техникальқ қайта қарулануының
күшті әсері болуы керек.
Қазіргі таңда лизинг инвестициялаудың ең қауіпсіз түрі. Мемлекет үшін
лизингтің дамуы жаңа технианы сатуды ынталандыру құралы болып отыр, сонымен
қатар лизингтік фирмалар капитал жинауды арттырады, ал түтынушы фирмалар
үшін өндіруші қорларын үнемі жанаруына әкеледі.
Жұмыстың мақсаты:
1.Лизингтің түсінігін ашып, түрлерін сипаттау
2.Лизингтің қалыптасуына шолу жасап, белгілері мен функцияларын
анықтау;
3.ҚР лизингтің қалыптастыру қажеттігін көрсету
4.ҚР лизингтің қызмет ету жағдайын бағалау;
5.ҚР лизингтің кемшіліктері мен артықшылықтарын баяндау;
6.Қазакстан Республикасындағы лизингтің дамытудың, жетілдірудің жолдары мен
іс шараларын көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті
1.Экономикалық және қаржылық әдебиеттерді қолдана отырып, лизингтің
экономикалық мәні мен мазмұнын ашу,
2.Оның қоғамдық өмірдегі маңызы мен қажеттігін түсіндіру, 3.Қазакстан
Республикасындағы лизингтің қызмет етуіне талдау және дамыту жолдарын
қарастыру болып табылады және оның қазіргі жағдайда әрекет етуіне баға
беру.
4.Даму жоспарларын пайдалана отырып, Қазакстан Республикасының
лизингтің дамыту шараларын анықтау және оны жетілдіру жолдарын көрсету
болып табылады.
Жұмыстың әдістемесі болып, колданылған Қазақстан Республикасының
заңдары, экономикалык каржылық әдебиеттер мен журналдар, статистикалық
көрсеткіштер табылады. Жұмысты жазу барысында экономикалық және қаржылық
әдебиеттер, статистикалық мәліметтер, инновациялық-индустриалық даму
жоспары мен газет-журналдар қолданылды. Қазақстандағы лизингтің
қазіргі жағдайын, даму перспективалары мен проблемеларының талдауы
берілген.

Ī. Лизингтің теориялық негіздері.
1.1 Лизинг түсінігі және мәні.
Лизинг қарыз бен жалға алудың сату мен сатып алуды қамтитын
экономикалық құбылыстың күрделі жүйесі болып табылады. Сондықтан Лизингтің
нақты бір жақты анықтамасы жоқ. Қаржыгерлер, банк жұмыскерлері лизингті
инвистициялар мен капиталды негізгі капиталға салу болып табылатын
қаржыландырудың формасы және банктік және инвестициялық қызметке жатқызып,
индустриалды мемлекеттерде соңғы 10 жылда үлкен өркендеу алған несиелеудің
жаңа формасы деп қарастырады.
Лизингтің қаржы - коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілері
бар. Қазіргі уақытта лизингтің жүздей аса анықтамасы бар. Осы
анықтамаларды талдау лизинг түсінігін тар, аралық және кең мағыналарын
бөліп көрсетуге болады және келесі белгілерден шығады: лизингтік
келісімшарттың экономикалық мазмұны мен құқықтык формасы; келісімшарт
мерзімі; лизингтік келісімшартың объектілер тобы; кслісімшарттың
қатысушылар саны мен құрамы.
Лизинггік қатынастар туралы мысалдарды өте ерте кезеңдерден де
кездестіруге болады. IX ғасырда Венецияда саудагерлерге лизинг негізінде
саудалық кемелер және сол кезде өте қымбат болған зәкірлер уақытша
пайдалануға берілген. Англияда орта ғасырда қазіргі замандағы лизингкке
ұқсас оперциялар жүргізілген. Ол кездегі лизингтік операциялардың негізгі
фермерлік құралжабдықтар және аттар болып табылған. XIX ғасырда Англияда
өнеркәсіптің дамуытна байланысты лизинг келісімшарттарымен берілетін
тауарлардың тізімі көбейе бастады. Бұл кездерде көмір ендіру өнеркәсібінің
және темір жол көліктерінің дамуы ерекше роль атқарды.
Кейбір мамандар Лизинг сөзінің өзі пайдалануга XIX ғасырдың соңғы
ширегінде енгізілген деп есептейді. Мұндай тұжырымға келуге 1877 жылы
Беме телефон компаниясы тұтынушыларга телефон аппараттарын сатпай,
оларды уақытша пайдалануға беру туралы қабылданған шешімі себеп болган.
