Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 37. 013. 43-057. 874 Қолжазба құқығында

МАХАНБЕТОВА АҒИМА ӘБІЛҚЫЗЫ

Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру

13. 00. 01 - Жалпы педагогика, педагогика және білім тарихы,

этнопедагогика

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми

дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т Ы

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010

Жұмыс Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінде орындалған.

Ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының докторы

Л. К. Керімов

Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының докторы

С. Н. Жиенбаева

педагогика ғылымдарының кандидаты

Э. Т. Құрманалиева

Жетекші ұйым: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Қорғау 2010 жылы 29 қазанда сағат 12. 00 де Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14. 05. 01 диссертациялық кеңесінің мәжілісінде өтеді.

Мекен жайы: 050010, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13, 2- қабат, мәжіліс залы.

Диссертациямен Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің ғылыми кітапханасында танысуға болады. Мекен - жайы: 050010, Алматы қаласы, Қазыбек би көшесі 30, 3 - қабат.

Автореферат 29 қыркүйекте 2010 жылы таратылды.

Диссертациялық кеңестің

ғалым хатшысы: Ә. Н. Көшербаева

Кiрiспе

Зерттеудің көкейкестігі . Қазақстанның қазіргі даму кезеңі қоғам өмірінің барлық саласындағы терең өзгерістермен сипатталады. Осыған орай қазіргі заман адамға: өз іс-әрекетіне жауапты болу, әлеуметтік өзгерістер жағдайына тез бейімделе отырып, байыпты шешім қабылдай білу және т. с. с. жаңа талаптар қоюымен ерекшеленеді.

Сондай елеулі өзгерістердің бірі - демократиялық-құқықтық мемлекет құру міндетін шешу. Мемлекеттік саяси-құқықтық қайта құрудың маңызды құрамдас бөлігі - адамның құқықтық мәдениетінің деңгейін көтеруге тікелей тәуелді. Өйткені, құқықтық мемлекетке азаматтардың жоғары саяси және құқықтық білімділігі, құқық бұзушылыққа қарсы тұра білу қабілеттілігі мен дайындығы тән.

Қазақстан Республикасының құқықтық мемлекет ретінде дамуы әрбір азамат бойына құқықтық құндылықтарды сіңіріп, құқықтық сананы қалыптастырудан көрініс береді. Өркениетті қоғам үшін қымбат қазына - адам, адамның бостандығы мен өмірі десек, бүгінгі жас ұрпақтың осы қымбат қазынаны бағалай білуі аса маңызды. Сол себептен құқықтық мәдениетті қалыптастырудың маңыздылығы да осыдан басталады. Оны қалыптастыру үшін жүйелі де мазмұнды тәрбие қажет.

Осыған орай, құқықтық тәрбиенің мақсаты - оқушыны мемлекет заңдары мен қоғамда өмір сүру ережелерін құрметтеуге, қоғам заңдылықтарын бұзуға төзбеушілікке, қоғамдық тәртіпті сақтауға тәрбиелеу болып табылады. Тұлғаның аталған сапалары болашақ қоғам азаматының құқықтық мәдениетінің мәнін құрайды.

Құқықтық мәдениет қамтамасыз етілмеген жерде шынайы бостандық пен жеке тұлғаның қауіпсіздігі, азаматтық белсенділіктің болуы мүмкін емес.

«Өркениетті қоғамда құқықтық мәдениет әр адамның жалпы мәдениетінің қажетті бөлшегі, әрбір лауазымды адамға қойылар кәсіби талап болып табылады. Тиісті құқық тәртібін орнықтырмайынша, біздің экономиканы реформалауымыз, қоғам өмірінде демократиялық қалыпты өлшемдерді бекітуіміз неғайбыл» деген Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың пікірі қоғамда құқықтық мәдениетті қалыптастырудың маңыздылығына аса назар аудартады.

Сондай-ақ, осы мақсатта мемлекеттік деңгейде басқа да маңызды шаралар жүзеге асырылды. Солардың бірі жастардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруды іске асыруды нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету болды. Мәселен:

1989 жылы 20 қарашада БҰҰ Бас Ассамблеясы Бала құқықтары туралы Конвенцияны қабылдады. 1994 жылы Қазақстан Республикасы Конвенция ратификацияланды.
2002 жылы 8 тамызда ҚР «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Заңы; 2004 жылы 7 шілдеде «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңы және осы жылы 9 шілдеде «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың және балалардың қадағалаусыз, панасыз қалуының алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
Ел Президенті Н. Ә. Назарбаев 2007 жылғы 28 ақпандағы өзінің Қазақстан халқына Жолдауында жастардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруды ерекше атап өтті.

Дегенмен, жоғарыда аталғандай, оқушының құқықтық мәдениетін қалыптастыруға байланысты игі шаралармен қатар кемшіліктер де жеткілікті. Соның бірі тәжірибе көрсеткендей, мектепте бүгінгі таңда құқықтық мәдениетті қалыптастыру ісіне әлі де қажетті назар аударылмауы кездеседі.

Ғылыми зерттеу барысында мәселеге қатысты әдебиеттерді зерделеу нәтижесі жастардың құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселесі әр кезеңде де өзекті болғанын көрсетеді. Мәселен құқықтық мәдениет мәселелері философ-ойшыл, ағартушылар әл-Фараби, Ж. Баласағұн, Ш. Уәлиханов, А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев және т. б . еңбектерінде әр қырынан көтерілген. Ал психологиялық-педагогикалық тұрғыда құқықтық мәдениетті қалыптастыруды В. Г. Баженов, Л. К. Керімов, В. В. Трифонов, Л. А. Байсеркеев, М. В. Лукьяненко, Ә. Табылдиев, Г. П. Давыдов, В. М. Обухов, Р. Р. Бирюшев, Г. М. Дайрабаева, Д. Р. Жарықбаевалар зерттеген. Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылығы және оның алдын алуды заң ғылымында К. С. Сапарғалиев, К. А. Бегалиев, Ө. Қопабаев, М. С. Нәрікбаев, Е. К. Нұрпейісов, М. Нығметоллаев, А. Ибраева, А. К. Мұхтарова, Д. Б. Бұғыбаева, Л. Қ. Ерінбетова, С. Б. Бейсебаева, Ш. Ж. Колумбаева т. б. жете қарастырған.

Соның ішінде біздің зерттеу тақырыбымызға жақын зерттеулер қатарына: Е. К. Нұрпейісовтің «Құқықтық мінез-құлықты қалыптастыру механизмдері туралы», Г. П. Давыдовтың «Құқықтық тәрбие берудің тәрбиелік аспектілері туралы», В. И. Обуховтың «Жеткіншектердің әлеуметтік-құқықтық тәжірибесін қалыптастыру туралы», В. Г. Баженовтың «Мектеп оқушыларының құқық бұзушылығының педагогикалық алдын-алудың теориясы мен әдістемесі», Е. В. Пфейфердің «Қиын оқушылардың отбасында жағымды тәрбиелік қарым-қатынасты қалыптастыру», Л. К. Керімовтің «Қиын жасөспірімдерді жеке дара қайта тәрбиелеу теориясы мен практикасы», В. В. Трифоновтың «Қиын жасөспірімдерді тәрбиелеуге болашақ ұстаздарды даярлау», Л. А. Байсеркеевтің «Жалпы білім беретін мектеп оқушыларына адамгершілік-құқықтық тәрбие берудің педагогикалық негіздері», Г. М. Дайрабаеваның «Жалпы білім беретін мектептегі жеткіншектердің құқықтық мәдениетін тәрбиелеу», Д. Р. Жарықбаеваның «Болашақ мұғалімдерді мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие беруге даярлау», Б. Ш. Тұрғанбаеваның «Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттары», заң ғылымынан С. Б. Бейсебаеваның «Жастардың құқықтық мәдениеті», А. О. Бейсембаеваның «Мектеп оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселелері» атты еңбектерді жатқызамыз. Демек аталмыш мәселе әр кезеңде де әр қырынан біршама жақсы зерттелген деген қорытындыға келуге болады.

Дегенмен, жалпы білім беретін мектептердегі құқықтық мәдениетті қалыптастыру жеткілікті зерттелген, оның тиімділігін көтеруге қажетті педагогикалық жағдайлар туғызудың шарттары мен тетіктері анықталған деп айта алмаймыз.

Педагогикалық-психологиялық және әдістемелік әдебиеттерді, ғылыми зерттеулерді, жалпы орта білім беретін мектептердің тәжірибелерін зерттеу нәтижесінде біз:

- қазіргі қоғамның белсенді, заңды құрметтеуші азаматтарға мұқтаждығының артуы мен халықтың, оның ішінде жастардың құқықтық құзырлылығы мен құқықтық мәдениет деңгейінің төмендігі;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру үрдісінің тиімділігін арттыру мен осы саланың теориялық және әдістемелік қырларының әлі де жеткілікті зерттелмеуі;

- оқу-тәрбие үдерісінде жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру қажеттіліктері, мүмкіндіктері мен жалпы білім беретін мектептерде педагогикалық кадрларды даярлауды жүзеге асырудың жеткіліксіздігі;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыруға қазіргі сұраныстың өзектілігі мен оны ұйымдастырудағы педагогикалық ұжымның дайындығының төмендігі мен оны жетілдіру жолдарының толық айқындалмағандығы арасында қарама-қайшылықтардың әлі де бар екендігін анықтадық.

Аталған қайшылықтар жас ұрпақтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселесінің өзектілігін дәлелдейді. Сол себептен, ғылыми-зерттеу жұмысымыздың тақырыбын: « Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру» деп таңдадық.

Зерттеу нысаны: жалпы орта білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үдерісі.

Зерттеу пәні: жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру.

Зерттеудің мақсаты: жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыруды ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздеу, оны тәжірибелік-экспериментте тексеріп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негізін зерделеп, оның ғылыми-әдістемелік негізі жасалса, жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалынып, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлері айқындалса, зерттеу мәселесі бойынша әдістемелік нұсқаулар жасалып, тәжірибеде жүзеге асырылса; онда оқушылардың құқықтық мәдениетінің артуы негізінде жоғары сынып оқушыларының құқықтық сана-сезімі молайып, жауапкершілігі жоғары, құқық бұзушылыққа төзімсіздікпен қарайтын жеке тұлға қалыптастыруға мүмкіндік туады.

Зерттеудің міндеттері:

- «құқық», «құқықтық мәдениет», «құқықтық тәрбие» ұғымдарының мәні мен мазмұнын анықтап, теориялық негізін айқындау;

жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасау, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
оқу-тәрбие үдерісіне құқықтық білім мазмұндарын кіріктірудің әдістемесін дайындау;
жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың мазмұндық-құрылымдық моделін тәжірибеде тексеру, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.

Зерттеудің жетекші идеясы: жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-әдістемелік кешенін теориялық және практикалық тұрғыда негіздеу арқылы заң құндылықтарын бағалай алатын, құқықтық мәдениеті жоғары, демократиялық қоғамның белсенді, саналы азаматын тәрбиелеу.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: философиялық, диалектикалық таным теориясы, жеке тұлғаның дамуы мен іс-әрекет теориясы, құңдылықтар, мәдениет туралы философиялық қағидалар, дидактикалық, педагогикалық, психологиялық тұжырымдамалар, жеке тұлғаны дамытудың тұлғалық-бағдарлық теориясы, оқушылардың белсенді оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру теориясы, ғылым мен практиканы ықпалдастыру теориясы, тәрбие бағдарламалары.

Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселелеріне қатысты философиялық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік, мәдениеттану бағытындағы әдебиеттерге талдау жүргізіп, педагогикалық ғылыми зерттеу тақырыбына байланысты теориялық-әдістемелік тұрғыдан қарастыру, жалпы орта білім беретін мектептегі оқу-тәрбиелік құжаттарды саралау, оқу-тәрбие үдерісін бақылау, сауалнама жүргізу, тестілеу, әңгімелесу, мақсатқа сай тәжірибелік-экспериментті жүргізу, оның нәтижелерін математикалық талдау арқылы өңдеу және қорытындылау .

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Ата Заңы, Бала құқығы туралы Конвенция, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы, «Қазақстан Республикасындағы баланың құқығы туралы», «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» Заңдары, «Орта білімді дамыту тұжырымдамасы», «Гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы», «Оқушы жастарға құқықтық білім беру тұжырымдамасы», Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдаулары, Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарындағы тәрбиенің кешенді бағдарламалары, зерттеу мәселесіне бойынша отандық және шетел ғалымдарының (философтардың, заңгерлердің, саясаттанушылардың, педагог-психологтардың, ғалым-әдіскерлердің) еңбектері жалпы білім беретін мектептердегі озық тәжірибелер және автордың жеке педагогикалық іс-тәжірибесі.

Зерттеу кезеңдері:

Бірінші кезеңде (2004-2006 жж. ) зерттеу мәселесінің мақсаты мен міндеттері айқындалды, зерттеу тақырыбына байланысты философиялық, заң, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық зерттеулермен танысу, саралау, жүйелеу жұмыстары жүргізілді. Ғылыми зерттеу аппараты айқындалып, проблеманың негізгілері нақтыланды, талданды. Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың жолдары іздестірілді. Тәжірибелік-эксперимент жұмысының бағдарламасы құрылып, жүзеге асырылу басталды.

Екінші кезеңде (2007-2009 жж. ) жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі түзілді. « Құқықтық мәдениетті қалыптастыру» таңдау курсының бағдарламасы дайындалды. Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың әдістемесі жасалып, оқу-тәрбие үдерісіне енгізу бойынша эксперименттік жұмыстар жүргізілді.

Үшінші кезеңде (2009-2010жж. ) жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың әдістемесі бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижелері сараланды, диссертациялық жұмыс өңделді. Зерттеу қорытындысы бойынша тұжырымдар мен ұсыныстар дайындалып, ғылыми-зерттеу жұмысын рәсімдеу жүзеге асырылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:

- құқықтық мәдениетті қалыптастыру мәселесінің түйінді «құқық», «құқықтық мәдениет», «құқықтық тәрбие» ұғымдары нақтыланып, теориялық негізін айқындалды ;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықталды;

- жоғары сыныптың оқу-тәрбие үдерісіне құқықтық білім мазмұндарын кіріктірудің әдістемесі дайындалып, тәжірибеге енгізілді;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық- мазмұндық моделі тәжірибеде тексеріліп, тиімділігі дәлелденді.

Зерттеудің практикалық мәнділігі:

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыруға байланысты «Құқықтық мәдениетті қалыптастыру» таңдау курсының бағдарламасы дайындалды;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселесіне байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасалды.

Зерттеу нәтижелерін жалпы білім беретін мектептерде құқықтық тәрбие және білім беру үдерісін ұйымдастыруда, құқық пәні мұғалімдерінің практикалық жұмыстарында, сондай-ақ құқық, құқықтық мәдениет туралы педагогикалық оқуларда, ғылыми жұмыстарда, үгіт-насихат, саяси-көпшілік жұмыстарда, аталған мәселе бойынша педагогтардың білімін жетілдіру, біліктілігін арттыру курстарында пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың ғылыми- теориялық, педагогикалық негіздері;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі (мотивациялық, танымдық, мінез-құлықтық компоненттерінің) даму деңгейінің көрсеткіштері және тәжірибелік-эксперимент нәтижелері;

- құқықтық білім мазмұнын оқу-тәрбие үдерісіне кіріктірудің әдістемесі;

- жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыруды оқу-тәрбие үдерісінде жүзеге асыруды (таңдау курсы, факультативтік курс, оқушылардың ғылыми қоғамы бағдарламаларын жасау, сыныптан тыс іс-шаралар бойынша әдістемелік нұсқаулар дайындау) қамтамасыз ету оқушылардың азаматтық жауапкершілігін, құқықтық мәдениетінің деңгейін арттырады.

Зерттеу нәтижелерінің дәйектілігі және сенімділігі: жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселелерін ғылыми-педагогикалық тұрғыда негіздеумен, зерттеу мақсаты пен міндеттеріне сәйкес әдіс-тәсілдерді қолданумен, теориялық және әдіснамалық негіздерді дұрыс талдай білуімен, диссертанттың тәжірибелік жұмысымен сипатталады.

Зерттеу базасы: Диссертацияның негізгі тұжырымдары Алматы қаласындағы №3 кәсіптік лицейдің, №140 мектеп-гимназиясының оқу тәрбие үдерісінде, білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлар біліктілігін арттыратын республикалық институтында дәрістер оқуда жүзеге асырылды.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге ендіру . Зерттеудің негізгі қағидалары әдістемелік нұсқауларда (Алматы, 2006, 2009, 2010) ғылыми баяндама түрінде халықаралық (Орал, Алматы 2008, Қырғызстан, Қызылорда, Алматы 2009) және республикалық ғылыми-практикалық семинарларда (Атырау 2008, Алматы 2009), Білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлар біліктілігін арттыратын республикалық институтының тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру кафедрасында, баспасөз беттерінде жарық көрген ғылыми мақалаларында баяндалып, талқыланды.

Диссертацияның құрылымы: Диссертация кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты, тақырыптың өзектілігі, зерттелу жайы, зерттеу мақсаты, міндеттері, нысаны, пәні, әдіснамалық негізі, зерттеу әдісі, ғылыми болжамы, негізгі идеясы, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәні, теориялық маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары, зерттеу нәтижелерінің дәлдігі, оның мақұлдануы, тәжірибеге енгізілуі тұжырымдалды.

«Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздері» атты бірінші бөлімде құқықтық мәдениет ұғымының генезисі, құқықтық мәдениетті қалыптастыру мәселесінің зерттелу жайына тарихи кезеңдер бойынша тарихи-педагогикалық талдау жасалды. Философиялық, психологиялық, педагогикалық, заңдық еңбектердің тәлімдік-тәрбиелік мүмкіндіктері жан-жақты сараланды. Жоғары сынып оқушыларының жас ерекшелігін есепке ала отырып, құқықтық мәдениетті қалыптастырудың мақсаты, тәрбиелік міндеттері, мазмұны мен нысаны, оқушылардың тәрбиелік деңгейінің өлшемдері, педагогикалық іс-әрекеттердің негізгі бағыттары мен технологиялары, жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, оны тәжірибеге енгізудің жолдары көрсетілді.

«Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастырудың әдістемесі» атты екінші бөлімде құқықтық білім мазмұнын оқу-тәрбие үдерісіне кіріктірудің жолдары, қоғамдық пәндер мазмұнына құқықтану материалдарын кіріктіру үлгісі, « Құқықтық мәдениетті қалыптастыру» атты таңдау курсының бағдарламасы мен әдістемесінің мазмұны жан-жақты талданды. Жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижелері, оның негізінде жасалған тұжырымдар берілді.

Диссертацияның қорытынды бөлімінде жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру жайлы нақты тұжырымдар мен дәлелді пікірлер, ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу нәтижесінде туындаған ұсыныстар берілді.

Қосымшаларда құқық пәнінен сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға нұсқаулар және тестік тапсырмалар үлгісі берілді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Еліміз әлеуметтік-экономикалық және құқықтық қарым-қатынасты жаңарту, құқықтық жүйенің жаңа типін қалыптастыру жолына түсті. Оның табысты жүруі бір жағынан, заңшығарушылық пен мемлекеттік басқаруды жетілдіруді қажетсінсе, екінші жағынан, субъективті фактор - жеке тұлғаның жаңа өмір жағдайларына дайындығы, әр адамның заң үстемдігін қабылдауы мен жүзеге асыруы, азаматтардың құқықтық мәдениетінің жоғары деңгейімен қамтамасыз етіледі. Ғылыми зерттеу жұмысымыздың түйінді ұғымдарының бастысы «құқықтық мәдениеттің» шығу, қалыптасу тарихына тоқталмас бұрын, құқық және құқықтық тәрбие ұғымдарына тоқталған жөн. Өйткені, құқықтық мәдениет жүйелі жүргізілген құқықтық тәрбиенің жемісі екені түсінікті. Ал құқық ұғымының мәнін әр қырынан түсініп алмай, құқықтық тәрбиені жүргізу мүмкін емес.

Зерттеушілердің пікірінше, құқық мемлекетпен бірге пайда болған. Құқықтың пайда болуының бірнеше негіздері бар: әлеуметтік негізі -адамдар мінез-құлқы мен психологиясындағы өзгерістерге байланысты. . Экономикалық негізі - бірте-бірте өнеркәсіп пен сауда айналымының өсуі алынған өнімді жеке иелену тәжірибесін дүниеге әкелді, яғни жеке меншік пайда болды. Жеке меншіктік қатынастарды реттеудің ең икемді құралы ретінде құқық дүниеге келді. Өйткені моральдық, діни нормалар мен дәстүр өз табиғатында жеке меншіктік қатынастардан аулақ болды. Саяси негізі - қоғамдық қатынастардың дамуы өмірге мемлекет, әлеуметтік топтар және т. б. адамдардың ұйымдасу құрылымдарын әкелді. Нақты басқару жүйесі бар мемлекет бір қалыпты жүйеге түсірілген мінез-құлық ережелерін бекітті. Құқықтың саяси негізі осылайша қаланды. Мораль, дін, не дәстүр ережелері өздерін сақтау үшін күш қолдануды қажет етпейтін, тіпті олар көптеген жағдайларда күш қолдануға қарсы болды. Сондықтан олар мемлекетке құқық сияқты тірек бола алмады.

Заң ғылымында «құқық» термині бірнеше мағынада қолданылады: - біріншіден, құқық - ресми түрде танылған жеке және заңды тұлғалардың заңға сүйене отырып, әрекет жасау мүмкіндігі. Мысалы, азаматтардың еңбек ету бостандығы, білім алу, меншік иесі болу, кәсіпкерлікпен шұғылдану құқығы. Бұл субъективтік мағынада қолданылуы деп түсінеміз; - екіншіден, құқық дегеніміз құқық нормаларының жүйеге келтірілген жиынтығы. Бұл объективтік мағынадағы құқық, себебі олардың жасалуы жеке адамның еркіне байланысты емес; - үшіншіден, құқық термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде қолданылады. Құқық пәндері түрлі салаларға бөлінеді: конституциялық құқық, әкімшілік құқық, еңбек құқығы, отбасы құқығы, азаматтық құқық, қылмыстық құқық, қаржылық құқық т. б. ; - төртіншіден, «құқық» термині тұлғалық құқық пен объективтік құқықтың жиынтығы ретінде де қолданылады. Осыған байланысты «құқық жүйесі» деген түсінік бар. Мысалы, қазіргі жағдайда елімізде Қазақстанның құқық жүйесі қалыптасуда.

Біздің тұжырымымыз бойынша, «құқық - мемлекет бекітіп, жүзеге асырылуын қадағалайтын, жалпыға міндетті тәртіп ережелерінің жиынтығы және қоғам өмірінде тұлғалардың заңға сүйеніп әрекет етуінің көрсеткіші» деген анықтама ұсынамыз.

Мемлекеттік құқық жүйесінің тарихы туралы сөз еткенде ежелгі заң ретінде Вавилонның «Хаммурапи заңы», Үндінің «Ману заңы», көне Римнің «ХІІ кестесі» заңдары айтылады.

Құқық жүйе болып қалыптасқанға дейін оның дамып, қалыптасуына белгілі тұлғалар ықпал етіп, үлес қосып отырды. Периклдің тұсында мемлекеттік құрылысты, сот құрылысын және сот ісін жүргізу жүйелерін жетілдіру заң шаралары белгіленген. Платон - саяси ғылымның, құқық пен заң ғылымының ең алғашқы негіздерін жасады. Заң шығарушы, атқарушы және сот билігін бөлу идеясы - Аристотельдің негізгі құқықтық тұжырымдамасы. Цицерон мемлекетті барлық еркін адамдардың келісілген құқықтық қатынасы деп түсінеді. Юстиниан таққа отырған екінші жылы-ақ Азаматтық құқықтар жинағын жасауға кіріскен. Джефферсон Солтүстік Америкада тәуелсіздік үшін соғыс жүріп жатқан тұста Конгресс қабылдаған атақты Тәуелсіздік декларациясының авторы. Джефферсон Декларациясының негізгі қағидалары барлық кезеңде, барлық халықтар үшін пайдалы болып шықты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.