Информатика пәнінен дәрістер тезистері

1 Тақырыбы: Ақпарат, адам және компьютер. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі
2 Тақырыбы: Компьютердің құрылысы және жұмыс істеу принциптері.
3 Тақырыбы: Программалық жабдықтау.
4 Тақырыбы: Windows объектілері. Файл, бума, жарлық.
5 Тақырыбы: Windows жүйесінің стандартты программалары
6 Тақырыбы: MS Word мәтіндік редакторы туралы негізгі мәліметтер.
7 Тақырыбы: MS Word мәтіндік редакторында кесте құру.
8 Тақырыбы: MS Excel кестелік редакторы
9 Тақырыбы: MS Excel кестелік редакторының графикалық мүмкіндіктері
10 Тақырыбы: MS Excel кестелік редакторында функция мәнін кесте түрінде алу
11 Тақырыбы: PowerPoint көмегімен презентация жасау
12 Тақырыбы: Мәліметтер қоры ұғымы.
13 Тақырыбы: Мәліметтер қорын құру. Кестелер арасында байланыс орнату.
14Тақырыбы: Компьютерлік желілер. Internet.

“Информатика” француз тілінен аударғанда (ақпарат ) и automatique (автоматтандырылған )"автоматтандырылған ақпарат" деген мағынаны білдіреді. Бұл сөздің ағылшын тілінен аударғандағы тағы бір мағынасы — "Сomputer science", яғни "компьютерлік ғылым".
Инфоpматика —ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру, жетікзу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән.1978 жылғы халықаралық ғылыми конгресі "информатика" терминін нақтылап берді. Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек ЭЕМ-дерді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай, қоғамдық өмірде және адамдар арасында информацияны кеңінен тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсініктер береді. Информатика -адам өмірінің яғни қоғамның негізгі обьектісіне айналып отыр.
Инфоpматика — оның жолдамалары:
Есептеу жүйелері және бағдарламалық қамсыздандыру
• Ақпарат теориясы, оқыту процессі, байланыс, қабылдау, ақпаратты түрлендіру және сақтау
• Математикалық модельдеу, есептеу әдісі және қолданбалы математика
• өнер әдісі , модельдеу әдісі логикалық және аналитикалық (ойдан шығару, оқыту,ойындар және тағы басқалар.);
• анализ жүйесі,
• биоинформатика, биологиялық жүйеде ақпараттық процесстерді оқытады ;
• әлеуметтік информатика, жалпылама ақпараттық процесстерді оқытады;
• машиналық графика әдісі , анимация, мультимедиа;
• телекоммуникация торабы, глобальді компьютерлік жүйесі.

Россиялық академик А.А. Дородницин информатиканы үшке бөледі — техникалық құралдар, бағдарламалық және алгоритмдік.

1. Е.Қ. Балапанов, Б.Б. Бөрібаев, А.Б. Дәулетқұлов Жаңа информациялық технологиялар: информатикадан 30 сабақ –Алматы, ЖТИ, 2004-408 б.
2. Симонович С.В. и др. Информатика. Базовый курс –СПб, Питер, 2003г.
3. Е.Ы.Бидайбеков, Б.Д.Сыдықов, А.Е.Сағымбаева, Ш.Т.Шекербекова, И.Салғожа, А.Есбаева. Информатика курсы бойынша тестік бақылау. Әдістемелік құрал. І,ІІ бөлім, Алматы 2005.
4. Балапанов Е.Қ., Дүзбаева Р.М., Мамырбек Ғ.Б. Интернетке кіріспе «Бүкілдүниежүзілік өрмек». Әдістемелік құрал, Алматы 2004.
5. Балапанов Е.Қ., Дүзбаева Р.М., Мадьярова Г.А. Windows XP операциялық жүйесі, Алматы 2005.
6. Бөрібаев Б., Абдуллина В.З. Access жүйесімен жұмыс істеу. Лабораториялық практикум, Оқу құралы, Алматы 2005.
7. Балапанов Е.Қ., Дүзбаева Р.М., Мадьярова Г.А. Microsoft Excel 97 кестелік процессоры. Лабораториялық практикум. Алматы 2005.
8. Каратыгин С. и др. Электронный офис (в 2-х томах) – М.: Бином, 1997г.
9. Денисов В. Windows XP-95 с самого начала. – С.-Пб.: Питер, 1996г.
10. Борланд Р. Эффективная работа с Microsoft Word для Windows XP-95. – С.-Пб.: Питер, 1996г.
11. Додж М., Кината К., Стинсон К. Excel для Windows XP (в 2-х томах) – М.: Русская редакция, 1995г.
12. Аглицкий Д.С., Любченко С.А. Персональный компьютер и Windows XP для всех. – М.: ФиС, 1996г.
13. Фойц С. Windows XP для пользователя. – Киев: BHV, 1994г.
14. Николь Н., Альбрехт Р. Excel 5.0. Электронные таблицы. – М.: Эком, 1995г.

Интернет-ресурстардың тізімі

http://www.allbest.ru
http://www.faippi.narod.ru/
http://www.fizmat.vspu.ru/
http://www.itbookz.ru
http://www.mipk-kspu.kharkov.ua/local/library/db2/index.htm
www.setco.org/
www.ietf.org/rfc/rfc2828.txt
www.theory.lcs.mit.edu/~cis/sdsi.html
www.rsasecirity.com/rsalabs/pkcs
http://www.cs.engec.ru/index.php?id=14
http://kofan.narod.ru/mag/N1/Kaymin3.htm –
http://www.math.dcn-asu.ru/md/k5/program/f2_ru.htm...
http://www.microsoft.com/Rus/Licensing/Products/Desktop/Office2003/ Default.mspx
http://www.sinor.ru/~ranger
http://www.sdteam.com/.
http://www.cs.ifmo.ru/koi/education/documentation/case/
http://www.citforum.urbannet.ru/.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 95 бет
Таңдаулыға:

Дәрістер тезистері
1-Дәріс
Тақырыбы: Ақпарат, адам және компьютер. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.

Мақсаты:
Информатика жайлы түсіндіру
Информатика мен информацияның міндеттері.
Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.

Информатика ұғымы.
“Информатика” француз тілінен аударғанда (ақпарат ) и automatique
(автоматтандырылған )"автоматтандырылған ақпарат" деген мағынаны білдіреді.
Бұл сөздің ағылшын тілінен аударғандағы тағы бір мағынасы — "Сomputer
science", яғни "компьютерлік ғылым".
Инфоpматика —ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру, жетікзу
және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми
пән.1978 жылғы халықаралық ғылыми конгресі "информатика" терминін нақтылап
берді. Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек ЭЕМ-дерді
пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп
қана қоймай, қоғамдық өмірде және адамдар арасында информацияны кеңінен
тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсініктер береді. Информатика -адам
өмірінің яғни қоғамның негізгі обьектісіне айналып отыр.
Инфоpматика — оның жолдамалары:
Есептеу жүйелері және бағдарламалық қамсыздандыру
• Ақпарат теориясы, оқыту процессі, байланыс, қабылдау, ақпаратты
түрлендіру және сақтау
• Математикалық модельдеу, есептеу әдісі және қолданбалы математика
• өнер әдісі , модельдеу әдісі логикалық және аналитикалық (ойдан
шығару, оқыту,ойындар және тағы басқалар.);
• анализ жүйесі,
• биоинформатика, биологиялық жүйеде ақпараттық процесстерді оқытады
;
• әлеуметтік информатика, жалпылама ақпараттық процесстерді оқытады;
• машиналық графика әдісі , анимация, мультимедиа;
• телекоммуникация торабы, глобальді компьютерлік жүйесі.

Россиялық академик А.А. Дородницин информатиканы үшке бөледі — техникалық
құралдар, бағдарламалық және алгоритмдік.
1.2. Ақпаратқа түсініктеме.
" Ақпарат " термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген ұғымынан
туындаған ағылшынның "informatio"өзінен шыққан.Информацияны біз ауызша
немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез-келген
керекті информацияның мағнасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның
негізінде белгілі бір ой түйеміз.

• Ақпарат – бұл белгілі бір нәрсе(адам, жануар, зат, құбылыс) туралы
таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар.
• Техникада ақпарат хабарлама , таңба сигналдар түрінде
• кибернетикада -табиғат пен қоғамдағы басқарумен байланысты
Біраз анықтамаларды мысалға келтірсек:
• Ақпарат — бұл материя және энергиялармен қатар бізді қоршаған ортаның
фундаментальды негізі болып табылады.
• Ақпарат — бұл таңбалар мен сигналдар түрінде берілген әлемнің, заттың
бейнесі
• Ақпарат — бұл қиын құрылымдар әлемі (Моль);
Ақпаратты біз ауызша немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере
аламыз. Кез келген керекті ақпараттың мағынасын түсініп, оны басқаларға
жеткізіп, соның негізінде белгілі бір ой түйеміз.

Ақпараттың берілуі.
Ақпарат мына төмендегі түрлерде беріледі:
• Мәтін, сурет, сызба, фотобейне;
• Дыбыс сигналдары;
• Электр сигналдары;
• Магниттік жазба;
• Қимылдар мен мимика тілі;
• Иіс және дәм сезу;
Пән, процесс, материалдық немесе материалдық емес құбылыс, ақпараттық
объект
Ақпарат қалай беріледі?
Жалпы тұрғыдан алғанда, информация – таңбалар мен сигналдар түрінде
берілген әлемнің, заттық бейнесі болып саналады.Информация алу дегеніміз
–бізді қоршаған құбылыстар мен нысандардың өзара байланыстары, құрылымы
немесе олардың бір-біріне қатысуы жөнінде нақты мағлұматтар мен мәліметтер
алу деген сөз.Сонымен,информация-белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат,
құбылыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін
маглұматтар.Информацияның түпкі заттық мазмұны оның негізгі қасиеттерін-
дәлдігі мен толықтығын, бағалығы мен қажеттілігін, анықтылығы мен
түсініктілігін ашуға көмектеседі
Мысалы :

1. Хабарлама, ауа райы туралы ақпаратты жіберуші теледидар, қабылдаушы
теледидар көрушілер
2. Адам табиғи сезім мүшелері (көз, құлақ, тері, тілі және тағы
басқалар) арқылы бүкіл әлемнен ақпарат қабылдайды , өңдейді, сақтайды және
бір-біріне таратады.
Ақпараттың өлшенуі.
Ақпарат қалай өлшенеді, мысалы, "Соғыс және Бейбітшілік" романының
мәтінінде, Рафаэля немесе адамның генетикалық коды бола ма? Осы сұрақтың
жауабын ғылым түсіндіріп бере алмады. Ал, бірақ ақпаратты өлшеуге болады?
Қандай да бір алфавитті пайдаланып ақпарат жазуды кодтау деп атайды. Бір
ғана ақпаратты әртүрлі жолда жазуға болады. Бір белгі тобынан екінші белгі
тобына көшіру жолын код деп атайды. Ақпараттың сақталу, қабылдану, берілу
және өңделу жолдары ақпараттың кодталу түріне көп тәуелді болады.
Бір ақпарат өлшемін Клод Шеннон бір бит (ағылшын тілінде. bit — binary
digit — екілік таңба ) деп қабылдады. Ақпарат теориясында Бит — ақпараттың
өлшемі.Есептеу техникасында "0" мен"1" –ден тұратын екілік сан таңбалары
арнайы терминмен бит деп аталады.
Бит — ақпараттың ең кіші өлшем бірлігі. ЭЕМ –де қолданылатын символдық
таңбаларды бейнелейтін сегіз разрядты екілік сан — байт, сегіз битке
тең. Үлкен көлемдегі ақпараттың өлшем бірліктері:
• 1 Килобайт (Кбайт) = 1024 байт = 210 байт,
• 1 Мегабайт (Мбайт) = 1024 Кбайт = 220 байт,
• 1 Гигабайт (Гбайт) = 1024 Мбайт = 230 байт.

Соңғы кездерде мына төмендегі өлшем бірліктер де қолданылады:
• 1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт,
• 1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт.
Ақпаратпен келесідей амалдарды орындауға болады:
құру; дайындау; жинау;
беру; жеткізу; сақтау;
қабылдау; түрлендіру; іздеу;
өңдеу; комбинациялау; өлшеу;
есте сақтау; алу; тарату және т.б.
жіберу; бөліктерге бөлу;
көшіру

Осы процесстердің барлығы ақпараттық процесстер деп аталады.
Ақпараттық процесстер –адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық
құрылғыларда және қоғамдық өмірде ақпаратты жеткізу, жинақтау, түрлендіру
процестері.
Ақпараттың қасиеттері .
Ақпарат компьютерде өңделу үші дәл,нақты,түсінікті,
толық, тиімді болуы тиіс. Ақпараттың қасиеттері:
дәлділігі; түсініктілігі;
толықтылығы; тиімділігі;
бағалылығы; анықтылылығы;
қажеттілігі; және т.б.

Ақпарат мәселенің ақиқаттық жағдайын толық ашатын болса, оның дәл болғаны.
Дәлдігі жоқ ақпарат оны түсінбеушілікке және оған байланысты дұрыс емес
шешім қабылдауға әкеліп соғады. Егер ақпарат оны түсінуге және белгілі бір
шешім қабылдауға жеткілікті болса, онда оның толық болғаны. Ақпараттың
бағалылығы оның берілу жолдарында, кейбір ақпарат сізді қуандырады,
кейбіреуі ренжітеді, кейбіреуінде тек фактілер баяндалады. Тіпті, хабардың
берілу ырғағына, адамның мимикасына, қол сілтеу ретіне қарай ақпарат әр
түрлі бағаға ие болады. Егер ақпарат толық, обьективті, пайдалы, дәл болса,
ол сонша бағалы болады.
Ақпаратты өңдеу.
Ақпаратты өңдеу деп бір ақпарат негізінде жаңа ақпарат алуды айтады.
Ақпарат өңделгенде, оның берілу түрі, алу жолдары өзгереді, бірақ оның
мағынасы өзгермейді.
Мысалы, есепті шешу үшін сіз мыналарды орындайсыз:
1. Есептің берілуін оқулықтан оқисыз-ақпарат аласыз.
2. Есепті шешесіз, яғни ақпаратты өңдейсіз. бересіз..
Ақпараттарды өңдеу үздіксіз процесс, тіпті сіз ұйықтап жатқанда да
ақпараттарды өңдеу процесі жалғаса береді. Алынған деректерді өңдей отырып,
математикалықесептерді шеше отырып, адам бұрын өзінде
болмаған жаңа ақпарат құра алады. Адам өзі қоршаған ортадан ақпарат
қабылдайды, оларды реттейді, салыстырады, талдайды, соның нәтижесінде жаңа
ақпарат құра алады. Ақпараттарды жинақтаудан бастап, нәтиже алуға дейінгі
процестерді адамның қатынасуынсыз, алдын ала жасалған бағдарлама көмегімен
өңдейтін процесті ақпараттарды автоматты түрде өңдеу дейді.
Ақпараттық қорлар — ақпараттық жүйелердегі өздеріне сәйкес программалық
жабдықтармен біріктірілген және ақпаратты тұтынушылар үшін қызықты болып
табылатын жүйеленген электрондық ақпарат.Бұл кітаптар, статья, патенттер,
диссертациялар, ғылыми құжаттар, техникалық аудармалар, т.б.
Ақпараттық технология— обьектінің процесстің немесе құбылыстың күйі
туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу, жеткізутәсілдері
мен құралдардың жиынын пайдаланатын процесс.Сондай-ақ ақпараттық
технология дегеніміз-ЭЕМ жадында сақталған картотекалардағы,
каталогтардағы, кітапханалардағы ақпараттарды жинақтауға , біріктіріп
сақтауға, керегін жылдап іздеп табуға болатын әр түрлі мәліметтер базасы
мен ақпараттық жүйелер. Ақпараттық технологиялардың дамуын желісіз,
электрондық почтасыз көзге елестету мүмкін емес

Компьютерлік өңдеу туралы мәліметтер
Информация - информация деген таңбалар немесе сигналдар тізбегі.
Информация - ақпарат ұғымының баламасы ретінде қолданылады. Жалпы
алғанда кез – келген мәтін, сурет, музыка, дыбыс, сызба, мәлімет, дерек,
мағлұмат бәрі информация болып табылады.

Құжат - белгілі бір қызмет атқаратын информацияны құжат деп
атайды. Компьютерде өңделетін информация магниттік немесе лазерлік
дискілерге жазылады. ( дискі деп, күйтаспа сияқты магниттелген шеңбер
жолдардан тұратын жұқа дөңгелек пластинканы айтады).
Файл- дискідегі информация жазылған атауы бар орынды файл
дейді. Яғни, компьютерде өңделетін барлық информация дискіге жазылып,
ат беріледі оны файл деп атайды, жай сөзбен айтсақ, манитор
(дисплей) мен баспа құрылғысы (принтер) компьютердің шығару
құрылғылары. Жедел жадтағы информация маниторда экранға шығады, баспа
құрылғысы арқылы қағазға басылып шығады.
Компьютерге басқа да қосымша құрылғылар қосуға болады: дискет
енгізгіш, тышқан, джостик, баспа құрылғысы (принтер), модем, факс-модем,
сканер, стриммер, т.б. ішіндегі ең керектісі тышқан құрылғысы.
Тышқан- экрандағы информация бойынша қозғалуға арналған құрылғы,
оның сыртқы көрінісіне қарап тышқан деген ат берген.
(Екі пернесі бар тышқан тәрізді кішкентай сұр түсті қорапша).
Информация ағымы- Басқару сигналдары, жұмыс істеу үшін
қолданылады, онда орындалып жатқан бағдарламалар мен командалар
жазылады, компьютер электр желісінен ажыратылса, жедел жадтағы
информация өшіріліп қалады.
Қатты дискі мен дискеталар информацияны ұзақ мерзімде сақтау,
тасымалдау және сенімділік мақсатында информацияның көшірмесін
дайындау үшін қолданылады. Дискетадағы информацияны сақтауға арналған
еске сақтау құрылғылары болып табылады.
Пернетақта- компьютердің енгізу құрылғысы. Пернетақта кәдімгі
баспа машинкасына ұқсайды , онда әріптер, цифрлар, бос орын пернесі,
басқа арнайы пернелер орналасқан. Мысалы, ENTER пернесі.
ENTER- пернесі пернетақтада ENTER, RETURN немесе бағыттауыш
сызық арқылы белгіленеді. ENTER пернесі енгізу пернесі деп аталады.
Терілген информацияны жедел жадқа жазу үшін ENTER пернесін басу
керек. Мысалы, dir сөзін пернетақтада теріп, ENTER пернесін басу
керек.
Информация деген сөз адам үшін нені білдіреді?
Информация сөзі латынның түсіндіру, баяндау, түсінік деген
ұғымдарды беретін Informatio сөзінен шыққан. Қазіргі кезде информация
адам өміріне, ғылымның әр түрлі салаларына кеңінен енді. Әсіресе
информация философия, экономика, физика, математика, информатика және т.б.
ғылым салаларында кеңінен қолданылуда. Бірақ информация ұғымы әр түрлі
саласында, әр түрлі мағынасында қолданылып жүр.
Информация ұғымын біз қалай түсінетімізді ойлап көрейікші және оның
қолданылуына мысалдар келтірелік. Информацияны біз ауызша немесе жазбаша
түрде, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз.
Күнделікті сіздің оқыған газетіңіз, радиодан естіген хабарыңыз,
теледидардан алған мәліметтеріңіз, естіген жаңалықтарыңыз жалпы көпшілікке
арналған информация құралдары болып табылады. Диктор оқиға болып жатқан
жерден теледидар арқылы әр түрлі қосымша хабар беріп отырады, демек, біз
жаңа информация қабылдадық.. Сіз бір-біріңізден: Кеше біздің футбол
командамыз жөнінде жаңалық естідіңіз бе?- деп сұраймыз немесе: Бүгін
соңғы хабарды естідіңіз бе?- деуіңіз де мүмкін, міне, осылардың барлығынан
информация аласыз.
Алматы төңірегіндегі жерден археологиялық қазба кезінде қаз қалпында
сақталған бұрынғы сақ тайпасы жауынгерінің киімі, құрал-жарақтары табылғаны
белгілі. Бұл олжадан Жетісу өңірін бұрын мекендеген сақ тайпаларының
тұрмысы жөнінде, сол заманғы олардың жауынгерлерінің киімі, тұрмыста
пайдаланған заттары жөнінде өте бағалы информация алдық.
Тас беттерінде, жер қабаттарында бұрыннан сақталып қалған
хайуанаттардың сүйектерін, өсімдіктердің жапырақтарын зерттеу нәтижесінде
жер бетінде бұрын өмір сүрген жануарлар, өсімдіктер туралы көп мәлімет
аламыз.
Тірі организмнің құрылысын зерттеу арқылы да көп деректер алуға
болады. Мысалы: баласы ата-анасына неге ұқсайды, иттен неге торғай тумайды,
микроорганизмдер сонша неге әр түрлі болады деген деректерден генетика
жөнінде көп деректер алуға болады. Ерте заманғы жұлдыздар жүйесін зерттеу
арқылы физиктер, астрономдар олардан жерге жетіп жатқан электромагниттік
сигналдар арқылы олардың құрылысы, шығу тегі жөнінде көп мағлұматтар алуда.
Адам информациялармен не атқарады?
Біріншіден, адам информацияларды сақтай алады. Біз кітап, газет,
журналдар оқығанда, өзіміздің миымызға информация жинаймыз. Сіз радиодан
бұрын естіген деректерді бірнеше күн өткеннен кейін біреуге айтуыңыз
мүмкін. Демек, адам миы информацияларды тек қабылдап қана қоймай, оны
сақтай да алады. Адам миына әсер ететін информация көлемі өте үлкен,
сондықтан оларды дәлме-дәл сақтау мүмкін емес, яғни қабылданған
информацияны біреуге қайта айтқаныңызда, ол дәлме-дәл болмайды. Сондықтан
да информацияларды сақтап тұру үшін сыртқы информация сақтаушылар
пайдаланылады. Олардың қатарына қағаз, папирус, пергамент, фотопленка,
таспалар, және т.б. енеді.
Екіншіден, адам информацияларды шығарып бере алады.
Адам өз миында сақталған информацияларды біреуге айтып бере алады.
Әңгіме кезінде бір адам айтушы ( информация жолдаушы), ал екінші адам
тыңдаушы( информация қабылдаушы) болады. Кітап оқыған кезде сіз қабылдаушы
боласыз да, ал автор жолдаушы болып табылады. Ал оқыған кітабыңыздың
мазмұнын біреуге айтсаңыз, сіз информация жолдаушы боласыз, ал тыңдаушы
адам қабылдаушы болады.
Информация алмасу үшін жолдаушы және қабылдаушы болуы керек. Хабар
беруге пайдаланылатын құралды информация беру арнасы ( канал передачи
информации ) деп атайды. Оған теледидар, радио, компьютерлік желі, басылған
құжаттар және т.б. жатады.
Үшіншіден, адам информацияларды өңдей алады.
Информацияларды өңдеу деп бір информация негізінде жаңа информация
алуды айтады. Информациялар өңделгенде, оның берілу түрі, алу жолдары
өзгереді, бірақ оның мағынасы өзгермейді.
Мысалы: есепті шешу үшін сіз мыналарды орындайсыз:
1. Есептің берілуін оқулықтан оқисыз- информация аласыз.
2. Есепті шешесіз, яғни информацияларды өңдейсіз.
3. Нәтижені оқытушыға көрсетіп, оған информация бересіз.
Информацияларды өңдеу үздіксіз процесс, тіпті сіз ұйықтап жатқанда
да информацияларды өңдеу процесі жалғаса береді.
Алынған деректерді өңдей отырып, матеметикалық есептерді шеше отырып,
адам бұрын өзінде болмаған жаңа информация құра алады.
Адам өзі қоршаған ортадан информация қабылдайды, оларды реттейді,
салыстырады, талдайды, соның нәтижесінде жаңа информация құра алады.
Сонымен, адам информацияларды сақтай алады, өңдейді және шығарып бере
алады. Бұл жағдайда адам қалайда бір амалдар орындайды, оны информациондық
процесс дейді. Информациондық процесті, әр түрлі құрылғыларды пайдалана
отырып, өзі ұйымдастыра алады. Ол құрылғылар қатарына: қағаз, магниттік
таспа, дискі, калькулятор, компьютер және т.б. жатады.
Адам информацияны қалай қабылдай алады?
Адам информацияны үздіксіз қабылдап отырады. Информация, адамға ауа, су,
жылу қандай қажет болса, сондай қажет. Айталық, сіз дыбыс, сәуле жоқ бітеу
кеңістіктің ішінде қамалып қалдыңыз екен делік. Бірнеше күннен кейін еш
нәрсе сезбейтін,ешқандай әрекет істей алмайтын болып, орыныңыздан қозғала
алмайсыз. Себебі: сырттан информация берілмеді.
Адам өмір сүру үшін әрқашанда сырттан иіс, сезім және басқа да
информация қабылдап отыруы қажет, онысыз тіршілік болмайды.
Адамның ең басты сезім мүшесі- көру және есту. Кітаптан, теледидардан
және басқа да ақпарат көздерінен сол мүшелер арқылы информация қабылдап
отырмыз. Сырттан қабылдайтын информацияның 90% - і сол мүшелер арқылы
қабылданады.Адам қабылдайтын информациялар таңба және образды түрде болуы
мүмкін.
Образды информация деп дәм, иіс, сезім сияқты табиғи информация
көздерінен алынатын информацияларды айтады.
Таңба түріндегі информацияларға сөз жазу және т.б. информациялар
жатады. Жазба мәтін әр түрлі белгілерден (а, в, ., - ...) тұрады.
Сөздер дыбыстық белгілерден – фонемалардан тұрады. Фонемадан сөз және
сөйлемдер құрастырылады. Олар әріптердің сөз буындарының комбинациялардан
құрастырылады.
Таңба түрінде қатысуды қатынасу тілі дейді. Қатынасу тілдері табиғи
және жасанды болып бөлінеді.
Табиғи тілге кәдімгі ұлттардың жазба және сөйлесу тілдері жатады.
Мысалы: оларға қазақ, орыс, ағылшын және басқа да тілдер жатады.
Жасанды тілдерге формальды, математика, физика, музыка, компьютер
тілдері жатады.
Әр тілдің өзіне сәйкес алфавиттері, сөз құрастыратын белгілері
болады. Мысалы: қазақ тілінің 43 символы, орыс тілінің 33 символы, ағылшын
тілінің 28 символы бар, ал морзе тілі екі-ақ бнлгіден: . , - тұрады.
Сандарды құрастыратын алфавиттер көп. Мысалы: екілік, сегіздік, ондық
және он алтылық. Жүйенің негізі қанша болса, ол жүйеге сонша символ енеді.
Мысалы: екілік жүйеге тек екі символ: 0 және 1 енеді.
Санау жүйесі
Санау жүйесі – сандарды жазуға арналған ережелер мен
арифметикалық операцияларды орындау мүмкіндігін беретін арнайы сандар
жиыны. Санау жүйесі - санды атау және жазу әдістерінің жиынтығы. Санау
жүйесі позициялық және позициялық емес болып, екіге бөлінеді.

Позициялық емес жүйеде сандардың мәні (салмағы) оның тұрған орнына
(позициясына) байланысты болмайды, мысал ретінде латын алфавитін пайдаланып
жазылатын рим сандарын айтуға болады: ССLХVII (100+100+50+10+7), қай жерде
тұрса да С – жүз, L – елу, т.с.с.
Позициялық санау жүйесінде әр санның мәні оның тұрған орнына сәйкес,
мысалы 777,7 санындағы алғашқы 7 саны – 7 жүздікті, екіншісі – 7 ондықты,
үшіншісі – 7 бірлікті, соңғысы – бірдің 710 бөлігін көрсетеді.

Кез келген позициялық жүйе өз негізі арқылы ерекшеленеді, олар екілік,
сегіздік, ондық, он алтылық санау жүйелері. Әр санау жүйесінде негізі q
сандардың жазылуын келесі өрнек арқылы көрсетуге болады:

мұндағы – санау жүйесіндегі сандар, п мен т санның бүтін және бөлшек
бөліктері. Мысалы, 125,4 санын түрінде жазуға болады. Жалпы полином
ретінде келесі формуланы пайдалану қажет:
, (1)
мұндағы A – сан, p – санау жүйесінің негізі, n – жоғарғы разряд нөмірі, m
–төменгі разряд нөмірі, k – ағымдағы разряд нөмірі. ЭЕМ-мен жұмыс істеген
кезде екілік, сегіздік, он алтылық санау жүйелері қолданылатыны белгілі.

Кез келген ондық сан белгілі бір ереже арқылы екілік санға айналады
және екілік санды қайтадан ондық санға айналдыру қиын емес. Ал әріптер мен
символдарға келетін болсақ, олар ретті түрде жазылып, әрқайсысы тұрған
нөміріне сәйкес екілік кодқа ие болады. Екілік сандарды ондық сандар
тәрізді қосуға, азайтуға, көбейтуге және бөлуге болады.
Екілік сандарды ондық сандарға айналдыру ережесі қиын емес, ол үшін
мына жолдарды қарастырайық.
Ондық сан: 010 110 210 310 410 510 610 ... 1010 1110
Екілік сан: 02 12 102 112 1002 1012 1102 ... 10102 10112
Мұнда жоғарғы жолда 1-ден 11-ге дейінгі ондық сандар, ал төменгі жолда
соларға сәйкес екілік сандар жазылған. Санау жүйелерінің арасындағы
сәйкестілік 1-кестеде көрсетілген.

Кесте 1. Санау жүйелерінің арасындағы сәйкестілік кестесі

Ондық сж Екілік сжСегіздік Он алтылық
сж сж
0 0 0 0
1 1 1 1
2 10 2 2
3 11 3 3
4 100 4 4
5 101 5 5
6 110 6 6
7 111 7 7
8 1000 10 8
9 1001 11 9
10 1010 12 A
11 1011 13 B
12 1100 14 C
13 1101 15 D
14 1110 16 E
15 1111 17 F
16 10000 20 10

Ондық жүйедегі сандарды басқа жүйеге аудару.

Ондық жүйедегі сандарды басқа жүйеге аудару үшін – берілген ондық санның
бүтін бөлігін аударылатын жүйенің негізіне 0 қалдық қалғанша сатылап
бөліп, ал бөлшек бөлігін осы негізге көбейтіп, әрбір көбейтіндіден кейін
оның бүтін бөлігін айырып отыру керек – көрсетілген дәлдікке дейін.
Мысалы: ондық сан - 125,3510, екілік санға айналдыру үшін осы санды екіге
бөлеміз, шыққан бөліндіні тағы екіге бөлеміз, одан шыққан санды да,
осылайша бөлінді бірге тең болғанша, біртіндеп екіге бөле береміз. Ең
соңғы бөліндіден басталып жазылатын қалдық сандар тізбегі ізделініп
отырған екілік санның таңбаларын құрайды → 125,3510= 1111101,

Сандарды ондық санау жүйесіне аудару

Екілік сандарды ондық сандарға айналдыру олардың әрбір разрядын (1
немесе 0 санын) тұрған орнына байланысты екінің дәрежелеріне - 1, 2, 4, 8,
16, т.с.с. көбейтіп, шыққан сандарды қосу арқылы жүргізіледі. Мысалы, 10112
болып жазылатын екілік сан ондық санға былай түрлендіріледі:
23 22 21 20 - екінің осындай дәрежелері санның разрядтарымен көбейтіліп
қосылады
10112 = 1*23+0*22+1*21+1*20 = 8 + 0 + 2 + 1 =1110

Сегіздік, он алтылық санау жүйелеріндегі сандарды ондық санау жүйесіне
аудару үшін – санның разрядтарын оның тұрған орнына байланысты дәрежелері
арқылы көрсетілген негізіне көбейтіп, шыққан сандарға арифметикалық қосу
амалын қолдану арқылы жүргізіледі.

=3840+208+9+0,5=4057,510

Екілік санау жүйесіндегі сандармен орындалатын арифметикалық амалдар:

Қосу Алу Көбейту
0 + 0 = 0 0 – 0 = 0 0 * 0 = 0
0 + 1 = 1 1 – 0 = 1 0 * 1 = 0
1 + 0 = 1 1 – 1 = 0 1 * 0 = 0
1 + 1 = 10 0 – 1 = –1 1 * 1 = 1

Қосу Алу Көбейту Бөлу
+ 111111 – 101 –
10000 111
0 1

Сегіздік, он алтылық санау жүйелеріндегі сандармен орындалатын
арифметикалық амалдар алдыңғы екілік жүйедегі тәрізді, мысалы:

Жауабы: 141,5 + 59,75 = 311,28 = C9,416
Тексеру: Қосындыны ондық жүйеге аударамыз:
311,28 = 3 . 82 + 1. 81 + 1 . 80 + 2 . 8-1 = 201,25
C9,416 = 12 . 161 + 9 . 160 + 4 . 16-1 = 201,25
Сегіздік сж: 215,48 + 73,68 Он алтылық сж: 8D,816 +
3B,C

Жауабы: 141,5 + 59,75 = 311,28 = C9,416
Тексеру: Қосындыны ондық жүйеге аударамыз:
311,28 = 3 . 82 + 1. 81 + 1 . 80 + 2 . 8-1 = 201,25
C9,416 = 12 . 161 + 9 . 160 + 4 . 16-1 = 201,25
2-дәріс

Тақырыбы: Компьютердің құрылысы және жұмыс істеу принциптері.
1946 жылы американ математигі Джон Фон Нейман ЭЕМ-нің жұмыс атқару
принципі мен құрылғыларын толық көрсеткен ғалым.
ДК –дің құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай өзгертіп отырады.
Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің конфигурациясы деп атайды.
Негізгі конфигурация ретінде төрт құрылғы кіреді.

1.Жүйелік блок
2.Монитор
3.Перне тақтасы
4.Тышқан

Жүйелік блок
Компьютердің негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Ол тік қораптың
ішіне салынған. Оның ішінде дербес компьютердің негізгі түйіндері
орналасқан. Жүйелік блоктың құрамына кіретіндер:
• процессор;
• жедел жад (RAM);
• тұрақты есте сақтау жады (ROM);
• қоректендіру блогы;
• енгізу-шығару порттары;
• ақпарат тасушылар.
Бұлар жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар болғандықтан ішкі
құрылғылар деп аталады. Ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар
деп аталады.
Жүйелік блоктың ішкі
құрылғылары
Аналық тақша
Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе
жүйелік тақша арқылы өңделеді. Аналық тақша - жүйенің ядросы. Бұл шынында
да ДК-дің басты бөлшегі- қалғандарының барлығы онымен жалғастырылған және
жүйедегі құрылғылардың бәрін нақты сол басқарады. Микропроцессор
Процессор немесе микропроцессор компьютердегі орталық мәліметтер
өңдеу құрылғысы болып табылады. Ол компьютерді басқарады және программадағы
командаларды орындайды.
Процессор микросхема ретінде ұсынылған және оперативтік жадымен
қатар аналық тақшада орналасады. Процессор неғұрлым шапшаң болса,
компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы соғұрлым жоғары болады. Процессордың
жылдамдығы мегагерцпен (МГц) өлшенетін оның тактілік жиілігімен анықталады.

Процессордың үстіне радиатор, радиаторға процессорды салқындатуға
арналған желдеткіш (кулер) орнатылады. Процессор қалған құрылғылармен топ
сымды кабель арқылы жалғастырылады, оны шина деп атайды.
Микропроцессор бір кристалда дайындалған интегралдық схемалалар - БИС,
олар әртүрлі типтегі ЭЕМ-ді жасауға керекті элемент болып табылады.
Микропроцессорге жедел және тұрақты жады, енгізу-шығару құрылғыларын қосуға
болады.
Микропроцессорлардың бір-бірінен өзгешелігі олардың типтерінде
(модельдерінде) және оның қарапайым амалдарды орындайтын жұмыс
жылдамдығының көрсеткіші - мегагерц -МГц бірлігімен берілген тактілік
жиілігінде жатыр.
Кең тараған модельдерге Іntel - 8088 (5МГц), 80286 (20МГц), 80386SX
(25МГц), 80386DX (40МГц), 808486 (100МГц-ке дейін), Pentuіm (75МГц-тен
жоғарғы) және Pentuіm - Pro ( 200МГц-тен жоғары) жатады, бұл тізім олардың
жұмыс өнімділігі мен соған сәйкес бағасының өсуі бойынша реттеліп
келтірілген. Кейде конструкциялық ерекшеліктеріне қарай бір модельге
кіретін процессорлардың жиіліктері әртүрлі бола береді - жиілігі артқан
сайын оның жұмыс жылдамдығы да өсе түседі.
Іntel 8088, 80286, 80386 тәрізді бұрын шыққан микропроцессорлардың
аралас сандар мен амалдарды жылдам орындайтын арнаулы командалары жоқ,
сондықтан олар жұмыс өнімділіктерін арттыратын қосымша математикалық
сопроцессорлармен жабдықталады. Математикалық сопроцессорлар өзінің
командалар жүйесі бар және ол негізгі процессормен қатар оның басқаруымен
жұмыс істейді. Операциялар ондаған есе жылдамдатылады.
Жедел жад
Компьютердің жеделесте сақтау құрылғысы оперативті жадысы(ОЗУ), немесе
RAM – мәліметтерді қысқа мерзімге сақтау үшін қызмет етеді. Жедел жадтың
негізгі мінздемесі оның сыйымдылығы және жылдамдығы.
Тұрғылықты диск
(тұрғылықты диск жетегі) немесе Hard disk Drive (HDD) - бұл
компьютердің негізгі мәліметтер қоймасы. Тұрғылықты дискінің сыйымдылығы
түрлі компьютерлерде алуан түрлі болады да, мегабайтпен және гигабайтпен
өлшенеді. Қазіргі заманғы тұрғылықты дисктердің сыйымдылығы 80-500 Гбайт
және одан үлкен болады
Иілгіш дисктерге диск жетегі
Иілгіш дисктерге диск жетегі 3,5 –дюймдік дискеттерді оқиды. Бұл
дисктер ауыспалы тасымалдаушылар болып саналады, олардың сыйымдылығы –
1,44Мб. Оларға әдетте кейбір қосымша бағдарламада (Word сияқты) әзірленетін
құжаттар немесе иілгіш дисктерден тікелей іске қосуға болатын онша үлкен
емес бағдарламалар жазылады. Компьютерде иілгіш дискілерге арналған диск
жетегі А әрпі белгіленеді.
CD және DVD диск жетектері
CD және DVD диск жетектері мәліметтерді ықшам дисктерге жазуға және
оқуға мүмкіндік береді. CD және DVDдисктер – ауыспалы тасымалдаушылар. CD
дискке 400Мб, DVD дискке 4,7 Гб ақпарат сыяды.
Дискілер бір рет жазылатын (CD – R және DVD - R) және қайталап
жазылатын (CD – RW және DVD - RW) болады.
Бейнекарта
Монитормен бірігіп бейнекарта дербес компьютердің ішкі бейнежүйесін
құрайды. Бейнені даярлаумен тығыз байланысты амалдардың барлығын бейнекарта
деп аталатын басқару блогы атқарады. Тұрғылықты жері бойынша бұл жады
көбінесе бейнежады (videoRAM немесе VRAM) деп аталады. Бейнежады көлемі
неғұрлым үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым
үлкен ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді.
Дыбыстық тақша
Дыбыстық тақша (дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс тудыруға
және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді. Дыбыстық тақша ұсынатын
дыбыспен жұмыс істеудің кеңейтілген мүмкіндіктері компьютерлік ойындарда
және басқа қазіргі заманғы бағдардамаларда талап етіледі.
Желілік тақша
Желілік тақша компьютерді компьютерлер желісіне қосуға мүмкіндік
береді. Желілік тақшалардың бірнеше типі бар: Ethernet, token ring және
сымсыз желілерге қатынас құруға арналған тақшалар – ең танымдары Ethernet
және сымсыз желілер.
Порттар
Порттар – корпустың алдыңғы немесе артқы тақтасындағы ажыратқыштар,
оларға әдетте кабель арқылы әр түрлі құрылғылар қосылады. Порттарға қосуға
болатын құрылғылардың саны мен типі компьютер порттарының саны мен типіне
тәуелді болады.
Монитор
Монитор – мәліметтердің бейнесін шығаруға арналған құрылғы.
Компьютерден кез-келген мәліметті монитордың экранына шығаруға болады.
Монитор немесе дисплей - ДЭЕМ-ге міндетті түрде қажет шеткері
құрылғы, ол компьютердің жедел жадында өңделетін информацияны экранда көру
үшін қажет.
Мониторлар электронды-сәулелі түтікшелі және сұйық кристалды дисплейлі,
түрлі-түсті және монохромды болады, бір-бірінен көлемі жағынан
ерекшеленеді.(әдетте кинескоп немесе матрица диагоналы -9 – 42 дюйм(немесе
23-106см)болады.
ЭЕМ-нің бейнелік құрылғысы екі бөліктен: монитор мен адаптерден тұрады.
Біз тек мониторды ғана көреміз, ал адаптер ЭЕМ қорабының ішінде орналасқан
мониторды басқару блогы. Монитордың өзінде тек электрондық-сәулелі түтікше
бар. Ал, адаптерде бейне сигналдарын беретін логикалық схемалар орналасқан.
Кең тараған адаптерге мыналар жатады: EGA, VGA және SVGA. Қазіргі кезде
VGA және SVGA (Super VGA) кеңінен қолданылады, SVGA-ның көрсету қабілеті
өте жоғары. Адаптер бейнелерді айқындап көрсету қабілетімен ерекшеленеді.
Пернетақта
Пернетақта – дербес компьютерді басқаратын пернелік құрылғы. Ол
алфавиттік-цифрлық мәліметтерді енгізуге арналған. Монитор мен
пернетақтаның бірігіп қызмет атқаруын қолданушы интерфейсі деп атайды.
Қазіргі кезде кеңінен тараған Windows-қа лайықталған пернетақта 104
пернеден (клавишадан) тұрады, оның екеуі Windows терезелері бейнеленген
пернелер.
Пернелік тақта стандартты пернелер жиынтығынан тұрады, олар белгігі
бір тәртіппен орналасып, мынадай топтарға жіктеледі:
- алфавиттік-цифрлік және таңбалық пернелер: латын әріптері және
олармен бірге орналасқан орыс, қазақ әріптері, цифрлар, тыныс белгілері,
арифметикалық, логикалық және де басқа символдар, бос орынның белгісі.;
- функционалдық пернелер: F1 - F12
- әртүрлі қызмет атқаратын пернелер: Enter, Tab, Ctrl, Alt, Esc, Shіft,
Num Lock, Caps Lock, Scroll Lock, Pause (Break), Prіnt Screen және “*”,
“+”, “-” тәрізді пернелер;
Түзету үшін қолданылатын басқару пернелері: Іnsert, Delete, Home, End,
Page Up, Page Down, BackSpace және бағыттауыш пренелер
Компьютер іске қосылған соң, оң жақта орналасқан Num Lock пернесін басу
керек, сонда қосымша цифрлық пернелер басқару пернелерінің ролін атқарады
немесе цифрлар теру режиміне көшеді.
Бағыттауыш ( ) пернелер мен Home, End, Page Up,
Page Down пернелерін курсорды басқару пернелері деп атайды.
Delete, BackSpace пернелері қате енгізілген символдарды өшіреді,
BackSpace – сол жақтағы символды өшіреді, Delete – курсордың оң жағындағы
символдарды өшіреді.
Бір сөзбен, екінші сөз бос орын пернесін басу арқылы бөлініп
жазылады.
Іnsert пернесі мәтінді түзету режимінде екі мүмкіндіктің бірінен біріне
ауысуын қамтамасыз етеді.
Num Lock, Caps Lock, Scroll Lock белгілі бір тәртіп (режим) орната
алатын пернелер тобын құрайды. Бұлардың бірін басқанда , мүмкін болатын екі
тәртіптің бірі орнайды: негізгі тәртіп компьютер іске қосылғанда бірден
орнатылады. Сол пернені қайта бассақ, қосалқы режим іске қосылады. Қосалқы
режимге көшкенде, пернелер тақтасындағы кішкене шам жанып белгі береді.
Caps Lock пернесінің негізгі режимі – кіші әріптерді енгізу, қосалқысы
– бас әріптер енгізу.
Ctrl, Alt, Shіft пернелері тіркеу пернелері болып саналады да, басқа
пернелермен бірге пайдаланылып, іртүрлі әрекеттер комбинациясын іске
асырады.
Esc пернесі (шығу, көшу) кез келген әрекетті орындамай тоқтатуды жүзеге
асырады.
Клавиатура дегеніміз—белгілі бір сигналдарды компьютерге беріп отыратын
құрылғы.Олар әріптер алфабиті бойынша орналасады, және қосымша түймелері
болады. Клавиатура түймелерінің қызметі мынадай :
↓- төменге бір орын жылжыту немесе жолға
↓- нүтені таңдау,егер нүктелер тобы белсенді болса
shift+↓ -бірнеше элементті бөліп алу,сол сияқты құжаттағы тексты бір жолға
төмен қиып алу
ctrl+↓ кусорды келесі қайырманың басына қою
↑ - жоғарыға бір орын жылжыту немесе жолға
↑ - нүтені таңдау,егер нүктелер тобы белсенді болса
shift+↑ - бірнеше элементті бөліп алу,сол сияқты құжаттағы тексты бір жолға
жоғары қиып алу
ctrl+↑ - кусорды келесі қайырманың басына қою
← - солға бір жерге немесе символға жылжыту
← - нүтені таңдау,егер нүкте белсенді болса
shift+← - бірнеше элементті ерекшелеу,сондай-ақ текстан бірсимволды солға
ерекшелеу
ctrl+ ← - кусорды келесі сөздің басына жылжыту
→- оңға бір жерге немесе символға жылжыту
→ - нүтені таңдау,егер нүкте белсенді болса
shift+→ - бірнеше элементті бөліп алу,сол сияқты құжаттағы
тексты бір символ оңға қиып алу
ctrl+→- кусорды келесі сөздің басына қою
ALT- программа ағымындағы меню жолдарын белгілеу
ALT+TAB – жіберілген программалар араларын қосу
ALT+ENTER – таңдалған элементтің қасиетін көру
ALT+F4 – ағымдағы элементті жабу немесе программадан шығу
ALT+BACKSPACE( немесе CTRL+Z) – пргграммадағы соңғы әрекетті алып тастау
ALT+SPACE – меню жүйесіндегі белсенді терезе бейнесі
ALT+ESC – элементтер арасын қосу ашылған кездегі ретпен
BACKSPACE – кусордың сол жағынан символды өшіру
BACKSPACE – деңгейі жоғары буманы көру (жоғарыға өту)
CAPS LOSK – үлкен әріппен жазуды қосу және өшіру
CTRL+C – айырбастау буферін көшіру
CTRL+Х – айырбас буферін алып тастау
CTRL+V - айырбас буферінен қою
CTRL+A – құжаттағы немесе бумадағы барлық мәліметті қиып тастау
CTRL+ INSERT - айырбастау буферін көшіру
CTRL+ B – тексті қоюмен форматтау
CTRL+ I - тексті курсивпен форматтау
CTRL+E – қайырманы ортаға дәлдеу
CTRL+L – қайырманы солға дәлдеу
CTRL+R – қайырманы оңға дәлдеу
CTRL+F4- бір мезетте бірнеше құжат ашылуы кезінде белсенді құжатты жабу
CTRL+ESC – пуск менюін ашу
CTRL+ENTRE – MS WORD –та жаңа беттің басы
CTRL+TAB – алға бір үлес жылжу
CTRL+SHIFT+TAB – артқа бір үлес жылжу
CTRL+элементті алып жүру – таңдалған элементің көшірмесін алу
CTRL+ SHIFT+элементті алып жүру - таңдалған элементтің ярлығын жасау
CTRL+HOME – курсорды құжаттың басына жылжыту
CTRL+END – курсорды құжаттың соңына жылжыту
CTRL+PAGE UP – курсорды келесі беттің басына жылжыту
CTRL+S – көптеген программада команданы сақтау
CTRL+О – көптеген программада диалогты шақыру терезесінен ашу
CTRL+Р – көптеген программада диалогты шақыру терезесінен басып шығару
CTRL+F2 - MS WORD –та жуықтап көру командасы
CTRL+↑ - кусорды алдағы қайырманың басына жылжыту
CTRL+↓ - курсорды келесі қайырманың басына жылжыту
CTRL+← - курсорды алдағы сөздің басына жылжыту
CTRL+→ - курсорды келесі сөздің басына жылжыту
DELETE – белгіленген тексті немесе обьектіні өшіру (жою)
DELETE – документтегі обьектіні оң жағынан өшіру
DELETE –корзинадағы белгіленген файлды немесе буманы өшіру
SHIFT+ DELETE –айырас буферіндегі обьектіні кесіп тастау (файл мен бумадан
басқа)
CTRL+ALT+ DELETE –Диспетчер задая Windows диалог терезесін шақыру
F1 – анықтама немесе көмекші қортындысы
F2 – таңдалған файлдың,буманың,ярлыктың атын өзгерту
CTRL+ F2 - MS WORD-та жуықтап көру командасын таңдау
F3- Проводник арқылы файлды немесе буманы іздеу
SHIFT+ F3- жазылған текстің регистр кезегі
F4 - MS WORD-тың соңғы әрекетін қайталау
F4 – мекен-жай жолындағы тізім бейнесі
ALT+ F4 – ағымдағы элементті жабу немесе белсенді программадан шығу
F5 – белсенді терезені өңдеу
F5 - MS WORD обьектісіне өту
SHIFT+ F5 - MS WORD –тың алдағы түзетуіне көшу
F6 – экран терезесі немесе жұмыс столы элементтеріне қосылу
CTRL+ F6 – бір шек программадағы құжаттың ашылуын қосады
F7 – көптеген программада дұрыс жазылуды тексереді
ALT+ F7 – MS WORD-та сөздің емлесінің қатесін тексереді
F8 – MS WORD-та тексті ерекшелеу режимін қосады
F9 – MS WORD-та тексті ерекшелеу режимін өшіреіді
F10 – қазіргі программадағы менб жолдарын активизациялайды
SHIFT+ F10 – ерекшеленген элементке контекстік менюді Ашу
F11 – Проводникті экранға шығару
F12 – MS WORD-та Сохранить как терезесін шақыру
SHIFT+ F12 – MS WORD-та Сохранить командасы
HOME – кусорды жолдың басына шығару
CTRL+ HOME – курсорды құжаттың басына шығару
INSERT – MS WORD-та жазылған текстің ортасына қою режимін қосады
CTRL+ INSERT – ауысу буферіне көшіру
NUMLOCK – санды шығару режимімен және курсорды ауыстыру арасын қосады
PAGE DOWN – тексті бір экранға алға араластыру
CTRL+ PAGE DOWN – курсорды келесі беттің басына ауыстыру
PAGE UP - тексті бір экранға кері араластыру
CTRL+ PAGE UP - курсорды алдағы беттің басына ауыстыру
TAB – текста шегінуді құру
TAB – кесте ұяшығына өту
TAB – параметрлер арқылы алға жылжу
SHIFT+ TAB – параметрлер арқылы артқа жылжу
SHIFT+ TAB – кесте ұяшығынан кері жаққа жылжу
ALT+ TAB – жіберілген программалар арасына қосылу
CTRL+ TAB –диалог терезесі арқылы алға жылжу
CTRL+ SHIFT+ TAB – диалог терезесі арқылы артқа жылжу
START+F – іздеу терезесін шақыру
START+Е – Проводникті ашу
START+D – “Свернуть все окна” командасы
START+R – “Запуск программы” (ПУСК- Выполнить) диалог терезесін шақыру
START+L – қолданушылар арасына қосылу
SPACEBAR- пробел символын енгізу
SPACEBAR- хабарлама кнопкасын басуды орындайды
CTRL+ SHIFT+ SPACEBAR- MS WORD-та тығыз мәлесені орнату
SHIFT+кез-келген әріп – текст жазуда кезінде жазылған әріп
SHIFT+кез-келген стрелка – Жұмыс столындағы немесе терезедегі бірнеше
элементті ерекшелеу,сондай-ақ құжаттағы тексті ерекшелеу
SHIFT+дисководқа компакт-дискіні салу - компакт-дискінің жылдам
жіберілуінен қорғайды
SHIFT+ DELETE – файл немесе буманы жою
SHIFT+ DELETE – ауысу буферіне обьектіні кесіп алу
SHIFT+ F3 – теріп алынған текстің регистрін ауыстыру
SHIFT+ F5 - MS WORD –та алдыңғы түзелгенге көшу
"Тышқан тәрізді қол тетік"
Тышқан пернелікпен бірге ЭЕМ-ді басқаруға арналған. Бұл - тегіс стол
бетімен жылдам жылжи алатын, қажет болғанда оның екі-үш батырмасының бірін
баса отырып, белгілі бір әрекетті орындауға болатын қолмен
басқарылатын тішкене тетік.
Дербес компьютердің қосымша құрылғылары
• Шығару құрылғысы
• Мәліметтерді алмасу құрылғысы
• Енгізу құрылғылары
Шығару құрылғылары
Принтерлер мен плоттерлер
Принтер (баспа құрылғысы) мәтіндік және графикалық мәліметтерді
компьютердің жедел жадынан қағазға басып шығаруға арналған.
Қазіргі кезде принтерлердің матрицалық, лазерлік, сия бүріккіш және
термографиялық түрлері бар.
Матрицалық принтерлер олардың қағазға таңба салатын баспа тиегі тік
орналасқан металл инелерден тұрады.
Сия бүріккіш принтерлерде бүрку арқылы шығарылады. Бірақ олар
қалыңырақ қағазды және тұрақты түрде қадағалап қарап тұруды керек
етеді.
Лазерлік принтерлер - ксерография принципін қолданатын құралдарға
жатады, бұларда әріп бейнелері электрлік тәсілмен бояу жұқтырылған доңғалақ
арқылы қағазға түседі. Доңғалаққа әріптер бейнесіндегі бояу жұқтыру
компьютер командалары арқылы лазерлік сәулелермен жүргізіледі. Лазерлік
принтерлер өте сапалы басылым бере алады және жылдамдықтары да жоғары –
орташа есеппен алғанда, секундына 330 символ (бір бетті 5 – 15 секундта)
басып бере алады.
Плоттер (графиксызғыш) сызбаларды (графиктерді,суреттерді) қағазға
шығаруға арналған құрылғы. Плоттердің әрекеті қарапайым: жазу құралы
(қалам) із қалдыра отырып қағазда жылжиды. Сызбаларды салу барысында график
тұрғызғыштар сегіз түрлі-түсті фломастерлерді немесе қарындаштарды
қолданады, олар қажеттілік жағдайда автоматты түрде алмасады. Кез-келген
күрделі геометриялық фигураларды бейнелеу сапасы тұрақты және өте жоғары.
Колонка - дыбыстық ақпаратты шығаруға арналған құрылғы.
Енгізу құрылғылары
Сканер (ізкескіш) – қағазға бетіндегі мәліметтерді (мәтін, сурет,
график) оптикалық негізге сүйене отырып компьютерге жылдам енгізе алатын
құрылғы.
Сканердің түрлері: планшетті, қолмен істейтін, барабанды, парақтық,
форма сканерлері, штирх сканерлер.
Сканер көріністі машина кодына айыстырып, компьютер жадына жазады.
Сканердің жұмыс атқару принципі былай: жарық сәуле жол-жолы бойынша жазық
суретті сканерлейді. Бұл электрондық сәуленің дисплей экранын сканерленгені
сияқты. Сканерлеу нәтижесінде қағаз құжаттың сызба бейнесі жасалады.
Мәліметтерді алмасу құрылғысы
Желілік адаптер – компьютерді жергілікті желіге қосуға мүмкіндік
тудырады. Мұнда пайдаланушы басқа компьютердегі мәліметтерге қол жеткізе
алады.
Модемдер (модулятор - демодулятор) компьютерлер арасында мәлімет алмасу
үшін керек, олар негізінен мәліметті жеткізу жылдамдығына қарай бөлінеді.
Қазіргі кезде олардың жылдамдығы 2400 битсек - 2500 битсек аралығында.
Олар мәлімет алмасу процедурасының белгілі бір стандарттары (протоколы)
бойынша жұмыс атқарады. Компьютер желісіне (Іnternet, Relcom, FіdoNet,
т.б.) немесе электрондық почтаға байланысты ең керекті құрылғы осы модем
болып саналады.
3 – Дәріс
Тақырыбы: Программалық жабдықтау. ЭЕМ Операциялық жүйелері. ОЖ-дің
функциясы. Қолданбалы программа-ларды іске қосу.
Программалық қамту (Software) ретінде есептеу жүйесімен орындалатын
программалардың жиынтығы түсініледі.
Программалық қамтуға (ПҚ) сондай-ақ ПҚ-ны жобалау мен әзірлеу
жөніндегі бүкіл іс-әрекет саласы жатады:
программаларды жобалау технологиясы (мысалы, төмен қарай жобалау,
құрылымдық және обектілі-бағытталған жобалау және т.б.);
программаларды тестілеу әдістері [сілтеме, сілтеме];
программалардың дұрыстығын дәлелдеу әдістері;
• программалар қызметінің сапасына талдау жүргізу;
• программаларды құжаттау;
• программалық қамтуды жобалау процесін жеңілдететін программалық
құралдарды әзірлеу және қолдану және т.б..
Программалық қамту дегеніміз — компьютерлік жүйенің ажырағыссыз
бөлігі. Ол техникалық құралдардың логикалық жалғасы болып табылады.
Нақты бір компьютердің қолданылу саласы соған арнап құрылған ПҚ-мен
белгіленеді.
Компьютердің жеке өзі ешбір қолданылу саласындағы білімге ие
болмайды.
Бұл білімдердің барлығы компьютерлерде орындалатын программаларда
шоғырланған.
Қазіргі компьютерлерді программалық қамтуға ойындық
программалардан бастап ғылыми программаларға дейінгі миллиондаған
программалар кіреді.

Программалық қамту қалай жіктемеленеді?

Алғашқы жақындауда компьютерде жұмыс істейтін барлық программаларды шартты
түрде үш категорияға бөлуге болады (6.1-сур.):
1. қолданбалы программалар, олар пайдаланушы үшін қажетті жұмыстардың
орындалуын тікелей қамтамасыз етеді;
2. жүйелік программалар, олар әртүрлі қосымша қызметтерді орындайды,
мысалы:
o компьютердің ресурстарын басқару;
o қолданыстағы ақпараттың көшірмелерін жасау;
o компьютер құрылғыларының жұмыс қабілеттілігін тексеру;
o компьютер туралы анықтамалық ақпаратты беру және т.б.;
3. инструменттік программалық жүйелер, олар компьютерге арнап жаңа
программалар жасау процесін жеңілдетеді.

6.1-сур. Программалық қамту категориялары
ПҚ жіктемесін құру кезінде келесі фактіні ескерген қажет:
есептеу техникасының ұшқыр дамуы мен компьютерлерді қолдану саласының
кеңеюі программалық қамтудың даму процесін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.