Соған қарамастан, лизингтің қазіргі кездегі түсінігі отаны АҚШ деп санауға
болады.
Отандық әдебиетте көп жағдайда лизингті өндірістік сипаттағы құрылыс
және көлік құралдарың, құрал-жабдықтарды, машиналарды жалға беру немесе
ұзақ мерзімді жалға беру деп түсінеді. Бірақ мұндай ықпал маңызды жағынан
лизинг түсінігінің тар мағынасына тән және
шаруашылық қатынастардың бұл формасының мәнін толық ашпайды. Лизингтің
қаржылық ерекшелігінде жалға беруде маңызды айырмашылығ бар. Жалға
берушіден лизинг алушының айырмашылығы, ол ұзақ мерзімге объектіні алады.
Меншік құқығымен байланысты сатып алушының дәстүрлі міндеттемелері жатады:
мүлікті төлеу, мүлікті жоғалтқанда өтеу, оны сақтандыру мен техникалық
қызмет керсету, сонымен бірге жөндеу. Жалға берушіден лизинг алушының
айырмашылығы лизинг берушіге объектіні пайдалану құқығы үшін ай сайынға
төлемді емес, оның толық құнын төлейді.
Көптеген экономистер лизингті машиналар ды, құрал-жабдықтарды, өндіріс
құралдарын ұзақ уақытқа жалғ алу деп түсінеді. Бірақ бұл түсініктеме тар
мағынада қолданылып, экономикалық шаруашылық байланыста оның мәнің
түсіндіре алмайды.
Лизингтің мынадай 3 аспектісі бар:
1. Лизинг белсенді маркетингтік құрал ретінде қолданылады яғни
1. машина –техникалық заттарды өткізудің тиімді каналы
2. шаруашылықты материалды-техниканикалық қамтамасыз етудің үнемді
фомасы
2. Лизинг- ішкі нарықта капиталды жинау, инвестициялаудың тиімді формасы.
1. жаңа несие формасы
2. Лизинг- арнайы лизингтік компания арқылы жүзеге асатын жалға беру
арқылы қаржыландыру
3. Лизинг- сыртқы экономикалық стратегияның әрекет етудің формасы, ол
1. Экономикада шикізат бағытын жеңу
2. өндірісті техникалық жаңарту үшін жаңа мамандарды және құралдарды
импорттау, мемлекеттің экспорттық потенциалын ынталандыру
3. Сыртқы нарық үшін ұлттық экономиканың бәсеке қабілетін көтеру
4. Мемлекеттің сыртқы қарызының қаупін жібермеу
Ұйымның карыз алушының құн формасы бойынша лизингті сырттай қарағанда
коммерциялық несиемен ұқсас, бірақта, олардың арасында принципиалды
айырмашылық бар.
Коммерциялық несие жағдайында тауарларды уақытша пайдалануға бере
отырып, сонымен бірге келісімшарттың объектісіне, яғни тауарға меншік
құқығын береді. Меншікке уақыты бойынша мерзімі кешіктірілген және осы
уақытта төлеу алмауы мүмкін тауарлардың тұтыну құны кіреді.
Лизинг кезінде мүлікті пайдалану құқы, оларды иемдену құқығынан
бөлінеді. Лизинг беруші берілетін мүлікке иемдену құқығын сақтайды, оны
пайдалануга құқы болған жағдайда лизинг алушыға өтеді. Осы құқыққа иелену
үшін ол лизинг берушімен сәйкестендірілген лизингтік төлемдерді орындайды.
Лизингтің мерзімі аяқталғаннан кейін объект лизинг берушінің қүқығында
қалады. Жағдайлар қатарында лизингтік келісімшарттың мерзімі өткеннен кейін
объектіні сатып алуға лизинг алушының құқығы алдын-ала қаралады және соған
сәйкес объектіге төленгеннен кейін меншік құқығына өтеді.
Лизинг сөзі Іо Іеasе ағылшын етістігінен аударғанда жалға беру
дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы - жалға беруде екі
тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал лизингте үш
қатысушысы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады.
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал жабдықтарды,
машиналарды, ЭЕМ, .үйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда
саттыққа және қоймаға арналган құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем
төлеу шартымен, белгіленген мерзімге беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша
жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушынын өз қаражаттарын бір
уақытта жұмылдыруынсыз немесе тартылган қаражатсыз өзіне керекті мүлікті
пайдалануга мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жола төлеуден
босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал-жабдықпен, алдыңғы қатарлы
техникамен материалды-техникалық камтамасыз етудің анағұрлым прогрессивті
формасы.

