Халық педагогикасының ғылыми- теориялық негізі
1. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары.
2. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
3. Халық педагогикасындағы тәрбие әдістері.
4. Халық педагогикасындағы халық тәрбиешілері.
I. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары
2. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
3. Халық педагогикасындағы тәрбие әдістері.
4. Халық педагогикасындағы халық тәрбиешілері.
I. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары
Қазақ халқы арнайы бала тәрбиесімен айналысатын қоғамдық орындары болмасада, өз ұрпағыы бесікте жатқан кезінен бастап-ақ, өлен-жыр мен әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге нық басқаннан-ақ қоршаған ортаның құпиясын ғылыми тұрғыдан сезініп білмеседе, жапан түзде жолсыз жерлермен жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап жол тауып, қаршадайынан-ақ есіту, көру сезімдері шынығып, алыстағыны болжайтын, жоғалғанды табатын ізшілде, құралайды көзге атып түсіретін мерген де болған.
Мақсаты - бүгінгі тәрбие мен білім берудің көптеген көкейкесті мәселелерін халықтың педагогикалық творчествалықпен дамыту негізінде шешуге болатындығы жайлы студенттердің, мектеп мұғалімдерінің түсінігін қалыптастыру, халықтың педагогикалық тәжірибесіне мұғалімдер маманды-ғына дайындаудың аса қажетті мазмұндық компонент ретіндегі көзкарасының қалыптасуына ықпал ету.
Халық педагогикасында баланың дамуына ықпал ететін тәрбие факторлары мыналар:
1. Табиғат. Оның әрбір бөлігі-тәрбиенің көзі.
Ол адамға көрінетін, көрінбейтін әсерлер арқылы беріледі. Халық табиғаттың тәрбиелік әсерін поэзия тілімен бейнелеген.
Табиғат - халықтық тәрбиенің қозғаушы күштері, жетілген адам тұлғасы жайлы түсінікті туғызушы факторлардың бірі болып табылады. Табиғаттың ықпалы педагогикалық процеске саналылық элементін енгізді, жетілу жайлы ойды кеңейтті, нәтижесінде кемелдену ұғымы туды.
Табиғатпен объективті үйлесімділіктің субъективті де жағы бар:
Біріншіден, денсаулықтың нығаюына көмектеседі;
Екіншіден, балалардың ақыл-ойы дамуына игі әсер етеді.
Табиғатпен және оның аясында өтіп жатқан өмірмен жанасу арқылы оны жақсы үйретуші, ұстаз деп таниды. Мұндағы қандайда бір құбылысты бақылауға беріледі және қоршаған дүние жайлы қызғылықты мәліметтер алады.
Мақсаты - бүгінгі тәрбие мен білім берудің көптеген көкейкесті мәселелерін халықтың педагогикалық творчествалықпен дамыту негізінде шешуге болатындығы жайлы студенттердің, мектеп мұғалімдерінің түсінігін қалыптастыру, халықтың педагогикалық тәжірибесіне мұғалімдер маманды-ғына дайындаудың аса қажетті мазмұндық компонент ретіндегі көзкарасының қалыптасуына ықпал ету.
Халық педагогикасында баланың дамуына ықпал ететін тәрбие факторлары мыналар:
1. Табиғат. Оның әрбір бөлігі-тәрбиенің көзі.
Ол адамға көрінетін, көрінбейтін әсерлер арқылы беріледі. Халық табиғаттың тәрбиелік әсерін поэзия тілімен бейнелеген.
Табиғат - халықтық тәрбиенің қозғаушы күштері, жетілген адам тұлғасы жайлы түсінікті туғызушы факторлардың бірі болып табылады. Табиғаттың ықпалы педагогикалық процеске саналылық элементін енгізді, жетілу жайлы ойды кеңейтті, нәтижесінде кемелдену ұғымы туды.
Табиғатпен объективті үйлесімділіктің субъективті де жағы бар:
Біріншіден, денсаулықтың нығаюына көмектеседі;
Екіншіден, балалардың ақыл-ойы дамуына игі әсер етеді.
Табиғатпен және оның аясында өтіп жатқан өмірмен жанасу арқылы оны жақсы үйретуші, ұстаз деп таниды. Мұндағы қандайда бір құбылысты бақылауға беріледі және қоршаған дүние жайлы қызғылықты мәліметтер алады.
1. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы (оқу құралы) - Алматы."Санат" 2001-320 б.
2. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы (оқу құралы). Алматы: Рауан, 1998 - 128 б.
3. Әбілова З.Ә., Қалиева К.М. этнопедагогика оқулығы. Алматы. 1999 — 394 б.
4. Хасменов Б. Ана тілінің даму тарихы мен әлеуметгік мәні. Алматы, 1993.
5. Табылдиев Ә. Тәрбие өрнектері. Алматы., 1989.
6. Қазақ энциклопедиясы. Төрт томдық Алматы, 1985-1989.
7. Ахметов Ш. Қазақ балаларын халық дәстүрлері арқылы тәрбиелеу. А, 1966.
8. Волков Г.Н. Этнопедагогика. Чебоксары, 1974.
9. Қожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. Алматы, 1993.
10. Антология педагогической мысли Казахстана. Сост. К.Б.Жарықбаев, С.К.Қалиев Алматы "Рауан", 1995 - 512 б.
11. ҚСЭ 11-т. А., 1977, 189-190 беттер.
12. Төлеби, Қазыбек би, Әйтеке би, жинақтар А, 1994.
13. Ақсандық, көк сандық. Жинақ, 1989.
14. С.Садырбаев. қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы, 1977.
2. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы (оқу құралы). Алматы: Рауан, 1998 - 128 б.
3. Әбілова З.Ә., Қалиева К.М. этнопедагогика оқулығы. Алматы. 1999 — 394 б.
4. Хасменов Б. Ана тілінің даму тарихы мен әлеуметгік мәні. Алматы, 1993.
5. Табылдиев Ә. Тәрбие өрнектері. Алматы., 1989.
6. Қазақ энциклопедиясы. Төрт томдық Алматы, 1985-1989.
7. Ахметов Ш. Қазақ балаларын халық дәстүрлері арқылы тәрбиелеу. А, 1966.
8. Волков Г.Н. Этнопедагогика. Чебоксары, 1974.
9. Қожахметова К.Ж. Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық мәселелері. Алматы, 1993.
10. Антология педагогической мысли Казахстана. Сост. К.Б.Жарықбаев, С.К.Қалиев Алматы "Рауан", 1995 - 512 б.
11. ҚСЭ 11-т. А., 1977, 189-190 беттер.
12. Төлеби, Қазыбек би, Әйтеке би, жинақтар А, 1994.
13. Ақсандық, көк сандық. Жинақ, 1989.
14. С.Садырбаев. қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы, 1977.
Халық педагогикасының ғылыми- теориялық негізі
Жоспары:
1. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары.
2. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
3. Халық педагогикасындағы тәрбие әдістері.
4. Халық педагогикасындағы халық тәрбиешілері.
I. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары
Қазақ халқы арнайы бала тәрбиесімен айналысатын қоғамдық орындары
болмасада, өз ұрпағыы бесікте жатқан кезінен бастап-ақ, өлен-жыр мен
әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге
нық басқаннан-ақ қоршаған ортаның құпиясын ғылыми тұрғыдан сезініп
білмеседе, жапан түзде жолсыз жерлермен жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап
жол тауып, қаршадайынан-ақ есіту, көру сезімдері шынығып, алыстағыны
болжайтын, жоғалғанды табатын ізшілде, құралайды көзге атып түсіретін
мерген де болған.
Мақсаты - бүгінгі тәрбие мен білім берудің көптеген көкейкесті
мәселелерін халықтың педагогикалық творчествалықпен дамыту негізінде шешуге
болатындығы жайлы студенттердің, мектеп мұғалімдерінің түсінігін
қалыптастыру, халықтың педагогикалық тәжірибесіне мұғалімдер маманды-ғына
дайындаудың аса қажетті мазмұндық компонент ретіндегі көзкарасының
қалыптасуына ықпал ету.
Халық педагогикасында баланың дамуына ықпал ететін тәрбие факторлары
мыналар:
1. Табиғат. Оның әрбір бөлігі-тәрбиенің көзі.
Ол адамға көрінетін, көрінбейтін әсерлер арқылы беріледі. Халық
табиғаттың тәрбиелік әсерін поэзия тілімен бейнелеген.
