«ҚР – да кәсіпкерлікті дамыту мәселелері»
Кіріспе
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Кәсіпкерлік түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушлық нысандары
1.2 Мемлекеттік тіркеу шаралары
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Кәсіпкерлік түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушлық нысандары
1.2 Мемлекеттік тіркеу шаралары
Шағын және орта кәсіпкерлік ел экономикасының негізгі тірегі екені белгілі. Соңғы жылдары осы саланы қолдау үшін мемлекет тарапынан бөлінетін қаржының көлемі де еселеп өсуде. Елбасы 2010 жылғы Жолдауында кәсіпкерлікті дамыту мақсатында ұзақ мерзімді бағдарлама қабылданып, қаржыландыру ісін жүйелендіруді тапсырды. Әлемдік қаражат тапшылығы тұсында ел кәсіпкерлерін қысылтаяң сәттен шығаруды көздейтін мұндай шаралар болашақта өз жемісін берері анық.
Елбасының 2011 жылғы Жолдауында шағын және орта бизнесті дамытуға айрықша көңіл бөлінді. Осы ретте кәсіпкерлерге жеңілдетілген несие беру мәселесін айтсақ болады. Кәсіпкерлікпен айналысқысы келген адам алғашқыда несие алуға әрекет жасайтыны белгілі. Болашақ кәсіпкердің кепілге қоятын мүлкі жоқ болса, тіпті қиын. Жолдауда айтылғандай енді кәсіпті бастау үшін несие алған адамдарға мемлекет кепіл болатын болды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2011 жылғы «Болашақтың іргесін берге қалаймыз» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауы аясында Елбасы еліміздің басты мақсаттары мен басымдықтарын ай¬қындап берген болатын. Жолдау ая¬сындағы ұзақ мерзімді басым¬дық¬¬тардың бірі Қазақстан аза¬маттарының ден¬саулығы, білімі және әл-ауқаты болып табылады [1].
Шағын және орта кәсіпкерлік төңірегінде көптеген мәселелердің көтерілуі оның экономикадағы маңыздылығын дәлелдейді. Статистика агенттігінің мәліметтерінде республиканың біраз аймақтарында ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісі мен сауда саласындағы кәсіпкерліктің дамуы байқалғанымен, өндіріс саласының даму қарқыны төмен екені көрініп отыр. Сонымен қатар, сыртқы әлемдік ортадағы қаржылық дағдарыстың жүруі Қазақстан экономикасы үшін даму тұрақтылығын сақтаудағы іс-шараларды іске асыруды қажет етеді [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі №922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары бекітілді. Елдің дағдарыстан кейінгі дамуы үшін жағдайлар жа¬сайтын бірінші кезектегі шаралар іскерлік және инвес¬ти¬циялық ахуалды жақсартуға, елдің қаржы жүйесін нығай¬туға және мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруға шоғырландырылады[4].
Елбасының 2011 жылғы Жолдауында шағын және орта бизнесті дамытуға айрықша көңіл бөлінді. Осы ретте кәсіпкерлерге жеңілдетілген несие беру мәселесін айтсақ болады. Кәсіпкерлікпен айналысқысы келген адам алғашқыда несие алуға әрекет жасайтыны белгілі. Болашақ кәсіпкердің кепілге қоятын мүлкі жоқ болса, тіпті қиын. Жолдауда айтылғандай енді кәсіпті бастау үшін несие алған адамдарға мемлекет кепіл болатын болды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2011 жылғы «Болашақтың іргесін берге қалаймыз» атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауы аясында Елбасы еліміздің басты мақсаттары мен басымдықтарын ай¬қындап берген болатын. Жолдау ая¬сындағы ұзақ мерзімді басым¬дық¬¬тардың бірі Қазақстан аза¬маттарының ден¬саулығы, білімі және әл-ауқаты болып табылады [1].
Шағын және орта кәсіпкерлік төңірегінде көптеген мәселелердің көтерілуі оның экономикадағы маңыздылығын дәлелдейді. Статистика агенттігінің мәліметтерінде республиканың біраз аймақтарында ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісі мен сауда саласындағы кәсіпкерліктің дамуы байқалғанымен, өндіріс саласының даму қарқыны төмен екені көрініп отыр. Сонымен қатар, сыртқы әлемдік ортадағы қаржылық дағдарыстың жүруі Қазақстан экономикасы үшін даму тұрақтылығын сақтаудағы іс-шараларды іске асыруды қажет етеді [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі №922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары бекітілді. Елдің дағдарыстан кейінгі дамуы үшін жағдайлар жа¬сайтын бірінші кезектегі шаралар іскерлік және инвес¬ти¬циялық ахуалды жақсартуға, елдің қаржы жүйесін нығай¬туға және мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруға шоғырландырылады[4].
1. Н.Назарбаев «Болашақтың іргесін берге қалаймыз», Егемен Қазақстан, 2011, қаңтар
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Алматы, 2006
3. 3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі №922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары
4. Сәбден О., Тоқсанова А. «Шағын кәсіпкерлікті басқару», Алматы – 2002 ж .- 116 б.
5. Мейірбеков Б.Қ. «Шағын кәсіпкерлік пен бизнесті қолдау жолдары мен дамыту әдістері», Алматы – 2004.- 77 б.
6. Шеденов Ө. Жалпы экономикалық теория, Алматы. 2006 - 230 б.
7. Кантарбаева А. К. «Предпринимательство: институционально-эволюционный подход» // «Раритет», Алматы, 2007. С. 133
8. «СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы» заңы 13. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 – наурыздағы №3398 «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы» Заңы
9. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы», Алматы – 2003.- 17 б.
10. Мейірбеков Б. «Елдегі жеке кәсіпкерлікте тиімді дамыту жолдары», Хабаршы № 1-2004 ж., 29 б.
11. Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамыту мәселелері // ҚазЭУ хабаршысы № 2 /2007 ж. 47 б.
12. 18. Шағын бизнестегі несиелік тәуекелді басқару //Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана № 1/2008 ж. 56 б.
13. “Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы” Қазақстан Республикасының Заңы, 2004 ж.
14. «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Жарлығы, 2004 ж.
15. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі, Алматы, 2006
16. ҚР – ң «Шаруашылық қызметінің еркіндігі және кәсіпкерлікті дамыту туралы» Заңы, 2005 ж.
17. Ершова И.В., Иванова Т.М. Предпринимательское право. Оқулық. М., Юриспруденция, 2000.С. 23
18. Климкин С.И. Товарищество с ограниченной ответственностью. «Предприниматель и право», «Бико» БҮ, 2002, № 13-14.- С. 116
19. 2001 – «Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы № 597 Жарлығы;
20. Қазақстан Республикасы Үкіметі «Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасы»
21. Токсанова А. Т. «Развитие малого предпринимательства: концепционный подход с позиции менеджмента» // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. Алматы, 2001.- С. 115
22. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның бәсекеге барынша қабілетті, әрі серпінді дамып келе жатқан әлем мемлекеттерінің қатарына қосылуы алдыңғы қатарлы қоғам құрудағы басымдықтардың бірі» Жолдауы, 2007 ж.
23. Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік несие желісі есебінен қаржыландыру //ҚазЭУ хабаршысы № 2/ 2008 ж. .- 56 б.
24. Абдуллаева Б.А. Қазақстандағы шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу:дамуы мен жетілдіру жолдары, Қаржы-қаражат, 2008- 17 б.
25. Б.Мухамеджанов, Конгресс предпринимателей Казахстана. «Динамика развития предпринимательства в РК в 1998-2000 гг» // «АльПари», 2003, №1 (6-11с.). –С. 25
26. Мейірбеков Б. Қ. «Қазақстандағы шағын бизнес» // Алматы, 2009
27. Гражданское право. 1-том. ЖОО арналған оқулық (академиялық курс),
жау. ред. Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, 2000.
