«Парниктік» эффект мәселесі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

«Парниктік» эффект

мәселесі

Парниктік газдардың әсрінен жылулық баланстың өзгеруі нәтижесінде мүмкін болатын жер шарының температурасының ғаламдық артуын - парниктік эффект деп атайды. Негізгі парниктік газ көмірқышқыл газы болып табылады (11-кесте ) .

Жер атмосферасындағы негізгі парниктік газдардың

конңентрациясының өзгеруі, динамикасы және қасиеттері

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі

Көмірқышқыл

газ (СО ₂ )

Метан

(СН ₁ )

Фреон-

дар

Азот

оксидтері

Көрсеткіштер: Өндіріс демалғанға дейінгі кезең

Өлшем бірлігі: Бөлік млн шаққанда

Көмірқышқылгаз (СО2): 280

Метан(СН1): 0, 79

Фреон-дар: өте аз

Азотоксидтері:

0, 2

Көрсеткіштер: Қазіргі кездегі консентрация

Өлшем бірлігі: //

Көмірқышқылгаз (СО2): 354

Метан(СН1): 1, 72

Фреон-дар:

Азотоксидтері:

Көрсеткіштер: Жылдық өсу

Өлшем бірлігі: %

Көмірқышқылгаз (СО2): 0, 3 -0, 5

Метан(СН1): 0, 5-0, 6

Фреон-дар: -

Азотоксидтері: 0, 2 - 0, 3

Көрсеткіштер: Өмір сүру уақыты

Өлшем бірлігі: жыл

Көмірқышқылгаз (СО2): 50 -200

Метан(СН1): 10

Фреон-дар: 130

Азотоксидтері: 150

Көрсеткіштер: Әсер ету белсенділігі

Өлшем бірлігі: 1молекулаға

Көмірқышқылгаз (СО2): 1

Метан(СН1): 25

Фреон-дар: 11000

Азотоксидтері: 165

Көрсеткіштер: Парниктік эффектідегі үлес

Өлшем бірлігі: %

Көмірқышқылгаз (СО2): 66

Метан(СН1): 18

Фреон-дар: 8

Азотоксидтері: 3

Көмірқышқыл газының парниктік эффектіге қосатын үлесі әр түрлі мәліметтер бойынша 50% -дан 65% -ға дейін жетеді. Басқа парниктік газдарға метан (шамамен 20%) азот оксидтері (шамамен 5%), озон фреондар (хлорофтар көміртек) және басқада газдар (парниктік эффектінің шамамен 10 -25%) жатады. Барлығы 30-ға жуық парниктік газдар, олардың атмасферадағы мөлшеріне ғана емес, соымен қатар бір молекулаға әсерінің салыстырмалы белсенділігіне де байланысты болады. Аталған қөрсеткіш бойынша көмірқышқыл газын бірге теңеп алсақ, онда метан үшін ол25, азот оксидтері үшін -165, фреондар үшін -11000-ға тең.

ХІХ ғасырдың ортасынан бастап атмосферадағы СО ₂ мөлшерінің өзгерісі (аудаың млн. Мөлшері, немесе млн-ға шаққандағы бөлігі) 1859 жылы -265 -290: 1958 -313: 1978 -330: 1990 -350, яғни 12-15% артқан.

Жер бетіне негізінен жылулық емес, көрінетін сәулелер ағыны түседі. Бұл сәулелер парниктік газдар арқылы өзгермей өтеді. Жер маңы кеңістігінде бұл сәулелердің басым бөлігі әр түрлі денелермен кездескенде ұзын толқын (инфрақызыл) жылулық сәулелерге айналады. Парниктік газдар жылу сәулелерінің космос кеңістігіне кетуіне қарсы әсер етеді. Олар қақпанға түскендей болып жиналады ауаның температурасының артуына (парниктік эффект) әкеліп соқтырады.

Мәліметтер бойынша парниктік газдың әсерінен соңғы жүз жылдықта . Жердің орташа жылдық температурасы 0, 3 -0, 6 ⁰ С -ға артқан. Қазіргі кезде көмірқышқыл газының концентрациясының арту жылдамдығы жылына 0, 3 -0, 5% Осыған жақын қарқынмен басқада парниктік газдардың мөлшері артып келеді. (Метан -жылына 1%, азот оксидтері -жылына 0, 2%) . Атмасферадағы парниктік газдардың мөлшерінің екі еселенуі ХХІ ғасырдың екінші жартысында болуы мүмкін. Бұл ғасырда, әр түрлі болжамдарға сүйенсек, планетаның орташа жылдық температурасының 1-3, 5 ⁰ С -ға артуына әкеледі.

Болжамдар бойынша ауа райының жылынуы әсерінен, мәңгі мұздықтардың еруі салдарынан әлемдік мұхит шамамен 1, 5м(соңғы 100 жылда 10-12см ) көтерілуі мүмкін. Мұхит деңгейінің 1, 5-2м-ге көтерілуі шамамен 5млн. км ² құрлықтың су астында қалуына әкеледі. Бұл аудан жалпы алғанда үлкен болғанымен (құрылық бетінің 3%-ы ғана) құнарлы және тығыз қоныстанған жерлер. .

Ауа райының жылынуы әлемдік мұхиттың деңгейінің көтерілуінен басқа да құбылыстар: ауа райының тұрақсыздық дәрежесінің артуы, дауылдардың жиіленуі, жануарлармен өсімдіктердің жойылу жылдамдығының артуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Полюстер мен экватордың температура айырмашылығының кему мүмкіндігі де ғалымдарды алаңдатып отыр. Бұл құбылыс негізінен полюстердің өте күшті жылынуы нәтижесінде болуы мүмкін. Бұл мәңгі тоңды топырақтардың ауданының кемуіне және олардан (әсіресе, батпақтанған) метанның бөлініп шығуына, ал мұның өзі парниктік эффектінің артуына әкеледі.

Көмірқышқыл газының атмасфераға түсуінің негізгі техногенді көзі -органикалық отынды жандыру болып табылады. Қазір тек жылу энергетикасынан атмасфераға шамамен жылына бір адамға 1т көміртегі немесе Жер шарында жылына 6млрд. Т жетеді деп болжануда.

Атмасферадағы көміртегінің мөлшерін кемітетін негізгі факторлар фотосинтез бен мұхиттың сіңіруі болып табылады. Тәжірибелерде СО ₂ -нің ауадағы консентрацияның екі есе артуы (330 -дан 660 бөлік млн -ға) өсімдіктердің (сорго, жүгері) ассимиляциялық аппаратының ауданының артуына және зертелген дақылдардың өнімділігінің; мақта -124% помидор мен баклажан -40%, бидай, күріш, күнбағыс -20%, бұршақ пен соя -43% (Кондратьев, 1990) артуына әкелген.

Мұхит адам қызметінің нәтижесінде түзілген көмірқышқыл газының 50% -ын сіңіреді. Сонғы жылдарда жүргізілген зерттеулер мен бақылаулар техрогенді процесстермен қатар парниктік газдарды шығару көзі экожүйелердің өзі болып табылатынын көрсетті. Экожүйелердегі қалыптасқан зат айналымының әсерінен бұзылуы көмірқышқыл газының, метан мен басқа да газдардың бөлініп шығуына әкеледі.

Осыған байланысты парниктік эффект мәселесін шешу көбінесе табиғи- экожүйелік денгейде қойылып отыр.

Көптеген ғылымдар ауа райы мәселесін қарастыруда тек жылыну жағын ғана емес оған қарама -қарсы құбылыстарды ескеру қажетілігін атап көрсетеді. Атап айтқанда шаңдану жер бетіне күн радиатциясының келіп түсуіне кедергі келтіреді де, жылудың жетіспеуіне әкеліп соқтырады. Ауаның ылғалдылығымен бұлыттанудың артуыда ұқсас әсер етеді. Назар аудару қажет фактордың біріне жер бетінің шағылыстыру қабілетін (альбедо) өзгеруі де жатады. Оның артуы температураның төмендеуіне әкеледі.

Қарама-қарсы бағытталған факторлардың бір уақыттағы әсері ауа райының өзгеруі туралы бір жақты болжамдар жасауға негіз бермейді.

Озон мәселесі

Атмосфераның озон мәселесін адам қызметіне қатысты өз ара байланысты екі аспектісі бар:Жоғарғы қабаттағы бұзылу («озон қабаты») және жер маңы кеңістігі концентрациясының артуы.

Озон қабаты полюстерде 9-30км экваторда -18-32км биіктікте орналасқан. Ондағы озонның концентрациясы 0, 01-0, 06мг \ м ³ . Егер қабаттағы озонды таза күйле бөліп алса, оның қалдығы 3-5мм құрайды. Озонның мөлшері сантиметрмен (0, 3-0, 5) немесе Донсон бірлігімен (100есе үлкейтілген млм -300-500 бірлік) есептеледі.

Атмосфераның жоғарғы қабатындағыозон отегі молекулаларының (0 ₂ ) ультракүлгін сәулелер әсерінен ыдырауы нәтижесінде түзіледі. Бос оттегінің оттегі молекуласына қосылуына озон түзеледі бір уақытта озон молекулаларының ыдырап, оттегіне айналу процессі жүреді. Реакция жүруінің шарты ультракүлгін сәулелерінің болуы және олардың инфрақызыл жылулық сәулелерге айналуы болып табылады.

Озон толық ұзындығы 200-320нм болатын сәулелерді сіңіреді. Олардың бір бөлігі ұзын толқындарымен қатар жер бетіне дейін жетеді. Ұзындығы 200-400нм сәулелер биологиялық белсенді ультракүлгін сәулелер катигориясына жатады .

Соңғы жылдары атмосфераның жоғарғы қабатындағы озонның мөлшерімен кемуі байқалуда. Солтүстік жарты шардың орталық және жоғары ентіктерінде бұл кему 3% құраған. Мемлекеттер бойынша озонның 1% қа кемуі тереңін қатерлі ісігінен ауру денгейін 5 -7% ға арттыруы мүмкін .

Озонның ең көп мөлшері антрактидадан үстінде жойылған. Мұнда соңғы 30 жылда озонның мөлшері 40 -50% көмегімен. Озонның консентрациясының кемуі нәтижесінде түзелген кеңістікті «озон текстері» деп атайды. «Тегістіктің» көлемі жылына 4% артып отыр. Қазіргі кезде оның мөлшері АҚШ -тың көлемінен артық. Сонымен қатар. «көшіп жүретін тесіктерді» пайда болуы жиілеп барады. Оның мөлшері 10-100мың км.

«Озон тексеруінің» пайда болу себептері әліде болмаса толық анықталмаған. Оған алғаш рет осы ғасырдың 80жылында байқалған. Аз уақыттық байқалу қандайда бір нақты қортынды жасауға мүмкіндік бермейді.

Қазіргі кезде озон қабатын бұзатын негізгі антропегонді факторлар, ферондар (халодондар) болып есептеледі. Бұл хлорофорттар - көміртектер бөлме температурасында қайнайды. Олар тоңазытқыш құрылғыларды әр түрлі беллондарда тасымалдаушы -газ ретінде тб. Қолданады. Тасмалдаушы-газ (профилеттер) ретінде ферондарды кеңінен пайдалану оларды өте тұрақты (инертті) газ болуына байланысты. Осы жоғарғы дәрежеде тұрақты «жүз жылдан астам өмір сүреді» бола алуына байланысты ферондар озон қабатына жете алады және белсенді ортада одан хлор бөлініп шығады. Хлордың әрбір атомы катализатор ретінде озонның жүзмыңдаған атомның бұзуға қабілеті.

Қазіргі кезде ферондардың мөлшерін кеміту және болашақта өндіруді тоқтатуға бағыталған іс шаралар жүргізілуде. Көптеген өндірісін 50% кеміту және оларды басқа пропилленттермен алмастыру туралы міндеттеме қабылдады. Бірақ жоғарғы дәрежеде тұрақталғанына байланысты атмасферада өте ұзақ уақыт сақтала алады. Бір қатар ережелер (АҚШ, Ұлыбритания, Франция) ферондар гидрохлорфотор көміртек немесе гидрофтор көміртекпен алмастырылуда. Бұлардың өмір сүру мезгілі қысқа (2-25жыл) .

Сонымен қатар озон қабатының тұрақтылығынан артырудың басқада жолдары қарастырылуда. Озон қабатына этанмен пропонды жіберу хлорды немесе фасипті хлорлы сутегіне айналдырады сонымен қатар озонның түзілуімен жиналуына электро магнитті сәулелер, электр разрядтары әсер етеді. Олар оттегінің диссоциялануын артырып түзелумен жиналуына жағдай жасалады . Озон өз қабаты интенцивті түзерде көтерме бұзыла бастады. Себебі қыстағы төмен температурамен бұлт бөлініа шығуына әсер етеді. Ал көктемдегі температураның жоғарылау хлордың озонға әсерін артырады.

Поляр маңы аймақтарындаға озон қабатының интенсивті бұзылуын осы аудандардағы озонның бұзылуына себепкер хлордың матенді топпен аз мөлшерде жабылуымен түсіндіреді.

Соғны жылдары ғалымдар «озон трсіктерінің» пайда болуы адам қызметіне байланысты емес деген пікірлерді жиі айтып жүр. Ғалымдар бұған ұқсас құбылыстардың ертеде де орын алғанын және олар тек табиғи процрстерге байланысты, соның ішінде күн белсенділігің 11 жылдьіқ циклімен. екені туралы жорамал айтады.

М әнгі мұздықтардағы ауа көміртектердің зерттру фреондардың өндірістік дәуірге дейін де болғанын дәлелдейді.

Озон қабатының бұзылуынын, тағы бір себебі ретінде атмосфераға оттегін бөліп шығаратын негізгі фактор ретінде ормандардын жойылуы аталады. Сонымен қатар, Антарктиданың ұстінде озонның. Таралуына әкелетін жоғары қарай бағытталған жерлердің болуы туралы да пікірлер айтылуда.

Космосқа ұшу аппараттарын шығару («Шаттлдың» бір ұшуы 10 млн. т озонды ыдыратқан), атмосферадағы ядролық жарылыс, атмосферанын, жоғарғы қабаттарына азот оксидтері мен кейбір көмірсулардың шығарылуына әкелетін ірі өрттердің озон қабатын бұзатыны тіркелген. Сондайақ озон қабатының бұзылуын Галлей кометасымен де байланыстырады Ғалымдардың болжамы бойынша оның өтін кетуіне байланысты, озонның концрнтрациясы әдетте қалпына келеді .

Атмосфераның төменгі қабаттарында озон күшті антитоксикант және бактериоцид болып табылады. жағымсыз иістерді. Ол жағымсыз иістерді, кейбір концерегенді заттарды бұзуға қабілетті. Бірақ жоғарғы консентрацияда озон күшті у болып табылады. Адамда ол тыныс алуды қиындатады, көзді тітіркендіреді, өсімдіктердің ассимиляциялық аппаратын зақымдан, хлорофилллді бұзады.

Қолда бар мәліметтерге қарағанда ауаның жер бетіне жақын қабатындағы озонның консентрациясы өндірістік дәуірдің басынан бері 2 есе артқан және жыл сайын 1, 0-1, 6% жоғарылап келеді. Бұл құбылыстың негізгі себебі фитохимиялық смогтар болып табылады.

Қышқылдық жауын шашындар мәселесі

Қышқыл жауындардың пайда болуының негізгі себебі күкіртің қос оксидімен ластану болып табылады. Су буының қатысуында күкіртті ангидрит күкірт қышқылының ертіндісіне айналады. Осындай жолмен көмірқышқыл газы мен азот оксидтерінен көмір қышқылмен азот қышқыл түзеді. Оларға органикалық қышқылдармен басқада қосылыстар араласып, қышқыл риакциясы бар ерітінді береді.

Қышқыл жауынның түзілуіндегі күкірт қос оксидінің үлесі 70% Қншқыл жауынның жаууына көмірқышқыл газы да үлес қосады. Оның үнемі болуына байланысты жауын -шашынның атмосферадағы рН 5, 6 тең болады. Алғашқы қышқылдық жауындар 1907- 1908 жылы Англияда байқалған. Қазіргі уақытқа дейін рН 2, 2 -2, 3 болаты жауын -шашындар тіркелген.

Қышқылдық жауындар солтүстік жарты шарда кеңінен таралған. Бұл жерде қышқыл заттардың шығарылуымен жаңбыр қар, тұман түрінде ылғалды тұндыруға қолайлы жағдай бар.

Теріс температура кезеңнің ұзақтығы қышқылдық жауын -шашынның әсер ету ұзақтығын артырады. Соңғлар біршама дәрежеде аммиакпен нейтралданады. Ал қоспа топырақтан органикалық заттар, минералдық тыңайтқыштармен басқада қосылыстардан аммонификатор- микроорганизмдердің көмегімен бөлініа шығуы кемиді.

Қышқыл жауын-шашындар Скандивания елдері, Англия, ФРГ, Бельгия, Дания, Польша, Канада, АҚШ -тың солтүстік аудандарына тән.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.