1.2. Лизингтің жіктелу белгілері мен қағидалары.
Лизингтік қызметтердің қазіргі жағдайдағы нарығы лизингтің түрлері мен
формаларының әр түрлілігі, лизингтік келісімдердің модельдері мен осы
операцияларды реттейтін заң нормаларын сипаттайды. Әлемдік тәжірибе
лизинггік келісімдердің көптеген варианттарын өңдеп шығарады. Олар бір-
бірінен сол немесе басқа түрінің сипаты мен шекарасымен бөлінбейді және бір
келісім шартта әр түрін, яғни оның жаңа түрін аламыз. Сондықтан осы уақытқа
дейін нақты жіктелулер өңделмегеи, лизингтік келісім түрлерінің толық
тізімі жасалмаған.
лизинг ерекшелігінің теориялық маңызы процесінде оның көптеген
жіктелулері пайда болды. Олар әр түрлі принциптерде құрылған, тыңғылықтар
және толықтырулар әр түрлі дәрежеде лизинггік операциялардың түрлерін,
формаларын, типтерін және әр түрлілігін сипаттайды және жіктелу белгілерін
көрсетеді.
Топтаманың қолданылатын принциптерінен тәуелді лизингтің барлық
жіктелулер арасынан келесілерді бөліп көрсетуге болады:
А) сызықтық, жазық жіктелу, мұнда лизингтің жеке белгілері бойынша
түрлерін ғана ажыратады;
Б) көлемді, сатылы жіктелу, мұнда басында лизингтің типтері берілген,
содан кейін солардың төңірегіндегі барлық оперциялардың әр түрлілігі мен
формалары берілген.
Жіктелудің сызықтық принциптері жақтаушылардың басты жетістігі
жіктелген белгілерді бөлу мәселелері және егжей-тегжейлі өңдеу болып
табылады, ал сатылы жіктелуі - оперативті және қаржылық лизингтің осы екі
түрін сипаттау үшін мәселенің жақсы түсіндірілуі.
Лизингтік операциялардың мәні мен мазмұны зерттеу келесідей лизингтің
жіктелу белгілерін бөлуге болады:
1. Мәмілеге қатысушылардың саны мен құрамы.
2. Мәміленің объектілері
Мәміленің мерзімі
3. Мәміленің масштабы мен сомасы
4. Қосымша және қарыз қаражаттарын тарту дәрежесі.
5. Мүліктің өтімділік дәрежесі
6. Қызмет көрсету көлемі
7. Амортизацияны есептеу шарттары мен әдістері
8. Операциялар жүргізілетін нарық секторы
10.Салықтық және басқа жеңілдіктерге қатынасы
11.Лизингтік төлемдердің сипаты
12.Лизингтік мәміледе опционның болуы
13.Базистік мерзімде келісім шартты бұзу шарттары мен
мүмкіндіктері.
14. Мүліктің бухгалтерлік есеп әдісі.
15. Мәміленің елдік өзгешелігі.
Заңды және жеке тұлғалардың меншік формасы мен түрі бойынша лизингтік
мәміленің құрамындағы қатысушыларды бөліп көрсетуге болады:
А) мемлекеттік органдар мен кәсіпорындар;
Б) жергілікті билік органдар;
В) жеке кәсіпкерлік фирмалар;
Г) коммерциялық емес ұйымдар;
Д) халық.
Лизингтік мәміледе орындалатын функциялардан тәуелді субъектілер
мыналар болу мүмкін:
А) мүлікті сатушы;
Б) лизинг беруші;
В) лизинг алушы;
Г) кредитор;
Д) кепілдемеші және т.б.

1.3. Лизиигтік операциялардың түрлері.
Жалпы лизингтің түрлері:
Субъектілердің құрамы бойынша
1.тікелей лизинг
2.қосалқы лизинг
Мүлік түрі бойынша
1. қозғалатын мүлік лизингі
2. қозғалмайтын мүлік лизингі
Амортизиция шарттарына байланысты:
1. Толық амортизациясы бар лизинг
2. Толық емес амортизациясы бар лизинг
Мүлікті өзін-өзі өтеу дәрежесі бойынша:
1. Өзін-өзін толық өтейтін лизинг
2. Өзін -өзі толық өтемейтін лизинг
Берілетін мүліктің қызмет көрсету көлемі бойынша:
1.Таза лизинг
2.Толық қызмет жиынтығы бар лизинг
3. Бөлшектенген қызмет жиынтығы бар лизинг
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты:
1. Ішкі лизинг
2. Сыртқы (халықаралық) лизинг
Салықтық және амортизациялық жеңілдіктеріне байланысты:
1. Жалған лизинг
2. Ақиқат лизинг
Лизингтік төлемдер жасау бойынша:
1.Ақшалай төлемдермен лизинг
2. коменсациялық төлемдермен лизинг
3. аралас төлемдермен лизинг
Сонымен қатар мынандай лизинг түрлері бар:
1. Топтық немесе акционерлік лизинг
2. Тікелей қаожылық лизинг
3.Шартты лизинг
4. Генералды лизинг
5. КАпиталды лизинг
6. “Сату” лизингі
7. Таза лизинг
8.Тікелей шетел лизингі
9. Жанама шетел лизингі
10. Муниципалды лизинг
11.Левериджлизинг
Қазіргі уақытта лизинггік операциялардың негізгі түрлері ретінде
оперативті және қаржылық лизингті қарастырады. Лизингтің батыс елдерінде
пайдаланылатын формаларының аумақты әр түрлілігі операциялардың үш кең
таралған типтеріне негізделген:
1. Қаржылық, күрделі немесе тікелей лизинг
2. Оперативті немесе сервисті лизинг
3. Қайтарымды лизинг
Лизингтің негізгі түрлерін отандық және шетелдік мамандар қаржылық және
оперативті лизинг деп мойындап отыр. Осы жағдайда айыру үшін
критерийлер көп. Бұлар лизингтің объектісін өтімділік дәрежесі, оның
амортизацисының шарттары, жалға беретін мүліктің типі, лизинг беруші
міндеттемелерінің көлемі, құрал-жабдықты пайдалану мерзімі және басқа
да көптеген белгілері.
Оперативті және қаржылық лизинзті айыру қаржылық лизингтің парамертлері
мен белгілерін белгілеумен басталады. Көптеген елдердің заңдарында, сонымен
бірге біздің елімізде салықтық жеңілдіктер беру үшін қаржылық лизингтің
шарттары мен критерийлерін белгілейді
Оперативті лизинг бұл жалға беру төлемдері арқылы құрал-жабдықтар
құнының бір бөлігі ғана амортизацияланатын қысқа және орта мерзімді
сипаттағы мәміле. Оперативті лизинг бойынша берілетін құрал-жабдықтар жалға
берушінің балансында қойылмайды. Осындай мәміле бойынша лизинг беруші
техникалық қызмет көрсету, сақтандыру меншікке салық төлеу және тағы басқа
мәселелерін өзіне алады. Қаржылық есеп және есеп беру көзқарасынан
Оперативті лизингтің категориясына қаржылық лизингтің критерийлеріне сәйкес
келмейтін мәмілеллерді жатқызады:
Оперативті лизинг үшін келесідей негізгі белгілер тән:
1. бір лизинг алушыдан түскен лизингтік төлемдер есебінен лизинг
беруші өзінің барлық шығындары төленетініне сенбейді.
2. лизингтік келісімшарт ережедегідей, 2-5жылға жасалады, қүрал-
жабдықтардың физикалық тозуы анагұрлым аз мерзімде болса, онда лизинг
алушы кез-келген уақытта келісімшартты бұзуы мумкін.

3. объектіні бүлдіру немесе жоғалту тәуекелі негізінен лизинг
берушіде болады лизингтік келісімшартта лизинг алушының белгілі бір
жауапкершілігі қаралуы мүмкін, бірақ оның көлемі мүліктің бастапқы
кұнынан анагұрлым аз болады.
4. әдетте лизингтік төлем ставкасы қаржылық лизинг жагдайына
қарағанда жоғары болады. Бұл лизинг беруші шығындар өтімділігінің толық
кепілдігі болмаса, онда ол өзінің қызметіне жоғары баға қою жолымен
әр түрлі коммерциялық тәуекелдерді ескеруге мәжбүр.
5. мәміле объект машиналар мен құрал-жабдықтардың артықшылықты
танымал түрлері болып таблады.
