Ғылыми техникалық үрдісті және мемлекеттің инновациялық саясатын жоспарлау

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ғылыми техникалық үрдісті және мемлекеттің инновациялық саясатын жоспарлау

«Ұлттық инновациялық қор» АҚ қызметінің басты мақсаты елдегі жалпы инновациялық белсенділікті арттыруға, соның ішінде жоғары технологиялық және ғылыми сыйымды өндірістерді дамытуға бағытталған. Әйтсе де, бұл қор Қазақстанның инновациялық әлеуетінің дамуына қажетті деңгейде ықпалы болмай отыр.

Оның себебі ретінде қордың елдегі венчурлық кәсіпкерлікті дамыту тетіктерін ұсына алмауын, отандық ғылыми зерттеулерді дайын өнімге дейін жеткізетін ғылыми-өндірістік тізбектің қалыптаспауын, қоғамда ғылымға деген қызығушылықтың төмендігін, қордың қатысуымен құрылған инновациялық жобалардың қажетті тиімділікті көрсетпеуін және жоғарыда автормен анықталған, инновациялық инфрақұрылымның басқа субъектілеріне тән мәселелерді көрсетуге болады [39] .

Қазақстанның ұлттық инновациялық инфрақұрылымының бүгінгі жағдайына жүргізілген сараптаулар нәтижелері жыл өткен сайын Қазақстанның ғылыми-техникалық әлеуетінің қарқындап өсіп емес, төмендеп келе жатқанын көрсетуде (кесте 7. 1) . Мәселен, ЖІӨ ғылыми сыйымдылығы 2007 жылғы небәрі 0, 24% болса, 2008 жылы одан да төмендеп, 0, 22%-ға теңесті. Әйтсе де, жеке сектордың ғылыми-техникалық бағыттағы белсенділігінің біртіндеп артуы байқалады. Яғни, жеке капиталдың ғылыми-техникалық қызметке бағытталған жалпы шығындар сомасындағы үлесі 50%-дық деңгейден асып, 2009 жылы 56, 4%-ға жетті. Сондай-ақ, ЖІӨ-дегі инновациялық өнімнің үлес салмағы да төмендегені байқалады, оның деңгейі 2007 жылғы 1, 53%-дан, 2009 жылы 0, 69%-ға дейін кеміді. Мұны экономиканың шикізаттық секторының әлі де болса тартымды болуымен түсіндіруге болады.

Кесте 1 - Қазақстанның ғылыми-техникалық саладағы бүгінгі әлеуеті

№

Көрсеткіштер

Жылдар

2007

2008

2009

№: 1

Көрсеткіштер: ЖІӨ ғылыми сыйымдылығы, %

Жылдар: 0, 24

0, 21

0, 22

№: 2

Көрсеткіштер: Ғылыми-техникалық салада қызмет етуші халық саны бойынша ЖІӨ ғылыми сыйымдылығы, %

Жылдар: 0, 26

0, 23

0, 21

№: 3

Көрсеткіштер: Мемлекеттік капиталдың ҒТҚ бағытталған жалпы шығындар сомасындағы үлесі, %

Жылдар: 57, 6

51, 1

43, 6

№: 4

Көрсеткіштер: Жеке капиталдың ҒТҚ бағытталған жалпы шығындар сомасындағы үлесі, %

Жылдар: 42, 4

48, 9

56, 4

№: 5

Көрсеткіштер: Инновациялық өнімнің ЖІӨ үлес салмағы, %

Жылдар: 1, 53

1, 19

0, 69

№: 6

Көрсеткіштер: Ғылыми сыйымды сала өнімдерінің ЖІӨ үлес салмағы, %

Жылдар: 2, 4

2, 0

1, 3

№: 7

Көрсеткіштер: 100 мың адамға шаққандағы патенттелген дайындамалар саны, дана

Жылдар: 38

Қазақстандағы ғылыми-техникалық дамуға жүргізілген талдау елдің инновация саласындағы белсенділігі біртіндеп кеміп, 2009 жылғы мәлімет бойынша тек 4, 0% құрағанын көрсетті (кесте 7. 4) .

Кесте 2 - Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметтерінің негізгі көрсеткіштері

№

Көрсеткіштер

Жылдар

2007

2008

2009

№: 1

Көрсеткіштер: Респонденттер саны, барлығы

Жылдар: 10591

10889

11172

№: -

Көрсеткіштер: с. і. : инновациясы бар

Жылдар: 505

526

447

№:

Көрсеткіштер: инновация саласындағы белсенділік деңгейі, %

Жылдар: 4, 8

4, 8

4, 0

№: -

Көрсеткіштер: инновациясы жоқ

Жылдар: 10086

10363

10725

№:

Көрсеткіштер: инновация саласындағы енжарлық деңгейі, %

Жылдар: 95, 2

95, 2

96, 0

№: 2

Көрсеткіштер: Инновациялық өнімдердің ЖІӨ-гі үлесі, %

Жылдар: 1, 53

1, 19

0, 69

№: 3

Көрсеткіштер: Инновациялық өнімдердің өнеркәсіптік өндіріс көлеміндегі үлесі, %

Жылдар: 2, 4

2, 0

1, 3

№: 4

Көрсеткіштер: Ғылыми-зерттеу, жобалау-конструкторлық бөлімшелердің саны

Жылдар: 724

763

745

№: -

Көрсеткіштер: осы бөлімшелердегі қызметкерлердің тізімдік саны, адам

Жылдар: 11472

9375

10781

Елімізде мемлекет тарапынан қолға алынып жатқан шараларға қарамастан инновациялық белсенділікті арттыру әлі де мүмкін болмай отыр. ЖІӨ-дегі жаңа ғылыми өнім үлесінің соңғы жылдары күрт кеміп, 2009 жылы небәрі 0, 69%-ға тең болса, кәсіпорындардың ғылыми өнімдер өндіру жөніндегі белсенділігі де 2007 жылғы 2, 4% деңгейден 2009 жылы 1, 3% мөлшеріне дейін төмендеген. Бұл ғылыми-техникалық қызметтің елдің экономикалық дамуына әлі де негіз бола қоймағанын аңғартады. Әлемнің көптеген елдерінде елдерде бұл көрсеткіш өте жоғары. Мәселен, АҚШ-та 50%, Түркияда - 33%, Венгрияда - 47%, Эстонияда - 36%. Сондай-ақ, дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, жаңа білімдері мен ғылымның негізінде туындаған жетілдірілген технологиялар, өнімдер, жабдықтардың үлесіне ЖІӨ өсімінің 70-тен 85%-іне дейін келеді.

Қазақстан өңірлерінің инновациялық белсенділігі де әр алуан болып отыр, өйткені ол қолда бар ғылыми-техникалық, қаржылық, еңбек ресурстарға және оларды пайдалау мүмкіндіктеріне байланысты. Сондықтан, өңірлердің инновациялық белсенділігі олардың инновациялық әлеуетіне байланысты қалыптасуда және де әртүрлі деңгейді көрсетіп отыр.

Қазақстанның инновациялық инфрақұрылымы мен инновациялық әлеуетінің қазіргі жағдайына жүргізілген зерттеулерді қорытындылай келе, төмендегі жағдайларды атап өтуге болады:

Біріншіден, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындардың көлемі әлі де мардымсыз. Қазақстанды инновация әлеміндегі көшбасшы мемлекеттердің қатарына кіргізуді қажет деп тапсақ, онда оның деңгейін экономикасы дамыған елдердің деңгейіне дейін жеткізу.

Екіншіден, өңірлердің ғылыми белсенділігі өте төмен. Оны көтеру үшін ғылыми мақсаттарға бағытталатын мемлекеттік қаражатты еліміздегі өңірлердің ғылыми-инновациялық мүмкіндіктерін ескере отырып бөлу.

Үшіншіден, ғылыми мақсатта пайдаланылатын негізгі капиталды толықтыруға немесе жаңартуға қажетті инвестициялардың көлемін көбейту қажет. Ол үшін ғылыми зерттеулермен айналысуды тартымды ету және ол үшін барлық жеңілдіктер мен ынталандыру тетіктерін енгізу.

Төртіншіден, Қазақстандағы даму институттарының ғылыми бағыттылығын арттыруды қолға алу. Ол үшін инновациялық және инвестициялық жобаларды қаржыландыру үрдісіне міндетті ғылыми негіздеулер енгізу.

Бесіншіден, ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің нәтижелілігін арттыру. Мұны жүзеге асыру үшін мемлекеттік гранттар жүйесін кеңейту және әкімшілік кедергілерді азайту.

Алтыншыдан, Қазақстан өңірлері индустриялық-инновациялық және ғылыми-технологиялық даму үшін қажет әртүрлі бастапқы шарттарға ие және ол шарттар біркелкі емес. Яғни, еліміздің барлық өңірлерінен бірдей индустриялық-инновациялық даму нәтижелерін күту орынсыз, сондай-ақ, ол өңірлерді түгелдей инновациялық бағытқа салу да дұрыс емес. Әйтсе де, ҚР Үкіметі елдің барлық облыстарына индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асырумен байланысты, кей жағдайларда шынайылығы жоқ әрі қолға алуға тиімсіз жобаларды жүзеге асыруды міндеттеп отыр.

Жетіншіден, өңірлерде жүзеге асырылып жатқан жобаларды индустриялық және инновациялық деп бөліп, тиісінше оларға мемлекеттік қолдау көрсету (салықтық жеңілдіктер беру немесе салықтан босату, төмендетілген пайызбен несие беру, гранттар тағайындау және т. б. ) тетіктерін анықтау. Өйткені, елімізде қолға алынған жобалар көбіне инновациялық бағыттан гөрі индустриялық бағытқа сәйкес келеді. Бұл Қазақстан мен оның өңірлерінің шынайы инновациялық әлеуеті мен инновациялық белсенділігін анықтауға мүмкіндік береді.

Сегізіншіден, елімізде көрініс тапқан инновацияларды технологиялық және үрдістік деп бөліп, тиісінше өңірлерді де технологиялық инновацияларға икемді немесе үрдістік инновацияларға икемді деп бөлу. Яғни, технологиялық инновациялар өндірістік және тауарлық сипаты бар жаңа немесе жетілдірілген өнім түрінде көрініс табады. Ал, үрдістік инновациялар мемлекеттің, ынталы топтардың қоғамдық, әлеуметтік қатынастарды жетілдіруімен, қоршаған ортаның тазалығын немесе тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында атқаратын шараларымен байланысты. Тиісінше, өндірістік және инновациялық инфрақұрылымы мейлінше дамыған және ғылыми әлеуеті жоғары өңірлерді негізінен технологиялық инновациялармен шұғылдануға жұмылдырып, елдің инновациялық дамуын сол өңірлердің белсенділігімен байланыстыру.

Тоғызыншыдан, инновацияларды шикізатты өңдеу және дайын өнім шығару салаларында дамытуды шындап қолға алу. Бұның себебі - Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасын өркендетудің басым бағыттарының қатарында тамақ өнеркәсібі, металлургия сынды салалармен қатар құрылыс, туризм, көлік инфрақұрылымы сияқты салалар да бар. Автордың пікірінше, осы басым бағыттардың өзін екіге бөліп, біріншілерінің инновациялық бастамаларына айрықша ынталандырулар мен жеңілдіктер берілуі керек. Онсыз нақты өндірістердің инновациялық белсенділіктерін көтеру қиын. Өйткені, өнім өндіруші салалар қызмет көрсету және жұмыстар орындау салаларына қарағанда қашан да күрделі, өндірістік циклы мен капиталдың қайтарымы ұзақ, бәсекелік ортасы тығыз кәсіпкерлік қызмет түріне жатады. Бұларға қоса, өндірістік сфера бастапқы капиталды көбірек қажетсінетін, әрдайым айналым құралдарының үздіксіздігі мен негізгі құралдардың жаңарып отыруын талап ететін шаруашылық түрі болып саналады.

Оныншыдан, отандық инновациялық инфрақұрылым элементтерінің өндірістік бағыттылығын арттыру. Оны дәстүрлі өндірісті қолға ала отырып, кейіннен ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу нәтижесінде бірте-бірте бұл өндірістік жүйені инновациялық тұрғыдан дамытуға болады. Яғни, технопарктер мен технологиялық бизнес-инкубаторларда орналасатын кәсіпорындардың бастапқы қызметінің инновациялық болуы міндетті емес. Бірақ, міндетті түрде оның кейінгі қызметі инновациялануы тиіс. Бұл қадам арқылы қазіргі кезде жұмыссыз тұрған еліміздегі көптеген технопарктер мен технологиялық бизнес-инкубаторлардың жұмысын жандандыруға мүмкіндік туады.

Инновациялық инфрақұрылымды дамыту механизмі әлемдік және елдегі инновациялық ортаның жалпы жағдайына, қоғам мен ғылыми-техникалық прогрестің дамуына, адамзат мәдениеті мен ой-санасына, экология талаптарына, сонымен қатар, еліміздің нақты мүмкіндіктері мен стратегиялық өркендеу бағыттарына сай болуы тиіс.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.