28. А.Г. Диденко. Гражданское законодательство Республики Казахстан: мақалалар, түсініктемелер, практика. 1-14 шығарылымы. – Алматы 1997-2002.
29. Н.Колупаев. Некоторые вопросы функционирования ТОО. «Предприниматель и право», «Бико» БҮ, 2002, № 15
30. Мерфология. Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2004 ж. маусымы №9
31. Образцы гражданско-правовых договоров, используемых в хозяйственной деятельности: (түсініктемелері бар үлгілер). Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2005 ж. маусымы, №15(45).
32. О регистрации юридических лиц, их филиалов и представительств в Республике Казахстан, Жинақ. Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2005 ж. ақпаны.
33. Порохов Е.В., Янцен Н.Я., Анисимов В.А., Бабкин С.А. Правовые основы предпринимательской деятельности. Алматы: «Салық мәдениетін қалыптастыру» қоры, 2001.
34. «Ауданда кэсіпкерлік пен жаңа өндіріс орындарын ашу» атты бизнес-форум - 2010 жыл, қаңтар.
35. Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы 2005 ж.
36. Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж. «Экономика».
37. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
38. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері», Алматы, 2005
39. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
40. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
41. Р.Елемесов, Е. Жатқанбаев, «Государство и рынок», Алматы, «Қаржы-қаражат», 1997ж.
42. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. «Іскер адамның орысша қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы «Инкар», «Тұлға», 1993ж
43. К.Ж. Оразалин, М.М. Жантасов, «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы, 2001ж.
44. Жуйриков К. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Учебник. /Алматы:2000г-277 с
45. Сманов Б. «Сақтандыру- экономикалық маңызы және қазақстанда қалыптасып даму кезеңдері» Алматы 2000 ж.- 233 б.
46. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқу құралы.— Алматы: Мерей, 2006,— 202-210 бб.
47. Құлпыбаев С, Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы. Оқу құралы—Алматы: Мерей, 2005.— 177 бет.
48. Тұсаева Ә. Қаржы саясатын жүргізу бағыттары және оны іске асырудың шетелдік тәжірибелері//Қоғам және дәуір, 2007-89 б.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Алматы, 2006
3. 3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі №922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары
4. Сәбден О., Тоқсанова А. «Шағын кәсіпкерлікті басқару», Алматы – 2002 ж .- 116 б.
5. Мейірбеков Б.Қ. «Шағын кәсіпкерлік пен бизнесті қолдау жолдары мен дамыту әдістері», Алматы – 2004.- 77 б.
6. Шеденов Ө. Жалпы экономикалық теория, Алматы. 2006 - 230 б.
7. Кантарбаева А. К. «Предпринимательство: институционально-эволюционный подход» // «Раритет», Алматы, 2007. С. 133
8. «СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы» заңы 13. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 – наурыздағы №3398 «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы» Заңы
9. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы», Алматы – 2003.- 17 б.
10. Мейірбеков Б. «Елдегі жеке кәсіпкерлікте тиімді дамыту жолдары», Хабаршы № 1-2004 ж., 29 б.
11. Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамыту мәселелері // ҚазЭУ хабаршысы № 2 /2007 ж. 47 б.
12. 18. Шағын бизнестегі несиелік тәуекелді басқару //Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана № 1/2008 ж. 56 б.
13. “Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы” Қазақстан Республикасының Заңы, 2004 ж.
14. «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Жарлығы, 2004 ж.
15. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі, Алматы, 2006
16. ҚР – ң «Шаруашылық қызметінің еркіндігі және кәсіпкерлікті дамыту туралы» Заңы, 2005 ж.
17. Ершова И.В., Иванова Т.М. Предпринимательское право. Оқулық. М., Юриспруденция, 2000.С. 23
18. Климкин С.И. Товарищество с ограниченной ответственностью. «Предприниматель и право», «Бико» БҮ, 2002, № 13-14.- С. 116
19. 2001 – «Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы № 597 Жарлығы;
20. Қазақстан Республикасы Үкіметі «Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасы»
21. Токсанова А. Т. «Развитие малого предпринимательства: концепционный подход с позиции менеджмента» // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. Алматы, 2001.- С. 115
22. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның бәсекеге барынша қабілетті, әрі серпінді дамып келе жатқан әлем мемлекеттерінің қатарына қосылуы алдыңғы қатарлы қоғам құрудағы басымдықтардың бірі» Жолдауы, 2007 ж.
23. Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік несие желісі есебінен қаржыландыру //ҚазЭУ хабаршысы № 2/ 2008 ж. .- 56 б.
24. Абдуллаева Б.А. Қазақстандағы шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу:дамуы мен жетілдіру жолдары, Қаржы-қаражат, 2008- 17 б.
25. Б.Мухамеджанов, Конгресс предпринимателей Казахстана. «Динамика развития предпринимательства в РК в 1998-2000 гг» // «АльПари», 2003, №1 (6-11с.). –С. 25
26. Мейірбеков Б. Қ. «Қазақстандағы шағын бизнес» // Алматы, 2009
27. Гражданское право. 1-том. ЖОО арналған оқулық (академиялық курс),
жау. ред. Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, 2000.
28. А.Г. Диденко. Гражданское законодательство Республики Казахстан: мақалалар, түсініктемелер, практика. 1-14 шығарылымы. – Алматы 1997-2002.
29. Н.Колупаев. Некоторые вопросы функционирования ТОО. «Предприниматель и право», «Бико» БҮ, 2002, № 15
30. Мерфология. Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2004 ж. маусымы №9
31. Образцы гражданско-правовых договоров, используемых в хозяйственной деятельности: (түсініктемелері бар үлгілер). Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2005 ж. маусымы, №15(45).
32. О регистрации юридических лиц, их филиалов и представительств в Республике Казахстан, Жинақ. Кәсіпкердің шағын кітапханасы. «Секрет + сервис» Кәсіпкерлерге қызмет көрсететін орталығы» мекемесі, Алматы, 2005 ж. ақпаны.
33. Порохов Е.В., Янцен Н.Я., Анисимов В.А., Бабкин С.А. Правовые основы предпринимательской деятельности. Алматы: «Салық мәдениетін қалыптастыру» қоры, 2001.
34. «Ауданда кэсіпкерлік пен жаңа өндіріс орындарын ашу» атты бизнес-форум - 2010 жыл, қаңтар.
35. Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы 2005 ж.
36. Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж. «Экономика».
37. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
38. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері», Алматы, 2005
39. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
40. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
41. Р.Елемесов, Е. Жатқанбаев, «Государство и рынок», Алматы, «Қаржы-қаражат», 1997ж.
42. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. «Іскер адамның орысша қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы «Инкар», «Тұлға», 1993ж
43. К.Ж. Оразалин, М.М. Жантасов, «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы, 2001ж.
44. Жуйриков К. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Учебник. /Алматы:2000г-277 с
45. Сманов Б. «Сақтандыру- экономикалық маңызы және қазақстанда қалыптасып даму кезеңдері» Алматы 2000 ж.- 233 б.
46. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқу құралы.— Алматы: Мерей, 2006,— 202-210 бб.
47. Құлпыбаев С, Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы. Оқу құралы—Алматы: Мерей, 2005.— 177 бет.
48. Тұсаева Ә. Қаржы саясатын жүргізу бағыттары және оны іске асырудың шетелдік тәжірибелері//Қоғам және дәуір, 2007-89 б.
Қолжазба құқығында
БАЛТЕЕВА ЛУИЗА МАҚСАТҚЫЗЫ
ҚР – да кәсіпкерлікті дамыту мәселелері
(Эко-Полис АҚ материалдары негізінде)
Автореферат
Диссертация әлеуметтiк бiлiмдерде магистрдiң академиялық дәрежесiн
ізденуіне
6М050900- Қаржы мамандығы бойынша
Қазақстан Республикасы
Астана, 2011 ж.
Жұмыс Қазақ гуманитарлық-заң университеті Қаржы және есеп
кафедрасында орындалды.
Ғылыми жетекші: э.ғ.к., аға оқытушы Жетесова М.Т.
Ресми оппонент: э.ғ.к., МАИ академигі Жұманова
Б.К.
Қорғау 2011 жылы ___ маусымда сағат 10.00 Қазақ гуманитарлық-заң
университеті мемлекеттік аттестациялық комиссия отырысында өтеді, мекен
жайы: 010000, Астана қ., Қорғалжын тас жолы 8
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Шағын және орта кәсіпкерлік ел
экономикасының негізгі тірегі екені белгілі. Соңғы жылдары осы саланы
қолдау үшін мемлекет тарапынан бөлінетін қаржының көлемі де еселеп өсуде.
Елбасы 2010 жылғы Жолдауында кәсіпкерлікті дамыту мақсатында ұзақ мерзімді
бағдарлама қабылданып, қаржыландыру ісін жүйелендіруді тапсырды. Әлемдік
қаражат тапшылығы тұсында ел кәсіпкерлерін қысылтаяң сәттен шығаруды
көздейтін мұндай шаралар болашақта өз жемісін берері анық.
Елбасының 2011 жылғы Жолдауында шағын және орта бизнесті дамытуға
айрықша көңіл бөлінді. Осы ретте кәсіпкерлерге жеңілдетілген несие беру
мәселесін айтсақ болады. Кәсіпкерлікпен айналысқысы келген адам алғашқыда
несие алуға әрекет жасайтыны белгілі. Болашақ кәсіпкердің кепілге қоятын
мүлкі жоқ болса, тіпті қиын. Жолдауда айтылғандай енді кәсіпті бастау үшін
несие алған адамдарға мемлекет кепіл болатын болды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2011 жылғы
Болашақтың іргесін берге қалаймыз атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауы
аясында Елбасы еліміздің басты мақсаттары мен басымдықтарын айқындап берген
болатын. Жолдау аясындағы ұзақ мерзімді басымдықтардың бірі Қазақстан
азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты болып табылады [1].
Шағын және орта кәсіпкерлік төңірегінде көптеген мәселелердің көтерілуі
оның экономикадағы маңыздылығын дәлелдейді. Статистика агенттігінің
мәліметтерінде республиканың біраз аймақтарында ауыл шаруашылық өнімдерінің
өндірісі мен сауда саласындағы кәсіпкерліктің дамуы байқалғанымен, өндіріс
саласының даму қарқыны төмен екені көрініп отыр. Сонымен қатар, сыртқы
әлемдік ортадағы қаржылық дағдарыстың жүруі Қазақстан экономикасы үшін даму
тұрақтылығын сақтаудағы іс-шараларды іске асыруды қажет етеді [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі
№922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспары бекітілді. Елдің дағдарыстан кейінгі дамуы үшін жағдайлар
жасайтын бірінші кезектегі шаралар іскерлік және инвестициялық ахуалды
жақсартуға, елдің қаржы жүйесін нығайтуға және мемлекеттік басқарудың
тиімділігін арттыруға шоғырландырылады[4].
Өңделген мәселелердің ғылыми және тәжірибелік деңгейі. Әлемдік
тәжірибеде шағын кәсіпкерліктің теориялары мен тәжірбиелік мәселелерін Ж.
Веттонның, П. Друкердің, И. Шумпетердің, Р. Коуздың, К. Макконелдің, Ф.
Хайектің, Р. Хизричтің еңбектерінен және соңғы он жылдықтағы ТМД елдерінің
Л. Абалкин, В. Алехин, Ю. Осипов, В. Радаев, А. Бусыгин сияқты ғалымдарының
ғылыми зерттеулерінен, ал Қазақстан Республикасында М. Кенжегузин, А.
Кошанов, Н. Мамыров, А. Сатыбалдин, А. Есентүгелов, Р. Каренов, О.
Қалдыбаев, О. Сабденов, Ж. Карібжанов, К. Бердалиев, А.Утаров, А.
Көшербаева, А. Тоқсанова, А. Кантарбаева, Б. Исабеков, Т. Нұрымбетов, М.
Касеновтың және Р. Ниязбекованың еңбектерінен көре аламыз.
Бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі жалпы теориялық сипатта
жазылған. Сонымен қатар, шағын және орта кәсіпкерліктің аймақтық сипаттағы
өндірістік, әлеуметтік мәселелерін шешуге арналған ғылыми зерттеулері
жеткілікті дәрежеде емес.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты Қазақстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуының басым
бағыттарын анықтап, әлеуметтік-экономикалық дамуына олардың ықпалын
бағалаудың әдістемелік нұсқауларын дайындау және нақты экономикалық тұрғыда
негізделген тәжірибелік ұсыныстар беру.
Зерттеу мақсатына жету үшін ғылыми жұмыста мынадай міндеттері қойылды:
- нарықтық экономика жағдайында шағын және орта кәсіпорындарды дамыту
бағыттарын зерттеу;
- ҚР – да кәсіпкерлікті дамыту мәселелерін зерттеу;
- өндірістік шағын және орта кәсіпкерліктің шет елдерде даму жағдайының
ерекшеліктері мен артықшылықтарын зерттеу және талдау;
- дағдарыс жағдайында шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына кедергі
келтіріп отырған факторларды анықтап, оларды шешу жолдарын ұсыну;
- шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың іс-шараларын
ғылыми негіздеу бойынша тәжірибелік ұсыныстар жасау;
- қазіргі кездегі отандық кәсіпкерлікті дамыту мәселелері және оларды
шешу жолдарына ұсыныстар жасау т.б.
Зерттеу пәні. Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуындағы көптеген
факторлары жеткіліксіз зерттеліп, терең талдауды қажет етеді. Бұл
мәселелердің, әсіресе, аймақтық тұрғыдан нашар зерттелуі тақырыпты таңдап
алуға, зерттеу пәнін, нысанын және мақсатын анықтауға себеп болды.
Зерттеу объектісі. Эко-Полис АҚ – ң экономикалық жағдайы, 2008-2010
жылдардағы қаржылық жағдайы қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан Республикасы
Президентінің Шаруашылық серіктестігі жайлы және Мемлекеттік кәсіпорын
туралы Жарлығы, Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуының терең зерттелуіне
үлкен үлес қосқан Қазақстанның экономист - ғалымдарының, ТМД елдері мен
шетелдік ғалымдардың еңбектері. Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан халқына Жолдаулары, Парламенттің және Министрлер кабинетінің
басқа да нормативтік құжаттары әдістемелік негіз болды.
Жұмыстың ақпараттық базасы. Қазақстан Республикасының статистика
жөніндегі Агенттігінің, интернет ресурстары, сондай-ақ отандық және шет
елдік ғылыми әдебиеттер мен мерзімдік басылымдарда жарияланған материалдары
зерттеу жұмысының негізгі ақпараттық көзіне айналды.
Ғылыми жаңалықтар:
- шағын және орта кәсіпкерлік қызметтің экономикалық мазмұнын
анықтаудың әдістемелік негіздері;
- шағын және орта кәсіпкерлікті экономикалық-статистикалық талдаудың
әдістемесі;
- шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды болжаудың ұтымды экономикалық-
әлеуметтік үлгісі.