Лизингтік компания оперативті лизинг жағдайында нақты жалға
алушыны білмей түрып, құрал-жабдықты алдын-ала сатып алады. Сондықтан
оперативті лизингпен айналысатын фирмалар жаңа және бұрынғы пайдаланғаи
инвестициялық тауарлар нарығының конъюктурасын жақсы білуі қажет. Сонымен
қатар лизинггік компаниялар лизинг түрінде жалға беретін мүлікті өздері
сақтандырады және оның техникалық қызмет көрсетуі мен жөндеуді қамтамасыз
етеді. Лизингтік келісімшарттың мерзімі аяқталуына байланысты лизинг
алушының келесідей құқығы бар.:
А) лизинг берушіге қүрал-жабдықты қайтару;
Б) келісімшарттың мерзімін пайдалы жағдайда ұзарту;
В) әділетті нарықтық құн бойынша келісімді сатып алган жагдайда лизинг
берушіден құрал-жабдықты сатып алу.
Кслісімшарт жасау кезінде мәміле объектісінің нарықтық қалдық қүнын
алдын-ала жеткілікті және нақты анықтауга болмайды, онда мүндай жағдайда
ұсталған құрал-жабдықтардьң жарлығының конъюктурасы лизингтік фирмалардан
жақсы меңгеруді талап етеді.
Лизинг алушы оперативті көмегімен мүлікті иеленумен байланысты
тәуекелдерден қашуға ұмтылады, мысалы, өндірілетін өнімге сұраныстың
өзгеруімен, құрал-жабдықтардың сынып қалуымен, тікелей және жанама
өндірілмейтін шыгындардың өсуімен, қүрал-жабдықтарды жөндеумен байланысты,
пайдалылықтың төмендеуімен, моральдық ескіруімен байланысты болады,
сондықтан лизинг алушы оперативті лизинггі мынадай жағдай жоғары бағалайды:
1. жалға берілген құрал-жабдықтың пайдалануынан табыстар оның
бастапқы бағасының орнын толтырмайды;
2. қүрал-жабдықтар аз мерзімге беріледі(маусымдық жұмыстар немесе
бір рет пайдалану үшін);
3. қүрал-жабдықтар үшін арнайы техникалық қызмет көрсету қажет;
4. мәміле объектісі жаңа және тексерілмеген қүрал-жабдықтар ретінде болады.
Оперативті лизингтің жоғарыда .көрсетілген ерекшеліктері ауыл
шаруашылығы, көлік, таукен өнеркәсібі, құрьлыс, акпаратты электронды өңдеу
сияқты осындай салаларда оның кең таралуы алдың-ала анықталған.
Қаржылық лизинг. Экономикалық мәні бойынша қаржылық лизинг -жалға алушы
құрал-жабдықты толық мерзім ішінде алатын немесе мүліктің өмірлік цикылының
үлкен бөлігін алатын; жалга беру төлемдері толығымен лизинг берушіге
аударылатьн мәміле болып табылады. Жалға алушының техникалық қызмет
көрсетуге, құрал-жабдықтарды сақтандыру және салықтарды төлеуге, жиынтық
жалға беруге төлемдерге жауапкершілігі жатады, лизинг берушінің құрал-
жабдықтың барлық өмірлік циклы үшін алынған табыстар оның баспатқы құнын
толығымен жабады және табысты инвестициялық капиталға қамтамасыз етеді.
Қаржылық лизинг келесідей негізгі ерекшеліктермен сипатталады:
1 - үшінші жақтың қатысуы (мәміле объектісінің өндірушісі немесе
жабдықтаушысы);
2 - жалға берудің негізгі мерзімі деп аталатын, яғни жалға берушінің
шығындарын өтеу ушін қажет мерзім ішінде келісімшарттың бұзылуы
мүмкін емсстігі. Бірақ тәжірибеде бұл лизинг туралы келісімде ескертіледі,
бірақ бұндай жағдайда операция құны анағұрлым жоғарылайды;
3 - лизингтік келісімнің аса ұзартылатын кезеңі (әдетте
мәміле
объектісі қызметінің жақын мерзімінде);
4 - қаржылық лизинг жағдайында мәміле объектілері ережедегідей,
жоғары құнмен ерекшеленеді.
Сонымен бірге оперативті лизинг жағдайында шарттың мерзімі
аяқталганнан кейін лизинг алушы келесідей жагдайда болуы мүмкін:
А) мәміле объектісін сатып алады, бірақ қалдық құн бойынша;
Б) аз мерзімге және жеңілдік ставкасымем жаңа келісімшарт жасайды;
В) лизингтік компанияға мәміле объектісін қайтарады.
Лизинг алуы өзінің таңдауы туралы 6 ай ішінде немесе келісімшарт
мерзімінің соңына дейін басқа кезеңде лизинг берушіге хабарлауы керек. Егер
кслісімшартта мәміле объектісін алдын-ала көрсетілсе, онда катысушы жақтар
ерте бастан объектінің қалдық құнын анықтайды. Әдетте ол бастапқы құнын 1-
ден 10 % дейін қрұайды, бұл лизинг берушіге құрал-жабдықтың барлық құнына
амортизацияны есептеуге кұкық береді.
Экономикалық белгілері бойынша қаржылық лизинг күрделі қаржы салымдарды
ұзақ мерзімді банктік несиелендірумен ұксас болса, онда қаржылық лизинг
нарығында банктер, каржылық компаниялар және маманданған лизингтік
компаниялар ерекше орын алады. Көбінесе елдерде банетерге қаржылық
лизингпен ғана айналысуға рұқсат етілген. Оперативті және қаржылық лизинг
арасындагы негізгі айырмашылығы кестеде көрсетілген.
- Оперативті және қаржылық лизингтің
арасындағы негізгі айырмашылық Біздің пікірімізше,
оперативті және қаржылық лизинг қана лизингтік операциялардың
екі негізгі типі болып көрінеді, ал калғандарының барлығы осы
екеуінің әр түрлілігі болып табылады
- егер бұйымның бағаланатын өмірлік циклы жалға беру мерзімі 75
% тең немесе одан асатын болса;
- егер қүрал-жабдықтардың қазіргі кұны лизингтік төлемдердің
минималды сомалары 90% тең және әділетті нарықтық бағасынан
жоғары.
Тікелей қаржылық лизинг - лизинг беруші өндіруші немесе сауда фирмасы
болып табылмайды және қарыз қаражаттарын тартусыз лизингтік мәміле болып
табылады, ал мәміле өзінің сипаты бойынша капиталдық лизинг категориясына
жатады. Мәмілелерді берілген категорияларға қосымша шарттармен жатқызу
жалға алушымен төлемдердің толык сомасын телеуде жоғары ықтималдығы болып
табылады.
Левериджлизинг. Қарыз каражаттарын тартумен байланысты лизингтік
мәміле. Бұл категорияға келесідей талаптарга жауап беретін қаржылық
лизингтің мәмілелері жатады:
А) мәміле қатысушылары аз дегенде үш жақ: лизинг беруші, жалға алушы
және ұзақ мерзімді кредитор қатысады;

Б) лизинг берушіге қатысты айналымсыз негізде кредитор қүрал-
*
жабдықтың құнының айтарлықтай бөлігін қаржьжаландырады; В) кредитордың
ссуда және пайыз бойынша берешектер мөлшерінде жалға беру төлемдерін талап
етуде ерекше құқығы болады;
Г) лизинг берушінің нетто инвестициялар көрсеткіші лизингтік мерзімнің
аягына қарай прогрессивті оседі, ал қарыз қаражат көрсеткіші азаяды.
Қаражаттарды тартумен байланысты лизингті кейде оны бөлек лизинг немесе
лизинг берушімен қаржыландырылатын лизинг деп атайды.
Бүл мәміле сонымен бірге жалға берудің инвестициялық типі немесе үшінші
жақтың қатысуымен жалға беру деген атау алды.
Бөлек лизингтің жай қарапайым формасы лизинг беруші, лизинг алушы және
қаржыландыратын үйымның қатысуы қарастырылады.
Ал күрделі формасында бес және одан да көп жақтар қатысады: брокер
(ережедегідей, ірі дербес лизингтік компаниялар); траст құрылтайшылары;
сенімді меншік иесі (ол лизинг беруші), яғни мекемені қаржыландырушы;
лизинг алушы.
Бұл лизингтің ең курделі түрі, өйткені көп каналдлық қаржыландырумен
байланысты және ережедегідей, қымбат тұратын жобаларды өткізу үшін
пайдаланылады.
Лизингтің бұл түрінің өзгешілік сипаты лизинг қүрал-жабдықты сатып ала
отырып, оның барлық самасын емес, бір белігін (20%) ғана өз қаражатынан
төлейді. Ал қалған сомасын (80%) ол бір немесе бірнеше кредитордан ссудаға
алады, сонымен қатар лизингтік компания мүліктің толық қүнынан есептелетін
барлық салықтык жеңілдіктерді пайдалануды жалғастырады.
Лизингтің бұл түрінің тағы ,бір ерекшелігі лизинг беруші белгілі бір
шарттарда ссуданы алады, ал біздің отандық қаржы-несиелік қатынастарға онша
жағымды емес, қарыз алушы-лизинг беруші кредиторлар алдында ссудаларды
қайтаруда жауапты болмайды, ссуда лизингтік толемдер сомасынан өтеледі.
Сондықтан ережедегідей, лизинг беруші ссудалард өтеу шотына лизингтік
төлемдердің бөлігін өтегенге дейін мүлікке кепіл ретінде кредитор пайдасына
құжаттайды.
Осылайша, мәміле бойынша негізгі тәуекелді кредиторлар алады, -банктср,
сақтандыру компаниялары, инвестициялық қорлар немссе баска каржылык
мекмелер, ал ссудаларды қайтаруды қамтамасыз етумен лизингтік төлемдер мен
лизингке берілетін мүліктер ғана кызмет етеді.
АҚШ - та қаржылық лизинг бойынша барлық мәмілелердің 95% - дан жоғары
бөлек лизингтің негізінде құрылған.
Топтық лизинг. Ол лизинг беруші лизингке берілетін қүрал-жабдықтарды
сатып алу үшін тартылган қаражаттарды пайдаланатын, қаржылық лизингтің бір
түрін корсетеді. Қүрал-жабдыктардың жалпы бағасына тартылган қаражаттардың
үлесі 60-80% жетуі мүмкін. Сонымен қатар лизинг берушілер болып меншік
иелерінің сенімді тұлғасын көрсететін қатысушылар тобы көбінесе қатысады.
Лизингтің бұл түрі ірі масштабты объектілерді жалға беру үшін кең
колданылады, яғни сомалеттер, темір жол қүрал-жабдықтары, кәсіпорынның
кешенді қүрал-жабдықтары және т.б.
Сату түрінде лизинг. Лизинг беруші рөлінде дайындаушы немесе сауда
компаниясы ретінде катысатын мәміле, ал мәміле өзі капиталдық немесе
тікелей каржылык лизингтің мәмілелер критерийлеріне жауап береді.
Шартты сату лизингі.құрал-жабдықтарды сатуды ынталандыру мақсатында
өндірушілерге үсынылатын лизинг формасы.
Сублизииг. Суб жалға беру, яғни лизинг бойынша алынган құрал-жабдықтар
үшінші жаққа жалға берілетін мәміле.
Қайтарымды лизинг - қүрал-жабдықтың иесі лизингтік фирмаға оны сатып
және біржола қүрал-жабдықты одан жалға беруге алады. Осындай операцияның
нәтижесінде сатушы лизинг алушы болып табылады. Ол
мынандай жағдайда пайдаланылады: егер мәміле объектісінің меншік иесі
ақша қаражатынан қажеттілік болса, оны осы лизинг түрінің көмегімен өзінің
қаржылық жағдайын жақсартады. Қайтарымды лизинг өңдірістің қаражаты
құралдарына сату есебінен кәсіпорынға өтімділікті алуға мүмкіндік береді.
Қайтарымды лизинг мәмілелерінің табыстылығы лизингтік телемдер құнының
үстінде жаңа күрделі қаржы салымдарынан түсетін табыстардың өсу көлемімен
байланысты.
Халықаралық әріптестік тәжірибесінде халықаралық келісімнің екі типі
бар: тікелей шетелдік лизинг және жанама лизинг немесе шетел филиалдары
арқылы лизинг.
Тікелей шетелдік лизинг - әр түрлі елдердің заңды тұлға құқығымен
ұйымдар арасында іске асырылатыи барлық операциялар мәмілесін көрсетеді.
Кебінесе шетелдік лизинітік операциялар топтық лизингті көрсетеді.
Жанама шетелдік лизинг - бұл лизинг беруші мен лизинг алушы бір елдің
заңды тұлғалары болып табылатын, бірақ бірнеше капитал шетелдік фирмалар
мен қаржылық мекемелерге жататын лизингттік мәміле. Лизингте келісім шарт
объектісі лизинг алушы елге импортталатын құрал-жабдықтар болып табылады.
Лизингтік операициялардың үлкен бөлігінің осы түрін транс ұлттық банктер
мен корпорациялар бақылайды. Жанама шетелдік лизинг соңгы жылдары
халықаралык лизингтің ең таралған формасы болды.

II. Қазіргі жағдайда лизингтің дамуы.
1. Қазақстандағы лизингтің дамуын себептері.
Қазақстанда лизинг ТМД елдерінде сияқты 80 жылдың сонында пайда
болды. Олар шағын көлемде комерциялық банктермен жүргізілді.1990 жылдары
халықаралық ұйымдардың қатысуымен лизингтік бағдарламалар және арнайы
салалық лизингтік бағдарламалар жүргізіле бастады. Бірақ ‘Қаржылық лизинг
туралы’ заң Қазақстанда халықаралық стандартқа сай келетін лизинктік
нарықты құруға себепші болды. Жалпы Қазақсандағы лизингтік бизнестің даму
тарихын 3 кезеңге бөлуге болады:
I кезең (1989-1992 ж) Лизингтік бизнестің пайда болу кезеңі. Бұл
жыдраы алғашқы лизингтік компаниялар пайда болды.Лизингтік фирмалар мен
кейбір комерциялық банктер бір реттік және маңызды емес көлемде шағын
лизингтік операцияларды жүргізді.
II кезең (1992-1994 ж) Ішкі нарықта экономикада қолайсыз жағдайлардың
пайда болу нәтижесінделизингтік бизнестің төмендеу кезеңі.
III кезең (1995-1997 ж) Лизингтің қайта жанару кезеңі, лизингтік
бизнесті мемлекеттік қолдау және дамыту кезені.
Қазақстандағы лизинг өзінің алғашқы қадамдарын 1989 жылдан бастады.
Еліміздегі лизинг мынадай жолдамен қалыптасқан:
1.аймақтық көтерме - делдалдық фирмалардың және
Қазконтракт корпорацияларьның жүргізілуіндегі жалға
беруге байланысты кәсіпорындар және жұмыс істеп тұрған
орындар және агроонеркэсіп кешеніндегі облыстық және
аудандық жабдықтау кәсіпорындары:
2. екінші деңгейдегі банктердің лизингтік операциялары;
3. жаңадан кұрылған арнайы лизингтік фирмалар;
4.лизингтің халықаралық формалары - экспорттық, импорттық
және басқа да шетелдік фирмалармен бірлескен кәсіпорындар
және республика аумағындагы шетелдік лизингтік компанияларының дамуы.
2.2 Қазіргі Қазақстандағы лизингтің дамуын жағдайын талдау.

Қазіргі уақытта концептуалды жоспарда Қазақстандағы
лизинг ұйымдарының төрт негізгі бағыттарға бөлінеді:
1. мемлекеттік лизинг, яғни мемлекеттік бюджеттің
қаражаттарының есебінен толығымен орындалатын лизинг;
2. коммуналды немесе жергілікті лизинг немесе жергілікті
бюджеттің қаражаттарымен қаржыландырылатын лизинг;
3. коммерциялық лизинг банктер мен лизинггік компаниялардың
меншікті және қарыз қаражаттары есебінен толығымен
орындалатын лизинг;
4. аралас лизинг немесе коммерциялық құрылымдар мен
мелекеттің еншілік қатысуымен болатын лизинг. Сонымен бірге
мемлекеттік және жергілікті органдар - үкімет, министрліктер және
ведомствалар, аймақтар мен облыстардың әкімдері -кепілдемеші
ретінде болады немесе лизингтік мәмілелердің белгілі бір бөлігін
қаржыландыру үшін бюджет қаражаттарын енгізеді,
Ауыл шаруашылық министрлігі 1996 жылдың 1 тамызына дейін екінші
деңгейдегі өкілетті қазақстандық банктерге инвестициялық жобалардың оңтайлы
нәтиже алғаны және банктік экспертизаны әрі қарай жүргізу үшін береді. Өз
кезегінде өкілетті банктер банктік және фермерлік шаруашылыктармен - соңғы
қарыз алушылармен несиелік келісім шарттар жасайды, өтімді кепілдік болған
жағдайда құрал-жабдықтар мен технологияларды сатып алғаны үшін төлемдер мен
қаржыландыруды жүзеге асырады, лизингтік негізде несиелік ресурстарды
мақсатты пайдалану және олардың өз уақытында қайтаруды қамтамасыз етеді.
Қаржы, ауылшаруашылық министрліктерімен және үш банкпен
-Қазагропромбанк, Казкоммерцбанк және Қазақстан Эксимбанк өкілеттіліктермен
Азия Даму банкінің несиелік сызығына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.