Каспий



Негізгі бөлім:
1.1 Мұнайға құныққан мемлекеттер каспидің көрін қазып жатыр
1.2 АЙДЫН «ӨЛІ СУ ҚОЙМАСЫНА» АЙНАЛМАСЫН

1.3 ИТБАЛЫҚТЫҢ ОБАЛЫ
ИМАНСЫЗ КОМПАНИЯДА...

1.4 БАЙҚАҢЫЗ, УЛЫ БАЛЫҚ!
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Каспий – біздің елімізге Алла Тағаланың еншіге берген сыйы. Айдыны аққу мен сирек кездесетін құстардың бесігі болған Каспий теңізі басқа еш жерде кездеспейтін бағалы балықтарымен, итбалығымен ерекше жаратылған су қоймасы. Соңғы кезде мұнайдан пайда табуды көздеген алпауыт компаниялар оның ілуде бір кездесетін флорасы мен фаунасын сақтауға ешқандай бас ауыртып отырмағаны белгілі. Осы тақырыпта бірнеше жылдан бері журналистік зерттеу жүргізіп келе жатқандықтан, келешектің үрейлі көрінісі туралы оқырманға ой салуды жөн деп санап отырмыз.

1.2 АЙДЫН «ӨЛІ СУ ҚОЙМАСЫНА» АЙНАЛМАСЫН

Бүгінгі таңда Каспий теңізі мен оның жағасында өмір сүріп отырған бес мем¬лекеттің тағдыры қыл үстінде тұр деуге толық негіз бар. Өйткені бүлінген теңіз суын тұтынып отырған да осылар. Сонау ХХ ғасырдың басынан, яғни 1929 жылдан бері Теңіз айдынын бұрғылап, одан мұ¬най өндіру жұмыстары басталғаны баршаға аян. Ал, мұнай өндірушілер тек өздерінің қалтасын ақшаға толтыруды ойлап, жабық су қоймасының өте нәзік жүйеде құрылған экологиясын қорғау үшін ешқандай шара қолданбай отырғаны өкінішті-ақ. Негізі Каспий теңізі жа¬бық су қоймасы, әрі өте терең де емес, сондықтан мұнай мен газ өндірушілердің аса сақтықпен қимылдағандары дұрыс. Мәселен, мұнай өндіріс орындары көп шоғырланған Баку мен Сумгаит маңындағы теңіз аумағында тиісті технологиялық шаралар дұрыс алынбағандықтан, «өлі су» аймағының пайда болуы осының айғағы.
1.Қасымов А.Г. Каспийское море, Ленинград 1987 г.
2.Шабанова Л.В. Экологические проблемы Казахстанской части Северного Прикаспия и их пути решения, «Информационный экологический бюллетень» , 1999 г.
3.Оспанова Г.С. Экология негіздері
4.Бейсенова А.Т.Экология негіздері
5. Қазақ ұлттық энциклопедиясы.
6. Атырау нциклопедиясы.

Жоспар

Негізгі бөлім:

1. Мұнайға құныққан мемлекеттер каспидің көрін қазып жатыр

1.2 АЙДЫН ӨЛІ СУ ҚОЙМАСЫНА АЙНАЛМАСЫН

1.3 ИТБАЛЫҚТЫҢ ОБАЛЫ
ИМАНСЫЗ КОМПАНИЯДА...

1.4 БАЙҚАҢЫЗ, УЛЫ БАЛЫҚ!
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

1.1 Мұнайға құныққан мемлекеттер каспидің көрін қазып жатыр

Каспий – біздің елімізге Алла Тағаланың еншіге берген сыйы. Айдыны аққу мен
сирек кездесетін құстардың бесігі болған Каспий теңізі басқа еш жерде
кездеспейтін бағалы балықтарымен, итбалығымен ерекше жаратылған су қоймасы.
Соңғы кезде мұнайдан пайда табуды көздеген алпауыт компаниялар оның ілуде
бір кездесетін флорасы мен фаунасын сақтауға ешқандай бас ауыртып
отырмағаны белгілі. Осы тақырыпта бірнеше жылдан бері журналистік зерттеу
жүргізіп келе жатқандықтан, келешектің үрейлі көрінісі туралы оқырманға ой
салуды жөн деп санап отырмыз.

1.2 АЙДЫН ӨЛІ СУ ҚОЙМАСЫНА АЙНАЛМАСЫН
 
Бүгінгі таңда Каспий теңізі мен оның жағасында өмір сүріп отырған бес
мемлекеттің тағдыры қыл үстінде тұр деуге толық негіз бар. Өйткені бүлінген
теңіз суын тұтынып отырған да осылар. Сонау ХХ ғасырдың басынан, яғни 1929
жылдан бері Теңіз айдынын бұрғылап, одан мұнай өндіру жұмыстары басталғаны
баршаға аян. Ал, мұнай өндірушілер тек өздерінің қалтасын ақшаға толтыруды
ойлап, жабық су қоймасының өте нәзік жүйеде құрылған экологиясын қорғау
үшін ешқандай шара қолданбай отырғаны өкінішті-ақ. Негізі Каспий теңізі
жабық су қоймасы, әрі өте терең де емес, сондықтан мұнай мен газ
өндірушілердің аса сақтықпен қимылдағандары дұрыс. Мәселен, мұнай өндіріс
орындары көп шоғырланған Баку мен Сумгаит маңындағы теңіз аумағында тиісті
технологиялық шаралар дұрыс алынбағандықтан, өлі су аймағының пайда болуы
осының айғағы. Бұл аумақта мұнай өнімдерінің мөлшері 427 мгл болғандықтан,
микроорганизмдерге дейін жойылып кеткені анықталып отыр. Сондықтан
Каспийден тағы бір Арал теңізі проблемасы туындамауы үшін күресу –
перзенттік парыз. Каспий теңізінің осы дертті ахуалын талай биік
мінберлерден айта-айта шаршаған академик Мұфтах Диаровтың пікірінше,
Каспийде жүргізіліп жатқан мұнай өндіру жұмыстарын азайтпаса болмайды екен.
Өйткені теңіз табанын аяусыз бұрғылап жатқан бірнеше жүз метр тереңдіктегі
ұңғылардан кейде мұнай кетіп қалып жататынының куәсі болып та жүрміз. Содан
кейін, судағы тіршілік иелері, яғни итбалықтар, бекірелер мен қортпалар,
басқа да бағалы балықтар мен микроорганизмдер ұңғылардың дауысынан, олардың
солқылынан рефлекторлық соққы алып, бүкіл ми, жүйке құрылысы зақымданатын
көрінеді. Себебі, олар тыныштық пен экологиялық таза теңіз суында тіршілік
етуге бейімделген. Егер мұнай өндіретін өндіріс орындары көбейіп, мұнай
өндіру ресми мәлімдемелерде айтылып жүргендей, 2010 жылы 300 млн. тоннаға
жетсе, Каспийдің қорғану қабілеті әлсіз табиғи жүйесі шыдамайтыны сөзсіз.
Суы таяз солтүстік бөліктегі аққулардың өлімі мен итбалықтардың қырылуы
осыны көрсетеді.
 

1.3 ИТБАЛЫҚТЫҢ ОБАЛЫ
ИМАНСЫЗ КОМПАНИЯДА...

2007 жылы көктемге салым, яғни наурыз-сәуір айларында Каспий теңізі
жағасында жүздеген итбалықтардың өлімтігі табылды. Итбалықтарды қорғау
турасында өткізген бір баспасөз конференциясында Аджип ККО басшылығы бұл
туралы төмендегідей түсінік берген. Яғни, итбалықтар қыста күшіктейді.
Итбалық күшіктеген кезде қардың қалың болуы мен мұздың қатуы – міндетті.
Кішкене күшіктер ақ тондарын түлетіп, қара тон киер алдында мұз бен қарда
жататыны рас. Ал 2007 жылы қыс жылы, қар аз түсіп, итбалық күшіктеген кезде
еріп кетті, мұз тіпті қатқан жоқ. Сондықтан, итбалық өлімі көп болды деп,
итбалық өлімінің себебін табиғаттан іздеген. Бұл жерде Аджиптің екіжүзді
саясатын айтпай кетуге болмайды. Олар Қашаған кен орнына таяу жерден
табылған жүздеген итбалықтар өлексесінен бастарын алып қашты.
Бұл компания итбалықтардың қырылуына мұнай өндірудің еш залалы жоқ деп
көрсетуге тырысты. Ал, биыл, 2008 жылы не болып отыр? Теңіздің Маңғыстау
облысына жататын аумағынан тағы да өлген итбалықтар табылды. Атырау
облысының бас экологы Құралай Шаңқиева биылғы жылы 9-12 сәуірде теңіздің
солтүстік шығыс бөлігіндегі итбалық мекендейтін орындарға тексеру
жүргізгендерін айтқан еді. Айдын жағасындағы Теңіз және Прорва кеніштерінің
тұсы, Шалыго маңы, сонымен қатар су астында қалған ұңғымалар төңірегі тегіс
қаралыпты. Экологтар балықтардың, су жануарлары, соның ішінде итбалықтардың
өлігі кездеспегенін айтып отыр. Демек, Каспийдің Маңғыстау жағалауы маңында
орын алған итбалықтардың жаппай өлімі Атырау облысында болмаған. Айдын
тазалығын тексеру үшін табиғат сақшылары бес нүктеден теңіз суын алғанын
айтады эколог Құралай Шаңқиева.
Олар тағы да зертханаға жіберіліп тексерілді. Біз, асылы, олардың өлімінің
себебін итбалық әбден құрып біткесін ашатын шығармыз. Себебі, өзімізді
бағаламайтын халықпыз ғой. Тек қырылып жатқан итбалық па? Құмалақтың
есебін құдай білсін дегендей, бекіре мен шоқырлардың, басқа да бағалы
теңіз балықтарының қаншасы қырылып жатқаны бір ғана Аллаға аян шығар.
Мәселен, 1991 жылы Каспий теңізінде 46,8 млн. бекіре, 35,7 млн. шоқыр бар
екені анықталса, 2002 жылы бекірелердің 33,4 млн-ғып, шоқырлардың 15,60 млн-
ға азайғаны анықталып отыр. Бекірелер мен шоқырлардың уылдырықтары судың ең
жоғарғы қабатында ғана өмір сүреді дейді ғалымдар. Теңіз суындағы мұнайдың
мөлшері 0,001-0,1 гмл аралығында болса өмір сүруін тоқтатады екен. Яғни,
теңіз суына құйылған 1 литр мұнай теңіз бетінің 1 га ауданындағы 100 млн.
уылдырықты жойып жіберуге жететінін айтады техника ғылымдарының докторы
Тоқтамыс Мендебаев.
Ол кісінің айтуына қарағанда Каспий теңізінде бүгінгі таңда бекіренің –
85, шоқырдың – 57, ақбалықтың - 67 пайызы мекен етеді екен. Әлбетте, бұл
мәліметтер ең соңғы емес, сондай-ақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Каспий мұнайын тұтынушы елдер
Ақтау портының маңыздылығы
Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі
Теңіз жаға бойы рельефі
Қазақстан Республикасы мен Әзірбайжан Республикасы арасындағы каспий мәртебесінің мәселесі
Деңгейдің ауытқуы
Каспий теңізін игерудің аймақтық мәселелері
Каспий теңізіне жалпы сипаттама
Каспий теңізі, құқықтық мәртебесі бойынша келіссөздердің жаңа кезеңі
Каспий теңізінің пайда болуы
Пәндер