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды жүзеге
асыру қажет:
- мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті барынша қолдау;
- мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
- жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
- кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын жандандыру;
- кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізу кезіндегі қиыншылықтарды жою;
- тексеруші органдар санын қысқарту;
- заңдардың орындалуын қамтамасыз ету, т.б.
Қорғауға шығарылған ұсыныстардың негізгі тұстары:
- кәсіпкерлікті ғылыми тұрғыдан дамытудың түсінігі, көрсеткіштері;
- шаруашылықтардағы кәсіпкерлердің байланыстарын реттеудің экономикалық
механизмінің мазмұны, қалыптастыру жолдары;
- ауыл шаруашылығындағы тауар өндіруші кәсіпкерлердің бір-біріменен
қатынастағы тиімді әдістері, қаржылық қолдау мәселелері;
- аграрлық кәсіпкерлердің материалдық - техникалық жабдықтаудағы,
жоспарлаудағы өзара экономикалық реттеудің бағыттарын жетілдірулері.
Тәжірибелік маңыздылығы: Жүргізілген зерттеу барысында жасалған
қорытындылар, ауыл шаруашылығындағы құрылымдарда еңбек ұйымдастыру, тұрақты
жағдайда өнім өндіруге басқада технологиялық мәселелерді жаңалауға
теориялық-әдістемелік көмектесе отырып, бәсекелестікке қабілетті өнім
өндіруге үлесін қосты. Сондай-ақ жоғарғы оқу орындарында Кәсіпкерлік
экономикасы, Маркетинг, Өндірістегі кәсіпорын, Менеджмент, Қаржы,
Статистика, Агробизнес, Экономикалық теория, Экономиканы мемлекеттік
реттеу, Кәсіпорын экономикасы тағы басқа пәндерін оқытуда пайдалануға
болады.
Зерттеу нәтижелерін апробациялау: Жұмыстың негізгі мазмұны мен
нәтижелері жас ғалымдардың (РһD доктораннтары, магистерлер және
ізденушілер) республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясында баяндалды,
Астана қ., ҚазГЗУ, 2010ж. Зерттелген тақырып бойынша 0,1 және 0,31 ш.б.
жалпы көлеммен 2 ғылыми мақала жарияланды.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен, қорытындыдан және қосымшадан тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Кіріспеде диссертацияның өзектілігі, ғылыми зерттелуі, мақсаты мен
міндеттері, пәні, объектісі, ақпараттық базасы, қорғауға шығарылатын
негізгі тұжырымдар, зерттеудің практикалық маңыздылығы, ерттеу
нәтижелерінің сыналуы мен диссертациялық жұмыстың құрылымы туралы деректер
көрсетілген.
Бірінші бөлім Кәсіпкерлік түсінігі, оның негізгі түрлері және
ұйымдастырушлық нысандары деп аталып бірінші бөлімшесінде кәсіпкерліктің
пайда болуы, дамуы туралы мәселелер қарастырылды.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның
белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік – адамның еркін өмір
сүру түрі. Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады: біреуі – белгілі бір
істің түрі; екіншісі – сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап. [5, 116
б.].
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында
акционерлік банктер іске қосылды[6, 77 б.].
Кәсіпкерлік іс-әрекеттердің бағытына, нақты нәтижесіне байланысты
кәсіпкерліктің мынадай түрлері бар:
1. Өндірістік кәсіпкерлік тұтынушыларға нақты тауар түрін өндіру
немесе қызмет көрсету, өткізу мәселелері бойынша жұмыстарды
орындау болып табылады. Өндірістік кәсіпкерлік материалдық сферада
жүзеге асатындықтан, мынадай түрлерге бөлінеді:
1. өнеркәсіптік, құрылыстық, ауылшаруашылық және т.б. сонымен бірге
кәсіпкерлік өндіріс салалары бойынша әртүрлі болады, мысалы өнеркәсіптік -
машина құрастыру, станок құрастыру және т.б.
2. Коммерциялық – сауда кәсіпкерлігі, мұнда кәсіпкерлер нарықты
зерттеп, сұраныс жағдайын баға деңгейін білуі, соның нәтижесінде
шығынды азайтып, пайданың көп болуын қарастырады.
3. Қаржылық – несиелік кәсіпкерлікте құнды қағаздармен жұмыс істеу,
ұлттық ақша мен валюта курсының байланысын зерттеп білу қажет.
Мұндай кәсіпкерлікпен шұғылданатындар коммерциялық банктер, қаржы
– несиелік компаниялар, қор биржасы, валюттік биржалар, басқа да
мамандандырылған мекемелер.
4. Кеңес беру (консалтинг) кәсіпкерлігі әртүрлі бағыттарда кеңес
беру, үйрету, оқыту курстар ашу арқылы жүзеге асады. Туристік
қызмет кәсіпкерлігі де кеңес беру ісіне қатысты[18, 56 б.].
Кесте 1-Кәсіпорынның ұйымдық түрлері
Кәсіпкерліктің Артықшылығы Олқылығы
түрлері
Бір тұлғалы Ұйымдастырудағы Капиталды көптеп
жекелеген қарапайымдылығы; қызмет тартудағы қиындықтары;
кәсіпорындар жасаудың толық еркіндігі; болған зардаптарға
нарықтық саладағы жауапкершіліктің
мінез-құлқының икемділігі; шексіздігі; барлық
қызметінің құпиялығын сақтау ұйымдық және
мүмкіндігі; барлық табыс басқарушылық
табудағы максимальды іс-әрекеттің
мүдделігі біріктірулігі
қажеттілігі.
Серіктестіктер Басқару бойынша міндеттерді Әріптестердің өзара
бөлу; қаржы тартудағы үлкен өнімсіздігінің
мүмкіндіктер; еркін және ықтималдылығы;
оперативтік іс-әрекеттің сенімсіздік арқасындағы
әріптестермен келісу әлеуметтік-психологиялық
кезіндегі шектеулілігі. комфортсыздық;
Әріптестердің өзара
келіспеушілігінің
арқасындағы бұл түрдің
тұрақсыздығы.
Акционерлік Қосымша капиталды тезірек Басқарудың тым
қоғамдар және кеңірек тарту күрделілігі және оның
мүмкіндігі; корпорация оперативтілігінің
қызметі әртүрлі сала төменділігі;
шеңберіндегі капитал акционерлердің басқаруға
қозғалысының еркіндігі; қатысуы мен бақылау
акционерлердің шектеулі деңгейінің жоғары
жауапкершілігі. еместігі; кәсіби
құпияның ашылу
мүмкіндігі.
Кәсіпкерлік – барлық ресурстарды тиімді пайдалана отырып, тұтынушылар
үшін аса құнды, олардың қажеттілігінен шығатын жаңа тауар өндіру немесе
жаңа жұмыстар орындап, қызмет көрсету арқылы ең жоғары нәтижеге жету.
Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ.
Олар мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар (1-кесте).
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік
қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
- дербестік және тәуелсіздік;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
- жаңашылдық.
Кәсіпкерліктің мәнін ең қысқа, нақты анықтама арқылы түсіндірген Р.
Хизрич: – Бұл – белгілі бір құны бар жаңаны, жаңалықты туғызатын іс-
әрекет. – деді. Ресейлік ғалым – экономист А.В. Бусыгинның көзқарасының да
маңызы зор. оның пікірінше кәсіпкерлік белгілі бір бастамада іскерлік
белсенділікті, нақты іскерлік идеягы (ойды) жүзеге асыруға ұмтылыс деп
түсіндіреді[8, 133 б.].
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамаларында шағын бизнес
жүргізу үлгілері анықталғандықтан болашақ кәсіпкер қай тәсілмен жұмыс
жасауын өзі таңдайды. Заңды тұлғаларды тіркеудің жеңілдетілген түрлері: кез-
келген заңды тұлға мемлекеттік тіркеуінен өткеннен кейін ғана құрылған
болып есептеледі. Мұндай тіркеу ҚР құқығын қорғау министірлігінде не оның
аумақтық құрылымы, облыстық құқық қорғау басқармасында жүзеге асырылады.
Кесте 2-Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің Шағын кәсіпкерлерді тіркеудің
жалпы тәртібі бойынша жеңілдетілген тәртібі бойынша
Тіркеу мерзімі - 15 жұмыс күні Тіркеу мерзімі - 3 жұмыс күні
Тіркеу ақысы - 20 ең аз есептік Тіркеу ақысы - 5 ең аз есептік
көрсеткіш мөлшерінде көрсеткіш мөлшерінде
Керекті құжаттар: Керекті құжаттар
Көрсетілген түрде өтініш Көрсетілген түрде өтініш
Құрылтай құжаттары (шарт, жарғы) Құрылтай құжаттары (шарт, жарғы)
жарғының мөлшерін анықтайтын тіркеу ақысын төлеу туралы құжат
анықтама
заңды тұлғаның тұратын мекен-жайы
туралы анықтама
тіркеу ақысын төлеу туралы құжатжәне де
заңды тұлғаның түріне және бағытына
сәйкес екректі құжаттар.
Мемлекеттік тіркеу шаралары заңды тұлғалардың құрылтай мүшелерінің
санына, істейтін кәсібіне, мүліктік иелігіне қарамай бәріне бір тәртіппен
жүзеге асады. Мемлекеттік тіркеу тәртібі екі түрден тұрады:
а) барлық заңды тұлғаларға бекітілгенжалпы тәртіп бойынша;
б) шағын кәсіпкерлік үшін бекітілген жеңілдетілген мемлекеттік тіркеу.
(1-кесте)
Арнаулы салық түрін қолдану төмендегі шаруашылақ құралдарына жүзеге
аспайды :
– бөлімшелері, өкілділіктері бар заңды тұлғалар;
– өздері құрылтайшы болған және оған тәуелді болып келетін мекемелер
мен акционерлік қоғамдар;
– басқа елді мекендерде құрылымдық бөлімшелері бар салық төлеушілер;
Жеңілдетілген декларация негізінде арнаулы салық түрі шағын
бизнестің төмендегі шарттраға сай болғанда қолданылады:
а) салық мерзімі кезеңінде орташа есептегі жұмыскер саны 25–тен
аспағанда;
б) салық мерзімі кезеңіндегі шектеулі табыс 9 мың теңге болғанда;
Екінші бөлімшесі Кәсіпкерліктің түрлері және атқаратын қызметтері деп
аталып, онда кәсіпкерліктің түрлері мен қызметтері зерттелді.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай
бөлінеді: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері
өзара кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға
керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру.
Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға қарай бөлінеді. Әрбір мүше
өзінің табысына пайданы қосып сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері
серіктестік атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе
бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері
мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
Қазіргі кезде нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірнеше
миллиондаған әр түрлі фирмалар қызмет атқаруда. Осы қаптаған көптүрлі
белгісі бойынша классификациялау қажет (2-кесте).
Келтірілген мәліметтерден көріп отырғанымыздай Қазақстан нарығында
шағын кәсіпорындардың тиімді қызмет етуіне кедергі болып отырған
мәселелердің бірі – салық саясатының жетілмегендігі. Қазақстандағы шағын
және орта бизнесті дамыту факторларын атайтын болсақ онда мына төмендегі
жағдайды көруге болады. Аталған мәселелерді салық заңнамасында шешу үшін
мыналар қажетті болып келеді:
- жаңа өндірістік – инновациялық кәсіпорындарға салық салудың
жеңілдетілген режимін енгізу;
- өндірістік сектордағы кәсіпорындардың несиені өтеу кезінде салық
салу процедурасын қайта қарау;
- ынталандырушы салық режимін орындау жолымен шағын бизнеске жанама
қаржылық талдау көрсету;
- салық саясаты шағын кәсіпкерлік субъектілер санының өсуін
ынталандырушы, жұмыс орындарының өсуіне, өндірілген жұмыстар мен
көрсетілген қызметтердің экономикалық реттеушісі болуы керек[25,
23 б.].
Үшінші бөлімшесінде шағын және орта бизнесті дамытудағы шетел
мемлекеттерінің тәжірибесі анықталды.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез
бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері
әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және
саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс
шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын
кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс
істейді11. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа
міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Ұлыбританиядағы шағын бизнес. Ұлыбритания тәжірибесі көрсетіп
отырғандай, шағын бизнес, өндіріс көлемін ұлғайтуда, тауарлар мен қызметтер
ассортиментін кеңейтуде, өнім сапасын көтеруде маңызды рол ойнайды.
Ұлыбританияда шағын кәсіпкерліктің дамуының үш үлгісі бар: қызмет масштабын
кеңінен статус – квосын сақтай отырып консервациялау; ресми белсенділікті
ақырын кеңейту; шағын кәсіпорындарды орташаға, сосын ірі компанияларға
өзгерту. Көптеген зерттеулер көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпорындар
иелерін біраз бөлігі одан әрі өсуге тырыспайды. Олардың ең басты мақсаты –
тұрақтылықты қамтамасыз ету.
Франциядағы шағын бизнес. Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына
жатқызудың кең таралған қағидаларының бірі – ондағы жұмысшылардың саны.
Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49
адамдар – шағын, 50-499 – орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық
саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің мақсатттарының бірі – шағын фирмаларды
қолдау.
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада
мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі
көтермеледі, бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.
Екінші бөлімі Қазақстан республикасындағы кәсіпкерлік және оның
бағыттарын талдау деп аталып, кәсіпорын мысалы ретінде Эко-Полис АҚ
сақтандыру компаниясы алынды.
Қаржы нарығының банктік емес секторын дамыту мақсатында, сонымен қатар
Мемлекет басшысының Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын жақсарту - мемлекет
саясатының басты мақсаты атты Жолдауын орындау мақсатында Қор ҚР
микрокредиттік ұйымдарды дамыту жөніндегі 2008-2012 жылдарға арналған
шаралар Бағдарламасын әзірлеп, іске асыруда. Бағдарламаның мақсаты елдегі
кредит жүйесінің үшінші деңгейі ретіндегі микроқаржы секторының сапалы
дамуына микрокредиттік ұйымдарға (одан әрі – МКҚ) қаржылай және қаржылай
емес қолдау көрсету арқылы жәрдемдесу.
Кәсіпкерлік дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік
ортаны құру үшін ғана емес, сонымен бірге еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын
мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып
табылады.
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы үшін кез келген жаңа істер кәсіпкерлік
болып табылады. Кәсіпкерлікті ең алдымен өндіріс факторын жеке азаматтар
мен бүкіл қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру жолындағы экономиканың өсу -
өркендеу үшін пайдалану деп түсіну қажет. Қазақстанда кәсіпкерліктің
негізгі қызметі – сапалы өнім өндіріп (немесе қызмет көрсету), оны қажет
етуші тұтынушыларға дейін жеткізіп, соған сай материалдық және моральдық
қайтарымын алу[5].
Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың
дамуы мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БАЛТЕЕВА ЛУИЗА МАҚСАТҚЫЗЫ
ҚР – да кәсіпкерлікті дамыту мәселелері
(Эко-Полис АҚ материалдары негізінде)
Автореферат
Диссертация әлеуметтiк бiлiмдерде магистрдiң академиялық дәрежесiн
ізденуіне
6М050900- Қаржы мамандығы бойынша
Қазақстан Республикасы
Астана, 2011 ж.
Жұмыс Қазақ гуманитарлық-заң университеті Қаржы және есеп
кафедрасында орындалды.
Ғылыми жетекші: э.ғ.к., аға оқытушы Жетесова М.Т.
Ресми оппонент: э.ғ.к., МАИ академигі Жұманова
Б.К.
Қорғау 2011 жылы ___ маусымда сағат 10.00 Қазақ гуманитарлық-заң
университеті мемлекеттік аттестациялық комиссия отырысында өтеді, мекен
жайы: 010000, Астана қ., Қорғалжын тас жолы 8
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Шағын және орта кәсіпкерлік ел
экономикасының негізгі тірегі екені белгілі. Соңғы жылдары осы саланы
қолдау үшін мемлекет тарапынан бөлінетін қаржының көлемі де еселеп өсуде.
Елбасы 2010 жылғы Жолдауында кәсіпкерлікті дамыту мақсатында ұзақ мерзімді
бағдарлама қабылданып, қаржыландыру ісін жүйелендіруді тапсырды. Әлемдік
қаражат тапшылығы тұсында ел кәсіпкерлерін қысылтаяң сәттен шығаруды
көздейтін мұндай шаралар болашақта өз жемісін берері анық.
Елбасының 2011 жылғы Жолдауында шағын және орта бизнесті дамытуға
айрықша көңіл бөлінді. Осы ретте кәсіпкерлерге жеңілдетілген несие беру
мәселесін айтсақ болады. Кәсіпкерлікпен айналысқысы келген адам алғашқыда
несие алуға әрекет жасайтыны белгілі. Болашақ кәсіпкердің кепілге қоятын
мүлкі жоқ болса, тіпті қиын. Жолдауда айтылғандай енді кәсіпті бастау үшін
несие алған адамдарға мемлекет кепіл болатын болды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2011 жылғы
Болашақтың іргесін берге қалаймыз атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауы
аясында Елбасы еліміздің басты мақсаттары мен басымдықтарын айқындап берген
болатын. Жолдау аясындағы ұзақ мерзімді басымдықтардың бірі Қазақстан
азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты болып табылады [1].
Шағын және орта кәсіпкерлік төңірегінде көптеген мәселелердің көтерілуі
оның экономикадағы маңыздылығын дәлелдейді. Статистика агенттігінің
мәліметтерінде республиканың біраз аймақтарында ауыл шаруашылық өнімдерінің
өндірісі мен сауда саласындағы кәсіпкерліктің дамуы байқалғанымен, өндіріс
саласының даму қарқыны төмен екені көрініп отыр. Сонымен қатар, сыртқы
әлемдік ортадағы қаржылық дағдарыстың жүруі Қазақстан экономикасы үшін даму
тұрақтылығын сақтаудағы іс-шараларды іске асыруды қажет етеді [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы ақпанның 1-індегі
№922 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспары бекітілді. Елдің дағдарыстан кейінгі дамуы үшін жағдайлар
жасайтын бірінші кезектегі шаралар іскерлік және инвестициялық ахуалды
жақсартуға, елдің қаржы жүйесін нығайтуға және мемлекеттік басқарудың
тиімділігін арттыруға шоғырландырылады[4].
Өңделген мәселелердің ғылыми және тәжірибелік деңгейі. Әлемдік
тәжірибеде шағын кәсіпкерліктің теориялары мен тәжірбиелік мәселелерін Ж.
Веттонның, П. Друкердің, И. Шумпетердің, Р. Коуздың, К. Макконелдің, Ф.
Хайектің, Р. Хизричтің еңбектерінен және соңғы он жылдықтағы ТМД елдерінің
Л. Абалкин, В. Алехин, Ю. Осипов, В. Радаев, А. Бусыгин сияқты ғалымдарының
ғылыми зерттеулерінен, ал Қазақстан Республикасында М. Кенжегузин, А.
Кошанов, Н. Мамыров, А. Сатыбалдин, А. Есентүгелов, Р. Каренов, О.
Қалдыбаев, О. Сабденов, Ж. Карібжанов, К. Бердалиев, А.Утаров, А.
Көшербаева, А. Тоқсанова, А. Кантарбаева, Б. Исабеков, Т. Нұрымбетов, М.
Касеновтың және Р. Ниязбекованың еңбектерінен көре аламыз.
Бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі жалпы теориялық сипатта
жазылған. Сонымен қатар, шағын және орта кәсіпкерліктің аймақтық сипаттағы
өндірістік, әлеуметтік мәселелерін шешуге арналған ғылыми зерттеулері
жеткілікті дәрежеде емес.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты Қазақстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуының басым
бағыттарын анықтап, әлеуметтік-экономикалық дамуына олардың ықпалын
бағалаудың әдістемелік нұсқауларын дайындау және нақты экономикалық тұрғыда
негізделген тәжірибелік ұсыныстар беру.
Зерттеу мақсатына жету үшін ғылыми жұмыста мынадай міндеттері қойылды:
- нарықтық экономика жағдайында шағын және орта кәсіпорындарды дамыту
бағыттарын зерттеу;
- ҚР – да кәсіпкерлікті дамыту мәселелерін зерттеу;
- өндірістік шағын және орта кәсіпкерліктің шет елдерде даму жағдайының
ерекшеліктері мен артықшылықтарын зерттеу және талдау;
- дағдарыс жағдайында шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына кедергі
келтіріп отырған факторларды анықтап, оларды шешу жолдарын ұсыну;
- шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың іс-шараларын
ғылыми негіздеу бойынша тәжірибелік ұсыныстар жасау;
- қазіргі кездегі отандық кәсіпкерлікті дамыту мәселелері және оларды
шешу жолдарына ұсыныстар жасау т.б.
Зерттеу пәні. Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуындағы көптеген
факторлары жеткіліксіз зерттеліп, терең талдауды қажет етеді. Бұл
мәселелердің, әсіресе, аймақтық тұрғыдан нашар зерттелуі тақырыпты таңдап
алуға, зерттеу пәнін, нысанын және мақсатын анықтауға себеп болды.
Зерттеу объектісі. Эко-Полис АҚ – ң экономикалық жағдайы, 2008-2010
жылдардағы қаржылық жағдайы қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан Республикасы
Президентінің Шаруашылық серіктестігі жайлы және Мемлекеттік кәсіпорын
туралы Жарлығы, Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуының терең зерттелуіне
үлкен үлес қосқан Қазақстанның экономист - ғалымдарының, ТМД елдері мен
шетелдік ғалымдардың еңбектері. Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан халқына Жолдаулары, Парламенттің және Министрлер кабинетінің
басқа да нормативтік құжаттары әдістемелік негіз болды.
Жұмыстың ақпараттық базасы. Қазақстан Республикасының статистика
жөніндегі Агенттігінің, интернет ресурстары, сондай-ақ отандық және шет
елдік ғылыми әдебиеттер мен мерзімдік басылымдарда жарияланған материалдары
зерттеу жұмысының негізгі ақпараттық көзіне айналды.
Ғылыми жаңалықтар:
- шағын және орта кәсіпкерлік қызметтің экономикалық мазмұнын
анықтаудың әдістемелік негіздері;
- шағын және орта кәсіпкерлікті экономикалық-статистикалық талдаудың
әдістемесі;
- шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды болжаудың ұтымды экономикалық-
әлеуметтік үлгісі.
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды жүзеге
асыру қажет:
- мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті барынша қолдау;
- мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
- жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
- кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын жандандыру;
- кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізу кезіндегі қиыншылықтарды жою;
- тексеруші органдар санын қысқарту;
- заңдардың орындалуын қамтамасыз ету, т.б.
Қорғауға шығарылған ұсыныстардың негізгі тұстары:
- кәсіпкерлікті ғылыми тұрғыдан дамытудың түсінігі, көрсеткіштері;
- шаруашылықтардағы кәсіпкерлердің байланыстарын реттеудің экономикалық
механизмінің мазмұны, қалыптастыру жолдары;
- ауыл шаруашылығындағы тауар өндіруші кәсіпкерлердің бір-біріменен
қатынастағы тиімді әдістері, қаржылық қолдау мәселелері;
- аграрлық кәсіпкерлердің материалдық - техникалық жабдықтаудағы,
жоспарлаудағы өзара экономикалық реттеудің бағыттарын жетілдірулері.
Тәжірибелік маңыздылығы: Жүргізілген зерттеу барысында жасалған
қорытындылар, ауыл шаруашылығындағы құрылымдарда еңбек ұйымдастыру, тұрақты
жағдайда өнім өндіруге басқада технологиялық мәселелерді жаңалауға
теориялық-әдістемелік көмектесе отырып, бәсекелестікке қабілетті өнім
өндіруге үлесін қосты. Сондай-ақ жоғарғы оқу орындарында Кәсіпкерлік
экономикасы, Маркетинг, Өндірістегі кәсіпорын, Менеджмент, Қаржы,
Статистика, Агробизнес, Экономикалық теория, Экономиканы мемлекеттік
реттеу, Кәсіпорын экономикасы тағы басқа пәндерін оқытуда пайдалануға
болады.
Зерттеу нәтижелерін апробациялау: Жұмыстың негізгі мазмұны мен
нәтижелері жас ғалымдардың (РһD доктораннтары, магистерлер және
ізденушілер) республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясында баяндалды,
Астана қ., ҚазГЗУ, 2010ж. Зерттелген тақырып бойынша 0,1 және 0,31 ш.б.
жалпы көлеммен 2 ғылыми мақала жарияланды.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен, қорытындыдан және қосымшадан тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Кіріспеде диссертацияның өзектілігі, ғылыми зерттелуі, мақсаты мен
міндеттері, пәні, объектісі, ақпараттық базасы, қорғауға шығарылатын
негізгі тұжырымдар, зерттеудің практикалық маңыздылығы, ерттеу
нәтижелерінің сыналуы мен диссертациялық жұмыстың құрылымы туралы деректер
көрсетілген.
Бірінші бөлім Кәсіпкерлік түсінігі, оның негізгі түрлері және
ұйымдастырушлық нысандары деп аталып бірінші бөлімшесінде кәсіпкерліктің
пайда болуы, дамуы туралы мәселелер қарастырылды.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның
белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік – адамның еркін өмір
сүру түрі. Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады: біреуі – белгілі бір
істің түрі; екіншісі – сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап. [5, 116
б.].
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында
акционерлік банктер іске қосылды[6, 77 б.].
Кәсіпкерлік іс-әрекеттердің бағытына, нақты нәтижесіне байланысты
кәсіпкерліктің мынадай түрлері бар:
1. Өндірістік кәсіпкерлік тұтынушыларға нақты тауар түрін өндіру
немесе қызмет көрсету, өткізу мәселелері бойынша жұмыстарды
орындау болып табылады. Өндірістік кәсіпкерлік материалдық сферада
жүзеге асатындықтан, мынадай түрлерге бөлінеді:
1. өнеркәсіптік, құрылыстық, ауылшаруашылық және т.б. сонымен бірге
кәсіпкерлік өндіріс салалары бойынша әртүрлі болады, мысалы өнеркәсіптік -
машина құрастыру, станок құрастыру және т.б.
2. Коммерциялық – сауда кәсіпкерлігі, мұнда кәсіпкерлер нарықты
зерттеп, сұраныс жағдайын баға деңгейін білуі, соның нәтижесінде
шығынды азайтып, пайданың көп болуын қарастырады.
3. Қаржылық – несиелік кәсіпкерлікте құнды қағаздармен жұмыс істеу,
ұлттық ақша мен валюта курсының байланысын зерттеп білу қажет.
Мұндай кәсіпкерлікпен шұғылданатындар коммерциялық банктер, қаржы
– несиелік компаниялар, қор биржасы, валюттік биржалар, басқа да
мамандандырылған мекемелер.
4. Кеңес беру (консалтинг) кәсіпкерлігі әртүрлі бағыттарда кеңес
беру, үйрету, оқыту курстар ашу арқылы жүзеге асады. Туристік
қызмет кәсіпкерлігі де кеңес беру ісіне қатысты[18, 56 б.].
Кесте 1-Кәсіпорынның ұйымдық түрлері
Кәсіпкерліктің Артықшылығы Олқылығы
түрлері
Бір тұлғалы Ұйымдастырудағы Капиталды көптеп
жекелеген қарапайымдылығы; қызмет тартудағы қиындықтары;
кәсіпорындар жасаудың толық еркіндігі; болған зардаптарға
нарықтық саладағы жауапкершіліктің
мінез-құлқының икемділігі; шексіздігі; барлық
қызметінің құпиялығын сақтау ұйымдық және
мүмкіндігі; барлық табыс басқарушылық
табудағы максимальды іс-әрекеттің
мүдделігі біріктірулігі
қажеттілігі.
Серіктестіктер Басқару бойынша міндеттерді Әріптестердің өзара
бөлу; қаржы тартудағы үлкен өнімсіздігінің
мүмкіндіктер; еркін және ықтималдылығы;
оперативтік іс-әрекеттің сенімсіздік арқасындағы
әріптестермен келісу әлеуметтік-психологиялық
кезіндегі шектеулілігі. комфортсыздық;
Әріптестердің өзара
келіспеушілігінің
арқасындағы бұл түрдің
тұрақсыздығы.
Акционерлік Қосымша капиталды тезірек Басқарудың тым
қоғамдар және кеңірек тарту күрделілігі және оның
мүмкіндігі; корпорация оперативтілігінің
қызметі әртүрлі сала төменділігі;
шеңберіндегі капитал акционерлердің басқаруға
қозғалысының еркіндігі; қатысуы мен бақылау
акционерлердің шектеулі деңгейінің жоғары
жауапкершілігі. еместігі; кәсіби
құпияның ашылу
мүмкіндігі.
Кәсіпкерлік – барлық ресурстарды тиімді пайдалана отырып, тұтынушылар
үшін аса құнды, олардың қажеттілігінен шығатын жаңа тауар өндіру немесе
жаңа жұмыстар орындап, қызмет көрсету арқылы ең жоғары нәтижеге жету.
Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ.
Олар мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар (1-кесте).
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік
қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
- дербестік және тәуелсіздік;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
- жаңашылдық.
Кәсіпкерліктің мәнін ең қысқа, нақты анықтама арқылы түсіндірген Р.
Хизрич: – Бұл – белгілі бір құны бар жаңаны, жаңалықты туғызатын іс-
әрекет. – деді. Ресейлік ғалым – экономист А.В. Бусыгинның көзқарасының да
маңызы зор. оның пікірінше кәсіпкерлік белгілі бір бастамада іскерлік
белсенділікті, нақты іскерлік идеягы (ойды) жүзеге асыруға ұмтылыс деп
түсіндіреді[8, 133 б.].
Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамаларында шағын бизнес
жүргізу үлгілері анықталғандықтан болашақ кәсіпкер қай тәсілмен жұмыс
жасауын өзі таңдайды. Заңды тұлғаларды тіркеудің жеңілдетілген түрлері: кез-
келген заңды тұлға мемлекеттік тіркеуінен өткеннен кейін ғана құрылған
болып есептеледі. Мұндай тіркеу ҚР құқығын қорғау министірлігінде не оның
аумақтық құрылымы, облыстық құқық қорғау басқармасында жүзеге асырылады.
Кесте 2-Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу тәртібі
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудің Шағын кәсіпкерлерді тіркеудің
жалпы тәртібі бойынша жеңілдетілген тәртібі бойынша
Тіркеу мерзімі - 15 жұмыс күні Тіркеу мерзімі - 3 жұмыс күні
Тіркеу ақысы - 20 ең аз есептік Тіркеу ақысы - 5 ең аз есептік
көрсеткіш мөлшерінде көрсеткіш мөлшерінде
Керекті құжаттар: Керекті құжаттар
Көрсетілген түрде өтініш Көрсетілген түрде өтініш
Құрылтай құжаттары (шарт, жарғы) Құрылтай құжаттары (шарт, жарғы)
жарғының мөлшерін анықтайтын тіркеу ақысын төлеу туралы құжат
анықтама
заңды тұлғаның тұратын мекен-жайы
туралы анықтама
тіркеу ақысын төлеу туралы құжатжәне де
заңды тұлғаның түріне және бағытына
сәйкес екректі құжаттар.
Мемлекеттік тіркеу шаралары заңды тұлғалардың құрылтай мүшелерінің
санына, істейтін кәсібіне, мүліктік иелігіне қарамай бәріне бір тәртіппен
жүзеге асады. Мемлекеттік тіркеу тәртібі екі түрден тұрады:
а) барлық заңды тұлғаларға бекітілгенжалпы тәртіп бойынша;
б) шағын кәсіпкерлік үшін бекітілген жеңілдетілген мемлекеттік тіркеу.
(1-кесте)
Арнаулы салық түрін қолдану төмендегі шаруашылақ құралдарына жүзеге
аспайды :
– бөлімшелері, өкілділіктері бар заңды тұлғалар;
– өздері құрылтайшы болған және оған тәуелді болып келетін мекемелер
мен акционерлік қоғамдар;
– басқа елді мекендерде құрылымдық бөлімшелері бар салық төлеушілер;
Жеңілдетілген декларация негізінде арнаулы салық түрі шағын
бизнестің төмендегі шарттраға сай болғанда қолданылады:
а) салық мерзімі кезеңінде орташа есептегі жұмыскер саны 25–тен
аспағанда;
б) салық мерзімі кезеңіндегі шектеулі табыс 9 мың теңге болғанда;
Екінші бөлімшесі Кәсіпкерліктің түрлері және атқаратын қызметтері деп
аталып, онда кәсіпкерліктің түрлері мен қызметтері зерттелді.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай
бөлінеді: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері
өзара кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға
керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру.
Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға қарай бөлінеді. Әрбір мүше
өзінің табысына пайданы қосып сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері
серіктестік атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе
бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері
мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
Қазіргі кезде нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірнеше
миллиондаған әр түрлі фирмалар қызмет атқаруда. Осы қаптаған көптүрлі
белгісі бойынша классификациялау қажет (2-кесте).
Келтірілген мәліметтерден көріп отырғанымыздай Қазақстан нарығында
шағын кәсіпорындардың тиімді қызмет етуіне кедергі болып отырған
мәселелердің бірі – салық саясатының жетілмегендігі. Қазақстандағы шағын
және орта бизнесті дамыту факторларын атайтын болсақ онда мына төмендегі
жағдайды көруге болады. Аталған мәселелерді салық заңнамасында шешу үшін
мыналар қажетті болып келеді:
- жаңа өндірістік – инновациялық кәсіпорындарға салық салудың
жеңілдетілген режимін енгізу;
- өндірістік сектордағы кәсіпорындардың несиені өтеу кезінде салық
салу процедурасын қайта қарау;
- ынталандырушы салық режимін орындау жолымен шағын бизнеске жанама
қаржылық талдау көрсету;
- салық саясаты шағын кәсіпкерлік субъектілер санының өсуін
ынталандырушы, жұмыс орындарының өсуіне, өндірілген жұмыстар мен
көрсетілген қызметтердің экономикалық реттеушісі болуы керек[25,
23 б.].
Үшінші бөлімшесінде шағын және орта бизнесті дамытудағы шетел
мемлекеттерінің тәжірибесі анықталды.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез
бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері
әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және
саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс
шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын
кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс
істейді11. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа
міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Ұлыбританиядағы шағын бизнес. Ұлыбритания тәжірибесі көрсетіп
отырғандай, шағын бизнес, өндіріс көлемін ұлғайтуда, тауарлар мен қызметтер
ассортиментін кеңейтуде, өнім сапасын көтеруде маңызды рол ойнайды.
Ұлыбританияда шағын кәсіпкерліктің дамуының үш үлгісі бар: қызмет масштабын
кеңінен статус – квосын сақтай отырып консервациялау; ресми белсенділікті
ақырын кеңейту; шағын кәсіпорындарды орташаға, сосын ірі компанияларға
өзгерту. Көптеген зерттеулер көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпорындар
иелерін біраз бөлігі одан әрі өсуге тырыспайды. Олардың ең басты мақсаты –
тұрақтылықты қамтамасыз ету.
Франциядағы шағын бизнес. Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына
жатқызудың кең таралған қағидаларының бірі – ондағы жұмысшылардың саны.
Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49
адамдар – шағын, 50-499 – орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық
саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің мақсатттарының бірі – шағын фирмаларды
қолдау.
Кәсіпкерліктің халықаралық тәжірибесі көрсеткендей, өтпелі экономикада
мемлекет, ережеге сәйкес, тек жаңа басталған сауда кәсіпкерлігі
көтермеледі, бұл өндіріс саласындағы қызметті тиімсіз қалдырды.
Екінші бөлімі Қазақстан республикасындағы кәсіпкерлік және оның
бағыттарын талдау деп аталып, кәсіпорын мысалы ретінде Эко-Полис АҚ
сақтандыру компаниясы алынды.
Қаржы нарығының банктік емес секторын дамыту мақсатында, сонымен қатар
Мемлекет басшысының Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын жақсарту - мемлекет
саясатының басты мақсаты атты Жолдауын орындау мақсатында Қор ҚР
микрокредиттік ұйымдарды дамыту жөніндегі 2008-2012 жылдарға арналған
шаралар Бағдарламасын әзірлеп, іске асыруда. Бағдарламаның мақсаты елдегі
кредит жүйесінің үшінші деңгейі ретіндегі микроқаржы секторының сапалы
дамуына микрокредиттік ұйымдарға (одан әрі – МКҚ) қаржылай және қаржылай
емес қолдау көрсету арқылы жәрдемдесу.
Кәсіпкерлік дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік
ортаны құру үшін ғана емес, сонымен бірге еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын
мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып
табылады.
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы үшін кез келген жаңа істер кәсіпкерлік
болып табылады. Кәсіпкерлікті ең алдымен өндіріс факторын жеке азаматтар
мен бүкіл қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру жолындағы экономиканың өсу -
өркендеу үшін пайдалану деп түсіну қажет. Қазақстанда кәсіпкерліктің
негізгі қызметі – сапалы өнім өндіріп (немесе қызмет көрсету), оны қажет
етуші тұтынушыларға дейін жеткізіп, соған сай материалдық және моральдық
қайтарымын алу[5].
Қазақстан Республикасының территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың
дамуы мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz