Психикалық даму туралы

Кіріспе
Психиканың пайда болуы, яғни генезисі және оның дамуы туралы проблемалар өзара тығыз байланысты. Сондықтан психика дамуы туралы жалпы көзқарас психиканың туындауы жөніндегі мәселенің теориялық ерекшеліктерімен сипатталады.
Аталған проблема бойынша ғылымда бірнеше теориялық бағыт қалыптасқан. Ең алдымен бұлар арасында философиялық ой-пікір тарихында Р. Декарт есімімен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық "антропопсихизм" бағдары. Оның мәні психиканың пайда болуы адамның келіп шығуымен байланысты. Психика тек адамға тән қасиет. Осылай пайымдаудан адам психикасының біз білетін ' тарихтан бұрынғы болмысы түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пікір қазіргі күнде де өз қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екінші теория "панпсихизм", яғни бүкіл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелігі жөніндегі ұғым. Бұл біріне бірі қайшы екі көзқарастың аралығыңда кеңірек өріс алған "биопсихизм" теориясы бар. Биопсихизмшілдердің пікірі - психика жалпы материяның қасиеті емес, ал оның тек жанды бөлегіне ғана тән нәрсе. Қойылған проблеманың шешіміне орай өрістеген және бір көзқарас психика барша жанды материяның қасиеті емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесіне ие болғандарына ғана тән құбылыс. Мұңдай тұжырым "нейропсихизм" деп аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бірде-бірін толығымен құптай алмайды. Оның дәлелдері тіпті басқаша психологияның туындауы жөніндегі мәселенің шешімін өмірдің өте күрделі формасы - психиканың туындауына себепші болған жағдайларды зерттеп танумен байланыстырады. Тіршіліктің пайда болуының негізгі шарты -қоршаған ортамен тұрақты зат алмасуға икемделген күрделі ақуызды молекулалардың түзілуі. Өздерінің тірлік қалпын сақтап қалу үшін олар қоршаған ортадан қорек заттарды сіңіріп, сонымен бірге қалыпты өміріне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа шығарып отырады. Ассимиляция және диссимиляция деп аталтан бұл екі процесс зат айналымының құрамды бөлектері болумен күрделі ақуызды түзілімдердің негізгі жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделі ақуызды молекулалар, каоцерваттар, пайдалы қоректер мен оларды қорытуға немесе өміріне қауіп туғызатын не зиянды әсерлерге жауап бергізетін ерекше қасиеттерге ие. Мысалы, мұндай молекулалар тек қоректік заттарға ғана емес, сол заттарды қорытуға себебін тигізетін жарық пен жылуға да ұнамды әрекетпен жауап береді. Ал шектен артық механикалық не химиялық қалыпты жасауына кедергі болатын әсерлерге қарсылық білдіреді. Зат алмасу процесіне қатысы жоқ, бейтарап әсерді тіпті елемейді.
Каоцерваттардың индиферент әсерлерді елемей, зат алмасу процесіне себепші әсерлерді сезу қасиеті тітіркену деп аталады, ал бұл тітіркену құбылысы органикалық емес материяның органикалық жағдайға ауысқанында көрінеді. Бұдан шығатын қорытынды әрқаңдай тірі организм сыртқы тітіркендіргіштерге таңдамалы қатынас жасап, тірі материяның, өзіндік реттеу деп аталатын жаңа сапалық қасиетін танытады. Тітіркену - бұл биологаялық бейнелеудің ең қарапайым формасы болумен, өсімдік және жануарлар эволюциясының барша кезеңдеріндегі тірі организмдерге тән құбылыс, яғни бұл тірі организмнің барша биологиялық мәнді әсерлерге жауап беру қабілеті. Осылай, органихалық дүниеге өту барысыңда бейнеленудің сапалық жаңа формасы келіп шығады, әлбетте, бұл бейне айнадағыдай дәл сипатты бере алмайды. Солай да болса, осы бейне өзінің енжар, кездейсоқ сипатынан арылып, тірішіліктің қажетті шартына айналды

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қ. Жарықбаев « Жантану негіздері » Алматы 2002 ж
2. С. Балтаұлы « Жантану негіздері » Алматы Дәнекер 2001 ж
3. Т. Тәжібаев « Жалпы психология » Алматы 1993 ж

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім

1. Психикалық дамудың алғашқы қарапайым формалары
2. Жан құбылыстарын ғылыми тұрғыдан түсіну.
3. Психикалық құбылыстардың классификациясы
4. Психикалық құбылыстар классификациясының схемасы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Психиканың пайда болуы, яғни генезисі және оның дамуы туралы
проблемалар өзара тығыз байланысты. Сондықтан психика дамуы туралы
жалпы көзқарас психиканың туындауы жөніндегі мәселенің теориялық
ерекшеліктерімен сипатталады.
Аталған проблема бойынша ғылымда бірнеше теориялық бағыт қалыптасқан.
Ең алдымен бұлар арасында философиялық ой-пікір тарихында Р. Декарт
есімімен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық "антропопсихизм" бағдары. Оның
мәні психиканың пайда болуы адамның келіп шығуымен байланысты. Психика тек
адамға тән қасиет. Осылай пайымдаудан адам психикасының біз білетін '
тарихтан бұрынғы болмысы түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пікір қазіргі
күнде де өз қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екінші теория
"панпсихизм", яғни бүкіл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелігі жөніндегі
ұғым. Бұл біріне бірі қайшы екі көзқарастың аралығыңда кеңірек өріс алған
"биопсихизм" теориясы бар. Биопсихизмшілдердің пікірі - психика жалпы
материяның қасиеті емес, ал оның тек жанды бөлегіне ғана тән нәрсе.
Қойылған проблеманың шешіміне орай өрістеген және бір көзқарас психика
барша жанды материяның қасиеті емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесіне
ие болғандарына ғана тән құбылыс. Мұңдай тұжырым "нейропсихизм" деп
аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бірде-бірін толығымен құптай
алмайды. Оның дәлелдері тіпті басқаша психологияның туындауы жөніндегі
мәселенің шешімін өмірдің өте күрделі формасы - психиканың туындауына
себепші болған жағдайларды зерттеп танумен байланыстырады. Тіршіліктің
пайда болуының негізгі шарты -қоршаған ортамен тұрақты зат алмасуға
икемделген күрделі ақуызды молекулалардың түзілуі. Өздерінің тірлік
қалпын сақтап қалу үшін олар қоршаған ортадан қорек заттарды сіңіріп,
сонымен бірге қалыпты өміріне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа
шығарып отырады. Ассимиляция және диссимиляция деп аталтан бұл екі процесс
зат айналымының құрамды бөлектері болумен күрделі ақуызды түзілімдердің
негізгі жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделі ақуызды молекулалар, каоцерваттар, пайдалы қоректер
мен оларды қорытуға немесе өміріне қауіп туғызатын не зиянды әсерлерге
жауап бергізетін ерекше қасиеттерге ие. Мысалы, мұндай молекулалар тек
қоректік заттарға ғана емес, сол заттарды қорытуға себебін тигізетін жарық
пен жылуға да ұнамды әрекетпен жауап береді. Ал шектен артық механикалық не
химиялық қалыпты жасауына кедергі болатын әсерлерге қарсылық білдіреді. Зат
алмасу процесіне қатысы жоқ, бейтарап әсерді тіпті елемейді.
Каоцерваттардың индиферент әсерлерді елемей, зат алмасу процесіне
себепші әсерлерді сезу қасиеті тітіркену деп аталады, ал бұл тітіркену
құбылысы органикалық емес материяның органикалық жағдайға ауысқанында
көрінеді. Бұдан шығатын қорытынды әрқаңдай тірі организм сыртқы
тітіркендіргіштерге таңдамалы қатынас жасап, тірі материяның, өзіндік
реттеу деп аталатын жаңа сапалық қасиетін танытады. Тітіркену - бұл
биологаялық бейнелеудің ең қарапайым формасы болумен, өсімдік және
жануарлар эволюциясының барша кезеңдеріндегі тірі организмдерге тән
құбылыс, яғни бұл тірі организмнің барша биологиялық мәнді әсерлерге жауап
беру қабілеті. Осылай, органихалық дүниеге өту барысыңда бейнеленудің
сапалық жаңа формасы келіп шығады, әлбетте, бұл бейне айнадағыдай дәл
сипатты бере алмайды. Солай да болса, осы бейне өзінің енжар, кездейсоқ
сипатынан арылып, тірішіліктің қажетті шартына айналды

Психикалық дамудың алғашқы қарапайым формалары
Тіршілікке маңызды әсерлерге болған тітіркену процестері. тітіркенудің
жоғары маманданған формаларының қалыптасуы және олардың ұрпақтан ұрпаққа
беріліп отыруы өсімдік дүниесі деп аталған өмір кезеңінің сипатына
айналады. Мысалы, күн жарығына орай өсімдік тамырының тереңдеуі, дарақ
діңінін, қисық болуы, өсімдіктің күн сәулесін бағуы сияқты құбылыстар бәрі
осы биотикалық әсерлерден болған тітіркенудің нәтижесі. Өсімдік өмірі үшін
мәнді және бір жағдай бар. Биотикалық әсрге қарқынды зат алмасумен жауап
беруші өсімдіктер нақты зат алмасу кезінде өзгс әссрлерді байқамайды.
