«Екінші шет тілінің тәжірибелік курсы» пәнінен практикалық сабақтың әдістемелік нұсқауы

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ ЖӘНЕ ШЫҒЫС ФИЛОЛОГИЯСЫ КАФЕДРАСЫ

«ЕКІНШІ ШЕТ ТІЛІНІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК КУРСЫ» пәнінен

практикалық сабақтың

әдістемелік нұсқауы

ТҮРКІСТАН-2012

1- сабақ

АРАБ ӘЛІППЕСІ

Араб әліппесі 28 әріптен және әліппеге кірмеген « хамза » "هَمْزَة" мен ة «тә-мәрбута » әрптерінен тұрады. Олардың бәрі де дауыссыз дыбыстар болып есептеледі. .

Араб әріптерінің жазылуы.

Араб әліппесінде бас әріп жоқ және әріптердің баспаша түрі мен жазбаша түрін бірдей деуге болады. Сөз оңнан солға қарай жазылады және оқылады.

Жазу барысында араб әріптері сөз құрамындағы орнына өзгеріп отырады. Әліппедегі әріптердің 22-сі 4 түрлі көріністе: сөз басында, сөз ортасында, сөз аяғында және жекеше түрде жазылады. Ал қалған 6-ы 2 көріністе жазылады.

Әріптің үстіне немесе астына қойылатын нүктелер дұрыс оқу үшін үлкен роль атқарады. Себебі кейбір кескіндес бірдей әріптер бір-бірінен асты-үстіндегі нүктелер арқылы ажыратылады.

Екі көріністі әріптер, و, ز, ر, د, ذ, ا сөзде өзіне дейінгі әріптерге жалғанып, өзінен кейінгі әріптерге жалғанбайды.

Қысқа дауыстылар (харакаттар)

Араб тілінің дыбыстық жүйесі қазақ тілінің дыбыстық жүйесіне жақындау. Бірақ, араб тіліндегі біраз дыбыстар қазақ тілінде кездеспейді және кейбір әріптер кейде жуан, кейде жіңішке болып оқылады, ал кейбір дауыссыз дыбыстар дауысты дыбыстарға әсер етеді.

Харакат( حركة ) деген сөз-дыбыстау, әріптің асты-үстіне қойылатын қысқа дауысты дыбыс деген мағынаны білдіреді.

Араб тілінде 3 қысқа дауысты бар. Олар:әріп үстіне қойылатын сызықша( َ ) фатха деп аталып, жуан әріптерде « а», жіңішке әріптерде «ә» деп оқылады.

Мысалы: بَ -бә, شَ - шә, صَ -са, قَ -қа

Әріп астынан қойылатын сызықша( ِ ) кәсра деп аталып, жуан әріптерде «ы», ал, жіңішке әріптерде « и» болып оқылады.

Мысалы: تِ -ти, مِ -ми خِ -хы, صِ -сы

.

Әріп үстінен қойылатын үтір ( ُ ) белгісі дамма деп аталып, жуан әріптерде «ұ», «у», жіңішке әріптерде «ү» деп оқы

Араб дыбыстарының классификациясы

Дыбыстық алмасулар

1. Сөз басындағы дыбыстық алмасу.
2. Сөз ортасындағы дыбыстық алмасу.
3. Сөз соңындағы дыбыстық алмасу.

Түбір құрамында (u) және (і) әлсіз дыбыстары кездесіп, дауыссыз дыбыстың қызметін атқарса, алиф созылыңқы “ā” дауысты дыбысын білдіріп, хамзаға тірек қызметін атқарады.

ІІ. Сөз басында келген (ŭ) және (ǐ) әлсіз дыбыстары өзгеріске түспейді: ﺓﺪﺭﺍﻭ [ŭārіdatun], ﻝﺼﻮﻮ [ŭūsіla], ﺓﺩﻻﻭ [ŭіlādatun], ﺲﺒﻳ [ǐabіsa], ﻞﺻﻭ [ŭasala] ;

ІІІ. Сөз ортасында:

А. (ŭ) немесе (ǐ) дыбыстары харакатталса, кейбір өзгерістерге ұшырайды.

1. Әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс сүкінделсе:

а) әлсіз дыбыс өз харакатын сүкінделген дауыссызға беріп, өзі созылыңқы дауысты дыбысқа айналады,

ǐa және ŭa созылыңқы [ā] : ﺭﻳﺴﻴ [ǐusǐaru] →ﺭﺎﺴﻳ [ǐusāru], ﻝﺎﻘﻴ [ǐukŭalu] →ﻞﺎﻗﻳ [ǐukālu] ;

ǐі және-ŭі созылыңқы [ī] дыбысын береді: ﺭﻳﺴﻴ [ǐasǐіru] →

ﺭﻳﺴﻳ [ǐasīru], ﻡﻭﻗﻳ [ǐukŭіmu] → ﻡﻳﻗﻳ [ǐukīmu] ;

3. Өте созылыңқы буын дауыссыз, созылыңқы дауысты және дауыссыз дыбыстан тұрады: [ šāb -bun], [ mād -da] т. б. Араб сөздері келесі жолға тасымалданбайды.

Әлсіз дыбыстан кейін созылыңқы дауысты дыбыстар келгенде болатын дыбыстық алмасулар:

а) әлсіз дыбыстан кейін созылыңқы “ā” келсе, әлсіз дыбыс сөз құрамында сақталады: ﻥﺎﻣﺭﺗ [tarmіǐānі], ﻦﺍﻮﺭﺴﺘ [tasruŭānі], ﻦﺎﻳﻗﻠﺗ [talkіǐānі], бірақ кәсрәдан кейін “ŭa” “ǐa” дыбыстық тіркесімен алмастырылады: ﻢﺍﻮﻗ [kіŭāmun] →ﻡﺎﻳﻗ [kіǐāmun] ;

ә) созылыңқы дауысты дыбыс “ū” не “ī” болып келсе және әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс кәсрә не даммамен дыбысталса, ǐu, ǐі, ŭu, ŭі дыбыстық тіркестері түсіп, әлсіз дыбысқа дейінгі дауыссыз дыбыс созылыңқы дауысты дыбысқа сәйкес харакатты қабылдайды:

ІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﻦﻮﻴﻣﺭﺗ [tarmіǐūna] →ﻦﻭﻣﺭﺘ [tarmūna]

ІІ жақ жекеше түр, м/с тегі ﻦﻴﻴﻣﺭﺗ [tarmіǐīna] →ﻦﻳﻣﺭﺘ [tarmīna]

Осы-келер шақ

ІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﻦﻭﻮﺰﻐﺘ [taġzuŭūna] →ﻦﻳﺯﻐﺘ [taġzūna]

ІІ жақ жекеше түр, м/с тегі ﻦﻳﻮﺰﻐﺘ [taġzuŭīna] →ﻦﻳﺯﻐﺘ [taġzīna]

өткен шақ

ІІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﺍﻮﻳﻗﻠ [lakіǐū] →ﺍﻮﻗﻠ [lakū]

б) әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыстың характы фатха болса, ŭu, ŭі, ǐu, ǐі дыбыстық тіркестері түсіп, сөз құрамындағы дауысты дыбыстар сүкінделіп, “aŭ” және “aǐ” дифтонгтеріне айналады:

ІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﻦﻮﻴﻗﻟﺗ [talkaǐūna] →ﻦﻭﻘﻟﺘ [talkaŭna]

ІІ жақ жекеше түр, м/с тегі ﻦﻳﻴﻗﻟﺗ [talkaǐīna] →ﻦﻴﻘﻟﺘ [talkaǐna]

Осы-келер шақ

ІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﻦﻭﻮﻀﺭﺘ [tardaŭūna] →ﻦﻭﺿﺭﺘ [tardaŭna]

ІІ жақ жекеше түр, м/с ﻦﻳﻮﻀﺭﺘ [tardaŭīna] →ﻦﻳﺿﺭﺘ [tardaǐna]

Өткен шақ

ІІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﺍﻭﻴﻣﺭ [ramaǐū] →ﺍﻭﻣﺭ [ramаǔ]

ІІІ жақ көпше түр, м/р тегі ﺍﻮﻮﺰﻏ [ġazaǔū] →ﺍﻮﺰﻏ [ġazaǔ]

36

ŭu дыбыстық тіркесі созылыңқы [ū] дыбысын береді: ﻡﻭﻗﻳ [ǐakŭumu] → ﻡﻭﻗﻳ [ǐakūmu] ;

ә) Әлсіз дыбыс созылыңқы дауысты дыбыстардың

алдында келсе, өз харакатымен сөз құрамында сақталады: ﻥﻴﻴﺒﺘ [tabǐīna], ﺮﻴﻴﺴﺘ [tasǐīru] ; ﻢﻴﻭﻘﺘ [takŭīmu] ;

2. Әлсіз дыбыстардың түсіп қалуы:

а) бос етістіктердің ІV және X бап масдар тұлғаларында әлсіз

дыбыс өз харакатын сүкінделген дауыссызға беріп, өзі түсіп қалады және сөз соңында “тә-мәрбута” пайда болады:

ﻡﺍﻮﻗﺇ [’іkŭāmun] →ﺔﻤﺎﻗﺇ [’іkāmatun] ;

ﻝﺎﻌﻓﺇ [’іf‘ālun]

ﻥﺎﻳﺒﺇ [’іbǐānun] →ﺔﻧﺎﺒﺇ [’іbānatun] ;

ﻢﺍﻮﻘﺘﺴﺇ [’іstіkŭāmun] → ﺔﻣﺎﻘﺘﺴﺇ [’іstіkāmatun]

ﻝﺎﻌﻓﺘﺴﺇ [’іstіf‘ālun]

ﺏﺎﻳﺭﺘﺴﺇ [’іstіrǐābun] →ﺔﺒﺍﺭﺴﺇ [’іstіrābatun]

ә) бос етістіктердің І бабының ырықсыз есімше тұлғасында әлсіз дыбыс өз харакатын сүкінделген дауыссыз дыбысқа беріп, өзі түсіп қалады: ﻝﻭﻌﻔﻣ [maf‘ūlun] →ﻞﻮﻮﻗﻣ [makŭūlun] →ﻞﻮﻗﻣ [makūlun], егер әлсіз дыбыс “йай” болса, ырықсыз есімше құрамындағы созылыңқы “ū” созылыңқы “ī”-ға айналады: ﻝﻭﻌﻔﻣ [maf ‘ūlun] →ﺭﻭﻳﺴﻣ [masǐūrun] →ﺭﻳﺴﻣ [masīrun] ;

3. Әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс харакатталғанда

5) Әлсіз дыбысқа дейін созылыңқы дауысты дыбыстар келгенде болатын дыбыстық алмасулар:

а) әлсіз дыбыс еш өзгеріссіз сөз құрамында сақталады:

ﺮﻴﻮﺴ [suǔīra] ; ﺭﻴﺎﺳﺗ [tusāǐіru] ; ﺮﻳﺎﺳ [sāǐara] ; ﻢﻳﻮﻗ [kuŭīma] ; ﻡﻭﺎﻘﺘ

[tukāŭіmu] ; ﻡﻭﺎﻘ [kāŭama] ;

ә) негіз есімше тұлғасында бос етістіктер құрамындағы әлсіз дыбыс созылыңқы “ā”-дан кейін хамзамен алмастырылады:

ﻞﻭﺎﻗ [kāŭіlun] →ﻞﺌﺎﻗ [kā’іlun] ; ﺮﻴﺎﺴ [sāǐіrun] →ﺮﺌﺎﺴ [sā’іrun] және созылыңқы дауысты дыбысы бар масдар тұлғаларында, әлсіз дыбыс, ﻯﺎﻗﻠﺇ [’іlkāǐun] →ﺀﺎﻗﻠﺃ [’іlkā’un] ; ﻯﺍﺯﻏﺇ [’іġzāǐun] →ﺀﺍﺯﻏﺇ [’іġzā’un] ; ﻯﺎﻘﻟ [lіkāǐun] →ﺀﺎﻘﻟ [lіkā’un] хамзамен алмастырылады.

Б. Әлсіз дыбыстар сүкінделгенде болатын дыбыстық алмасулар:

1) Фатхалы дауыссыз дыбыстан кейін әлсіз дыбыс сақталады: ﺕﻳﻣﺮ [ramaǐtu] ; ﺖﻮﺰﻏ [ġazaŭtu] ; ﺩﻮﻠﻮﻤ [maŭlūdun] ; ﺲﻳﺑﻴﺘ [taǐbīsun] ;

2) кәсрaлы дауыссыздан кейін сүкінделетін әлсіз дыбыс созылыңқы “ī”-ға айналады: ﺕﻴﻘﻠ [lakіǐtu] →ﺕﻴﻘﻠ [lakītu] ; ﺲﺎﺑﻴﺇ [’іǐbāsun] →ﺲﺎﺑﻴﺇ [’ībāsun] ;

3) даммалы дауыссыздан кейін сүкінделетін әлсіз дыбыс созылыңқы “ū”-ға айналады: ﺕﻮﺮﺴ [saruŭtu] → ﺕﻮﺮﺴ [sarūtu] ; ﻝﺻﻮﺘ [tuŭsіlu] →ﻝﺻﻮﺘ [tūsіlu] ;

4) даммалы дауыссыздан кейін түбірлік “йай” дыбысы әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыстың харакатына сай созылыңқы дыбысқа айналады, яғни созылыңқы “ū”-мен алмастырылады: ﺲﺒﻳﺘ [tuǐbіsu] →ﺲﺒﻭﺘ [tūbіsu] ;

ІV. Сөз соңындағы дыбыстық алмасулар

А.

1) Әлсіз дыбыстың өз харакаты болса:

а) және әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс сүкінделсе, әлсіз дыбыс өзгеріссіз қалады: ﻮﺰﻐﻠﺃ [’alġazŭu (ġazā) ] ; ﻰﻤﺭﻠﺃ [’arramǐu (ramā) ] ;

ә) әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс фатхамен харакатталса және әлсіз дауыссыз дыбыс “уау” болса, әлсіз дауыссыз дыбыстар созылыңқы “ā” дыбысына айналады да, “алиф-мамдуда” жазылады: ﻭﺯﻏ [ġazaua] →ﺍﺯﻏ [ġazā] ; ﻭﺿﺭﻟﺃ [’arrіdauu] → ﺍﺿﺭﻟﺃ [’arrіdā] ;

б) әлсіз дыбысқа дейінгі дыбыс фатхамен харакaтталса және әлсіз дауыссыз дыбыс “йай” болса, әлсіз дауыссыз дыбыс созылыңқы “ā” дыбысына айналады да, “алиф-мақсура” жазылады: ﻰﻤﺭ [ramaіa] →ﻰﻤﺭ [ramā] ; ﻲﻗﻠﺗ [talkaіu] → ﻰﻗﻠﺗ [talkā] ;

в) фатхалы әлсіз дауыссыз дыбыс өз харакатын сақтайды: ﻭﺰﻐﺘ [taġzuua] ; ﻰﻤﺮﺗ [tarmііa] ;

2) созылыңқы “ū”-дан кейінгі әлсіз дыбыстарда болатындыбыстық алмасулар:

а) 3-ші дыбысы “уау” болып келген толымсыз етістік құрамындағы әлсіз “уау”, ырықсыз есімше құрамындағы созылыңқы “ū”-мен бірігіп, шадда арқылы беріледі:

ﻝﻮﻌﻔﻣ [maf‘ūlun] →ٌﻮﻮﺰﻐﻣ [maġzūun] →ﱞﻮﺰﻐﻣ [maġzuuun] ;

ﻝﻮﻌﻔﻣ [maf‘ūlun] →ٌﻮﻮﻌﺪﻣ [mad‘ūun] →ﱞﻮﻋﺪﻣ [mad‘uuun] ;

ә) 3-ші дыбысы “йай” болып келген түбір құрамындағы әлсіз дыбыс, ырықсыз есімше құрамындағы cозылыңқы “ū”-мен бірігіп, әлсіз дыбысқа дейінгі дауыссыз дыбыстың харакаты әлсіз “і”-дің әсерімен кәсрaға айналады:

ﻝﻮﻌﻔﻣ [maf‘ūlun] →ﻯﻮﻤﺭﻣ [marmūǐun] →ﱞﻰﻣﺮﻣ [marmіǐǐun] ;

ﻝﻮﻌﻔﻣ [maf‘ūlun] →ٌﻯﻮﻘﻠﻣﻠﺃ [’almalkūǐu] →ﱡﻰﻘﻠﻣﻠﺃ [’almalkіǐǐu] ;

Б.

Сөз соңындағы әлсіз дыбыс сүкінделсе, түсіп қалады:

ﻝﻌﻔﻳ ﻥﺇ [’іn ǐaf‘al] →ﻰﻤﺭﺗ ﻥﺇ [’іn tarmіǐ] →ﻡﺭﺗ ﻥﺇ [’іn tarmі] ;

ﻝﻌﻔﻳ ﻥﺇ [’іn ǐaf‘al] →ﻮﺯﻐﺘ ﻥﺇ [’іn taġzuŭ] →ﺯﻐﺘ ﻥﺇ [’іn taġzu] ;

ﻝﻌﻔﻳ ﻥﺇ [’іn ǐaf‘al] →ﻰﻘﻠﺘ ﻥﺇ [talkіǐu] →ﻖﻠﺘ ﻥﺇ [talkі] ;

В. Түбір құрамындағы әлсіз дыбыс екі еселенсе, ол сөз құрамында сақталады:

ﻡﱠﻮﻘ [kaŭŭama] ; ﻡﱢﻮﻘﺘ [tukaŭŭіmu] ; ﺮﻴﺳ [saǐǐara] ;

Есімнің септелуі

عصاً таяқ, معنىً мағына مستشفىً емхана

. . .

معنىً және عصا типтес есім сөздердің септелу үлгісі

. . .

идафа құрамында : белгілі хал : белгісіз хал : септік

. . . : . . . : . . . : . . .

عصا معنى - معنا : العصًا المعنًى عصًا معنًى : Атау

عصا معنى - معنا العصا المعنى عصًا معنًى : Ілік

عصًا معنى - معنا العصًا المعنى عصًا معنًى : Табыс

. . .

Бұл есім сөздер септелмейді. Олардың сөйлемдегі септік жалғаулары сөйлем құрылысымен немесе олардың анықтауыштары арқылы анықталады. Белгілі халде олардың соңындағы тануиндер түсіп қалады.

1. Кәсралы тануингеٍ[in] біткен жекеше түрдегі есім сөздердің септелуі

Мұндай типке толымсыз етістіктердің барлық баптың негізгі етіс есімшелері мен Ү, ҮІ бап масдарлары және جاء (бос әрі хамзалы), نأى (хамзалы әрі толымсыз) сынды етістіктердің І баптарының негіз етіс есімшелері жатады. Бұл етістіктердің негіз етіс есімшелерінің септік көрсеткіштері атау, ілік септіктерінде белгісіз халде тануин-кәсра, белгілі халде созылыңқы [i] , табыс септігінде белгісіз халде тануин-фатха да, белгілі халде созылыңқы [a] болады.

. . .

جأء және نأى етістіктері есімшелерінің септелу үлгісі

. . .

идафа құрамында белгілі хал белгісіз хал септік

. . .

جائى نائى ألجاِئى ألناِئى جاءٍ ناءٍ Атау

جائى نائى ألجائِى ألنئِى جاءٍ ناءٍ Ілік

جائىَ نائىَ ألْجائيَ ألنَّائيَ جائيًا نائيًا Табыс

. . .

2. Кәсралы тануингеٍ[in] біткен көпше түрдегі есім сөздердің септелуі

ِفعَالٍ тұлғасындағы барыс көпше түрдегі есім сөздердің атау мен ілік септік көрсеткіштері белгісіз халде тануин-кәсра, белгілі халде созылыңқы [i], табыс септігінде белгісіз халде де, белгілі халде де фатха болып келеді. Алдыңғы типтегі есім сөздерден айырмашылығы табыс септігіндегі белгісіз халде тануин-фатха мен үнсіз алиф болмайды.

. . .

ليالٍ типтес барыс тұлғалы көпше түрдегі есім сөздердің септелуі

. . .

идафа құрамында белгілі хал белгісіз хал септік

. . .

ليالِى ألليالى ليالٍ Атау

ليالى ألليالى ليالٍ Ілік

ليالِىَ ألليالىَ ليالىَ Табыс

. . .

4 . َا және َى созылыңқы [a] дауысты дыбысына аяқталған есім сөздердің септелуі.

Бұл типтегі есім сөздер мүлдем септелмейді. Мұндай типтегі есімдерге төмендегі топтағы сөздер жатады:

а) ذكرى естелік, دنيا дүние, فوضى анархия сынды зат есімдер;

ә) فُعْلَى тұлғасындағы му ’ аннас тегіндегі сын есімнің асырмалы шырайы: كبرى, عظمى т. б.

б) فَعْلَى тұлғасындағы му ’ аннас тегіндегі сапалық сын есім:

غضبى өкпелі, жалқау т. б.

. . .

типтес есім сөздердің септелуі

. . .

идафа құрамында белгілі хал белгісіз хал септік

. . .

Атау

Ілік

Табыс

. . .

Ескерту: алиф-мақсураға аяқталған есім сөздерге қосынды есімдік жалғанғанда алиф-мақсура алиф-мамдудаға айналады:

Жекеше түрде ғана қолданылатын зат есімдер

Кейбір зат есімдер санауға келмейтін заттардың атауын білдіреді де, тек жекеше түр тұлғасында ғана қолданылады. Саналмайтын зат есімдерге мыналар жатады:

1. Металл, сұйық, мата және азық-түлік атаулары:

құрыш, мұнай

2. Хал, әрекет, сапа және сезімді білдіретін зат есімдер:

тәуелсіздік, ерлік, жаужүрек, сенім

3. Жалпылық ұғымды білдіретін заттарды жинақтап бір бүтін етіп көрсететін зат есімдер. Жинақталған зат есімдер санауға келмейді, оларға төмендегілер жатады:

а) әлеуметтік топ атаулары: пролетариат, буржуазия, жастар;

ә) мал, құс атаулары: түйе, қаз және т. б.

. ﺖﻌﻧﻠﺃ-анықтауыш. Қиыса байланысқан анықтауыш

Араб тілінде анықтауыштың қиыса байланысқан және матаса байланысқан анықтауыш (ﺔﻓﺎﻀﻹﺃ) деген түрлері кездеседі.

ﺎﺘﻭﻌﻧﻤ ﻑﻮﺼﻮﻤﻠﺍ ﻢﺴﻹﺍ ﻰﻤﺳﻴ ، ﻪﻟﺑﻗ ﻡﺴﺍ ﻰﻓ ﺔﻓﺻ ﻰﻠﻋ ﻞﺪﻳ ﻇﻓﻠ ﺖﻌﻧﻠﺃ-анықтауыш өзіне дейінгі есім сөздің сипатын көрсететін сөз де, зат есім анықталатын есім сөз.

ﻩﺭﺟ ﻮ ﻪﺒﺼﻧ ﻪﻌﻓﺮ ﻰﻓ ﺖﻭﻌﻨﻣﻠﺍ ﻊﺒﺗﻴ ﺖﻌﻨﻠﺃ-анықтауыш анықталатын сөзбен атау, ілік және табыс септіктерінде келеді.

Заттың сынын, сапасын, белгісін білдіретін сөйлемнің тұрлаусыз мүшесін анықтауыш деп атайды. Анықтауыш зат есімге, не зат есімді алмастыратын есім сөздерге қатысты болады. Араб тілінде анықтауыштың екі типі бар: қиыса байланысқан анықтауыш және ілеспелі анықтауыш.

Қиыса байланысқан анықтауыш сын есімнен, есімшеден, сілтеу есімдіктерінен жасалуы мүмкін. Қиыса байланысқан анықтауыш анықталатын есім сөзбен текте, түрде, септікте және халде қиысып, өзі анықтайтын есім сөзден кейін келеді.

ﺪﻳﺪﺠ ﺐﺎﺘﻜ-жаңа кітап:

ﺓﺪﻳﺪﺠ ﺔﻌﻣﺎﺟ-жаңа университеттер:

Егер сілтеу есімдігі қиыса байланысқан анықтауыштың қызметін атқарар болса, сілтеу есімдігі анықталатын есім сөзден бұрын орналасады. Мысалы,

ﺪﻳﺪﺟﻟﺍ ﺐﺎﺘﻜﻟﺃ ﺍﺬﻫ-бұл жаңа кітап:

ﺔﺪﻳﺪﺠﻠﺍ ﺔﻌﻣﺎﺟﻠﺃ ﻩﺬﻫ-бұлар жаңа университет.

Қиыспайтын анықтауыш (матаса байланысқан анықтауыш)

Араб тілінде қиыса байланысқан анықтауышпен қатар қиыспайтын (матаса байланысқан анықтауыш) анықтауыш та қолданылады. Қиыспайтын анықтауыш қызметін анықталатын зат есімнен кейін ілік септігінде келген зат есім, не зат есім орнына қолданылатын есім сөздер атқарады. Ал, анықталатын зат есім сөйлемде атқаратын қызметіне қарай кез-келген септікте тұра алады.

كتاب طالب - студенттің кітабы.

عن كتاب طالب - студенттің кітабы туралы.

أخذت كتاب طالب - студенттің кітабын алдым.

الإضافة - Идафа

Идафа(матасу) - кемі екі мүшеден тұратын сөз тіркесі. Бірінші мүшесі - المضاف, екінші мүшесі- إليه المضاف - деп аталады.

المضاف والمضاف إليه - идафаның бірінші және екінші мүшесі

المضاف إسم نسب إلى إسم بعده، فتعرف بنسب هذه النسبة أو تخصص - идафаның бірінші мүшесі өзінен кейінгі есім сөзбен тіркеседі, оны осы қатынастың себебімен анықтайды не ерекше қарастырады.

إليه إسم يأتى بعد المضاف، وهو مجرور - идафаның екінші мүшесі бірінші мүшеден кейін ілік септігінде келеді.

ألإضافة نسبة بين إسمين - идафа екі есім сөздің арасындағы қатынас.

Анықталатын сөзбен матаса байланысқан анықтауыштың бір-бірімен байланысуын изафеттік тіркес деп аталады. Мүндай сөз тіркестері араб тілінде өте жиі қолданылады да, заттың кімге, неге тән екендігі, шыққан тегі, іс-әрекеттің объектісі және іс-әрекеттің орындалу жағдайы секілді түрлі-түрлі қатынастарды білдіреді. Изафеттік сөз тіркесі, қазақ тіліндегі сөздердің матаса байланысу түріне сәйкес келеді. Идафа құрамына қарай жай және күрделі болып екіге бөлінеді. Жай идафа екі, күрделі идафа үш не одан көп мүшелерден тұрады.

Идафаның жасалуы:

• Идафа құрамындағы бірінші мүшенің неأل[ʼal] артиклі не тануині болмайды және оның халі екінші мүшеге байланысты анықталады, екінші мүше белгілі халде болса, тіркес те белгісіз халде деп есептелінеді.

Бірінші мүшенің артикльсіз және тануинсіз келіп, халінің екінші мүшеге тәуелді болуын ілеспелі хал деп атайды.

كتاب طالب - студенттің кітабы.

كتاب الطالب - студенттің кітабы.

• Идафаның екінші мүшесі әр уақытта бірінші мүшеден кейін орналасады және мүшелердің арасына басқа сөздер кіре алмайды, екінші мүшенің сілтеу есімдігінен жасалған қиыса байланысқананықтауышы ғана олардың арасына орналаса алады.

كتاب هذا الطالب - мына студенттің кітабы.

• Идафаның бірінші мүшесі музаккар тегі, дұрыс тұлғалы көпше түр және екілік түрдегі есім сөзден жасалса, сөз соңындағы «нун» дыбысы харакатымен бірге түсіп қалады.

جمع مذكر سالما المضاف يحذف تنوينه عند ألإضضافة إذا كان منونا قبلها. و تحذف نونه إذا كان مثتى أو - егер идафалық тіркестің бірінші мүшесінің тануині болса, ол түседі. Музаккар тегі дұрыс тұлғалы көпше түр және екілік түр бірінші мүше болса, сөз соңындағы «нун» түсіріледі.

مهندسو المصنع - зауыттың инженнерлері;

طالبا الجامعة - университеттің екі студенті;

من معلمى الجامعة - университет мұғалімдерінен;

من غرفتى البيت - үйдің екі бөлмесінен;

... жалғасы

БIЛIМНIҢ ЖАҢАМАЗМҰНЫ НЕГIЗIНДЕ ЖАНУАРТАНУ ПӘНIНДЕ ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚ ӨТУ ЕРЕКШIЛIКТЕРI

СТУДЕНТТЕРДІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Оқыту процесінде қолданылатын аутентті мәтіндер

Педагогика пәні бойынша СЕМИНАР САБАҒЫ

Білімнің жаңа мазмұны негізінде ана тілі пәнінің оқыту ерекшеліктер

Информатиканы оқыту әдістері

Информатика пәнінен үй тапсырмасын ұйымдастыру әдістемесі

Информатиканы оқыту әдістемесі пәні және информатика мұғалімінің кәсіптік дайындығы, оның білім беру жүйесіндегі орны

Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнін оқытудың әдістері

Негізгі мектепте геометрия курсын визуализация құралдары көмегімен оқытудың теориялық негіздері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс