Экономикалық жүйелердің негізгі үлгілері
1 . Экономикалық жүйелердің мәні және типтері
2 . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық жүйелерде шешу тәртібі
3 . Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі
2 . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық жүйелерде шешу тәртібі
3 . Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі
Экономикалық теорияның негізінде жүзеге асырылатын экономикалық саясат экономикалық мәселелердің шешілу механизмдері мен варианттарын қарастырады. Осы саясатты жүзеге асыру барысында біртұтас экономикалық жүйе дамиды. Экономикалық жүйе – бұл материалдық, рухани игіліктер мен қызметтерді өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстардың ерекше реттелген жүйесі. Оған әсер ететін факторларды үш құрылымға топтастыруға болады:
1) шаруашылық құрылым;
2) әкімшілік құрылым;
3) ақпараттық құрылым.
Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі сипатта болады: патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Егер елде мемлекеттік сипат күшейсе онда ұлттандыру процесінің нәтижесі деуге болады. Керісінше жеке шаруашылық дамитын болса онда жекешелендіру процесінің жүргендігі.
Қазіргі заманғы әлем әрқайсысы ұзақ тарихи даму процесінің нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен сипатталады. Қоғамның тарихи даму процесін жіктеу критерийлері біркелкі емес:
1. Формациялық көзқарас – Маркстік теорияға тән. Ол үш типін бөліп қарастырады. Алғашқы құрылыс – алғашқы қауымдық және азиаттық өндіріс әдістерінен тұрады. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шеңберінде қала отырып, нарықтың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін үй өнеркәсібі мен жерге ұжымдық меншікке негізделген қауым. Азиаттық өндіріс әдісі көптеген елдерге тән болғанмен ол ұзақ уақыт бойы тек Азия елдерінде сақталынып келді.
Екінші ірі формацияны Маркс жеке меншікке негізделген деп атады. Үшіншісі – жеке меншікті жоюға негізделген, екі сатылы формация. Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен көрінеді: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік, социалистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді.
ІІ. Өркениеттік көзқарас әлемдік тарихты біртіндеп өркениеті ауысып отыратын тарих ретінде зерттеуді ұсынады. Өркениет сөзі латынның "civilis" - азаматтық, қоғамдық сөзінен шыққан. Бұл мәдениеттің дәрежесі мен деңгейін бағалау үшін қолданылады (мысалы, антикалық, азиаттық, европалық). Алғашқы өркениет төңкерісі ауыл шаруашылықтық болды. Қазіргі төңкеріс ғылыми-техникалық болып табылады. Кейбір экономистер 7 өркениетті бөліп қарастырады: неолиттік (тас ғасыры)-30-35 ғасырлық; шығыстық-құл иеленушілік (қола ғасыры)-20-23ғасырлық; антикалық 12-13 ғасырлық (темір ғасыры); ерте феодалдық-7 ғасырға созылған; бастапқы индустриалдық 4-5 ғасырлық; индустриалдық – 2-3 ғасыр; кейінгі идустриалдық немесе ақпараттық қоғам.
ІІІ. Қоғамның индустриалдық даму деңгейінің критерийлерін қолданатын басқа жіктеуге сәйкес үш экономикалық жүйелер бөліп қарастырылады: индустриалдық, кейінгі индустриалдық және жаңа индустриалдық. Соңғысын немесе ақпараттық қоғам деп те атайды.
1) шаруашылық құрылым;
2) әкімшілік құрылым;
3) ақпараттық құрылым.
Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі сипатта болады: патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Егер елде мемлекеттік сипат күшейсе онда ұлттандыру процесінің нәтижесі деуге болады. Керісінше жеке шаруашылық дамитын болса онда жекешелендіру процесінің жүргендігі.
Қазіргі заманғы әлем әрқайсысы ұзақ тарихи даму процесінің нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен сипатталады. Қоғамның тарихи даму процесін жіктеу критерийлері біркелкі емес:
1. Формациялық көзқарас – Маркстік теорияға тән. Ол үш типін бөліп қарастырады. Алғашқы құрылыс – алғашқы қауымдық және азиаттық өндіріс әдістерінен тұрады. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шеңберінде қала отырып, нарықтың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін үй өнеркәсібі мен жерге ұжымдық меншікке негізделген қауым. Азиаттық өндіріс әдісі көптеген елдерге тән болғанмен ол ұзақ уақыт бойы тек Азия елдерінде сақталынып келді.
Екінші ірі формацияны Маркс жеке меншікке негізделген деп атады. Үшіншісі – жеке меншікті жоюға негізделген, екі сатылы формация. Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен көрінеді: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік, социалистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді.
ІІ. Өркениеттік көзқарас әлемдік тарихты біртіндеп өркениеті ауысып отыратын тарих ретінде зерттеуді ұсынады. Өркениет сөзі латынның "civilis" - азаматтық, қоғамдық сөзінен шыққан. Бұл мәдениеттің дәрежесі мен деңгейін бағалау үшін қолданылады (мысалы, антикалық, азиаттық, европалық). Алғашқы өркениет төңкерісі ауыл шаруашылықтық болды. Қазіргі төңкеріс ғылыми-техникалық болып табылады. Кейбір экономистер 7 өркениетті бөліп қарастырады: неолиттік (тас ғасыры)-30-35 ғасырлық; шығыстық-құл иеленушілік (қола ғасыры)-20-23ғасырлық; антикалық 12-13 ғасырлық (темір ғасыры); ерте феодалдық-7 ғасырға созылған; бастапқы индустриалдық 4-5 ғасырлық; индустриалдық – 2-3 ғасыр; кейінгі идустриалдық немесе ақпараттық қоғам.
ІІІ. Қоғамның индустриалдық даму деңгейінің критерийлерін қолданатын басқа жіктеуге сәйкес үш экономикалық жүйелер бөліп қарастырылады: индустриалдық, кейінгі индустриалдық және жаңа индустриалдық. Соңғысын немесе ақпараттық қоғам деп те атайды.
2.Экономика. Учебник по курсу “Экономическая теория” /Под ред. А.С.Булатова.-М., 1997.
3.Экономическая теория (политэкономия). Учебник. /Под общей ред. В.И.Видяпина, Г.П.Журавлевой.-М., 1997.
4.Мамыров Н.К. и др. Микроэкономика.-Алматы: Экономика, 1997.
5.Макконелл К., Брю С. Экономикс.- М., 1992, т.1.
6.Дайджест экономической теории.-М., Аналитика-Пресс, 1998.
7.В.Крымова Экономикалық теория: Кестелі оқу құралы - Алматы,2003.
8.Я.Аубакиров Экономикалық теория негіздері Алматы: Санат, 1998.
9.Экономикалық теория: Оқу құралы/ Я.Аубакиров, Б.Байжұмаев т.б.-Алматы: Қазақ университеті, 1999.
10.Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері, Алматы,2002.
11.А.Нурсеит, А.Темирбекова, Р.Нурсеитова Теория рыночной экономики: предпринимательский аспект. Алматы, 2000.
12. Макконелл Кэмпбелл Р., Брю Стэнли Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика. В 2-х т.: Пер. с англ.-13-е изд. М., "Республика", 1992, 2000.
13.Основы экономической теории / Под ред. В.Д.Камаева, Москва, 1997.
14.Жалпы экономикалық теория. Ө.Шеденов, Ү.Байжомартов, Ақтөбе, 2001.
15. С.С.Мауленова, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов. Экономикалық теория: Оқу құралы.-Алматы: Экономика, 2003.
16. Исабеков Б. Қазақстанда аралас экономика кезіндегі индустриалдық-инновациялық саясат және кәсіпкерлік: мәселелер, шешімдер, концепциялар. Түркістан, 2004.
3.Экономическая теория (политэкономия). Учебник. /Под общей ред. В.И.Видяпина, Г.П.Журавлевой.-М., 1997.
4.Мамыров Н.К. и др. Микроэкономика.-Алматы: Экономика, 1997.
5.Макконелл К., Брю С. Экономикс.- М., 1992, т.1.
6.Дайджест экономической теории.-М., Аналитика-Пресс, 1998.
7.В.Крымова Экономикалық теория: Кестелі оқу құралы - Алматы,2003.
8.Я.Аубакиров Экономикалық теория негіздері Алматы: Санат, 1998.
9.Экономикалық теория: Оқу құралы/ Я.Аубакиров, Б.Байжұмаев т.б.-Алматы: Қазақ университеті, 1999.
10.Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері, Алматы,2002.
