Бала агрессиясы және одан шығу жолдары

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 АГРЕССИЯ ЖӘНЕ БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСНІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Агрессия туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы ... ... ... ... ... ... ..13

2 БАЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ АГРЕССИВТІК ЖАҒДАЙЛАРДЫ БОЛДЫРМАУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Бала агрессиясын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Балалар арасындағы кикілжің жағдайларды болдырмау жолдары ... ... ... ... ..18

3 БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ ӨЗГЕЛЕРГЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖОЙЫЛУЫ ... ... ... 22
3.1 Бала агрессиясының алдын . алу және оны жою ... 22
3.2 Агрессияның өзгеге бағытталуы ... ... ... ... 26

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... .30

Курстық жұмыстың көкейкестілігі: Адам бойындағы агрессия мәселесі қазіргі біздің қоғам үшін ең маңызды мәселелердің бірі.Қоғамдағы болып жатқан террор жәбірлеудің өсуі сияқты әлеуметтік қауіпті құбылыстардың қатты белең алуына байланысты агрессия сұрағы зерттеудің негізгі объектісі болып отыр.
Психолог А.А.Реан «агрессия» және «агрессивтілік» деген екі ұғымның бір-біріне ұқсамайтын бөлек мағына деп қарастырады. Агрессия (латын тілінен «agressio» аударғанда – шабуыл, басқындық дегенді білдіреді)- бұл бөгде адамға болмаса адамдар мен жануарлар тобына ниеттеліп тура бағышталған қиянат.
Агерессивтілік – бұл жеке тұлғалық қасиет мінез-құлық, агрессияға дайындық көрінісі.Осылай түсіндіре келе, мұны былай тұжырымдауға болады.Егер агрессия – бұл әрекет болса, ал агрессивтілік оосындай әрекетке дайындық.
А.Басс және А.Дарки агрессияны бес түрге бөледі.Оны мынандай сызба түрінде ұсынады:
Адамдар үнемі қауіпті агрессивті әрекеттер жасайды. Неліктен олар мұндай әрекеттерге барады, деген мәселе ұзақ уақыттан бері маңызды дискуссиялардың пәні болып келеді. Психология ғылымында психикалық құбылыстардың ішіндегі көп зерттелінген құбылыс эмоциялық құбылыс болып табылады. Дегенмен эмоцияның жан-жақты қырларының ерекшеліктерін әрбір жеке адам түрліше өткізетін болғандықтан психологтар арасында бұл мәселе үнемі шешімі шексіз болып қала береді.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Агрессия туралы жалпы түсінік
-Бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері
-Баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы
-Бала агрессиясын зерттеу
-Балалар арасындағы кикілжің жағдайларды болдырмау жолдары
- Бала агрессиясының алдын – алу және оны жою
-Агрессияның өзгеге бағытталуы
Курстық жұмыстың міндеті:
Эмоциялық тұрақсыздықтың бір көрінісі - агрессивтілік адамның жеке тұлғалық қасиеті ретінде де, эмоциялық жан күйзелісі ретінде де зерттелінеді. Сондықтан бұл мәселені зерттеу бірнеше бағыттан тұрады.Көптеген әр түрлі бір-біріне қарама –қайшы теориялық негіздерге қарамастан Р. Бэрон мен Д. Ричардсонның пікірінше олардың көбісі келесі төрт категорияның біріне сәйкес келеді. Агрессия бірінші кезекте мыналарға қатысты :
-Туа пайда болған түрткілер немесе нышандарға
-Сыртқы стимулдардан белсенетін қажеттіліктерге
-Танымдық және эмоционалдық процесстерге

1. Кішібеков Д., Ұ.Сыдықов. Философия. Алматы. Ғылым. 2005.
2. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 8-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1985.
3. Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі. 3-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1978.
4. С.Қалиұлы. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. Алматы, 2003 ж.
5. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. Қазақ тәлім – тәрбиесі. Алматы,1995 ж.
6. Ы.Алтынсарин. Таңдамалы педагогикалық мұралары. Алматы, 1991 ж.
7. Әлімбаев М. «Халық – ғажап тәлімгер». Алматы, 1994 ж.
8. Н.Елікбаев. Ұлттық психология. Алматы, Қазақ Унив., 1992 ж.
9. М.Жолдасбеков. Асыл арналар. Алматы, Жазушы 1986 ж.
10. А.Жарықбаев. Қазақтың тәлімдік ой – пікірлері. Антологиясы. Алматы, 2000 ж.
11. Т. Илина. Педагогика. Москва, 1984 ж.
12. Л.Керімов. Праволық тәрбие жүйесі. Алматы, 1990 ж.
13. Ж.Қоянбаев. Педагогика. Астана, 1999 ж.
14. А.С.Макаренко. Ұстаздық дастан. Алматы, 1989 ж.
15. Қ.Бержанов. Педагогика тарихы. Алматы, Мектеп, 1984 ж.
16. Әбиев Ж. Педагогика тарихы. Алматы, 2006 ж.
17. Р.Төлеубекова. Адамгершілік тәрбиесі туралы. Алматы, 1994ж.
18. Т.Сабиров. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы, 1978 ж.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Аннотация
Жалпы Бала агрессиясы және одан шығу жолдары туралы курстық жұмыс 32 беттен тұрады. Курстық жұмыстың жобасы кіріспеден, І,ІІ тараудан, қорытындыдан тұрады Курстық жұмыста 7 кесте көрсетілген.
Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі келтірілген.
Кіріспе бөлімінде бала бойындағы агрессия мәселесі қазіргі біздің қоғам үшін ең маңызды мәселесі жайлы қысқаша тоқталған
І тарауда агрессия туралы жалпы түсінік, бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері, баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы ашып көрсетілген.
ІІ тарауда бала агрессиясын зерттеу, балалар арасындағы кикілжің жағдайларды болдырмау жолдары жайлы жазылған.
ІІІ тарауда бала агрессиясының алдын - алу және оны жою, агрессияның өзгеге бағытталу жағдайын ашып және айқын көрсетілген.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30.

Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 АГРЕССИЯ ЖӘНЕ БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСНІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
0.1 Агрессия туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
0.2 Бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... 8
0.3 Баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы ... ... ... ... ... ... ..13

2 БАЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ АГРЕССИВТІК ЖАҒДАЙЛАРДЫ БОЛДЫРМАУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Бала агрессиясын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Балалар арасындағы кикілжің жағдайларды болдырмау жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

3 БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ ӨЗГЕЛЕРГЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖОЙЫЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3.1 Бала агрессиясының алдын - алу және оны жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3.2 Агрессияның өзгеге бағытталуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Кіріспе

Курстық жұмыстың көкейкестілігі: Адам бойындағы агрессия мәселесі қазіргі біздің қоғам үшін ең маңызды мәселелердің бірі.Қоғамдағы болып жатқан террор жәбірлеудің өсуі сияқты әлеуметтік қауіпті құбылыстардың қатты белең алуына байланысты агрессия сұрағы зерттеудің негізгі объектісі болып отыр.
Психолог А.А.Реан агрессия және агрессивтілік деген екі ұғымның бір-біріне ұқсамайтын бөлек мағына деп қарастырады. Агрессия (латын тілінен agressio аударғанда - шабуыл, басқындық дегенді білдіреді)- бұл бөгде адамға болмаса адамдар мен жануарлар тобына ниеттеліп тура бағышталған қиянат.
Агерессивтілік - бұл жеке тұлғалық қасиет мінез-құлық, агрессияға дайындық көрінісі.Осылай түсіндіре келе, мұны былай тұжырымдауға болады.Егер агрессия - бұл әрекет болса, ал агрессивтілік оосындай әрекетке дайындық.
А.Басс және А.Дарки агрессияны бес түрге бөледі.Оны мынандай сызба түрінде ұсынады:
Адамдар үнемі қауіпті агрессивті әрекеттер жасайды. Неліктен олар мұндай әрекеттерге барады, деген мәселе ұзақ уақыттан бері маңызды дискуссиялардың пәні болып келеді. Психология ғылымында психикалық құбылыстардың ішіндегі көп зерттелінген құбылыс эмоциялық құбылыс болып табылады. Дегенмен эмоцияның жан-жақты қырларының ерекшеліктерін әрбір жеке адам түрліше өткізетін болғандықтан психологтар арасында бұл мәселе үнемі шешімі шексіз болып қала береді.
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Агрессия туралы жалпы түсінік
-Бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері
-Баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы
-Бала агрессиясын зерттеу
-Балалар арасындағы кикілжің жағдайларды болдырмау жолдары
- Бала агрессиясының алдын - алу және оны жою
-Агрессияның өзгеге бағытталуы
Курстық жұмыстың міндеті:
Эмоциялық тұрақсыздықтың бір көрінісі - агрессивтілік адамның жеке тұлғалық қасиеті ретінде де, эмоциялық жан күйзелісі ретінде де зерттелінеді. Сондықтан бұл мәселені зерттеу бірнеше бағыттан тұрады.Көптеген әр түрлі бір-біріне қарама - қайшы теориялық негіздерге қарамастан Р. Бэрон мен Д. Ричардсонның пікірінше олардың көбісі келесі төрт категорияның біріне сәйкес келеді. Агрессия бірінші кезекте мыналарға қатысты :
-Туа пайда болған түрткілер немесе нышандарға
-Сыртқы стимулдардан белсенетін қажеттіліктерге
-Танымдық және эмоционалдық процесстерге
1 АГРЕССИЯ ЖӘНЕ БАЛА АГРЕССИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСНІКТЕРІ

1. 1 Агрессия туралы жалпы түсінік
Агрессия термині қазіргі кезде кең мағынада қолдануда, сондықтан да оның мағыналарын бөліп шығаруды қажет етеді. Көптеген ааторлар өздерінің зерттеулерінде агрессия мен агрессивтілікке әр түрлі анықтама береді. Өзінің жерін қоғау үшін адамның туә біткен реакциясы (Лоренц, Арни) басшылық етуге талпылынушылық (Моррисон) жеке тұлғаның адамды қошаған ақиқаттылыққа жауластық реакциясы (Хорни, Фромм). Агрессия мен Фрустрацияны байланыстыратын теориялар кең көлемде таралды (Маллер, Дуб, Доллард).
Бағышталған өсек,келеке
Бағышталмаған (топ ішінде айқайлау, аяғымен тепкілеу
Жанама агрессия
Негативизм
Физикалық агрессия (біреуге қарсы бағытталған әрекет
Түршігу (күйкелек, ашушаң, дөрекілік)
Агрессия
Вербальды агрессия (айқай, шу, қорқыту, т.б)
Агрессияны жеке тұлғаның қасиеті ретінде түсінуге болады. Агрессивтіліктің сапалық және сандық сипаттамасы бар. Барлық қасиеттер сияқты ол әр түрлі деңгейлермен ерекшеленеді. Әрбір жеке тұлғаның белгілі бір деңгейде агрессивтілігі бар. Оның жоқтығы пассивтілікке, конформділікке және т.б. алып келеді. Агрессивтілік өзігінен субъектіні саналы түрде қауіпті етпейді, өйткені ол бір жағынан агрессивтілік пен агрессия актісі ретінде қабылдауы мүмкін. А.Басс және А.Дарки өздерінің сауалнамаларын құру барысында келесі реакция түрлерін көрсетіп кетті.
1. Физикалық агрессия - басқа адамға бағытталған физикалық күш.
2. Жанама агрессия - басқа адамға тікелей бағытталмаған немесе ешкімге бағытталмаған күрт туған агрессия.
3. Тітіркенушілік - кішкентай тітіркену өзінде кері сезімдерді көрсетуге даярлық (ашуланшақтық, дөрекілік).
4. Негатив - мінез-құлық оппозициялық күй пассивты қарсылықтан қалыптасқан заңдылықтар мен дәстүрлерге қарсы күреске дейін жеткізетін күй.
5. Өкпелеу - қоршаған адамдарға даган нақтылы және ойдан шығарылған іс-әрекеттерге қызғанушылық пен жаккөрушілік.
6. Күдіктенушілік - адамдарға қатысты сенбеушілік және сақтықтан басқа адамдар зиян келтіруді жоспарлайды дегенге сенушілік.
7. Вербальды агрессия - негативты сезімдерді форма (айқай) арқылы және сонымен бірге сөздік жауаптар мазмұны арқылы (қарғау) көрсету.
8. Кінәні сезіну - субъектінің өзінің жаман адам екендігіне сенімділігі, сонымен бірге ар-ұятының жоқтығы сезінуі.
Сауалнама 75 тұжырымдардан тұрады оған зерттелуші иә немесе жоқ деп жауап береді.

Сауалнама
1.
Кейбір уақытта біреуге кесір жасау ниетімнен қайта алмай қаламын
Иә жоқ
2.
Кейде ұнатпайтын адамдарым жайлы өсек атамын
Иә жоқ
3.
Мен тез ашуланамын, бірақ тез басыламын
Иә жоқ
4.
Егер менең жақсылап сұрамаса, мен оның өтінішін орындамаймын.
Иә жоқ
5.
Маған тиісті нәрсеге, мен әрдайым ие бола бермеймін
Иә жоқ
6.
Менің сыртымнан адамдар не айтатынын мен білемін
Иә жоқ
7.
Егер мен достарымның мінез-құлқын мақұлдамасам, мен оларға оны сездіремін
Иә жоқ
8.
Мен біреуді алдағанымда арымның мазаланғаны басымнан кешемін
Иә жоқ
9.
Менінше, мен адамға қол көтере алмаймын.
Иә жоқ
10.
Мен ешқашан заттарды лақтыратын дәрежеге дейін ашуланбаймын.
Иә жоқ
11.
Мен әрқашан біреудің кемшілікетеріне мән бере бермеймін
Иә жоқ
12.
Егер де маған бекітілген ереже ұнамаса, мен оны түзегім келеді.
Иә жоқ
13.
Басқалар әрдайым қолайлы жағдайларды достықпен қараса мен адамдардан өзімді сақ ұстаймын.
Иә жоқ
14.
Мен күткендей адамдар маған неғұрлым достықпен қараса мен адамдардан өзінмді сақ ұстаймын.
Иә жоқ
15.
Мен адамдармен жиі келісе бермеймін
Иә жоқ
16.
Кейде менің басыма өзім ұялатын ойлар келеді.
Иә жоқ
17.
Егер кімде-кім мені бірінші болып ұрса, мен оған жауап бермеймін.
Иә жоқ
18.
Мен ашуланған кезде есікті қатты жабамын.
Иә жоқ
19.
Мен сырттан қарағандағыдан ашуланшақпын.
Иә жоқ
20.
Егер кімде-кім өзін бастықпен деп есептемесе, мен оған әрқашанда қарсы тұрамын.
Иә жоқ
21.
.менің тағдырым, өзімді қамықтырады.
Иә жоқ
22.
Менің ойымша, мен көп адамдар жақсы көрмейді
Иә жоқ
23.
Егер адамдар менімен келіспесе, мен міндетті түрде сол пікір-таласқа түсемін.
Иә жоқ
24.
Жұмыстан жалыққан адамдар, кінәні сезінуі керек.
Иә жоқ
25.
Кім маған және менің жанұяма тіл тигізсе, мен ұруға дейін барамын.
Иә жоқ
26.
Мен дөрекі әзілдеуге қабілетті емеспін.
Иә жоқ
27.
Егер мені мазақ қылса, мен ашуланамын.
Иә жоқ
28.
Адамдар өзінен бастық жасағанда, олар таңданбау үшін қолымнан келгенін жасаймын.
Иә жоқ
29.
Мен апта сайын, өзіме ұнамайтын адамдарды көріп тұрамын.
Иә жоқ
30.
Көптеген адамдар мені көре алмайды.
Иә жоқ
31.
Адамдардың мені сыйлағанын талап етемін.
Иә жоқ
32.
өзімнің ата-аналарыма аз жақсылық жасағаным мені қинайды.
Иә жоқ
33.
Мені әр кезде ашуландыратын адамдарға өзім білемін деп айтуға тура келеді.
Иә жоқ
34.
Мен ашуланудан ешқашан көңілсіз болмаймын.
Иә жоқ
35.
Маған тиесілі дәрежеден нашар қатынас туындаса мен ренжімеймін.
Иә жоқ
36.
Егер кімде-кім мені өзінен шеттетсе, мен көңіл аудармаймын.
Иә жоқ
37.
Мен мұны көрсепесемде, мені қызғаныш билейді.
Иә жоқ
38.
Кейде менің ойымша маған күлетін сияқты
Иә жоқ
39.
мен ашулансам да, мықты сөздерге сүйенбеймін.
Иә жоқ
40.
Мен күнәмнің кешірілгенін қалаймын.
Иә жоқ
41.
Тіпті егер біреу мені ұрса да, мен сирек жауап қайырамын.
Иә жоқ
42.
Менің ойымша болып шықпаса, кейде мен ренжіп қаламын.
Иә жоқ
43.
Кейбір адамдар мені өзінің бір қатынасуымен ашуландырады.
Иә жоқ
44.
Менің шынымен жек көретін адамдарым жоқ.
Иә жоқ
45.
Менің принципім Ешқашан өзгерлерге сенбеу
Иә жоқ
46.
Егер мені біреу ашуландырса, мен ол туралы не ойлатынымның бәрін айтуға дайынмын.
Иә жоқ
47.
Кейінірек өкінетін, мен көп нәрсе жасаймын
Иә жоқ
48.
Егер мен ашулансам мен біреуді ұра алмаймын
Иә жоқ
49.
Мен балалық шағымнан ашуымның сыртқа шыққанын көрсетпеймін.
Иә жоқ
50.
Мен әрдайын өзімді жарылайын деп тұрған оқ-дәрі бөшкесі сияқты сезіненмін
Иә жоқ
51.
Менің не сезінетінімді бәрі білсе, мені бірге жұмыс істеуге қиын адам деп есептер еді.
Иә жоқ
52.
Мен әрқашан адамның маған жағымды бір нәрсе жасауын құпия себептер мәжбүр етеді деп ойлаймын.
Иә жоқ
53.
Егер біреу маған айқалайса, мен де айқайлап жауап қайтарамын.
Иә жоқ
54.
Сәтсіздіктер менің көңілімді қалдырады.
Иә жоқ
55.
Мен басқалармен жиі де, сирек те төбелеспеймін.
Иә жоқ
56.
Мені қатты ашу қысып, қолыма түскен заттарды сындырғанмды, мен есіме түсіре алмаймын.
Иә жоқ
57.
Кейде мен төбелесті бірінші болып бастауға дайын екенімді сезінемін.
Иә жоқ
58.
Мен кейде өмірдің маған деген әділетсіздігін сезінемін.
Иә жоқ
59.
Алғашқыда мен адамдардың көпшілігі шын айтады деп ойлайтынмын, бірақ қазір мен оған сенбеймін.
Иә жоқ
60.
Мен ашуланғандықтан ғана ұрысамын.
Иә жоқ
61.
Мен дұрыс жасамасам, мені ар-ұятым қинайды.
Иә жоқ
62.
Мен өз құқымды қорғау үшін, қара күш жұмсаудан тайынбаймын.
Иә жоқ
63.
Кейде мені өз ашуымды, үстелді жұдырықпен ұру арқылы көрсетемін.
Иә жоқ
64.
Маған ұнамайтын адамдармен, мен дөрекілеу қатынаста боламын.
Иә жоқ
65.
Менін зиян келтіретін жауларым жоқ.
Иә жоқ
66.
Егер біреуді орнына қою керек болса, мен оны орныма қоя алмаймын.
Иә жоқ
67.
Мен дұрыс өмір сүргенімді жиі ойлаймын.
Иә жоқ
68.
Мені төбелесуге дейін апататын, адамдарды мен білемін.
Иә жоқ
69.
Мен ұсақ нәрсеге бола ренжімеймін.
Иә жоқ
70.
Мені ашуландырғысы және тіл тигізгісі келетін адамдар жайлы ойлар маған сирек келеді
Иә жоқ
71.
Мен жиі ескерту жасағанымен, оны іске асырмаймын.
Иә жоқ
72.
Мен соңғы кездері мылжың бола бастадым.
Иә жоқ
73.
Ұрыс кезінде мен әрдайым даусымды көтеремін.
Иә жоқ
74.
Мен адамдарға деген өзімнің жаман қатынасымды жасыруға тырысамын.
Иә жоқ
75.
Мен дауласып жатпай - ақ келісе саламен
Иә жоқ

Жауаптар 8 шкала бойынша бағаланады:
1. Физикалық агрессия:
иә- 1, жоқ- 0, 1, 25, 31, 41, 48, 55, 62, 68, жоқ-1, иә-0, 9, 7.
2. Жанама агрессия:
иә- 1, жоқ- 0, 2, 10, 18, 30, 34, 42, 58, 63, жоқ-1, иә-0, 26, 49.
3. Тітіркенушілік
иә- 1, жоқ- 0, 3, 19, 27, 43, 50, 57, 64, 72, жоқ-1, иә-0, 11, 35.
4. Негатив
иә- 1, жоқ- 0, 4, 12, 20, 28 жоқ-1, иә-0, 36.
5. Өкпелеу
иә- 1, жоқ- 0, 5, 13, 21, 29, 37, 44, 51, 58.
6. Күдіктенушілік
иә- 1, жоқ- 0, 6, 14, 22, 30, 38, 45, 52, 59 жоқ-1, иә-0, 33, 66.
7. Вербальды
иә- 1, жоқ- 0: 7, 15, 23, 31, 46, 53, 60, 71, 73 жоқ-1, иә-0; 74, 75
8. Кінәні сезіну
иә- 1, жоқ- 0, 8, 16, 24, 32, 40, 47, 54, 61, 67

Қарсыласу көрсеткіші 5 және 6 шкалада, ал агрессиялық көрсеткіш (тікелей және мотиаациялық) 1,3,7 шкладан көренеді.
Агрессияның норма көрсеткіші 21+-4, ал қарсыласу көрсеткіші 6,5-7+-3 тең болған кезде көрінеді.
Сондықтан Басс-Дарки сауалнамасын басқа әдістемелермен бірге байланыстырып қолдану керек: психикалық күйдің жеке тұлғалық тесті (Кеттел, Спилбергер), жобалау әдістемелері (Люшер) және т.б.

1.2 Бала агрессивтілігін зерттеудің теориялық аспектілері
К.Ю.Юнгтің агрессияға көзқарасы: агрессия, зорлық-зомбылық санадағы санасыз адам психикасындағы қимыл әрекет деп түсіндірді. Индивидтің дау-дамайы оның қорлықтан құтылмайтын түнек бөлігі, рухани талқандалуы, жеңуі, жаңаруы.
Агрессия фрустрациялы жағдайдан шығудың бір жолы болып қарастырылады. Құмарлық теориясы агрессияның қайнар көзі ретінде сыртқы себептердің қарқындылығынан туындайтын өзгелерге зиян тигізуге ұмтылу деп жорамалдайды. Бұл жерде агрессиялық әрекет эволюциялық процеске емес, жағдайға байланысты қарастырылған. Адамзат бойындағы агрессияның бұл бағытының негізін қалаушы Дж. Доллард. Оның көз қарасы бойынша агрессия - бұл адам бойындағы автоматталған құмарлық емес, фрустрация әсері қажеттілігін қанағаттандыру үшін кездескен кедергілерді жеңу, ләззат алу мен эмоциялық тепе-теңдік. Бұл теорияның нақты түсінігі бойынша агрессия бұл фрустрация көрінісі, ал фрустрация әр уақытт агрессияны өзіне ілестіреді. Агрессия - фрустрация бұл төрт негізгі түсініктің шоғырлануы: агрессия, фрустрация, тежелу, орнын баса тұруы.
Агрессия - бұл өзінің іс - әрекеті арқылы өзгеге қиянат келтіру ниеті.
Фрустрация - көзделген реакцияны орындалуында кедергілердің туындауы. Фрустрация деңгейі кедергінің маңызы мен бағышталған әрекетінің саны мен осы көріністің мотивациялық күшіне байланысты. Мақсатқа жету және мақсатқа бағытталған әрекеттің санынан кейін фрустрация басталады.
Тежелу - бұл тенденция күтіп отырған жағымсыз зардапты шектейтін болмаса алдын орындайтын әрекет.
Агрессиядағы қондырылған тежелу акті кез келген болатын шабуылдың күшімен тікелей тепе-теңдігінде. Агрессиядағы тежелу акті қосымша фрустрация болып табылады, осы тежелудің қателесіп қабылдануы, агрессияның басқа формаларының оянуының артуы агрессияны адамға қарсы қойып, агрессияның басқа формаларының оянуының артуына әкеліп соқтырады.
Орнын баса тұру - бұл бөгде біреуге қарсы бағытталған агрессивті әрекет құлшынысы, фрустрацияның шығуы, оның негізгі түбіне қатысты емес, сол мезеттегі реакция. Дж. Доллардтың теориясының негізгі екі болжамы бар:
1. Фрустрация әрдайым агрессияның қандай да бір формасына әкеледі.
2. Агрессия үнемі фрустрацияның нәтижесі болып табылады.
Осыған қоса, қосымша аспектілер бар. Агрессияға түрткі болатын маңызды үш фактор бар:
1. Біріншіден, болашақта мақсатқа жетуден күтілген қанағаттану дәрежесі.
2. Екіншіден, мақсатқа жету жолындағы кедергілер жолы.
3. Үшіншіден, жүйелі фрустрацияның саны.
Кейіннен Доллард агрессияны баяулататын факторларды зерттеуге көшті. Агрессияның кез келген актісінде баяулау дәрежесі осы әрекеттен кейін жүзеге асатын жазалау ауыртпалығына қарай тікелей сәйкестеніп түрленеді. Бұл теориясын нақтылай келе Берковиц фрустрация агрессивті әрекет етуге дайындалуға әкеледі деп тұжырымдады. Агрессивті құлық пайда болу үшін агрессияның алғышарттары, яғни агрессияны тұтастай ұйшықтандыратын өзекті факторлармен байланысты орта стимулдары болу қажет(Сызба 1.3 назар аударыңыз)
Агрессивті құлықтың пайда болуы (Берковиц бойынша)
Сызба 1.3

Фрустрация
Агрессивтік мінез-құлық
Агрессиялы әрекетке дайындық
Агрессияның алғышарттары

Жоғарыда қарастырылған теориялар агрессияны инстинктивті қажеттілік деп қарстырады. Зильман агрессияны бақыланатын әрі өлшенетін қозумен байланыстырсақ дұрсырақ болар деп санады.Жалпы айтқанда, сарқылмас агрессивті импульстерінің қайнар көзінің әрекеті деп санады..
Фрустрация теориясының негізін қалаушылардың бірі Л.Берковец. Ол
агрессия - фрустрация схемасына үш мңызды түзету енгізді.
а) Фрустрация міндетті түрде агрессивті әрекеттен тарамайды, ол оған дайындық құрайды.
ә) Агрессия дайын тұрған күйде ыңғайлы жағдай тумаса ұйшықпайды.
б) Фрустрациялық жағдайдан индивид агрессия әрекеті арқылы шығатын болса, онда ол әрдайым осы іспеттес әрекеттерді, дағдыға айналдырып отырады.
Ал С.Розенццвейг - фрустрацияны ұйшықтыратын үш себебін көрсетті:
1. Мақсатқа жетуге қажетті нәрселер болмауы болмаса қажетін қанағаттандырудан айырылуы ішкі айрылу және сыртқы айырылу болып бөлінеді. Сыртқы айрылу - фрустратор адамның өзіне байланысты емес: ішкі айрылу - фрустратор адамның өзіне байланысты.
2. Затты болмаса қандайда бір объектіні жоғалту, ертеректегі қанағаттың қажеттілігі.
3. Дау-дамай бір уқыттағы бір-біріне үйлеспейтін жағдай, тұрақсыз күй немесе қатынас.
Сызба 1.4
Күшті агрессия
Тежелуге әкелетін когнитивті процестердің дезинтеграциясы
Қозудың жоғарғы деңгейі
( мәселен, қасақана арндату нәтижесінде)
Агрессияны қадағалау
Қозудың орта деңгейі
Тежейтін әсері бар когнитивті процестерді күшейтетін кедергілердің болмауы
Когнитивті процестер мен агрессияның өзара байланысы

Берковиц өзінің соңғы зерттеулерінде алдыңғы еңбектерін қайтадан қарап шығып, негізгі екпінді эмоционалдық және позититі процесстерге аударды. Ол кедергілер қандай теріс әсерге әкелсе, сол ддәрежеде - ақ агрессияны ұйшықтырады деді. Зильман таным мен қозу өзара тығыз байланысты екенін дәлелдеді; олар бүкіл уайымдау, қамығу процесі барысында бір-біріне әсер етеді (Сызба 1.4 назар аударыңыз).
Әлеуметтік оқыту теориясы бұл адамзаттың үлгіге қарап бағдарлануынан үйренуі. Бұл жерде үлгі тұлғаралық қарым-қатынастың құралы ретінде, яғни адам әрекетінің құрылымы, өзгерісі, қатынасы осыған байланысты. Сондықтан да бұл жерде әлеуметтік қатынастың бастапқы әсерін анықтап, үйренуі - бұл ата-ананың бала тәрбиесіндегі агрессия қатынасы.Дәлел бойынша ата-ана әрекеті, агрессияның ілгері басуының негізгі себебі, агрессивті ата-ана, агрессивті бала тәрбиелейді. Мұндай теорияның негізін қалаушы А.Бандура . Ол агрессивтілік әректке үш жағдай негіздеді:
әрекеттерд меңгеру тәсілдері;
олардың көрінуіне себеп болатын факторлар;
оларды нақтылайтын жағдайлар.
Аталған теорияның түсіндіруі бойынша адам агрессивтілік әректті көп қолданған жағдайда, ол оның әрбір іс-әрекетінің бір бөлігі болып қалады. Агрессивтілік әрекеттің маңыздылығы мен табыстылығы артқан сайын жетістікке жетуі, агрессияның бой көрсетуінде оның мотивация күшінің едәуір көтерілуі, әрдайым табыссыздықтың қайталануы - теденция күшінің тежелуіне әкеледі. Бұл теорияның басқа негізгі элементі әлеуметтік қорғаныс болып табылады. Қорғныс түсінігі бұл қандайда бір әрекеттің белгіленген реакциясы, яғни бөгде адамдардың сөзбен және сөзсіз қатынасты бақылауда ұстауы. Бұл мақтау немесе сөгіс, кекету болмаса күлу, достық немесе қастандық ишарасы болуы мүмкін. Қорғанысты екі формаға бөледі:
жағымды қорғаныс - реакцияның соңынан ілесетін қандай да бір стимул оны ұйшықтырып немесе сол деңгейде ұстап тұрады;
жағымсыз қорғаныс - бұл өткізу салдарынан реацияны ұйшықтыратын стимул.
Қорғаныстың түрлері өте көп, мысалы: жазалау және көтермелеу.Әдетте қорғаныстың төрт түрін қолданылады:
1. Егер бала реакциясының соңынан жағымды қорғаныс түрін қолдансақ - онда жағымды көтермелеу қортындысы болғаны;
2. егер жағымды қорғаныс баланың осы болмаса басқа реакциясынан кейін өткізіліп алынып тасталынатын болса - онда жағымсыз жазалаудың қортындысы дейміз;
3. егер реакцияның соңынан жағымсыз қорғаныс ілессе онда жағымды жазалаудың қортындысы болғаны;
4. егер жағымсыз қорғаныс заты реакциядан кейін өткізіліп алынып тасталса - онда жағымсыз көтермелеудің қортындысы болғаны.
Агрессивтілік эмоцияның көрінуі әрекеті, яғни сырттан немесе іштен келген тітіркендіргіштерге жауап реакциясының әрекет ретінде көрінуіне орай бірнеше теориялар бар.Олай болса, соларға тоқталып кетейік.
Агрессияға қатысты ең алғашқы және белгілі теориялық ой бойынша , бұл мінез - құлық табиғатынан инстинктивті болып келеді. Бұл теориялық ойға сәйкес, адамдар осы тектес әрекеттерге генетикалық алдын ала программаланғандықтан, агрессия туындайды.
Психоаналитикалық бағыт - бұл тұжырымның негізін қалаушы З.Фрейд.
Ұзақ жүздеген жылдар бойы, оның теориясы қызу да қатаң тартысқа айналған. Фрейд еңбегінің арқасында агрессия және агрессивтілік моральдық тақырыптың ой тартысы, ғылыми сараптаманың негізгі объектісіне айналды Фрейдтің бастапқы жұмыстарының тұжырымы бойынша бүкіл адамзат әрекеті бұл тікелей болмаса жанама эростың ағыны, өмір инстинкті, өмірдің сақталып, мықтылануына бағытталған энергия көзі ретінде қарастырылады. Агрессия бұл тұрақты емес, алайда қашып құтыл алмайтын өмірдің бір бөлігі.
Бері келе заманға сай көптеген оқулықтарда көрсетілгендей агрессияның деректемесінің тәртібін психоанлитикалық анықтамада - Танатос деп көрсетеді. Танатос - өлім мен талқандауға деген инстинкті қызығушылық, ұмтылыс. Фрейдтің ұғымы бойынша танатос бұл өмірге ұмтылыс, танатостың энергиясы жарық өмірдің аяқталып, талқандалуына бағытталған[ 6].
Үлкен қарама - қайшылықтың бір бағыты өмірдің сақталуы мен талқандалуы, ал басқа механизмдер қызмет етуі танатос энергиясының мақсаты, бағытталуы, өзімнен бой алып, өзіме бағыттау. Фрейдтің тұжырымы бойынша бүкіл адазат әрекеті эрос пен танатостың арасындағы өзара қарым-қатынасы мен тартыс күшінің нәтижесі.
1.3 Баланың дамуына кері әсер ететін қасиеттердің жағдайы.
Жеке тұлғаның дамуына кері әсер ететін тұлғалық қасиеттерінің жағдайы. (Автопортрет проективті әдістемесі, 7-9сынып оқушылары)
Кесте 3
Тұлғалық қасиеттері
2004-2005 оқу ж
2005-2006 оқу ж.
Интеллектісі жоғары (төмен)
65 (35)
71 (29)
Қорқыныш сезімі жоқ (бар)
60 (40)
70 (30)
Қарым-қатынаста ашық(тұйық)
50 (50)
65 (35)
Агрессиясы бар ( жоқ)
36 (64)
30 (70)

Кесте 3 Автопортрет проективті әдістемесі бойынша алынған жұмыс қорытындысы тұйық, агрессиясы бар, қорқыныш сезімі бар, интеллектісі төмен оқушылармен психологпен бірге:
а) қорқыныш сезімін алу
б)көңіл-күйін көтеру
в)достық қарым-қатынас тудыру
г)адамгершілікке баулу - туралы тренингтік ойындар жүргізілді.
Жүргізілген психологиялық зерттеу жұмысының қортындысын оқушыларды бақылау кезінде пайдаланады және тиісті оқушылардан топтар құрылып, педагог-психологтың жасаған арнайы коррекциялық түзету бағдарламасына сай арнайы жұмыстар ұйымдастырылды:
− Психологтың тиісті оқушымен жекелей әңгіме жүргізуі.
− Диспут : Мен қазір қандаймын ?, Мен қандай бола аламын т.б..
− Психологтың ата-анамен жекелей баласы жайлы әңгіме жүргізуі.
− Психологтың ата-аналар жиналысында жас ерекшелігіне, жетілуіне, психологиялық денсаулығына сәйкес тиімді жағдайлар жайында жаңа технологияларды (сыни тұрғыда ойландырудың әртүрлі страгедияларын) пайдаланып семинарлар жүргізіп, баяндамалар оқып, кеңестер беру, пайдалы жаднамалар ұсынуы. Осы жоспарланған коррекциялық түзету жұмыстары арқылы толғандырып жүрген сұрақтар ақырындап жүзеге аса бастады.
Қортындылай келе, кикілжің жағдайдың тууы - жаңа бәсекелестік заман ағымының талабына сай дамып, қиындығына төзімділік танытуда жанұя мүшелерінің арасында жылы қарым - қатынастың, қолдап - түсінісудің болмауы, кейбір ата-ананың жалғызын шектен тыс еркелетуі, жеке тұлғалық қасиеттерінің дамуына мән бермеуі, мінез бітісіндегі кейбір қасиетін меңгере алмауы оқушыны кикілжің жағдайға итермелеу себебі болып табылды.
Досымның бүгінгі бәсекелестік заман ағымына лайық болып тәрбиелену үшін, өмірден қоғамға қажет маман болып, елімізді көркейтуге үлес қосу үшін жоғарыда айтылған теріс қасиеттермен, іс-рекеттерге жол бермей, ауыз бірлікте болып, болашақты көздеуде алдымызға үлкен мақсаттар қойып, соған жету жолында жан - жақты іздену, ғылыммен техника саласындағы жаңалықтармен танысып отыру, еңбектену, жаңалық ашуға талпынуға баулу, қызығушылықтарын арттыру жұмыстары жалдан - жылға жандандырылуда. Педагог - психолог, сынып жетекші, ата-аналарымызбен бірлесе атқарған жұмыстар өз нәтижесін беріп, бірен - саран тәрбиеден ауытқуда жүрген құрбыларымның өзін - өзі танып, жеке тұлғалық қасиеттеріндегі кемшілікті түсіне біліп, ерік - жігерін қолға алып өз- өзімен жұмыс істеуі бізді қуантарлық жағдай болды.
Алдағы үш жылдағы мақсатым - психологпен бірге құрбыларыма ықпал жасауды жалғастыра отырып, диагностикалық зерттеу жұмысының нәтижесін көру.
Атамыз Абай айтқандай үш қасиетті "ыстық қайрат, жылы жүрек, нұрлы ақылды, естен шығармай бойымызға сіңірсек біз тәрбиеден дұрыс жол табамыз!
Әлеуметтік оқыту теориясы бұл адамзаттың үлгіге қарап бағдарлануынан үйренуі. Бұл жерде үлгі тұлғаралық қарым-қатынастың құралы ретінде, яғни адам әрекетінің құрылымы, өзгерісі, қатынасы осыған байланысты. Сондықтан да бұл жерде әлеуметтік қатынастың бастапқы әсерін анықтап, үйренуі - бұл ата-ананың бала тәрбиесіндегі агрессия қатынасы.Дәлел бойынша ата-ана әрекеті, агрессияның ілгері басуының негізгі себебі, агрессивті ата-ана, агрессивті бала тәрбиелейді. Мұндай теорияның негізін қалаушы А.Бандура . Ол агрессивтілік әректке үш жағдай негіздеді:
әрекеттерд меңгеру тәсілдері;
олардың көрінуіне себеп болатын факторлар;
оларды нақтылайтын жағдайлар.
Аталған теорияның түсіндіруі бойынша адам агрессивтілік әректті көп қолданған жағдайда, ол оның әрбір іс-әрекетінің бір бөлігі болып қалады. Агрессивтілік әрекеттің маңыздылығы мен табыстылығы артқан сайын жетістікке жетуі, агрессияның бой көрсетуінде оның мотивация күшінің едәуір көтерілуі, әрдайым табыссыздықтың қайталануы - теденция күшінің тежелуіне әкеледі. Бұл теорияның басқа негізгі элементі әлеуметтік қорғаныс болып табылады. Қорғныс түсінігі бұл қандайда бір әрекеттің белгіленген реакциясы, яғни бөгде адамдардың сөзбен және сөзсіз қатынасты бақылауда ұстауы. Бұл мақтау немесе сөгіс, кекету болмаса күлу, достық немесе қастандық ишарасы болуы мүмкін. Қорғанысты екі формаға бөледі:
жағымды қорғаныс - реакцияның соңынан ілесетін қандай да бір стимул оны ұйшықтырып немесе сол деңгейде ұстап тұрады;
жағымсыз қорғаныс - бұл өткізу салдарынан реацияны ұйшықтыратын стимул.
Қорғаныстың түрлері өте көп, мысалы: жазалау және көтермелеу.Әдетте қорғаныстың төрт түрін қолданылады:
1. Егер бала реакциясының соңынан жағымды қорғаныс түрін қолдансақ - онда жағымды көтермелеу қортындысы болғаны;
2. егер жағымды қорғаныс баланың осы болмаса басқа реакциясынан кейін өткізіліп алынып тасталынатын болса - онда жағымсыз жазалаудың қортындысы дейміз;
3. егер реакцияның соңынан жағымсыз қорғаныс ілессе онда жағымды жазалаудың қортындысы болғаны;
4. егер жағымсыз қорғаныс заты реакциядан кейін өткізіліп алынып тасталса - онда жағымсыз көтермелеудің қортындысы болғаны.
Деликвенттік мінез-құлық баланың дүниеге келуінен кейін басталған және оның мінез-құлқына әрі қарай әсер етуін жалғастыратын әлеуметтену процесінің сәтсіз иллюстрациясы болып табылады. Жеткіншектегі агрессиялық және агрессиялық емес мінез-құлық моделі әлеметтену процесінің тікелей көрінісі болады. Мінез-құлықтың ауытқушылығы немесе әлеуметтік дезадаптация әлеуметтік мақұлдамаушы мінез - құлық формасының туындауынан көрінеді. Агрессия дағды мен үйренуді қажет ететін әлеуметтік мінез-құлық ретінде қарастырылады. Агрессиялық мінез-құлықтық әрекеттерді орындау үшін адам көптеген жағдайлар мен шарттарды білуі тиіс: қандай сөздер мен әрекеттер залал келтіреді, қандай амал-тәсілдер ауыртпалық тудырды, т.б. Бұл білім жеткіншекте туа пайда болмайды және бірден қалыптаспайды. Бала өз құрдастарымен күнделікті ойында басқа балаға бір рет сәтті қысым көрсетіп, өзінше қанағаттану сезімін алуы мүмкін.Бала бұл әдісті тағы да қолдана отырып, өз бойындағы агрессиялық мінез-құлықты күшейте түседі. Бұл жеткіншектегі агрессиялық мінез-құлықты бекіте түсудің негізгі тиімді тағы бір әдісі - тікелей ынталандыру, еліктіру. Басқаның агрессиялық мінез-құлқын бақылай отырып, жеткіншек өз мінез-құлқының шектелуіне көңіл бөлуі мүмкін: басқаларға болады,онда маған да болады. Бұл іспеттес мінез-құлық жеткіншектің басқа балалармен жағымсыз қатынасындағы, мысалы, төбелес - жанжалда, ересектерге бағынбауда, жалған әрекеттерде агрессиялық сипат алады.Бала агрессиясы әлемде түрілше тануымен де байланысты [2] .

2 БАЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ АГРЕССИВТІК ЖАҒДАЙЛАРДЫ БОЛДЫРМАУ ЖОЛДАРЫ
2. 1 Бала агрессиясын зерттеу
Балалар агрессиясы бірнеше түрде көрініс береді. Акцентуацияның пайда болуына себебін тигізетін жағдайлар жеткіншектер мен ересектер арасында кездесетін тартыс-таластар. Олар ересек адамның жеткіншектерге әлі бала дtп қарайтын көзқарас сақталуы, өз мәселелерін өз бетімен шешуге үлкендердің мүмкіншілік бермеуі, жолдастарымен қарым-катынас жасауға себепсіз тыйым салуы т.б. Жеткіншек өзін ересекпін деп санайтын түсінігі мен үлкендердің балаға деп қойған талабы олардың арасындағы қарым-қатынасындағы талас-тартыстар мен қайшылықтардың көзі болып, акцентуацияның және агрессияның әр түріне әкеліп соғуы мүмкін. Олар баланың қырсық мінез көрсетуі, үлкендердің талабына қарсы шығуы, дөрекілік көрсетуі арқылы белгі береді.
Психологиялық қызмет көрсету барысында балалардың мінез-құлығында осы ауытқулардың орын алуына қарсы алдын-алудың (профилактикалық жұмыс жүргізу) маңызы үлкен. Бұл мәселсні зерттеу үшін акцентуацияның түрлерін нақты анықтап алу қажет. Оны анықтау үшін КЛеонгардтың теориясына сүйене отырып жасалған және бұл мәселені зерттеуге кеңінен қолданылып жүрген классификация бар. Ұсынылған классификация бойынша жеткіншектер акцентуациясы келесі түрлерге бөледі:
1. Гипертимдік тип. Негізгі ерекшелігі - көңіл-күйі барлық уақытта көтеріңкі болып жүретін, болашағына үлкен үмітпен қарайтын оптимистер. Олар өте сирек ашуға бөленіп, агрессия көрсетеді. Барлық уақытта көпшіліктің ішінде болуға, жетекші болуға құмар. Қызығушылығы өзгермелі, сондықтан бір істен екінші түріне тез ауысады, бастаған істерін аяғына жеткізбей тастап кетуге, теріс мінез көрсетуге жақын. Гипертимияның белгісі бар жасөспірімдер неше түрлі оқиғаларға, романтикаға бейімді. Басқалардың өз басына билік жүргізгенін жақтырмайды, ал өзінен үлкен балалар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.