Табиғат - халықтық тәрбиенің қозғаушы күштері, жетілген адам тұлғасы
жайлы түсінікті туғызушы факторлардың бірі болып табылады. Табиғаттың
ықпалы педагогикалық процеске саналылық элементін енгізді, жетілу жайлы
ойды кеңейтті, нәтижесінде кемелдену ұғымы туды.
Табиғатпен объективті үйлесімділіктің субъективті де жағы бар:
Біріншіден, денсаулықтың нығаюына көмектеседі;
Екіншіден, балалардың ақыл-ойы дамуына игі әсер етеді.
Табиғатпен және оның аясында өтіп жатқан өмірмен жанасу арқылы оны
жақсы үйретуші, ұстаз деп таниды. Мұндағы қандайда бір құбылысты бақылауға
беріледі және қоршаған дүние жайлы қызғылықты мәліметтер алады.
Табиғат-тұлғаның барлық жағынан қалыптасуына ықпал етеді, дене күштерін
дамытады, ерік пен мінезді шыңдайды, еңбек сүйгіштігін, көркемдік талғамын
жетілдіреді. яғни, табиғатпен үйлесімділік үлкендердің сапалы педагогикалық
әрекеті жағдайындағы оны сырттай қарау және түсіндіру ғана емес, сондай-ақ
оны белсенділікпен қайта өзгертуге қабілет-тілік.
2. Ана тілі. Ол - тәрбиенің басты құралы, ұлттық сананы
қалыптастырудың, дамытудың негізі. "Өнер алды қызыл тіл" деп ұққан ата-
бабамыз "от тілді, орақ ауызды" ділмәр шешендердің өсиет сөздерін, табан
аузында тақпақтап айтқан мақал-мәтел афоризм сөздері мен ақындардың терме,
толғауларын жазу-сызусыз жаттап, жадында сақтап, қаз қалпында біздің
дәуірімізге жеткізген. Оның себебі - аталы сөздердің өміршеңдігінде жатыр.
Асыл сөзің қоғамдағы тәрбиелік мәніне ертеден ерекше назар аударып,
"Ақылдың көзі - аталар сөзі" деп ұққан бабаларымыз сөйлей білуді өлмес
өнер, асыл мұра бағалаған.
Ақылдың көзі – логикалық дұрыс ойда жатыр. Логикалық жүйемен ойлау білу
- дұрыс жүйелеп сөйлеу білуге жетектейтін жол, сөйлеу мәдениетінің алғашқы
баспалдағы.
"Тіл мен ойлау - еңбектің жемісі. Тіл ойдың сыртқа шыққан көрінісі" -
дехі К.Маркс текке айтпаған. Сөйлеу мәдениетін жетілдірмейінше, ақыл-ой
парасаты қалыптаспайды. Яғни, дұрыс сөйлеу білу дегеніміз - дұрыс ойлау
білу, ал ол логика мен этнолингвистиканың бірлігінен туындайды. Тіл -
мәдениетпен қатар өсіп, өркендейтін қоғамдық құбылыс.
Ұлттық сана сезімнің өсуі мен өшуі, бір жағынан, ана тілдің тағдырын
анықтаса, екінші жағынан, ана тілдің даму дәрежесі ұлттық сана-сезім
деңгейінің өлшеуіші болып есептеледі.
Әдебиетші-ғалым Ж.Аймауытовтың "Тәрбиеге жетекші" деген еңбегінде: ана
тілі — халық болып жаралғаннан бергі жан дүниесінің айнасы, өсіп, өніп,
түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі...
Жүректің терең сырларын, жанның барлық толқындарын тұқымнан-тұқымға
жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы - сол халықтың тілі деген болатын.
Кезінде Ахмет Байтұрсыновтың да: "Сөзі тілі жоғалған жұрттың өзі де
жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін
аздыруға тырысады", - дегең ұлағатты ойы бүгінге дейін мән -мағынасын
жоғалтқан жоқ.
3. Дін. Халық дінді ерекше пайдаланған. Себебі ол арқылы адамның бойына
ізгілік қасиеттерді қалыптастыру өте қолайлы. Казіргі кезде діннің
тәрбиелік ролі жөнінде көптеген еңбектер жарық көруде. Сол еңбектердің бірі
ретінде Мұхтар Ақынның "Бес анық" атты еңбегін жастарды тәрбиелеудің
идеологиялық құралы ретінде пайдалануға болады.
Мұхтар Ақын: Қандай халық болмасын, өзінің тарихи тағдырына байланысты
дінді белгілі бір идеологиялық сананы тәрбиелеуші құрал ретінде өзінің
бойына қабылдап алған. Біздің қазақ халқының тарихи тағдыры ислам дінімен
байланысты. Ислам діні-біздің ұлт болып қалыптасуымызға, халық болып
тәртіпті, тәрбиелі ел болып өмір сүруімізге қызмет еткен дін.
Бүгінгі таңда халықтың тәрбиемізге ислам дініндегі екі нәрсе сәйкес
келеді:
Біріншісі - Иман. Адам баласының иманжузділігі, өзінің жеке басының
тәрбиелігі, оның жүректен шығып жататын нәрсе екенін сезіну өте қажетті
дүние. Иман дегеніміз иманжүзділік сеніммен байланысты. Діннің құатты,
күшті жері адамның бойыңда сенім деген сезімді тәрбиелеу. Бұл діннің
прогрессивтік тәрбиелік мәні болып табылады.
Екіншісі - шариғат. Мұның өзі адамаралық қарым-қатынаста жалпы
заңдылықтар болу керек дегенді білдіреді. Қазақ даласында шашырап жатқан
көшпелі халқымыз белгілі бір тәртіпке келіп, жинақтаған. Соның нәтижесінде
бұрынғы адамдарда иманжүзділік пен тәртіптілік молырақ болған. Ал қазір
қоғамда иманжүзділік, тәртіп төмендігін мойындаған жоқ.
Дін туралы - Мұхаммед Ғалиссаламның тағы бір айтып кеткені - білімді,
ғылымды қабылдайтын адамға ғана түсіндіру керек "Кещеге айтқан сөз шығын"
дегендей қабылдамайтын адамға көңілімізде жүрген жақсы ойларды, айтсақ,
онда қабылдаушы адам емес, айтушы адам күнәкер екенін айтып кеткенде
пайғамбарымыз екенін білген жөн.
Екінші бір жағдай дінде фәнимен бақи екеуін шендестіріп, адамды сол
бағытта тәрбиелейді. фәни дегеніміз - арабтың сөзі "Тұрақсыз, уақытша"
деген мағына. Ал, "бақиды" аударғанда "тұрақты, мәңгілік" деген сөздерді
білдіреді. Олай болса, о дүниеміз — мәңгілік мекеніміз деген ойды
білдіреді. Адам баласын тәрбиелеу үшін, адамды сескендіретін, ойландыратын
терең күштер бар болуы керек адамға тәрбиелік әсер қалдыру үшін ол өзінен
биік, оған күші жетпейтін нәрселер төңірегінде болса, ықпал болмақ. Сондай
күшті дін ойлап тапқан ол Бақи, о дүние мұның күштілігі - имандылығында.
Біріншіден, о дүниеге адамдар көз алдымызда кетіп жатады, ата
бабаларымыз жатыр, күні ертең сол жерге, өзімізде сол жерге баратынымызды
терең сезінеміз, діннің күші арқылы жаннат пен дозақ деген ұғымдар пайда
болды.
Екіншіден, бақиға байланысты айтылатын нәрсе, ол мәңгілік. Адам баласы
бұл дүниеден кеткеннен кейін із түссіз болып кетсе - ол бақытсыздық.
Бақыттылық дегеніміз адам баласынан жанын ғана алып кетпей, фәниден
өткеннен кейін өзінің артына мол мұра қалдырып, мәңгілік жасауына
мүмкіндігі бар. Абай айтқандай:
"Көп адам дүниеге бой алдырған, Бой алдырыи, аяғын көп шалдырған Өлді
деуге сияма, ойландыршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған" деген артында сөз
қалдырған, мәңгілік жасайды дегеннің өзінше терең сыр жатыр. Мұнда
философиялық, психологиялық, моралдық, дүниетанымдық ең қажеттісі-
тәрбиелеушілік күші діннің имандылығы да осында.
Сөйтіп, қорыта келе, Мұхтар Арын, дінді ұлттық рухтандыратын, ұлттың -
өзіндік мыңдаған жылдар бойына жинаған қасиеттерін байыта түсетін, кенде,
кемел қосымша құрал деп түсінген жөн - дейді. (Мұхтар Арын "Бес анық",
"Арыс" баспасы, Алматы, 1996, 27 б.).
ІІ. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
Халықта адамды тәрбиелеуде ғасырлар бойы қалыптасқан қағидалардың
жиынтығы бар. (Халықтық педагогикада сол қағидалар халықтың тәрбие
қағидалары арқылы көрінеді.)
• Халықтық тәрбиедегі басшылыққа алынатын қағидалардың қалыптасқан
жиынтығы халықтық тәрбиелеу қағидалары деп аталады. Бұл қағидалары тәрбиеде
басшылыққа алу тәрбие дәстүріне тікелей байланысты.
1. Келер ұрпақгың ақылды, намысқор, арлы, өміршең азамат болуын тілеу.
Халық мектебінің есігі сәбидің алғаш дүниеге келген күнінен бастап
айқара ашылады, ол белгілі мақсат - тілекпен байланысты туындайды.
2. Баланы жастайынан еңбек сүйгіш, елгезек азамат етіп тәрбиелеу. Еңбек
қағидаларын жастардың бойына сіңіру отбасындағы еңбектің қарапайым
түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен ұштасқан.
3. "Дені саудың - жаны сау", "Бірінші байлық -денсаулық", "Ауру -
астан" деп, рухани материалдық байлықгың тәрбиенің негізін жеке бастың,
яғни тәннің саулығына байланысты қарастырған.
4. Адамгершілік қасиеттерді баланың бойына дарыту, ізгілікке,
имандылыққа, адалдыққа тәрбиелеу, ар - ожданды қастерлеу. "Жаным-арымның
садағасы".
5. Гуманизм мен патриотизм - халықтық тәрбие қағидаларының басты
қағидаларының бірі. "Отан отбасынан басталады", "Атаның баласы болма,
адамның баласы бол", . "Ел үшін еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды",
"Өнер мен ғылым-тіршіліктің тұтқасы, өмірдің шамшырағы".
1. Тәрбиенің халықтығы – тәрбие халықтық сипатқа ие болғанда ғана
өзінің мақсатына жетеді. Тербие дәрменсіз болмау үшін ол халықтық болуы
керек, себебі оның негізі түп тамыры-халық даналығында.
2. Табиғилығы - мұнда ұлттық ерекшіліктерді, әсіресе табиғат
ерекшеліктерін ескеріп, пайдалануға негізделген.
3. Мәденилік - ол халықтың мәдени мұрасы арқылы көрінеді. Ал халықтың
мәдени мұрасы оның өз әдебиетінде, өнерінде, тарихында, педагогикалык және
психологиялық ой-пікірінде бейнеленген.
4. Өмірмен байланыстылық - халықтық тәрбиенің сол халықтың өмірінен
алынды.
5. Еңбек арқылы тәрбиелеу - бұл қағида бірінші орында тұрады.
6. "Сегіз қарлы, бір сырлы"мінезі майда, ары таза, тәні сау.
7. Ұрпақтың өнегелі - өнерлі болуы. "Білегі мықты бірді жығады Білімі
мықты мыңды жығады "
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары:
1. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары.
2. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
3. Халық педагогикасындағы тәрбие әдістері.
4. Халық педагогикасындағы халық тәрбиешілері.
I. Халық педагогикасындағы тәрбие факторлары
Қазақ халқы арнайы бала тәрбиесімен айналысатын қоғамдық орындары
болмасада, өз ұрпағыы бесікте жатқан кезінен бастап-ақ, өлен-жыр мен
әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп отырған. Бала аяғын жерге
нық басқаннан-ақ қоршаған ортаның құпиясын ғылыми тұрғыдан сезініп
білмеседе, жапан түзде жолсыз жерлермен жұлдыздарға, түрлі белгілерге қарап
жол тауып, қаршадайынан-ақ есіту, көру сезімдері шынығып, алыстағыны
болжайтын, жоғалғанды табатын ізшілде, құралайды көзге атып түсіретін
мерген де болған.
Мақсаты - бүгінгі тәрбие мен білім берудің көптеген көкейкесті
мәселелерін халықтың педагогикалық творчествалықпен дамыту негізінде шешуге
болатындығы жайлы студенттердің, мектеп мұғалімдерінің түсінігін
қалыптастыру, халықтың педагогикалық тәжірибесіне мұғалімдер маманды-ғына
дайындаудың аса қажетті мазмұндық компонент ретіндегі көзкарасының
қалыптасуына ықпал ету.
Халық педагогикасында баланың дамуына ықпал ететін тәрбие факторлары
мыналар:
1. Табиғат. Оның әрбір бөлігі-тәрбиенің көзі.
Ол адамға көрінетін, көрінбейтін әсерлер арқылы беріледі. Халық
табиғаттың тәрбиелік әсерін поэзия тілімен бейнелеген.
Табиғат - халықтық тәрбиенің қозғаушы күштері, жетілген адам тұлғасы
жайлы түсінікті туғызушы факторлардың бірі болып табылады. Табиғаттың
ықпалы педагогикалық процеске саналылық элементін енгізді, жетілу жайлы
ойды кеңейтті, нәтижесінде кемелдену ұғымы туды.
Табиғатпен объективті үйлесімділіктің субъективті де жағы бар:
Біріншіден, денсаулықтың нығаюына көмектеседі;
Екіншіден, балалардың ақыл-ойы дамуына игі әсер етеді.
Табиғатпен және оның аясында өтіп жатқан өмірмен жанасу арқылы оны
жақсы үйретуші, ұстаз деп таниды. Мұндағы қандайда бір құбылысты бақылауға
беріледі және қоршаған дүние жайлы қызғылықты мәліметтер алады.
Табиғат-тұлғаның барлық жағынан қалыптасуына ықпал етеді, дене күштерін
дамытады, ерік пен мінезді шыңдайды, еңбек сүйгіштігін, көркемдік талғамын
жетілдіреді. яғни, табиғатпен үйлесімділік үлкендердің сапалы педагогикалық
әрекеті жағдайындағы оны сырттай қарау және түсіндіру ғана емес, сондай-ақ
оны белсенділікпен қайта өзгертуге қабілет-тілік.
2. Ана тілі. Ол - тәрбиенің басты құралы, ұлттық сананы
қалыптастырудың, дамытудың негізі. "Өнер алды қызыл тіл" деп ұққан ата-
бабамыз "от тілді, орақ ауызды" ділмәр шешендердің өсиет сөздерін, табан
аузында тақпақтап айтқан мақал-мәтел афоризм сөздері мен ақындардың терме,
толғауларын жазу-сызусыз жаттап, жадында сақтап, қаз қалпында біздің
дәуірімізге жеткізген. Оның себебі - аталы сөздердің өміршеңдігінде жатыр.
Асыл сөзің қоғамдағы тәрбиелік мәніне ертеден ерекше назар аударып,
"Ақылдың көзі - аталар сөзі" деп ұққан бабаларымыз сөйлей білуді өлмес
өнер, асыл мұра бағалаған.
Ақылдың көзі – логикалық дұрыс ойда жатыр. Логикалық жүйемен ойлау білу
- дұрыс жүйелеп сөйлеу білуге жетектейтін жол, сөйлеу мәдениетінің алғашқы
баспалдағы.
"Тіл мен ойлау - еңбектің жемісі. Тіл ойдың сыртқа шыққан көрінісі" -
дехі К.Маркс текке айтпаған. Сөйлеу мәдениетін жетілдірмейінше, ақыл-ой
парасаты қалыптаспайды. Яғни, дұрыс сөйлеу білу дегеніміз - дұрыс ойлау
білу, ал ол логика мен этнолингвистиканың бірлігінен туындайды. Тіл -
мәдениетпен қатар өсіп, өркендейтін қоғамдық құбылыс.
Ұлттық сана сезімнің өсуі мен өшуі, бір жағынан, ана тілдің тағдырын
анықтаса, екінші жағынан, ана тілдің даму дәрежесі ұлттық сана-сезім
деңгейінің өлшеуіші болып есептеледі.
Әдебиетші-ғалым Ж.Аймауытовтың "Тәрбиеге жетекші" деген еңбегінде: ана
тілі — халық болып жаралғаннан бергі жан дүниесінің айнасы, өсіп, өніп,
түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі...
Жүректің терең сырларын, жанның барлық толқындарын тұқымнан-тұқымға
жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы - сол халықтың тілі деген болатын.
Кезінде Ахмет Байтұрсыновтың да: "Сөзі тілі жоғалған жұрттың өзі де
жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін
аздыруға тырысады", - дегең ұлағатты ойы бүгінге дейін мән -мағынасын
жоғалтқан жоқ.
3. Дін. Халық дінді ерекше пайдаланған. Себебі ол арқылы адамның бойына
ізгілік қасиеттерді қалыптастыру өте қолайлы. Казіргі кезде діннің
тәрбиелік ролі жөнінде көптеген еңбектер жарық көруде. Сол еңбектердің бірі
ретінде Мұхтар Ақынның "Бес анық" атты еңбегін жастарды тәрбиелеудің
идеологиялық құралы ретінде пайдалануға болады.
Мұхтар Ақын: Қандай халық болмасын, өзінің тарихи тағдырына байланысты
дінді белгілі бір идеологиялық сананы тәрбиелеуші құрал ретінде өзінің
бойына қабылдап алған. Біздің қазақ халқының тарихи тағдыры ислам дінімен
байланысты. Ислам діні-біздің ұлт болып қалыптасуымызға, халық болып
тәртіпті, тәрбиелі ел болып өмір сүруімізге қызмет еткен дін.
Бүгінгі таңда халықтың тәрбиемізге ислам дініндегі екі нәрсе сәйкес
келеді:
Біріншісі - Иман. Адам баласының иманжузділігі, өзінің жеке басының
тәрбиелігі, оның жүректен шығып жататын нәрсе екенін сезіну өте қажетті
дүние. Иман дегеніміз иманжүзділік сеніммен байланысты. Діннің құатты,
күшті жері адамның бойыңда сенім деген сезімді тәрбиелеу. Бұл діннің
прогрессивтік тәрбиелік мәні болып табылады.
Екіншісі - шариғат. Мұның өзі адамаралық қарым-қатынаста жалпы
заңдылықтар болу керек дегенді білдіреді. Қазақ даласында шашырап жатқан
көшпелі халқымыз белгілі бір тәртіпке келіп, жинақтаған. Соның нәтижесінде
бұрынғы адамдарда иманжүзділік пен тәртіптілік молырақ болған. Ал қазір
қоғамда иманжүзділік, тәртіп төмендігін мойындаған жоқ.
Дін туралы - Мұхаммед Ғалиссаламның тағы бір айтып кеткені - білімді,
ғылымды қабылдайтын адамға ғана түсіндіру керек "Кещеге айтқан сөз шығын"
дегендей қабылдамайтын адамға көңілімізде жүрген жақсы ойларды, айтсақ,
онда қабылдаушы адам емес, айтушы адам күнәкер екенін айтып кеткенде
пайғамбарымыз екенін білген жөн.
Екінші бір жағдай дінде фәнимен бақи екеуін шендестіріп, адамды сол
бағытта тәрбиелейді. фәни дегеніміз - арабтың сөзі "Тұрақсыз, уақытша"
деген мағына. Ал, "бақиды" аударғанда "тұрақты, мәңгілік" деген сөздерді
білдіреді. Олай болса, о дүниеміз — мәңгілік мекеніміз деген ойды
білдіреді. Адам баласын тәрбиелеу үшін, адамды сескендіретін, ойландыратын
терең күштер бар болуы керек адамға тәрбиелік әсер қалдыру үшін ол өзінен
биік, оған күші жетпейтін нәрселер төңірегінде болса, ықпал болмақ. Сондай
күшті дін ойлап тапқан ол Бақи, о дүние мұның күштілігі - имандылығында.
Біріншіден, о дүниеге адамдар көз алдымызда кетіп жатады, ата
бабаларымыз жатыр, күні ертең сол жерге, өзімізде сол жерге баратынымызды
терең сезінеміз, діннің күші арқылы жаннат пен дозақ деген ұғымдар пайда
болды.
Екіншіден, бақиға байланысты айтылатын нәрсе, ол мәңгілік. Адам баласы
бұл дүниеден кеткеннен кейін із түссіз болып кетсе - ол бақытсыздық.
Бақыттылық дегеніміз адам баласынан жанын ғана алып кетпей, фәниден
өткеннен кейін өзінің артына мол мұра қалдырып, мәңгілік жасауына
мүмкіндігі бар. Абай айтқандай:
"Көп адам дүниеге бой алдырған, Бой алдырыи, аяғын көп шалдырған Өлді
деуге сияма, ойландыршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған" деген артында сөз
қалдырған, мәңгілік жасайды дегеннің өзінше терең сыр жатыр. Мұнда
философиялық, психологиялық, моралдық, дүниетанымдық ең қажеттісі-
тәрбиелеушілік күші діннің имандылығы да осында.
Сөйтіп, қорыта келе, Мұхтар Арын, дінді ұлттық рухтандыратын, ұлттың -
өзіндік мыңдаған жылдар бойына жинаған қасиеттерін байыта түсетін, кенде,
кемел қосымша құрал деп түсінген жөн - дейді. (Мұхтар Арын "Бес анық",
"Арыс" баспасы, Алматы, 1996, 27 б.).
ІІ. Халық педагогикасындағы тәрбие қағидалары.
Халықта адамды тәрбиелеуде ғасырлар бойы қалыптасқан қағидалардың
жиынтығы бар. (Халықтық педагогикада сол қағидалар халықтың тәрбие
қағидалары арқылы көрінеді.)
• Халықтық тәрбиедегі басшылыққа алынатын қағидалардың қалыптасқан
жиынтығы халықтық тәрбиелеу қағидалары деп аталады. Бұл қағидалары тәрбиеде
басшылыққа алу тәрбие дәстүріне тікелей байланысты.
1. Келер ұрпақгың ақылды, намысқор, арлы, өміршең азамат болуын тілеу.
Халық мектебінің есігі сәбидің алғаш дүниеге келген күнінен бастап
айқара ашылады, ол белгілі мақсат - тілекпен байланысты туындайды.
2. Баланы жастайынан еңбек сүйгіш, елгезек азамат етіп тәрбиелеу. Еңбек
қағидаларын жастардың бойына сіңіру отбасындағы еңбектің қарапайым
түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен ұштасқан.
3. "Дені саудың - жаны сау", "Бірінші байлық -денсаулық", "Ауру -
астан" деп, рухани материалдық байлықгың тәрбиенің негізін жеке бастың,
яғни тәннің саулығына байланысты қарастырған.
4. Адамгершілік қасиеттерді баланың бойына дарыту, ізгілікке,
имандылыққа, адалдыққа тәрбиелеу, ар - ожданды қастерлеу. "Жаным-арымның
садағасы".
5. Гуманизм мен патриотизм - халықтық тәрбие қағидаларының басты
қағидаларының бірі. "Отан отбасынан басталады", "Атаның баласы болма,
адамның баласы бол", . "Ел үшін еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды",
"Өнер мен ғылым-тіршіліктің тұтқасы, өмірдің шамшырағы".
1. Тәрбиенің халықтығы – тәрбие халықтық сипатқа ие болғанда ғана
өзінің мақсатына жетеді. Тербие дәрменсіз болмау үшін ол халықтық болуы
керек, себебі оның негізі түп тамыры-халық даналығында.
2. Табиғилығы - мұнда ұлттық ерекшіліктерді, әсіресе табиғат
ерекшеліктерін ескеріп, пайдалануға негізделген.
3. Мәденилік - ол халықтың мәдени мұрасы арқылы көрінеді. Ал халықтың
мәдени мұрасы оның өз әдебиетінде, өнерінде, тарихында, педагогикалык және
психологиялық ой-пікірінде бейнеленген.
4. Өмірмен байланыстылық - халықтық тәрбиенің сол халықтың өмірінен
алынды.
5. Еңбек арқылы тәрбиелеу - бұл қағида бірінші орында тұрады.
6. "Сегіз қарлы, бір сырлы"мінезі майда, ары таза, тәні сау.
7. Ұрпақтың өнегелі - өнерлі болуы. "Білегі мықты бірді жығады Білімі
мықты мыңды жығады "
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz