Имам Матуридидің иманды түсіндіруі

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

«Қорғауға жіберілді»

«___»2015ж

Дінтану кафедрасының

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Имам Матуридидің иманды түсіндіруі

5В021100 - «Теология» мамандығы

Орындаған

Ғылыми жетекшісі,

Түркістан 2015

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Имам Матуриди өмірі мен еңбектері

Имам Әбу Мансұр Матуридидің өмірі . . . 6
Имам Матуридидің көзқарасының қалыптасуына әсер еткен жағдайлар . . . 7
Имам Матуридидің тауил мен тафсир ұғымдарын ашып түсіндіруі . . . 15
Матуридидің еңбектері мен кейінгі замандардағы елеусіз қалуы . . . 20

2. Құранда иман мәселелері жөнінде

2. 1. Құранда «иман» ұғымы мен шарттары . . . 27

2. 2. Құранда тағдыр мәселесі . . . 34

3. Имам Матуридидің иманға қатысты көзқарастары мен Құран аяттарын түсіндіруі

3. 1. Иманды түсіндіруі . . . 37

3. 2 Иман мен амал, иман мен ислам арақатынасы . . . 48

Қорытынды . . . 53

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 55

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жалпы дін құбылысын бірнеше қырынан қарастырып, талдауға болады; теологиялық, саяси, психологиялық, танымдық, құндылықтық т. б. Қоғам жеткен жетістіктері мен кемшіліктері тарапынан әртүрлі құбылыстарды бастан кешіріп отырады. Қазіргі ислам дінін ұстанатын елдердің жағдайы сенімдік-доктриналық танымның дұрыс түсіндірілмеуі салдарынан туындаған психологиялық көрініс деуге негіз бар. Қазақстан мұсылмандары қауымы арасында да «куфр», «ширк», «бидға» сынды терминдерді қолданушылар санының бар екендігін айтқымыз келеді. Бұл мәселе ұлттың тұтастығына, елдің ауызбіршілігіне, мемлекетіміздің баяндылығына қауіп төндіріп тұр. Осы орайда дәстүрлі діни танымды тану, зерттеу, зерделеу, сенімдік-доктриналық, аскиологиялық, құқықтық қабаттарын қалпына келтірудің маңыздылығы жоғары. Дін - қоғамның барлық қабаттарын қамтитын маңызды процесс. Исламның «Әһлі Сунна» деп аталатын бөлігінің, діни тәжірбиесінде ең басты сенімдік екі мәзһабтың бірі ретінде танылған Матуридия мектебінің мәні, тарихы мен таралған аймағы, өкілдері мен еңбектері, доктриналық ерекшеліктері мен қазіргі жай-күйі өзекті тақырып. Қазақстанның «зайырлы» қоғамы деген механизмді жетілдіруге де септігін тигізеді. Зерттеу жұмысымда тақырып етіп алынған имам Матуридидің иманды түсіндіруі, әрі Матуридия мәзхабының иман мәселесіндегі басқа мәзхабттардан ерекшеліктері - біздің діни танымыдық, сенімдік-доктриналық негізімізді айқындауда орны ерекше.

Кешегі Кеңестік қоғамда, діни таным қабаттарының платформасына көңіл бөлінбеген болатын. Бүгінде қазақ мәдениетіне, діни бастауларына балта шауып, мәдениеттің өзегі болған дінді жоққа балап, жаңаша дәстүр мен діни шарттар әкеліп үйреткісі келетіндер де баршылық.

Қазіргі таңда, Матуридия мәзһабын тануға деген қызығушылық Орта азия мен Қазақстанда артып отыр. Мұның себебі де сол елдердегі діни жағдаймен, яғни «саяси ислам» құбылысынан туындады деуге толық негіз бар. Әлемдегі соңғы жылдардағы «саяси ойындар» нәтижесінде исламофобия процесі қарқынды жүріп жатыр. Әсіресе «Ислам Мемлекеті» тарапынан жасалған әрекеттер бей жай қалдырмасы анық.

Исламның адамзатқа келген ең соңғы кемел дін екенін ескере отырып, қайта дінімізді тануға бет бұруымыз қажет. Бұл орайда «Дау сабасқан, пікір шатасқан» заманда Әхлі Сүннет уәл жамағат сенімдік мектебінің бірі болып қалыптасып, сенімдегі имамымыз болған Имам Әбу Мансұр Матуридиді және оның қалыптастырған Матуридия мектебінің негіздерін тануда маңызды іс екені даусыз.

Соңғы әлеуметтік сауалнама көрсеткендей қазақ қоғамының басым көпшілігі діндар болғанымен, сол топтың 90 пайызы діннің негізгі догматтарынан хабарсыз болып табылады. Кей кітаптардатағдырға иман келтіру шарты көрсетілсе, кей әдебиеттерде жақсылық пен жамандық Алла тарапынан делінген. Мәселе біз ойлағаннан да күрделі болып шықты. Себебі алдымызға қойылған мақсат - имам Матуриди көзқарасы бойынша «иман» танымын ашу болғанымен, бұл мәселені басқаша түсіндірген мәзхабтар мен ағымдар туралы да қысқаша айтуға тура келді. Бұл жерде екі түрлі көзқарас ортаға шықты, бірі осы уақытқа дейінгі Матуриди және басқа мәзхабтардың көзқарасын ашықтау. Екінші бағыт мәзхабқа дейінгі басты Исламның қайнары Құрандағы иманға қатысты аяттарды талдау. Алайда ислам бүгінгі күнге дейін түрлі мәзхабтар мен көзқарастардың жемісі ретінде жеткенін ескердік және тәуелсіз жорымдар жасап, Құрандағы иманға қатысты аяттардың да арасында (Меккелік аяттар мен Мединелік аяттарда) ерекшеліктер бар екендігін аңғардық. Демек Құранда да иман шарттары алғашқы аяттағы мен соңғы нүктесіндегі мағыналарды ашуға тырысамыз. Алайда бұл өте күрделі іс, себебі әрбір аяттың ену себебі «асбабул нузул» жазылмаған не болмаса оның қажеттілігі сахабалар тарапынан қажетті деп танылмаған. Бұл мәселеде Матуриддидің еңбектерін зерттеуші Анкара Университетінің профессорлары тарапынан жазылған «Maturidinin düşünce dünyası» атты кітабы маңызды болып табылды.

Жұмыстың зерттелу деңгейі . Имам Матуридидің көзқарастарын дамытушы, әрі қалыптасуына үлкен ықпал жасаған сол мектеп өкілдері болған болатын. Атап айтсақ, Әбул Муин Ән-Насафи, Әбу Ясир әл-Пәздауи, Омар Насафи, Аллауаддин Әс-Самарқанди, Нуреддин әс-Сабуни, Хусейн ибн Әли ас-Сығанақи т. б ғалымдардың еңбектерінің маңыздылығын атап өтуіміз қажет. Аталған ғалымдардың ішінде Әбул Муин Ән-Насафидің «Табсирасы», «Бахрул кәләм» сынды еңбектері мектеп көзқарасын тануда өте құнды кітаптар болып табылады.

Түркиялық ғалымдардан Матуридидің еңбектері мен кәламға қатысты көзқарастарын зерттеушілер ретінде Бекир Топалыоғлы, Хасан Онат, Мустафа Өзтүрк, Кутлу Сөнмез, Хусейн Атай және Шабан Али Дузгун т. б. ғалымдарды атап өткен жөн.

Матуриди жайлы зерттеушілердің библиографиясына тоқтала кетсек, Шығыстанушы ғалымдардан Орта Азиядағы теологиялық дәстүрді зерттеушілерден Луи Массиньон, Брокельман, Мари Бернан, Уильрих Рудольф, Анке Вон Кьюгелген, В. Маделунгтардың аттары аталады. Айрықша, Уильрих Рудольфтың «әл-Матуриди және Самарқандтағы сунниттік теология» атты ғылыми еңбегі Орта Азиядағы Матуридия дәстүрін зерттеудегі құнды шығарма болып тұр.

Өзбекстанда бұл салада Ш. Зиедов, Д. Рахимжанов, Б. Бабаджанов т. б. ғалымдар жемісті қызмет етуде.

Отандық зерттеушілерден Ә. Муминов, Қ. Ержан, Қ. Жолдыбайұлы, Ә. Дербісәлиев, А. Әділбаев, А. Әбдірәсілқызы, Д. Кенжетай, М. Исахан, Д. Шалқаров т. б. ғалымдар Матуридия кәлам мектебінің маңызды қырларын зерттеп келеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Диплом тақырыбы «Имам Матуридидің иманды түсіндіру мәселесі» болғандықтан, мазмұнында Матуриди мектебінің көзқарастары жүйесін ашықтау, бүгінгі қоғамдағы діни түсініктермен ұқсастықтары мен ерекшеліктерін айыру болды. Онымен қоса бүгінгі «діни фанатизм» мәселесіне осы мектеп көзқарасымен жауап беру. Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес мынадай міндеттер алға қойылды;

Матуридидің өмірі мен еңбектері;
Матуридия сенім мектебінің ерекшеліктерін, ұстанған принциптерін ашу;
Құран аяттары негізінде «иман» ұғымын талдау;
Матуриди мектебінің басты көзқарастарын ашықтау;
Матуриди мектебінің иман мәселесін түсіндіруі, маңыздылығы;

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңылығы. Сенімдегі имамымыз ретінде танылған Самарқандтық ғұлама Әбу Мансұр Матуриди Мауренахр өлкесі үшін алып тұлғалардың бірі. Себебі исламдағы ең көп мазхабтар мен түсініктердің орын алған хижри IV ғасыр болған болатын. Сол кезеңнің басты тартыстары иманның не екендігі, иман мен ислам арақатынасы, діндегі ақылдың орны, иманның артуы мен кемуі, дін мен шариғат, дін мен саясат арақатынасына өте жақсы тұжырымдамалар жасаған болатын. Қазақстан Республикасы құқықтық тұрғыда, зайырлы әрі демократиялы ел. Бүгінгі жаһандық құбылыстар мен діни тартыс, зайырлы қоғамның принциптерін басып өткісі келетіндігі де даусыз. Алайда зайырлылықтың тетігі ретінде Матуридия ақидасы біздің елдің іргесін әу бастан ақ қаласа, бүгінде сол тұғырына, өзінің лайықты мәртебесіне шығуы да басты талаптардың бірі. Еліміздің бейтарап түрде, зайырлылық механизімін жетілдіру жолындағы бастамалардың бірі деп танимыз.

Дипломдық жүмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 . Имам Матуриди өмірі мен еңбектері

Имам Әбу Мансұр Матуридидің өмірі.

Имам Матуриди қазіргі Өзбекстан территориясының ішінде орналасқан Самарқанд қаласына жақын маңдағы Матурид деген ауылында дүниеге келген. Имамның туған жылы туралы нақты деректер кездеспейді. Имам Әбу Ханифа дүние салғаннан кейін бір ғасырдан соң туған деген болжамдар бар. Имамның қайтыс болған жылы ретінде 333/944 жыл деректерде кездеседі. Самарқанд дүние салып «Чакардиз» атты зияратта жерленгендігі айтылады. 1 Зиярат орны 1940-1950 жылдар аралығында талқандалған. Кейіннен қайта қалпына келтіру жұмыстары жасалынып, көпшілікке зиярат орны ретінде ұсынылды. Бұл кісінің толық есімі - Имам Әбу Мансұр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Махмұд әл-Матуриди әс-Самарқанди. Есіміне қосылған әл-Матуриди тіркесі ауылымен байланысса, әс-Самарқанди есімі де сол өңір тумасы екендігін айғақтайды. Имамның ұлтына байланысты да тартыстар бар екендігі даусыз. Бір оның түрік нәсілінен болғандығын алға тартса, екінші тарап оның тегі араб болғандығын айтады. Зәбиди мен Самани, Бейазизаде Ахмет Ефенди сынды зерттеушілер еңбектерінде имамның тегі Әбу Аюб Халид бин Зайд әл-Ансариге жалғанатындығы туралы жазады. Дегенімен Зәбиди ол жердегі «әл-Ансар» сахабадан тарағандығын емес, имамның дәрежесі мен мұсылмандарға жолбасшы болғандығынан қосылған «жәрдемші» мағанысын білдіретіндігін айтады. Әюб Али сынды зерттеушілер болса бұл «әл-Ансар» тікелей сахабадан тараған дегенді білдіретіндігін алға тартады. Бұл мәселенің дұрысырақ шешімін табу үшін Матуридидің «китабут-Таухид» атты еңбегіне үңілуімізге тура келеді. Ол кітаптың түпкі нұсқасында жазылу барысында грамматикалық қателердің барлығын ескере отырып, имам араб болмаған деген де көзқарас шығаруға болады. (китабут таухид Бекир Хожа) Онымен қоса имамның деректерде киген киімі мен бас киіміне үңіле отырып тегі түрік болған деген де жорамалдар бар. Онымен қоса имам деректерде түрлі лақап есімдермен аталатындығы да бар, «Имамул худа» (тура жол лидері), «әлемул худа»(тура жол ғалымы), «имамул мутакаллимин»(кәләмшылар лидері), «мусаххиху ақайдул муслимин»(мұсылмандардың ақайдын қателерден айырған), «рейсул ахли сунна»(ахли суннет басшысы) деген лақаптар кездеседі. Имамның көзқарасын дұрыс деп тапқан Куртуби де Имам Матуридиді өз еңбектерінде «шейхул ислам» деп атайды. Фахреддин Рази да еңбектерінде имам Матуридиді атап отырады. Ашарилік мектеп өкілі болса да, Рази еңбектері мен көзқарастарында имам Матуриди көзқарастары көптеп кезігеді, Рази онымен қоса Әбул Муин ән-Насафидың семантикалық методын дамытушылардың бірі деуге де негіз бар. [2, 13]

Бізге жеткен деректерге сүйенсек, имам Матуридидің отбасы жайында мәліметтер жоқтың қасы. Белгілі болғаны әкесі - Мұхаммед, атасы - Махмуд болғандығы. Жұртшылық ол кісіні Әбу Мансұр деп те атаған, «Мансұрдың әкесі» деген мағынаны білдірсе де, имамның ұлы болмағандығы, ол лақап осындай ұлым болсын деген имамның өзінің ниетінен туғандығын айтады. [3, 12] Сонымен қоса имамның қызы болғандығы, ол қыздан немерелі болғандығы баяндалады. Әбдулқадыр әл-Қураши: «Қазы Әбул Хасан Әли ибн Хасан әл-Матуриди, Шейхул ислам Әбу-Мансұр Матуридидің немересі. Нағашы атасынан фиқһ ілімін оқыған. 511/1117 жылы қайтыс болып, Чакардизада жерленген» деген мәлімет келтіреді. Имамға қатысты деректерде Бағдад халифасы имам Матуридиден пәтуа сұрау үшін Самарқандқа елші жібереді. Елші имамнан пәтуаға жауап алу мақсатында ол кісінің бақшасына барады. Беліне жүзім сабағын байлап, басына қайық кескінді бас киімі бар, жұпыны киімді қарияға жолығады. Елші қарияға:

Біздің Мәулана(қолдаушы) қайда екен? -деп сұрайды. Қария:Біздің қолдаушымыз Алла, - дейді. Елші абыржыңқырап:Ал қожамыз(жол көрсетушіміз) қайда екен?Қожамыз - Мұхаммед пайғамбар дейді қария. Әбу Мансұр (Матуриди) қайда екен? - деп сұрады елші. Ол кісі алдыңызда тұр, - деп жауап береді. Елші пәтуасын алып кері қайтқандығы баяндалады. Имам Матуридидің көзқарасының қалыптасуына әсер еткен жағдайлар

Құран Мекке мен Мединада енді, Мысырда оқылды, Стамбұлда жазылды және Мауреннахр өлкесінде, оның ішінде Самарқандтта түсіндірілгені туралы айтылады. Барлық діндердегі секілді ислам діні де өркениетті туған топрағында емес, көшкен топрағында құрды. Сол себепті де, Шам, Андалусия, Бағдат, Стамбұл және Самарқанд ислам өркениетіндегі маңызды қалалар. Бұл қалаларда көптеген кітаптар жазылумен қатар ислам ілімінің дамуына жол ашты деуге толық негіз бар. Самарқанд бөлігі де калам, тафсир, фыкх, философия сынды ілімдер саласында жүздеген атақты ғалым шығуына жағдай жасады. Бұған себеп көптеген факторлар болды. Бұл өлкеде исламның жаңаша, еркін түсіндірілуі мен таралуына саяси әрі сол күнгі қажеттіліктер шарт болғандығын байқаймыз. Әсіресе хижри 4 ғасыр ислам әлеміндегі ең алғашқы ірі тартыстардың басталып, діни пікірталастар сол қоғамдағы басты мәселе болып шығуы байқалады. Көптеген исламдық мәзхабтардың пайда болған кезеңі екендігі де рас. Мутазила, Каррамия, Шиа және Харижилер, сияқты көптеген ислми топтар арасында тартыс қызу жүретін. Тіпті атақты тарихшы Макдиси өз еңбегінде, өлкедегі падишахының рұқсатымен және ұйымдастыруымен Шафи мен Ханафилер, Шиа мен Каррамия сынды топтарының өкілдері арасында тартыстың болғандығы туралы баяндайды. Мужассима, Караматия, Рафызилер секілді топтардың Самарқанд бөлігінде болғандығын айтылады. Матуридидің өмір сүрген кезеңінде Самарқанд өлкесіне суннет жолын қабылдаған саманилер билік басында болатын. Онымен қоса билік тарапынан ешқандай ғалымдарды езгіге алмағандығы мен пікір еркіндігінің болғандыға туралы да айтылады. Сол себепті де исламдық түсініктерді саясиландырып, көп көзқарастарды қуғынға ұшыратып отырған ислам халифатынан кейбір топтар өз бастарының амандығы үшін осы өлкені паналаған болатын. Мысалы Аббаси халифасы Мутауаккилдің Құранның жаратылғандығы туралы көзқарасына қарсылықты түрде Мутазила ағымы мүшелерін хижри 234 жылдан бастап ислам халифатының басты қалаларынан қуғынға ұшыратуы, ол көзқарас өкілдері Самарқандты паналағандығы жайында да айтылады. Халлаж Мансұрдың (309/922ж) өлімінен соң Сопылық бағыттың өкілдері де өздеріне ыңғайлы, сенімді жер іздеп осы өлкеге келіп қоныстанған. Сол сияқты Бувейхилер көтерілісінен соң Бағдаттың билігі 945 жылы Шиа көзқарасы өкілдеріне көшуі де маселені өзгертіп, Самарқанд қаласының діни пікірталасының қыза түсуіне де ықпал етті. Сау сенім мен еркіндік ортасы болған және еркін сұхбат негізінде дұрыс танымды таратып жаңаша бір мәдениеттің құрылуына негіз болды.

Матуридидің Саманилер билігі күшейген кезде өмір сүргені белгілі. Саманиттер 874-999 жылдары аралығында Иранды толықтай өз бақылауына алған және білім мен әдебиетке қамқорлық жасап, олар сарайларына көптеген ғалымдарды жинаған. Матуриди өз елінің таным көкжиегі мен ғылыми кеңістігін пайдалана отырып, Самарқандттық мәдени кеңістік ішінде және алуан түрлі исламдық ілімдер кезеңінің төрт таңдаулы ғалымынан сабақ алып, білімін жетілдіре түскен. Олар имам Әбу Ханифаның шәкірттері - Шайх Әбу Бакир Ахмад бин Исхақ, Самарқанд құқықшысы атымен танымал Әбу Наср Ахмад бин әл-Аббас, Нусайр бин Яхия әл-Балхи (881 ж. ) және рей мектебінің қадиі - Мухаммад бин Муқатил ар-Рази (862 ж. ) .

Ислам халифатының астансы болған, Бағдаттан қашып Мерв және Хорезм өлкесіне келген көптеген бидғат ағымдардың әсіресе Мутазиланың Мауреннаһрда бой көрсетуі Матуриди мен замандастарының еңбектерінде көп орын иеленіп, олардың көзқарастарын сыналуы байқалады. Әртүрлі ағымдардың халифат орталығынан қашып келіп, осы өлкелерді паналауы мен халифат орталығындағы қысымнан бейтарап кеңістікте еркін сұхбаттың дамуы мен жаңаша түсініктердік қарқынды дамуына алып келді. Жалпы Мауренахр өлкесі ислам ғылымының 10 ғасырдағы негізгі білім мен ғылым, мәдениет пен өркениет ошағы болғандығын байқаймыз, Саманилер билігінің лайықты жағдай туғыза білгендігі деп бағалауға да толық негіз бар. Матуриди жолы мен ізбасарларының, оның жолын жалғастырған кәлам білгірлерінің дүниетанымының қалыптасуына әсер еткен социокультрологиялық һәм діни-интеллектуалдық факторларды танып білу мүмкіндігіне ие боламыз.

Бұл өлке Ислам танымының ең ұлы әдіскерлерін, кәламшыларын, факиһтерін, мухаддистерін, муфассирлерін және философтарын дүниеге әкелді. Бір қалада жүздеген медресенің болуы - бұл жердің Құранды түсінуде маңызды роль атқарған мекен болғандығын көрсетеді. Мысалы, Якут әл- Хамауи, Мерв қаласындағы кітаптар мен кітапханалар жайында сөз еткенде таңқалғанын жасырмайды. Өзі көрген 12 кітапхананың әрқайсысында арабша, парсыша, грекше және он екі мың том кітаптан сөз етеді және бұл кітаптардың әсері үй, бала-шаға секілді нәрселерді ұмыттырып жіберетіндей күшті болғандығын жазады. Хамауи бұл өлкеде де сол кезеңдегі Урфа, Джундишапур қалаларындағыдай философиялық тартыстардың болатындығын, христиан, дуалист, зәрдүшттерге қарсы полемикада шоғырланған Мерв мектебінің болғандығынан хабар береді.

Матуридия кәлам мектебінің өкілідерінің бірі Әбу-л Муин ән-Насафи (1114ж) «Табсырату-л адилла» еңбегінде имамды ерекше құрметпен көп жерде еске алады, оған сілтемелер жасаған. Имам Матуриди көзқарасының жақтаушысы екендігін кітабының көптеген тұсында көрсетіп өтеді. Матуриди көзқарасының тағы бір, алдыңғы сапты өкілдерінің бірі Нуруддин әс-Сабуни (1184 ж) «әл-Бидая» атты еңбегінде имамды «әш-Шайху-л әл-Имам», «Райс әһлі Сунна уә-л жамаға» дәрежесімен еске алады. «Усулуд-диннің» авторы Әбу Иуср әл-Паздауи (1199 ж. ) оны «шейх» деп атап, әһлі сунна уа-л жамааның имамының бірі ретінде қабыл еткен. [4, 46]

Бұдан аңғаратын қорытындымыз имам Матуридидің көптеген ғұламаларға темірқазық болған ұлы ұстаз, кәламшы, факих, мутафаккир, ойшыл болғандығын байқаймыз.

Негізінен Матуридидің барша көзқарастарында Әбу Ханифаның жолымен жүргендігі жайлы пікір кең таралған. Насафи «Тамхид» кітабында: «Матуриди ұстанымдары мен шешімдерінің барлығында ұлы ұстаз Әбу Ханифаның көзқарастарын ұстанған, әрі ол кісіні ғалымдардың ең мықтысы» деп көрсеткен. Сонымен қатар, имам Матуриди және оны үлгі тұтқан ғұламалардың «Матуридия» кәлам мәзһабын қалыптастырғандығы жайлы тұжырым орныққан ұғым ретінде қабылдануы тиіс. [5, 105] Имам Әбу Мансұр әл Матуридидің ұстаздарының Әбу Ханифаға дейінгі аралығы туралы әртүрлі деректердің барлығы да рас, мұны төменде силсалалық шежіре жүйесінде ұсынамыз. [6, 5]

Әбу Ханифа (150/767)

Мұхаммед әш-Шайбани (189/804)

Мұхаммед бин Муқатил әр-Рази(248/862)

Әбу Мансұр Матуриди. (333/944)

II.

Әбу Ханифа (150/767)

Мұхаммед әш-Шайбани (189/804) ӘбуЮсуф(182/798)

Әбу Сүлейман Мұса бин Сүлейман әл-Жүзжани.

Әбу Насыр Әл Йази, Нусайр әл-Балқи (268/888) Әбу Бәкір әл-Жүзжани(200/815’ден кейін)

Әбу Мансұр Матуриди (333/944)

III.

Әбу Ханифа (150/767)

Әбу Мути әл-Балқи (199/814) Әбу Хафсәс-Самарқанди (208/823)

Мұхаммед Муқатил әр-Рази(248/862) Нусайр әл-Балқи (268/881)

Әбу Мансұр Матуриди (333/944)

Төртінші бір силсала жүйесі де төмендегідей. [7, 161]

IV.

Әбу Ханифа (150/767)

Мұхаммед әш-Шайбани (189/805)

Әбу Муқатил Хафс әс-Самарқанди (208/823)

Әбу Мути әл-Балқи (199/814) Юсуф әл-Балқи 215/830)

Әбу Сүлейман әл-Жүзжани.

Мұхаммед бин Муқатил әр-Рази (248/862)

Әбу Бәкір әл-Жүзжани

Әбу Насыр Ахмед Әл Йази (277/890)

Әбу Мансұр Матуриди(333/944)

Әбу Насыр Ахмед Әл Йази (277/890)

Әбу Мансұр Матуриди(333/944)

Әбул Хасан әр-Рустағфани(350/961) Әбу Ахмед әл- Йази

Әбу Исмал Бухари, Әбу Бәкір әл Йази

Абдулкарим Паздауи(390/999) Әл Хаким Ас-Самарқанди(342/953)

Самарқанд қаласы мен Мауреннахр өлкесінің Матуриди өмір сүрген кезеңдегі социокультрологиялық сипаты мен діни-интеллектуалдық шартарын сөз еткен соң Матуриди ақидасы мен еңбектерін, осы жолды жаңғыртқан тұлғалардың көзқарастарын қарастырып өту маңызды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.