Олар қоршаған ортада белсенді бағыт - бағдар таңдай алмайды. Мысалы,
адым жерде күн сәулесі жарқырап түсі тұрғанымен, өзі тасада қалған өсімдік
жасай алмайды.
Сонымен бірге адамдардың кез келген іс-әрекеті әрқашанда адам өмірінің
объективтік жағдайларына ғана емес, сондай-ақ олардың субъективтік
сәттерімен арақатынасына байланысты болады. Материалдық психология
субъективтік және объективтік жағдайлардың әрекеттестігіне шынайы ғылыми
негіз береді. Қандай күрделі болса да барлық психикалық құбылыстардың
материалдық негізінің қызметін бас миы қабыршығындағы уақытша байланыстар
жүйесі атқарады. Осы байланыстардың қалыптасуы жэне қызмет жасауы
салдарынан психикалық құбылыстар адамның іс-әрекетіне ықпал етуі мүмкін -
оның қылықтарын реттеп, бағыттайды, адамның объективтік шындықты
қабылдауына ықпалын тигізеді.
Сонымен, психикалық құбылыстардың адам өмірі мен іс-әрекетінің
объективтік жағдайларынан заңды тәуелділікте болатынын анықтай
отырып, психология осы эсерлердің бейнеленуінің физиологиялық механизмдерін
де ашуы керек. Психология физиологиямен, соның ішінде, жоғары жүйке
әрекетінің физиологиясымен тығыз байланысын сақтауы қажет.
Физиология ағзаның қызметін жүзеге асыратын механизмдерін, ал жоғары
жүйке әрекетінің физиологиясы ағзаның қоршаған ортамен "теңесуін"
қамтамасыз ететін жүйке жүйесі жұмысының механизмдерін қарастырады. Осы
үрдістегі қоздыру мен тежелудің негізіне жататын жүйке талшығының жұмыс
істеу заңдылықтарының, жүйке жүйесінің әр түрлі "қабаттарының" және күрделі
жүйке құрылымдарының атқаратын рөлдерін оңай байқауға болады. Талдау мен
жинақтауды жасауға, жүйке байланыстарының түйісуіне себепші болатын бұл
құрылымдар адамның психикалық әрекеттерінің негізгі түрлерін зерттеуші
психологқа, оларды қарапайым сипаттаумен ғана шектеліп қоймай, әрекеттің
бұл күрделі түрлері қандай механизмдерге сүйенетінін, қандай аппараттар
арқылы жүзеге асырылып, жүйелерде білінетінін көрсетуі үшін қажет. Бірақ
психология ғылымының негіздерін меңгеру үшін физиологияны ғана білу
жеткіліксіз болады.
XIX ғасырдың екінші жартысынан басталған, психологияның жеке ғылымға
айналуына, оның табиғи біліммен бірлесуі себеп болды. Бұған психологияға
эксперименттік әдістің (Г. Фехнер) енгізілуін де жатқызуға болады.
Психологиялық ілімдердің табиғи-ғылыми теориясын рефлекторлық құрайды (И.М.
Сеченов, И.П. Павлов, сондай-ақ ірі физиологтардың еңбектері: Л.А. Орбели,
П.К. Анохин, К.М. Быков, Н.И. Красногорский, А.А. Ухтомский, Н.А.
Бернштейн, И.С.Бериташвили). Қазіргі кезеңдегі психологияның негізгі
мәселелерін өңдеуге Ч. Дарвиннің эволюциялық идеялары үлкен ықпал етті.
Олар тіршілік иесінің ортаның ауыспалы жағдайына бейімделуі кезіндегі
психиканың рөлін анықтауға, психикалық әрекеттің төменгі түрден жоғары
түрге көтерілуінің мағынасын түсіндіруге мүмкіндік берді.
Психолог өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік етуіндегі
айырмашылықтарды анық білуі керек. Енгізілетін біркелкі ортадағы бір
жасушалылардың тіршілігінен, ортадағы белсенділігіне өлшенбейтін жоғары
талаптар қойылатын, жер үстінде тіршілік ететін көп жасушалылардың күрделі
өміріне өтуі кезінде, тіршілігінде не өзгеретіндігін анық білуі
қажет. Жоғары омыртқалылар мен жәндіктер дүниесінің арасындағы
айырмашылықты жете меңгеруі керек. Бейімделудің осындай жалпы биологиялық
принциптерін білмей, жануарлардың мінез-құлқының ерекшеліктерін анық түсіну
мүмкін емес, адамның психикалық әрекетінің күрделі түрлерін түсінуге тырысу
өзінің биологиялық негізін жоғалтады. Психология ғылымының пәнін құрайтын
айғақтарды биологиялық айғақтарға теңестіруге мүлдем болмайтынын естен
шығармау керек.
Мұндай өмір сүрудің енжар формасынан тіршілік эволюциясының келесі
кезеңі жәндік-жануарлар дүниесі айрықша сипатқа ие. Бұл кезеңдегі жалпы, ең
қарапайым тіршіліктің даму барысыңца пайда болған бейнелеудің бастапқы
формасы - сезу екені жөнінде ғылымдық болжам пікір (А. Н. Леонтьев). Бұл
болжам бойынша, ең қарапайымдарынан бастап әрбір тірі организге тән құбылыс
жануардың тек зат алмасуға қатысты биологиялық әсерлерге жауап беріп
қоймастан, биологиялық мәнсіз не "бейтарап" әсерлерге де, егер олардың
өмірлік қажеттілігі жөнінде хабар түссе, жауап бере алуы. Басқаша айтсақ,
жануарлар, тіпті ең қарапайым-дары да, қоршаған ортада белсеңді түрде бағыт-
бағдар іздестіреді, өмірлік маңызды жағдайларды қарастырады, төңіректегі
барша өзгерістерді байқастырады. Мұңдай алғаш биологиялық маңызсыз, ал
сонан соң өмір қажеттілігіне айналған әсерлерді бақылау қабілеті - сезу деп
аталады. Сезу құбылысы психиканың туындауында объектив биологиялық белгі
қызметін атқарады.
Тіршілікке қажет әсерлер туралы хабар тиісті мүшеге түсуімен бейтарап
тітіркендіргіштерді де қабылдай алатын сезу қасиеті өмір формасына
түпкілікті өзгерістер енгізді. Ең бастысы, тіршілік иесі қоршаған ортада
бағдарлау қабілетіне ие болып, онда болып жатқан әртүрлі өзгерістерге
белсенді қатынас жасай отырып, өсімдіктерге тән емес, әрекет-қылықтың жеке-
дара өзгермелі формаларын қалыптастыра бастады.
Алғашқы кезде мұндай жеке өзгермелі әрекет-қылықтың қалыптасуы ете баяу
болды, солай да болса, бұл процесті эксперимент жағдайында (Брамштедт)
байқауға қол жетті. Бір жасушалы жануарлар жылуды сезеді де, жарықты
қабылдамайды. Сондықтан да олар бір жағы жарық, екіншісі қараңғы, суы
теңдей жылы камерада бір қалыпты жайыла жасайды. Ал егер камерадағы судың
бір бөлігін ғана жылытса, жануарлар сол бұрышқа келіп жиналады. Егер
камераның суық су тарапына ұзақ уақыт жарық түсіріп, жылы жағын
қараңғыласа, жануарлар әрекеті өзгере бастайды, яғни енді біржасушалылар
температураның көтерілуінен хабар беруші сигналға айналған жарықты сезе
бастайды. Өсімдіктерден жануарларды ажырататын жекелеген әрекет-қылық баяу
өзгереді және пайда болған өзгерістер ұзақ уақыт сақталып, өте жай
жойылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.