11.А.Нурсеит, А.Темирбекова, Р.Нурсеитова Теория рыночной экономики: предпринимательский аспект. Алматы, 2000.
12. Макконелл Кэмпбелл Р., Брю Стэнли Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика. В 2-х т.: Пер. с англ.-13-е изд. М., "Республика", 1992, 2000.
13.Основы экономической теории / Под ред. В.Д.Камаева, Москва, 1997.
14.Жалпы экономикалық теория. Ө.Шеденов, Ү.Байжомартов, Ақтөбе, 2001.
15. С.С.Мауленова, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов. Экономикалық теория: Оқу құралы.-Алматы: Экономика, 2003.
16. Исабеков Б. Қазақстанда аралас экономика кезіндегі индустриалдық-инновациялық саясат және кәсіпкерлік: мәселелер, шешімдер, концепциялар. Түркістан, 2004.
Экономикалық жүйелердің негізгі үлгілері
1. . Экономикалық жүйелердің мәні және типтері
2. . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық
жүйелерде шешу тәртібі
3. . Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі
3.1. Экономикалық жүйелердің мәні және типтері
Экономикалық теорияның негізінде жүзеге асырылатын экономикалық саясат
экономикалық мәселелердің шешілу механизмдері мен варианттарын қарастырады.
Осы саясатты жүзеге асыру барысында біртұтас экономикалық жүйе дамиды.
Экономикалық жүйе – бұл материалдық, рухани игіліктер мен қызметтерді
өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстардың ерекше реттелген
жүйесі. Оған әсер ететін факторларды үш құрылымға топтастыруға болады:
1) шаруашылық құрылым;
2) әкімшілік құрылым;
3) ақпараттық құрылым.
Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі
сипатта болады: патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Егер
елде мемлекеттік сипат күшейсе онда ұлттандыру процесінің нәтижесі деуге
болады. Керісінше жеке шаруашылық дамитын болса онда жекешелендіру
процесінің жүргендігі.
Қазіргі заманғы әлем әрқайсысы ұзақ тарихи даму процесінің
нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен
сипатталады. Қоғамның тарихи даму процесін жіктеу критерийлері біркелкі
емес:
1. Формациялық көзқарас – Маркстік теорияға тән. Ол үш типін бөліп
қарастырады. Алғашқы құрылыс – алғашқы қауымдық және азиаттық өндіріс
әдістерінен тұрады. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шеңберінде қала
отырып, нарықтың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
үй өнеркәсібі мен жерге ұжымдық меншікке негізделген қауым. Азиаттық
өндіріс әдісі көптеген елдерге тән болғанмен ол ұзақ уақыт бойы тек Азия
елдерінде сақталынып келді.
Екінші ірі формацияны Маркс жеке меншікке негізделген деп атады.
Үшіншісі – жеке меншікті жоюға негізделген, екі сатылы формация.
Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен
көрінеді: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік,
социалистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар
жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді.
ІІ. Өркениеттік көзқарас әлемдік тарихты біртіндеп өркениеті ауысып
отыратын тарих ретінде зерттеуді ұсынады. Өркениет сөзі латынның "civilis"
- азаматтық, қоғамдық сөзінен шыққан. Бұл мәдениеттің дәрежесі мен
деңгейін бағалау үшін қолданылады (мысалы, антикалық, азиаттық, европалық).
Алғашқы өркениет төңкерісі ауыл шаруашылықтық болды. Қазіргі төңкеріс
ғылыми-техникалық болып табылады. Кейбір экономистер 7 өркениетті бөліп
қарастырады: неолиттік (тас ғасыры)-30-35 ғасырлық; шығыстық-құл
иеленушілік (қола ғасыры)-20-23ғасырлық; антикалық 12-13 ғасырлық (темір
ғасыры); ерте феодалдық-7 ғасырға созылған; бастапқы индустриалдық 4-5
ғасырлық; индустриалдық – 2-3 ғасыр; кейінгі идустриалдық немесе ақпараттық
қоғам.
ІІІ. Қоғамның индустриалдық даму деңгейінің критерийлерін қолданатын
басқа жіктеуге сәйкес үш экономикалық жүйелер бөліп қарастырылады:
индустриалдық, кейінгі индустриалдық және жаңа индустриалдық. Соңғысын
немесе ақпараттық қоғам деп те атайды.
IV. Өндіріс құралдарына меншік формасы мен шаруашылық қызметін
басқару әдісі. Бұл екі белгінің негізінде әкімшіл нарықтық және аралас
экономика деп бөліну жүреді.
2. . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық
жүйелердегі шешу тәртібі
Экономикалық теорияның басты проблемасы – адамзаттың шексіз
қажеттілігін қанағаттандыру үшін шектеулі экономикалық ресурстарды мейлінше
тиімді пайдалану мәселесін зерттеу болып табылады. Қай қоғамның да негізгі
экономикалық проблемалары: не өндіру керек?, қалай өндіру керек?, кім үшін
өндіру керек? Экономикалық ресурстар сирек және шектеулі. Нақтылы өнім
шығару үшін қандай да болмасын қорды пайдаланған кезде ол қорларды басқа
бір тәсілмен игерудің мүмкіндігі жойылады.
Экономикалық мәселелерді шешу үшін әрбір қоғам әртүрлі құрылымдар мен
механизмдерді пайдалана алады.
Дәстүрлі экономикалық жүйе әдет-ғұрыпқа, дәстүрлерге негізделеді.
Өндіріс процесі, айырбас, бөлу және тұтыну уақыт қалыптастырған әдет-
ғұрыпқа сүйенеді. Бұл жүйе мемлекеттілікке дейінгі алғашқы қауым кезеңіне
ұқсас келеді. Қазіргі уақытта ол амазондық үнділерге, австралияның
тұрғындарына, африка тайпаларына тән.
Дәстүрлі экономиканың өзіндік ерекшеліктері мынадай:
1. Өндіру, бөлу, және айырбастау үрдістері әдет-ғұрыпқа, салт-
дәстүрге, наным-сенімдерге негізделген;
2. Мұрагерлік пен сатылық бөлініс жеке адамның экономикалық ролін
анықтайды;
3. Әлеуметтік-экономикалық тоқырау анық байқалады, өйткені ұдайы
өндіріс қарқыны тек он жыл барысында ғана көрініс береді;
4. Техникалық прогресс дәстүрлі қоғамның бастамаларына қауіп
төндіретіндіктен барынша шектеледі;
5. Діни, касталық және мәдени құндылықтар экономикалық қызметтің жаңа
түрлеріне қарағанда басым тұрады;
6. Индустриялық өндірістің даму қарқынына қарағанда халықтың өсу
қарқыны артып отырады;
7. Халықтың сауатсыздығы, шамадан тыс тығыздығы, еңбек өнімділігінің
төмендігі және жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейі.
Дәстүрлі жүйеге тән елдер әлемдік шаруашылықты шикізаттармен және
материалдармен қамтамасыз етеді, дайын өнім өткізетін нарыққа айналады және
бұрыңғы метрополиялардың, қазіргі индустриясы дамыған капиталистік елдердің
ауыл шаруашылық шикізаттарын шығаратын орталық ретінде қызмет атқарады.
Әкімшіл-әміршіл жүйе мемлекеттік монополиялық меншіктің және оның
монополиялық мемлекет өкіметі тудырған үстемдігімен сипатталынады. Бұл
жүйеге басқарудың қатаң типтік иерархиясы тән. Дәлірек айтсақ
жоспарлаушылар бұл жүйеде қандай тауарлар өндіріліп және қандай қызметтер
көрсетілуі керектігін анықтап алады.
Әміршіл-әкімшіл жүйеге тән ерекшеліктер мыналар:
1. Өндіріс факторлары жалпы халықтың немесе мемлекеттің меншігінде болады;
2. Экономикалық қызметті жоспарлай отырып, бір орталықтан шаруашылыққа
қатысты жалпы шешім қабылдау процесі барынша күшейеді;
3. Кәсіпорындар мемлекеттік жоспарларды орындауға қажетті ресурстармен
орталықтандырылған қорлар арқылы қамтамасыз етіледі;
4. Өндіріс құрал-жабдықтары мен халықтық тұтыну тауарлары өндірісі
арасындағы халықшаруашылық қатынас бір орталықтан анықталып бекітіледі;
5. Бәсеке жағдайы мүлдем болмайды, нәтижеде өндірушілер монополиясы
туындайды;
6. Өндірушілерді ынталандыруға бағытталған нарық жүйесі жоқ;
7. Өндірушінің тұтынушы алдындағы үстемдігі, билігі, абыройы артады,
өйткені тек өндірілген тауарлар ғана сатып алынады, яғни тұтынушының
таңдау мүмкіндігі жоқ.
Бұл жүйеде өндірушінің еңбегі қоғамдық бағалауға бұрмаланып, жалған,
субьективті бағалау түріне айналады. Нәтижесінде жүйенің тиімділігі
кемиді. Бұл жүйе бұрыңғы КСРО және социалистік елдерде үстемдік еткен.
Нарықтық экономикалық жүйе жеке меншік құқығының анықталуына, келісім-
шарт кепілдігінің сақталуына орай жеке меншіктікке және экономикалық
мәселелерді шешуге негізделеді. Ол ресурстарды тиімді пайдалануға және
экономиканың тез көтерілуіне ықпал етеді, алайда табыс жөнінен қоғамның
бөлшектенуіне ықпал етеді.
Нарықтық жүйенің ерекшеліктері:
1. Өндіріс факторлары жекешелендірілген;
2. Адамдардың шаруашылық қызметін басқару және үйлестіру нарықтық жүйеге
негізделген;
3. Жүйеге қатысушылардың іс-әрекетін олардың жеке, өзіндік мүдделерін
қорғау арқылы ынталандыру, соның негізінде қоғамдық мүддені қамтамасыз
ету үрдісі күшейген;
4. Капитал иесіне кәсіпкерлікпен емін-еркін айналысу және капиталын қашан,
қай жерде және қандай қызметке салу керектігін таңдауға құқық берілген
5. Әрбір шаруашылық субъект өздігінше шешім қабылдап, пайда табуға ұмтылады
6. Жекелеген өндірушілер мен тұтынушылардың экономикалық билігінің
әлсіздігі соншалықты, олардың белгілі бір бөлігінің шынайы экономикалық
билігі жоқ десе де болады, яғни олар нарықтағы жағдайды өзгертуге
дәрменсіз қалады;
7. Таза немесе дамыған бәсеке нәтижесінде өндірушілер тарапынан ресурстар
барынша тиімді, әрі үнемді қолданылады және "ең аз шығын жұмсап, ең көп
пайда табу" қағидасы жүзеге асырылады;
8. Тұтынушының өндіруші алдындағы үстемдігі, билігі, абыройы артады.
Өйткені тек сұраныс білдірілген тауарлар ғана өндірілетін болады.
Аралас экономикалық жүйе. Аралас экономика идеясы ХІХ ғасырда
әлеуметтік мәселені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. . Экономикалық жүйелердің мәні және типтері
2. . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық
жүйелерде шешу тәртібі
3. . Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі
3.1. Экономикалық жүйелердің мәні және типтері
Экономикалық теорияның негізінде жүзеге асырылатын экономикалық саясат
экономикалық мәселелердің шешілу механизмдері мен варианттарын қарастырады.
Осы саясатты жүзеге асыру барысында біртұтас экономикалық жүйе дамиды.
Экономикалық жүйе – бұл материалдық, рухани игіліктер мен қызметтерді
өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстардың ерекше реттелген
жүйесі. Оған әсер ететін факторларды үш құрылымға топтастыруға болады:
1) шаруашылық құрылым;
2) әкімшілік құрылым;
3) ақпараттық құрылым.
Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі
сипатта болады: патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Егер
елде мемлекеттік сипат күшейсе онда ұлттандыру процесінің нәтижесі деуге
болады. Керісінше жеке шаруашылық дамитын болса онда жекешелендіру
процесінің жүргендігі.
Қазіргі заманғы әлем әрқайсысы ұзақ тарихи даму процесінің
нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен
сипатталады. Қоғамның тарихи даму процесін жіктеу критерийлері біркелкі
емес:
1. Формациялық көзқарас – Маркстік теорияға тән. Ол үш типін бөліп
қарастырады. Алғашқы құрылыс – алғашқы қауымдық және азиаттық өндіріс
әдістерінен тұрады. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шеңберінде қала
отырып, нарықтың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
үй өнеркәсібі мен жерге ұжымдық меншікке негізделген қауым. Азиаттық
өндіріс әдісі көптеген елдерге тән болғанмен ол ұзақ уақыт бойы тек Азия
елдерінде сақталынып келді.
Екінші ірі формацияны Маркс жеке меншікке негізделген деп атады.
Үшіншісі – жеке меншікті жоюға негізделген, екі сатылы формация.
Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен
көрінеді: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік,
социалистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар
жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді.
ІІ. Өркениеттік көзқарас әлемдік тарихты біртіндеп өркениеті ауысып
отыратын тарих ретінде зерттеуді ұсынады. Өркениет сөзі латынның "civilis"
- азаматтық, қоғамдық сөзінен шыққан. Бұл мәдениеттің дәрежесі мен
деңгейін бағалау үшін қолданылады (мысалы, антикалық, азиаттық, европалық).
Алғашқы өркениет төңкерісі ауыл шаруашылықтық болды. Қазіргі төңкеріс
ғылыми-техникалық болып табылады. Кейбір экономистер 7 өркениетті бөліп
қарастырады: неолиттік (тас ғасыры)-30-35 ғасырлық; шығыстық-құл
иеленушілік (қола ғасыры)-20-23ғасырлық; антикалық 12-13 ғасырлық (темір
ғасыры); ерте феодалдық-7 ғасырға созылған; бастапқы индустриалдық 4-5
ғасырлық; индустриалдық – 2-3 ғасыр; кейінгі идустриалдық немесе ақпараттық
қоғам.
ІІІ. Қоғамның индустриалдық даму деңгейінің критерийлерін қолданатын
басқа жіктеуге сәйкес үш экономикалық жүйелер бөліп қарастырылады:
индустриалдық, кейінгі индустриалдық және жаңа индустриалдық. Соңғысын
немесе ақпараттық қоғам деп те атайды.
IV. Өндіріс құралдарына меншік формасы мен шаруашылық қызметін
басқару әдісі. Бұл екі белгінің негізінде әкімшіл нарықтық және аралас
экономика деп бөліну жүреді.
2. . Экономиканың негізгі проблемалары және оларды әртүрлі экономикалық
жүйелердегі шешу тәртібі
Экономикалық теорияның басты проблемасы – адамзаттың шексіз
қажеттілігін қанағаттандыру үшін шектеулі экономикалық ресурстарды мейлінше
тиімді пайдалану мәселесін зерттеу болып табылады. Қай қоғамның да негізгі
экономикалық проблемалары: не өндіру керек?, қалай өндіру керек?, кім үшін
өндіру керек? Экономикалық ресурстар сирек және шектеулі. Нақтылы өнім
шығару үшін қандай да болмасын қорды пайдаланған кезде ол қорларды басқа
бір тәсілмен игерудің мүмкіндігі жойылады.
Экономикалық мәселелерді шешу үшін әрбір қоғам әртүрлі құрылымдар мен
механизмдерді пайдалана алады.
Дәстүрлі экономикалық жүйе әдет-ғұрыпқа, дәстүрлерге негізделеді.
Өндіріс процесі, айырбас, бөлу және тұтыну уақыт қалыптастырған әдет-
ғұрыпқа сүйенеді. Бұл жүйе мемлекеттілікке дейінгі алғашқы қауым кезеңіне
ұқсас келеді. Қазіргі уақытта ол амазондық үнділерге, австралияның
тұрғындарына, африка тайпаларына тән.
Дәстүрлі экономиканың өзіндік ерекшеліктері мынадай:
1. Өндіру, бөлу, және айырбастау үрдістері әдет-ғұрыпқа, салт-
дәстүрге, наным-сенімдерге негізделген;
2. Мұрагерлік пен сатылық бөлініс жеке адамның экономикалық ролін
анықтайды;
3. Әлеуметтік-экономикалық тоқырау анық байқалады, өйткені ұдайы
өндіріс қарқыны тек он жыл барысында ғана көрініс береді;
4. Техникалық прогресс дәстүрлі қоғамның бастамаларына қауіп
төндіретіндіктен барынша шектеледі;
5. Діни, касталық және мәдени құндылықтар экономикалық қызметтің жаңа
түрлеріне қарағанда басым тұрады;
6. Индустриялық өндірістің даму қарқынына қарағанда халықтың өсу
қарқыны артып отырады;
7. Халықтың сауатсыздығы, шамадан тыс тығыздығы, еңбек өнімділігінің
төмендігі және жұмыссыздықтың жоғарғы деңгейі.
Дәстүрлі жүйеге тән елдер әлемдік шаруашылықты шикізаттармен және
материалдармен қамтамасыз етеді, дайын өнім өткізетін нарыққа айналады және
бұрыңғы метрополиялардың, қазіргі индустриясы дамыған капиталистік елдердің
ауыл шаруашылық шикізаттарын шығаратын орталық ретінде қызмет атқарады.
Әкімшіл-әміршіл жүйе мемлекеттік монополиялық меншіктің және оның
монополиялық мемлекет өкіметі тудырған үстемдігімен сипатталынады. Бұл
жүйеге басқарудың қатаң типтік иерархиясы тән. Дәлірек айтсақ
жоспарлаушылар бұл жүйеде қандай тауарлар өндіріліп және қандай қызметтер
көрсетілуі керектігін анықтап алады.
Әміршіл-әкімшіл жүйеге тән ерекшеліктер мыналар:
1. Өндіріс факторлары жалпы халықтың немесе мемлекеттің меншігінде болады;
2. Экономикалық қызметті жоспарлай отырып, бір орталықтан шаруашылыққа
қатысты жалпы шешім қабылдау процесі барынша күшейеді;
3. Кәсіпорындар мемлекеттік жоспарларды орындауға қажетті ресурстармен
орталықтандырылған қорлар арқылы қамтамасыз етіледі;
4. Өндіріс құрал-жабдықтары мен халықтық тұтыну тауарлары өндірісі
арасындағы халықшаруашылық қатынас бір орталықтан анықталып бекітіледі;
5. Бәсеке жағдайы мүлдем болмайды, нәтижеде өндірушілер монополиясы
туындайды;
6. Өндірушілерді ынталандыруға бағытталған нарық жүйесі жоқ;
7. Өндірушінің тұтынушы алдындағы үстемдігі, билігі, абыройы артады,
өйткені тек өндірілген тауарлар ғана сатып алынады, яғни тұтынушының
таңдау мүмкіндігі жоқ.
Бұл жүйеде өндірушінің еңбегі қоғамдық бағалауға бұрмаланып, жалған,
субьективті бағалау түріне айналады. Нәтижесінде жүйенің тиімділігі
кемиді. Бұл жүйе бұрыңғы КСРО және социалистік елдерде үстемдік еткен.
Нарықтық экономикалық жүйе жеке меншік құқығының анықталуына, келісім-
шарт кепілдігінің сақталуына орай жеке меншіктікке және экономикалық
мәселелерді шешуге негізделеді. Ол ресурстарды тиімді пайдалануға және
экономиканың тез көтерілуіне ықпал етеді, алайда табыс жөнінен қоғамның
бөлшектенуіне ықпал етеді.
Нарықтық жүйенің ерекшеліктері:
1. Өндіріс факторлары жекешелендірілген;
2. Адамдардың шаруашылық қызметін басқару және үйлестіру нарықтық жүйеге
негізделген;
3. Жүйеге қатысушылардың іс-әрекетін олардың жеке, өзіндік мүдделерін
қорғау арқылы ынталандыру, соның негізінде қоғамдық мүддені қамтамасыз
ету үрдісі күшейген;
4. Капитал иесіне кәсіпкерлікпен емін-еркін айналысу және капиталын қашан,
қай жерде және қандай қызметке салу керектігін таңдауға құқық берілген
5. Әрбір шаруашылық субъект өздігінше шешім қабылдап, пайда табуға ұмтылады
6. Жекелеген өндірушілер мен тұтынушылардың экономикалық билігінің
әлсіздігі соншалықты, олардың белгілі бір бөлігінің шынайы экономикалық
билігі жоқ десе де болады, яғни олар нарықтағы жағдайды өзгертуге
дәрменсіз қалады;
7. Таза немесе дамыған бәсеке нәтижесінде өндірушілер тарапынан ресурстар
барынша тиімді, әрі үнемді қолданылады және "ең аз шығын жұмсап, ең көп
пайда табу" қағидасы жүзеге асырылады;
8. Тұтынушының өндіруші алдындағы үстемдігі, билігі, абыройы артады.
Өйткені тек сұраныс білдірілген тауарлар ғана өндірілетін болады.
Аралас экономикалық жүйе. Аралас экономика идеясы ХІХ ғасырда
әлеуметтік мәселені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz