Хіх екінші жартысындағы түркістан қаласында отарлық билік жүйесінің қалыптасуы мен қызметі

ХІХ екінші жартысындағы Түркістан қаласында отарлық билік жүйесінің қалыптасуы мен қызметі

Республикамыздағы әрбір қаланың тарихи даму сатыларын, әсіресе кеңестік дәуірдегі жетістіктерін көрсететін өзіндік биографиясы, бетбейнесі бар. 1500 жылдан астам тарихы бар Түркістан қаласының да осындай жеке биографиясы бар. Ортағасырлардан бастап қазіргі күнге дейін бұл қала күллі қазақ халқының ең ірі рухани орталығы болып табылады.
Тарихшылардың зерттеу жұмыстарының басты бағыты нақты тарихи құбылысты қарастыру болып табылады. Осылайша, Түркістан қаласының саяси, әлеуметтік-экономикалық тарихын зерттеу арқылы барлық шым-шытырық қайшылыққа толы кезеңдердегі жалпы Қазақстан аумағының тарихына тереңінен талдау жасауға мүмкіндік туындайды. Түркістан ел тарихындағы орны әрқашан да елеулі болған. Өңірдің географиялық орналасуы, ерекше табиғи-климаттық жағдайлары оның басқа аймақтарға ұқсамайтын өзгеше экономикалық, әлеуметтік, этно-демографиялық және мәдени тұрғыдан даму бағытын да ерекшелей түсті.
ХІХ ғ. екінші жартысында Түркістан да Қазақстанның басқа қалалары сияқты, патшалық Ресейдің шет аймақтағы отарына айналды. Олардың барлығында біртұтас әскери-отарлық басқару жүйесі қалыптасты.
Ресей құрамына енген соң, қала территориясы да, халқы да тез өсе бастады. Қаланың жаңа аудандары қорған сыртынан шығысқа қарай жалғасын тапты. Қорған маңында жаңа көшелер пайда болды, олардың салыну жобасы "ескі" қаладағылардан өзгеше еді [1]. Түркістан тарихында қаланың әрі карай дамуына өзінше ықпал еткен жаңа тарихи кезең басталады.
1864 жылы қалада 5 мыңдай тұрғыны болды, 22 су диірмені, 2 медресе, базар, 21 тері илейтін зауыт, 15 ұстахана, 5 зергерлік орын, 6 тігінхана, 18 наубайхана, 8 шаштараз болған [2].
Қазақстан мен Орта Азияның Ресейге қосылуы нәтижесінде өлкедегі экономика мен сауданың дамуына бөгет болған тайпа, руаралық қақтығыстар мен феодалдық бытыраңқылық жойылып, өлкенің жекелеген облыстарында мүшкіл экономикалық жағдай қалпына келе бастады. Жалпы ресейлік және әлемдік сауда-саттыққа қосыла отырып, өлке шаруашылық тұрғыдан да дамыды.
Осылайша, ХІХ ғ. екінші жартысында Түркістан өлкесіндегі отырықшы және көшпелі халықтардың сауда-экономикалық байланысы дамып, соның нәтижесінде ішкі нарық қалыптасады, қазақ және өзбек халқы арасындағы еңбек айырбасы дамып, олардың арасында өзара байланыс дамиды.
XIX ғ. екінші жар¬ты¬сын¬да Ре¬сейдің ка¬пита¬листік өнеркәсібі мен Қазақстандағы ауыл-ша¬ру¬ашы¬лық өндірісі ара¬сын¬дағы қаты¬нас күшейді. Сауда және өсімқор¬лық ка¬пита¬лы Ре-сейдің ор¬та¬лық гу¬бер¬ни¬яла¬ры мен Қазақстан ара¬сын¬дағы ғана емес, со¬нымен бірге өлкенің өз ішінде де та¬уар ай¬на¬лысы¬ның өсуін шап¬шаңдат¬ты. Қазақ ша¬ру¬ашы¬лығының ры¬нок¬пен байла¬нысы¬ның ұлғаюына пат¬ша өкіметінің са¬лық са¬яса¬ты үлкен ықпал жасады. Қазақтарға ақша¬лай көпте¬ген са¬лықтар¬дың са¬лынуы, олар¬дың өнімдерінің бір бөлігін ры-нок¬тар арқылы са¬удаға са¬луға мәжбүр етті. Мал мен ас¬тық барған сайын та¬уарға ай¬нал¬ды.

Әдебиеттер
1. Түркістан. Ұлттық энциклопедия. А., 2003. с.262
2. Сулейменов Б.С., Басин В. Я. Казахстан в составе России в XVlII-началс XX вв. Изд. Каз ССР., Алма-Ата., 1981 . С. 223.
3. ҚРОММ., 119 – қ, 2 –т, 59- іс, 8-п.
4. ҚРОММ., 119 – қ, 2 –т, 63- іс, 1-п.
5. ҚРОММ., 119 – қ, 2 –т, 33- іс, 7-п.
6. Оңтүстік Қазақстан. Энциклопедия. Алматы. 2005. Б.503
7. ҚРОММ. 119-қ, 2 –т, 26- іс, 57,59 пп.
8. ҚРОММ. 119-қ, 2 –т, 59- іс, 4-13 пп.
9. ҚРОММ., 145 – қ, 1 –т, 5- іс, 6-п.
10. ҚРОММ., 119 – қ, 1 –т, 227- іс, 47-п.
11. Сулейменов Б.С., Басин В. Я. Казахстан в составе России в XVІII-начале XX вв. Изд. Каз ССР., Алма-Ата., 1981 . С. 223.