Кенелер туралы

Жоспар
Кіріспе

1. Кенелер. Ауыл шаруашылығының зиянкестері
2. Ауыл шаруашылық жануарлар мен өсімдіктердің зиянкестері.

Кенелер - өрмекшітектестерге жататын ұсақ жөндіктер. Олар топырақта, орман төсемінде, әр түрлі ұяларда, індерде, өсімдіктерде, тұщы суларда, теңіздерде тіршілік етеді. Сондай-ақ паразиттік жолмен тіршілік ететін кенелердің 20 мыңнан астам түрі бар деп есептеледі. Бұлардың тұрқы 0,05-13 мм шамасынан аспайды. Тек қанға тойған кене мөлшерінің 30 миллиметрге дейін жетуі мүмкін. Көпшілік кенелердің медициналык және малдәрігерлік салада мәні бар. Олар бірқатар қауіпті ауруларды жануарлардан адамға тасымалдауға бейімделген. Сондықтан адам мен үй хайуанаттарын ауруға шалдықтырады.
Астық және ұн қорын ысырап етіп, бүлдіретін де кенелер тобы бар. Кейбір кенелердің паразиттік тіршілік ету әсерінен мәдени өсімдіктердің түсімі кемиді. Тіпті өсе алмай қалады. Дегенмен қураған өсімдік қалдықтарын шіріту арқылы топырақ құнарлылығын арттыратын да кенелер болады. Кенелердің сан алуан топтары бар: жайылым кенесі, су кенесі, астық кенесі, қамба кенесі, өрмеккене, берішкене, мамықкене, шашкене.
Кенелердің дене бөлігі - өрмекшілерден өзгеше. Тек қарапайым құрылысты кенелерде ғана болмаса, өзгелерінде үш бөлік: бас, көкірек, құрсақ тұтасып бітіскен. Сондыктан кене денесінен бұл бөліктерді ажырату қиын. Кененің дернөсілі алты аяқты. Ал ересек кенелерде сегіз аяқ болады. Тек берішкене ғана төрт аяқты. Тұтқыаяқтардың негізі біріге келіп, денеге жалғасады. Сөйтіп қимылдайтын ауыз мүшесі түзіледі. Бұл сырттай қарағанда кененің «кішкене басы» тәрізденіп байқалады. Бірақ бұл дененің бас бөлігі болып саналмайды. Кененің ауыз мүшесі қорегіне байланысты түрліше құралады. Қатты затпен қоректенетін кененің аузы - кеміруші, сұйық затпен қоректенетіндердікі шаншып-соруға бейімделеді. Кене жабынындағы қылтанақтары арқылы сезеді. Терісі немесе демтүтіктері арқылы тыныс алады.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Кенелер. Ауыл шаруашылығының зиянкестері
Кенелер - өрмекшітектестерге жататын ұсақ жөндіктер. Олар топырақта,
орман төсемінде, әр түрлі ұяларда, індерде, өсімдіктерде, тұщы суларда,
теңіздерде тіршілік етеді. Сондай-ақ паразиттік жолмен тіршілік ететін
кенелердің 20 мыңнан астам түрі бар деп есептеледі. Бұлардың тұрқы 0,05-13
мм шамасынан аспайды. Тек қанға тойған кене мөлшерінің 30 миллиметрге дейін
жетуі мүмкін. Көпшілік кенелердің медициналык және малдәрігерлік салада
мәні бар. Олар бірқатар қауіпті ауруларды жануарлардан адамға тасымалдауға
бейімделген. Сондықтан адам мен үй хайуанаттарын ауруға шалдықтырады.
Астық және ұн қорын ысырап етіп, бүлдіретін де кенелер тобы бар. Кейбір
кенелердің паразиттік тіршілік ету әсерінен мәдени өсімдіктердің түсімі
кемиді. Тіпті өсе алмай қалады. Дегенмен қураған өсімдік қалдықтарын шіріту
арқылы топырақ құнарлылығын арттыратын да кенелер болады. Кенелердің сан
алуан топтары бар: жайылым кенесі, су кенесі, астық кенесі, қамба кенесі,
өрмеккене, берішкене, мамықкене, шашкене.
Кенелердің дене бөлігі - өрмекшілерден өзгеше. Тек қарапайым құрылысты
кенелерде ғана болмаса, өзгелерінде үш бөлік: бас, көкірек, құрсақ тұтасып
бітіскен. Сондыктан кене денесінен бұл бөліктерді ажырату қиын. Кененің
дернөсілі алты аяқты. Ал ересек кенелерде сегіз аяқ болады. Тек берішкене
ғана төрт аяқты. Тұтқыаяқтардың негізі біріге келіп, денеге жалғасады.
Сөйтіп қимылдайтын ауыз мүшесі түзіледі. Бұл сырттай қарағанда кененің
кішкене басы тәрізденіп байқалады. Бірақ бұл дененің бас бөлігі болып
саналмайды. Кененің ауыз мүшесі қорегіне байланысты түрліше құралады. Қатты
затпен қоректенетін кененің аузы - кеміруші, сұйық затпен
қоректенетіндердікі шаншып-соруға бейімделеді. Кене жабынындағы
қылтанақтары арқылы сезеді. Терісі немесе демтүтіктері арқылы тыныс алады.
Кенелер - дара жынысты жәндіктер, жұмыртқа арқылы, кейбіреуі тірілей
туып көбейеді. Кененің дамуы басқа өрмекшітектестерден ерекше. Жұмыртқадан
үш жұп аяғы бар дернәсіл пайда болады. Ол жыныс жүйесі жоқ, сегіз аяқты
нимфаға айналады. Нимфадан ересек кене шала түрленіп дамиды.

1-сурет. Қан сорғыш кенелер

Нимфа гректің нимфе деген сөзіне негізделеді. Қуыршақ сатысынан өтпей,
шала түрленіп дамитын буынаяқтылардың дернәсілі. Мысалы, кенелердің
дернәсілі қуыршақсыз түрленіп, ересек кенеге біртіндеп ауысады.
Жайылым кенелері адам терісінде, жабайы жануарлар мен ауыл шаруашылық
малдарында паразиттік тіршілік етеді. Кене және оның дернәсілі даму
барысында әр түрлі жануарларды иеленеді. Соған байланысты бір иелі, екі
иелі және үш иелі кенелер болады. Дернәсіл ересек кене болғанға дейін бір
жануарды иемденсе - бір иелі; ал дернәсіл мен нимфа бір жануарда, ересек
кене басқа жануарда паразиттік етсе -екі иелі; дернәсіл кезінде бір
жануарда, нимфаға айналған соң екінші жануарда және ересек кенеге айналған
соң үшінші жануарда паразиттік етсе - үш иелі кенелер тобына жатады.
Мысалы, ит кенесі - үш иелі жәндік. Оның дернәсілі қанға тойып алып, жерге
түседі, түлейді де нимфаға айналады. Нимфа қорегін басқа жануардан табады.
Бұдан соң нимфа ол иесінде тіршілігін тоқтатып, жерге түседі. Жыныстық
жүйесі жетіліп, ересек кенеге айналады. Ересек кене тағы бір жануарға
жабысады. Сөйтіп кене даму барысында үш жануарды иемденеді.

2-сурет. Кенелердің сан алуандығы 3-сурет қышыма кене

Тайга кенесі адамға ең қауіпті ауру - энцефалитті (ми ауруы) жұқтырады
(19-сурет). Таби-ғатта тайга кенесі әр түрлі жануарлардың денесінде
орнығады. Сорған қаны арқылы бір жануардан екінші жануарға энцефалит
қоздырғышын таратады. Бірақ бұдан жануар ауырмайды. Осылай табиғатта ауру
қордасы пайда болады. Кене энцефалитінің вирусы -тасымалдаушы жәндік арқылы
таралатын қоздырғыш. Кене дернәсілі, нимфасы және ересек түрі белгілі бір
аумақта бір жануарлардан екінші жануарларға ұзақ уақыт айналымда болады.
Жұқпа қоздырғышы сақталатын осындай аумақ қандай болса да, бір аурудың
табиги қордасы деп аталады.
Тасымалданатын аурулардың табиғи қордасы туралы теорияны академик
Евгений Никанорович Павловский және оның шәкірттері жасады. Қазақстанда бұл
салада академик Илларион Григорьевич Галузо (және профессор М. М.
Ременцова) көп үлес қосты.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.