Нуклейн қышқылдары (ДНҚ) туралы ақпарат

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Нуклейн қышқылдары - ДНҚ
ДНҚ-ның құрылымы, саны және қасиеттері.
ДНҚ-ның екі еселенуі.
Люминесцентті шам

Нуклейн қышқылдары - ДНҚ

Ақуыз молекуласы сияқты, ДНҚ молекуласы да биологиялық полимер. ДҚ-ның молекулалық салмағы 10 млн. болады, кейбір жағдайда (ақуыздың биосинтезіне байланысты) 50-100 млн-ғы дейін жетеді. ДНҚ полимерлері мен мономерлерінің ролін комплементтік негізіне сәйкес бірінене кейін бірі орналасатын нуклеотидтер атқарады.

Нуклеин қышқылдары ең алғаш жасушаның ядросынан табылды, ол латынша «нуклеус» - ядро деген мағынаны білдіреді. Сондықтан нуклеин қышқылдары деп аталған.

Нуклеин қышқылдарының 2 түрі бар: дезоксирибонуклеин «ДНҚ» және рибонуклеин «РНҚ».

ДНҚ-ның құрылымы, саны және қасиеттері.

ДНҚ-ң құрылымын зерттеген көптеген тәжірибелердің нәтижесінде, 40-жылдардың аяғында төмендегідей мәліметтер белгілі болды:

ДНҚ 4 нуклейдтен (аденин, гуанин, цитозин, тимин) тұрады. Олардың алдыңғы екеуі екі, ал қалғандары бір сақинадан құралған. әр нуклеотид бесбұрышты қантпен коваленттік байланыс арқылы қосылған фосфат тобымен азоттық негізден тұрады.

нуклеотидтер бір-бірімен қант және фосфор тобымен ковалентті байланыс арқылы қосылған. Осы фосфор тобымен қанттың қалдығына тұратын ұзын шиыршықты молекуланы қант-фосфорлы тұлғасы дейді.

Э. Чаргафф анықтаған ДНҚ-ның барлық молекуласындағы адениннің (А) саны тиминмен (Т) бірдей, ал гуанындікі (Г) цитозынмен (Ц) тең; оны қысқаша былай белгілейді А=Т, Г=Ц

Аденин мен тимин екі сутектің байланыспен, ал гуанин мен цитозин үш сутектік байланыс арқылы қосылыс түзеді

ДНҚ-ның молекуласы шиыршық (оралма) болып оралған. Оның негіздері шиыршыққа тік бұрыгпен орналасады. Оны ең алғаш Р. Франклин түсірген рентгенограммадан көруге болады. Рентгеннограмманың көмегімен қант-фосфорлы тұлғаның шиыршықтың сыртқы жағында, ал негізі іште екенін және шиыршықтың бір орамында он нуклеотид болатыны анықталды.

Р. Франклин ашқан деректердің ДНҚ-ның құрамын анықтауда маңызы зор болды, бірақ екі сұрақ жауапсыз қалды: ДНҚ-ның молекуласы қанша жіпшеден тұрады және олар қалай байланысқан? Бұл сұрақтың жауабына негіз болған 1953 ж Ж. Уотсон мен Ф. Крик ұсынған ДНҚ-ның құрылымы еді. Олар ұсынған құрылымды ДНҚ молекуласы 2 жіпшеден немесе тізбектен тұрады. Бұл жердегі жіпшелердің орнында осы тізбектердің қант-фосфатты тұлғасы тұрады да ал баспалдақтың рөлін негіздер атқарады. әрбір баспалдақ 2 негізден тұрса олардың екі, ал екіншісі бір сақинадан тұрады.

Енді ДНҚ-ның қосарлы сақинасының қалай түзелетіндігін қарастырайық. Мұнда бір тізбектің азотты негіздері екінші тізбектің азотты негіздерімен сутектік байланыс арқылы өзара жақын орналасқан.

Сутектік байланыстың түзулуінің өзі азотты негіздердің өте жақын түйісунің нәтижесі деп түсінген дұрыс.

Түйісетін нуклеотидтер белгілі бір заңдылықта бағынады атап айтқанда бір тізбекте А орналасса, екінші тізбекте оның қарсысында Т орналасады, яғни А-ға Т комплементті, ал Г-ге Ц комплементті болып орналасады. Нуклеотидтердің осылай комлементке сай орналасуының нәтижесінде, біріншіден, қосарлы сақинаның бүкіл ұзына бойындағы тізбектердің ара қашықтығы бірдей болады, екіншіден, қарама-қарсы орналасқан негіздердің арасы сутектік байланыстар арқылы қосылады. Мәселен, Г мен Ц 3 сутектік байланыс, ал А мен Т арасындағы 2 сутектік байланыс түзіледі. Неғұрлым сутектік байланыс көп болса, ДНҚ жіпшелері дерт болады және оның молекуласы тұрақты болып, қозғалғыштығы сақталатындығы дәлелденді.

Қорыта келе, Ж. Уотсон мен Ф. Крик ашқан ДНҚ молекуласы құрылымының дұрыстығы экперимент жүзінде толық дәлелденіп молекулалық биология мен генетиканың дамуына зор ықпалын тигізді.

ДНҚ-ның екі еселенуі.

Жасуша бөлінер алдында ДНҚ екі еселенеді, яғни жаңа жасушадағы генетикалық ақпарат «ескімен» бірдей болады. Қос тізбектегі негіздер бірдей болғандықтан, кез-келген жұп өзінің қарсы жағының қалыптасуына ақпарат береді. Мысалы, бір тізбек А - Т - А - Т - Ц - А болса, оның қарсысында Т - А - Т - Ц - Г - Т. Олар нуклеотидтердің комплементтік негізіне сәйкес келеді. ДНҚ-ның екі еселенуінің жолын 1953 ж М. Н. Мейсельсон мен Ф. Сталь дәлелдеді. Алғашқыда олар 3 түрлі болжам ұсынды:

Сақтала екі еселену. Жаңа тізбекте молекула пайда болу үшін алдыңғы ДНҚ-ның қос оралымының қалпы (матрица) негіз болады. Жаңа жасушаның біреуі бұрынғы ДНҚ-ның молекуласын алса, ал екіншісі жаңадан синтезделген молекуласын алады.

Жартылай сақтала екі еселену. Азотты негіздер арасындағы әлсіз сутектік байланыстары үзілген соң негіздер ыдырап, ДНҚ-ның молекуласының қос тізбегі ашылған сырма сияқты екі жаққа кетеді. Бөлінген әрбір тізбек болашақта пайда болатын тізбекте қалып қызметін атқарады. «Жаңа» және «ескі» тізбектер сутектік байланыстар арқылы қосылады. Яғни жаңа жасушада «жаңа» және «ескі» тізбектерден тұратын ДНҚ молекулалары түзіледі

Бытыраңқы екі еселену. ДНҚ қысқа бөлшектерге ыдырап, жаңадан пайда болатын қос тізбектің негізін қалайды. Одан кейін ДНҚ белгісіз жолмен екі еселенеді.

Люминесцентті шам

Электр разрядының ультракүлгін сәуле шығаруы әсерінен кейбір заттардың (люминофорлардың) жарқырау қабілетін пайдаланатын газ разрядты жарық көзінің бірі. Ол екі металл цоколі бар қысымы төмен сынап буымен толтырылған шыны түтік түрінде жасалады. Люминесцентті шам 8 Вт-тан 150 Вт-қа дейінгі қуатқа арналып шығарылады. Люминофор құрамына қарай жарқырау реңіне сәйкес: ЛД - күндізгі жарық шамы, ЛБ - ақ жарық шамы, ЛХБ - суық ақ жарық Шамы және ЛТБ - жылы ақ жарық шамдары болып бөлінеді. Сонымен бірге түс беруі жақсартылған табиғи (ЛЕЦ), жылы ақ жарық (ЛТБЦ) және күндізгідей жарық (ЛДЦ) шамдарының сериясы шығарылады: Таңбалаудан кейінгі цифрлар люминесцентті шамның Вт-пен белгіленген қуатын көрсетеді (мысалы, ЛХБ 20 таңбасы - суық ақ жарықты люминесцентті шам, қуаты 20 Вт) .

Қызу шамдары салыстырғанда люминесцентті иіамдардың жарық беруі 7-8 есе артық (тұтынылған 1 Вт қуатқа сәйкес жарық ағыны), ұзақ мерзімге шыдайды, сондай-ақ ол көз қарықтырмайтын, шаршат пайтын жұмсақтау жарық береді. Люминесцентті шамдардың жарығы (әсіресе, ЛЕЦ, ЛДЦ типті) күндізгі жарыққа ұқсас болып, түстерді табиғи жарықтағыдай дәл ажыратуға мүмкіндік береді. Люминесцентті шамдардың тиімсіз жері де бар. Оған тым көп жер алатындығы, арнайы қосу-реттеу құрылғысының қажеттігі, ауа температурасын өте сезгіштігі (--10оС-тан төмен температурада шам жанбауы мүмкін) және стробоскоптық әсерге бейімдігі жатады. Соңғы құбылыс жарық желісіндегі айнымалы токтың тербеліс ырғағына сәйкес, люминесцентті тампық көзге байқалмайтын жиі жыпылықтауы (секундына 100 рет) салдарынан болады. Мұның өзі заттардың қозғалыс жылдамдығын адамның дұрыс түйсінуін қателестіріп, кері әсер тудырады. Стробоскоптық әсерлі шамдардың біреуін сыйымдылығы үлкен (2, 5 мкф-ға дейін) қосымша конденсатор арқылы басқасымен қосарлан жалғастыру нәтижесінде толық жоюға. болады. Жалғастырудың мұндай схемасы өнеркәсіп шығаратын қос шамды жарық түсіргіштерге пайдала нылады, оны маман тұрмыстық жағдайда да құрастыра алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.