Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы білім беруге қойылатын талаптар

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім мен ғылым министрлігі

«Педагогика» кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы білім беруге қойылатын талаптар»

Орындаған:

Тексерген:

Жоспар

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Қазақстанда ХІХ ғасырдың басынан Ұлы Қазан революциясына дейін білім беру жүйесінің ахуалы

2. ХІХ ғасырдың екінші жартысында білім беруге қойылатын талаптар

3. Қазақстанда педагогикалық ой-пікірлердің қалыптасуы

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

Кіріспе

ХІХ ғасырдың 60-жылдары Россияда үлкен қоғамдық қозғалыс кезеңі болды. Ол өндіргіш күштердің дамуы мен бұл дамуды тежейтін крепостнойлық қатынастардың арасындағы күннен-күнге өршіп келе жатқан қайшылықтардың негізінде пайда болды. 1853-1855 жылдарындағы Қырым соғысы Россиядағы крепостнойлық жағдайдың әлсіздігін айқын ашып берді. В. И. Ленин 60-жылдарды сипаттай келіп, былай деп жазды: «Еуропада демократиялық қозғалыстың жандануы, Польшадағы толқу, Финляндиядағы наразылық, бүкіл баспасөздің, бүкіл дворян тобының саяси реформалар жазуды талап етуі, бүкіл Россияда «Колоколдың» таралуы, цензурадағы байқауындағы мақалалармен де нағыз революционерлерді тәрбиелей білген Чернышевскийдің күшті уағызы, үндеу хаттардың шығуы, шаруалардың бас көтеруі, өздерін тірідей тонайтын «Ережені» оларға «екінің бірінде» соғыс күшімен, қан төгіспен қабылдауға тура келу, дворяндардың - келістіруші билердің мұндай «ережені» қолданудан ауыз біріктіріп бас тартуы, студенттердің тәртіпке бағынбауы - осындай жағдайда ең сақ, ақыл-ойлы саясатшы адам революциялық дүипудің өзін толық ықтимал деп тануға тиіс еді».

ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы Россиядағы революциялық қозғалыс саяси, экономикалық және мәдени өмірдің барлық салаларын қамтыды. Орыс философиясы мен әдебиеті (Чернышевский, Добролюбов, Писарев, Некрасов, Толстой, Тургенев, Салтыков-Щедрин және т. б. ), орыс музыкасы (бір топ композиторлар), орыс бейнелеу өнері («Передвижники»), орыс ғылымы (Сеченов, т. б. ) бұл кезеңде дамудың доғарғы сатысына көтерілді.

60-жылдардағы орыс мәдениетінің барлық саласында да материалистік идеяның сыншыл реализмнің, халықтық идеяның дамығандығын байқауға болды. ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы педагогикалық қозғаоыс сол кездегі қоғамдық қозғалыстың бір бөлігі болып табылады. Крепостнойлық тәрбиені қатты сынау, сословиелік мектеп пен ерте мамандыруға күрес, жалпы білім беру үшін, азаматты тәрбиелеу үшін, әйелдерге білім беру үшін күрес, ескі діни оқуға, құрғақ жаттау мен жазалау қарсы күрес, баланың жеке басын сыйлау, халық мектептерін көптеп ашуды талап ету, жоғарғы мектеп автономиясы - міне, осылар ХІХ ғаысрдың 60-жылдарындағы орыстың прогресшіл педагогикасының көтерген негізгі мәселелері болды.

Бұл кезеңде бірінші қоғамдық ұйымдар ашылып, олар өз алдарына педагогика теориясы мен практикасының өзекті проблемасын шешу мақсатын көздеді. 1859 жылы қазанда Петербургте педагогикалық жиналыс құрылды. Кейіннен ол Петербург педагогикалық қоғамы болып аталды. Оның жұмысына К. Д. Ушинский, В. Я. Стоюнин, В. И. Водовозов, Д. Д. Семенов, Я. Я. Герд т. б. көптеген педагогтар мен методистер қатысты. Көптеген қалаларда қоғамдық педагогикалық ұйымдар пайда бола бастады.

ХІХ ғасырдың 60-жылдарында орыс педагогикалық ғылымының даму тарихында әр түрлі бағыттар орын алып келді. Педагогикалық қозғалыс бір бағытта болған жоқ. Әр түрлі педагогикалық топтар мен сол топтарды жақтаушы педагогтар педагогикалық мәселелерді өз топтарының тұрғысынан түсіндірмек болды.

Еңбекші бұқараның мүддесін жақтайтын педагогиканың өкілдері ең прогресшіл революцияшыл демократиялық бағытта болды. Бұл бағыттың ең көрнекті өкілдері Н. Г. Чернышевский мен Н. А. Добролюбов еді. Бұл бағыт мынаны: жалпыға бірдей оқу, мектепті демократизациялау, қоғамдық өмірдің барлық саласында бірдей әйелдер мен ерлердің тең құқылығы, оның ішінде халық ағарту саласындағы теңқұқылығы, тәрбиенің мақсаты революционерді, крепостнойлық қалдықтары мен самодержавиеге қарсы күрескерді даярлауды талап етті. Белгілі революцияшыл-демократиялық бағыттан буржуазияшыл-либералды педагогикалық бағыттың айырмашылығы бар. Бұл бағыттың ең көрнекті өкілдерінің бірі Н. И. Пирогов, В. Я. Стоюнин, И. А. Корф т. б. Крепостниктік тәрбиеге қарсы шығып, мектептің реформаларын талап ете отырып, «адам тәрбиесі» үшін, балаға адамгершілік тұрғысынан қарау туралы пікір айтуымен қатар, бұл бағыттың өкілдері өздерінің педагогикалық көзқарастарында либералдарға тән екі жүзділік көрсетті. Олар патша үкіметіне қанағаттарлықтай жәрежеде мектеп реформаларын жүргізуге толық мүмкіншілігі келеді деп түсінді. Әелдерге білім беруді жақтай отырып, бірақ олардың тең құқылығына қарсы шықты. Халық мектептерін көбірек ашуды ұсына отырып, жалпыға бірдей оқыту мәселесін ескермеді. Ескі оқуға қарсы шыға отырып, ол ұрып-соғу арқылы жазалауды жоққа шығарған жоқ, оны белгілі дәрежеде шектеу керектігін айтты. Тәрбиенің мақсатын буржуазияшыл-либералдық бағыттың педагогтары мәдени және адамгершілік жағынан дамыған адамды дайындау екендігін түсіндіріп берді, бірақ та олар мұндай сапалар деп нені түсінетінін ашып берген жоқ. Бұл мәселе туралы екі ұшты пікірде болды. Революцияшыл-демократиялық бағыттың өкілдері ұсынған тәрбиенің мақсаттары мен идеялық саяси принциптеріне либерал-педагогтар көп жағдайларда сенімсіз қрады. Олардың көз-қарастарына қарсы болды.

Бұл екі бағыттың арасында аралық жағдайды ұстаған, бірақ буржуазияшыл-либералшыл бағытқа біршама жақын көзқарастағы педагогтарға буржуазиялық демократияшыл бағыттың өкілдері жатады. Бұл бағыттың өкілдерінің қатарына К. Д. Ушинский және оның жолын ұстаушы педагогтарды (В. И. Водовозов, Н. Ф. Бузнаков, т. б. ) атауға болды. Бұл топқа жататын педагогтар, буржуазиялшыл-либералшыл бағытқа жататын педагогтар сияқты, белгілі қоғамдық құрылыстың көлемінде мектептің жағдайын жақсартуға, мәдени және адамгершілік жағынан адамдарды тәрбиелеуге болатындығын түсіндірді.

Сондықтан менің курстық жұмыста мақсатым - осы жоғары аталған тұлғалардың Қазақстанда ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы білім беру ісіне қосқан үлестін талдай отырып, К. Д. Ушинскийдің ойларына сүйеніп білім беруге қойылатын талаптарды талдау болып табылады.

1 Қазақстанда ХІХ ғасырдың басынан Ұлы Қазан революциясына дейін білім беру жүйесінің ахуалы

«Қазақ халқының қолы жететін бақыт алдағы уақытта оның орысша-қазақша білім алу арқылы рухани және экономикалық тұрғыда өсіп-өркендеуінде деп білемін».

Ы. Алтынсарин.

Тарихи қалыптасқан жағдайларға байланысты Қазақстан бірнеше ғасырлар бойы саяси және экономика жағынан бөлшектелген ел болып келді.

Бір орталықтан басқарылатын мемлекеттің болмауы, феодалдардың өз ара жаугершілігі сыртқы дұшпандардың Қазақстанға басып кіруіне жол ашты. Мұның өзі қазақ халқының тәуелсіздігіне ғана емес, ел болып өмір сүруіне де қатер туғызды.

Қазақ халқының халі әсіресе XVІІ ғасырдың аяғында, XVІІІ ғасырдың басында өте ауыр болды. Бұл кезде Қазақстанды Жоңғар қалмақтарының жаулап алу қаупі төнді. Қазақ халқына әрдайым достықпен қараған бірден-бір мемлекет Россия болды.

XVІ ғасырдың өзінде басталған орыс және қазақ қарым-қатынасының бүкіл тарихы осы достықты дәлелдейді. Сондықтан да қазақ феодалдарының неғұрлым қырағы өкілдері, мәселен Әбілхайыр хан, бұл қиын-қыстау кезеңде, басқадан емес, осы Россиядан көмек сұрады. Халық Әбілхайырды қолдады. Сөйтіп, Қазақстанның Россияға қосылуы 1731 жылы басталды. Ал Қазақстанның Россияға түгелдей қосылуы XІX ғасырдың орта шенінде аяқталды.

Патша өкіметі Қазақстанда отаршылдық саясат жүргізді. Ол Қазақстанның шаруашылық және мәдениет саласындағы мешеулігін сол күйінде сақтап, қазақ халқын надандықта ұстауға тырысты. Орынбор шекара комиссиясының председателі Ладыженский 1847 жылы Орынбордың әскери губернаторы генерал Обручевке жазған қағазында бұл саясаттың негізгі принциптерін сипаттай келіп, Сыртқы істер министрлігінің Азия комитеті председателі қазақтар жөніндегі саясатта « . . . орда (қазақ даласы) патша үкіметінің қамқорлығынан тысқары тұратындай, сөйтіп даланы басқан надандық түнегінде селт етпей үнсіз жатып, алым-салық төлейтін мылқау, меңіреу күйінде қалатындай ету керек деген пікір басым болуға тиіс деген көзқарасты қолдайтынын» айтқан болатын.

Екінші бір документте - жоғары дәрежелі бір чиновниктің 1830 жылы Орынбор әскери губернаторы граф Сухтеленге жазған хаты да осы саясатты дәлелдейді: «Мен қырғыздардың (қазақтардың) қамын жеп, олардың көзін ашып, оларды европалық халықтардың дәрежесіне жеткізбек болатын филантроптардың осындай әсіре тілектеріне әуес емеспін. Қырғыздардың мәңгі-бақи көшіп жүретін малшылар болып қалуын, олардың еш уақытта егін екпеуін, ғылымды ғана емес, қолөнерін де білмеуін шын ниетпен тілеймін».

Патша өкіметінің Қазақстанда отаршылдық саясат жүргізуіне қарамастан, оның Россияға қосылуының аса зор прогрестік маңызы болды. Қазақстанның Россияға қосылуы Орта Азияның артта қалған хандықтарының қазақ халқын құлдыққа түсіріп, оны бөлшектеп әкету қаупін біржолата жойды. Россияға қосылудың нәтижесінде Қазақстанның феодалдық бөлшектенуі жойылып, оған капитализмнің енуіне, сауданың дамуына, рушылдық-феодалдық қатынастың күйреуіне қолайлы жағдайлар жасалды. Қазақстанның Россияға қосылуы қазақ халқының отырықшылыққа көшіп, егін кәсібімен айналысуына көмектесті. Қазақстанның экономикасы неғұрлым шапшаң дами бастады. Мұның өзі қазақ қоғамындағы тап жігінің айрылуын күшейтті, ондағы тап күресін шиеленістірді.

Ақырында, озық орыс мәдениетінің Қазақстан мәдениетіне әсері кү-шейіп, қазақ халқын бірте-бірте бұл озық мәдениетке тартудың, қазақ халқы мен орыс халқы арасындағы ежелгі достықты нығайтудың ерекше зор маңызы болды. Бұл достық олардың патша өкіметіне қарсы, қазақ феодалдары мен орыс капиталистерінің, помещиктердің және патшаның отаршыл чиновник-терінің озбырлығына қарсы күш біріктірген күресінде айқын көрінді.

Орыс-қазақ мектептерінің ашылуы, бұл мектептерде империалистік державалардың бүкіл отарлық системасына тән басқа нәсілді кемсітушіліктің жоқтығы Қазақстанның Россияға қосылуының прогрестік нәтижелерінің бірі болды.

Россияға қосылғанға дейін Қазақстанға қараған жерде молдаларды және басқа діни қызметкерлерді даярлайтын діни мектептер мен медреселер ғана болды. Ондағы сабақ ескі араб тілінде оқытылды, көп уақытта оқығанының мағынасын оқытушы молданың өзі де түсінбейтін. Мектептер мен медреселердегі оқу мен тәрбиенің ерекше діншілдік, өмірден қашық дерексіздік сипаты болды. Жоғары кластарда араб-парсы аралас тілде және түрік тілінде діни мистикалық мазмұнды әдебиет оқытылды.

Қазақстанның Россияға қосылуынан кейін, патша өкіметінің Қазақстандағы саясатын жүргізіп, қазақ даласын билеу ісінде өкімет орындарына көмектесе алатын білімді қазақ чиновниктері жергілікті жердегі ел билейтін аппаратқа керек болды. Сондықтан патша өкіметі амалсыздан қазақ ақсүйектері мен байларының балаларына біраз білім беріп, олар үшін орыс-қазақ мектептерін ашуға тиісті болды.

Қазақстандағы алғашқы мұндай оқу орны Қазақстанның солтүстік облыстарын басқару орталығы Омскіде 1789 жылы ашылған «Азиялық училище» болды. 1841 жылы хан ордасында (Батыс Қазақстан облысындағы қазіргі Орда қаласы) Жәңгір хан өзінің жақын нөкерлерінің, достарының (әр түрлі руларды басқаратын султандардың, старшиндардың, билердің) балалары үшін алғашқы орыс мектеп-пансионын ашты. Білімді оқытушылар болмағандықтан, бұл мектепте балаларды мал дәрігері мен тілмаш оқытты. Мал дәрігері балаларға орыс тілін, арифметиканы, географияны, ал тілмаш шығыс тілдері мен мұсылман діні сабағын оқытатын.

1825 жылы Орынборда татар мектебі негізінде Неплюев әскери училищесі ашылды, ол 1844 жылы кадеттер корпусы болып қайта құрылды. 1846 жылы Сібірдің қазақ-орыстар әскери училищесі негізінде Омскіде кадеттер корпусы ашылды.

1850 жылы Орынбордың шекара комиссия жанында жеті жылдық мектеп ашылды. Мұнда сабақ орыс тілінде оқытылды, мұнымен бірге татар тілі де үйретілді. Бұл оқу орындарының бәрі сословиелік мектеп, үстем тапқа арналған мектептер еді. Бұларға дворяндардың, офицерлердің, чиновниктердің және патша үкіметінің қызметіндегі қазақ шонжарларының балалары қабылданатын.

Кадет корпустарының шығыны қазақ халқынан жиналған қаржы есебінен өтелетін, алайда бұл мектептерге қазақ кедейлерінің балалары қабылданбайтын. Бірақ патша үкіметі қазақ шонжарлары балаларының да әскери білім алу мүмкіндігіне мейлінше шек қойып отырды. Мысалы, 1866-1868 жылдарда қазақ балаларын кадет корпустарына оқуға алу тоқтатылды. Орынбордың кадет корпусында оқып жүрген қазақ балалары онан шығарылды немесе басқа жай халық мектептеріне ауыстырылды.

Қазақ шонжарларының балаларына арнап ашылған барлық мектептердің ішінде Омскідегі Сібір кадет корпусында оқу жақсырақ жолға қойылған еді. Қазақ халқының тамаша ағартушы ғалымы Шоқан Уәлиханов осы корпустың алғашқы оқушыларының бірі болды. Мұнан қала берді Орынбордың шекара комиссиясы жанында қазақ балалары үшін ашылған мектепте де оқу бірқос жақсы жолға қойылды, кейіннен қазақ халқының аса көрнекті педагогы және ағартушы қайраткері болған Ыбырай Алтынсарин осы мектепте оқыды. Рас, Орынбор мектебінде алғашқы кездерде мұсылман дін сабағын оқыту басым болды, бірақ кейіннен дін оқуы бәсеңдетілді, ал 1859 жылы орыс тарихы, математика, жалпы география және орыс географиясы, геометрия пәндері енгізіліп, оқыту едәуір кеңейтілді.

1857 жылы Орынбор мектебінің үлгісімен Омскіде облыстық басқарма жанында қазақ балаларына арналған мектеп ашылды. Бұл мектеп көбінесе тілмаштар даярлады. Ол ширек ғасырдай уақыт бойына өмір сүріп, 1881 жылы діни қауым (приход) жанындағы мектептерде, Омскінің мұғалімдер семинариясында және уездік училищеде оқитын он қазақ және он орыс баласына арналған пансион болды. Пансионда тәрбиеленетін оқушылар кейіннен қазақ даласында ашылатын мектептерде педагогтық қызмет атқаруға тиісті болатын.

1865 жылы Омскіде қазақ балалары үшін тағы бір мектеп ашылды, ал 1869 жылы Орынбор гимназиясы жанында шығыс тілдерінің тілмаштары және әскери округтардың писарьларын (хатшыларын) даярлайтын бөлімше құрылды.

1880 жылдарда Омскіде қазақтың ер балалары мен қыз балаларының бөлек интернаттары болды. Олардың шығыны қазақ қауымдарының қаржысы есебінен өтелді. 1885 жылы бұл интернаттар ауыл шаруашылығы мектептері болып қайта құрылды.

Сөйтіп, орыс мектептерінде қазақ балалары көбінесе осы Батыс Сібір және Орынбор оқу округтарында оқытылды.

Қазақ балаларын оқытудың көлемі қандай шағын болғанын мынадай бір мысалдың өзінен көруге болады: қазақ балаларына арналған Орынбор мектебі 19 жылдың ішінде не бары 48 азды-көпті сауатты адам - қазақ интеллигенциясының алғашқы өкілдерін даярлап шығарды.

Патша өкіметінің халық ағарту саласында да оташылдық саясат жүргізуіне қарамастан, қазақ және орыс жастарын бірге тәрбиелеп, бірге оқытқан мектептер өте пайдалы, прогрестік қызмет атқарды. Укіметтің ниеті басқа бола тұрса да, бұл мектептердің ашылуы орыс және қазақ халықтарының өз ара жақындасуына жеңілдік келтіріп, қазақ халқының орыс ғылымы мен мәдениетіне араласуын тездетті, қазак халқына өзінің ұлттық демократиялық мәдениетін дамытуға мүмкіндік берді. Орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленген жастардан көп адамдар кейін осы жаңа мәдениет үшін күресуші қайраткерлердің қатарына қосылды.

XІX ғасырдың 60-жылдарының өзінде Россияда крепостниктік тәрбие мен сословиелік мектепке қарсы бағытталған қоғамдық-педагогикалық қозғалыс кең өріс алды. Н. Г. Чернышевскийдің, Н. А. Добролюбовтың, К. Д. Ушинскийдің, Л. Н. Толстойдың, И. Н. Ульяновтың жүргізген қызметінің нәтижесінде 70-80-жылдарда орыс халық мектебі кеңінен қанат жайды.

В. Г. Белинскийдің, Н. Г. Чернышевскийдің, Н. А. Добролюбовтың рево-люциялық-демократиялық идеялары, сондай-ақ орыс педагогикасының классигі К. Д. Ушинскийдің және басқа прогресшіл орыс қайраткерлерінің идеялары қазақ халқының ағартушы қайраткерлері Шоқан Уәлихановтың (1835-1865), Ыбырай Алтынсариннің (1841-1889) және Абай Құнанбаевтың (1845-1904) дүниеге көзқарасының қалыптасуына әсерін тигізді.

Шоқан Уәлиханов талантты және жан-жақты ғалым, терең ойшыл болды. Аса көрнекті тарихшы, лингвист және этнограф, геолог, ботаник, тамаша саяхатшы еді. Шоқан көптеген қоғам қайраткерлерімен, оның ішінде ұлы революцияшыл-демократ Н. Г. Чернышевскиймен жүзбе-жүз таныс болды. Орыс революцияшыл демократиясының көсемімен кездесу Шоқанға аса күшті әсер етті.

Экономикалық және әлеуметтік реформалардың жүргізілуіне ұмтылған Шоқан Уәлиханов «халық мұқтаждарын» орындауға, ең алдымен халыктың көзін ашып, білім алуға ұмтылған тілектерін орындауға шақырды. Шоқанның феодал-байлардың озбырлығын, дінді сынауы, исламшылдық идеологиясына қарсы күресуі оның дүниеге көзқарасының күшті жағы болды. «Діни жауыздық, - деп көрсетті Уәлиханов, - халықтың көзін ашып ағартудың және қандай да болсын жаңалықтар енгізудің қас жауы. «Діни рухтың басымдылығы» халықтың дамып жетілуіне мейлінше апатты зардабын тигізеді».

Ғылымның, халық ағартудың дінмен тіпті де сыйыспайтынын түсінген Шоқан орыстың дүниелік білім мектебін жақтады, діни оқудың зияндылығын әшкереледі.

Шоқан Уәлиханов мұсылман мектептері орнына, «ой мен сезімнің өсуіне бөгет жасаудан басқа түк пайдасы жоқ жансыз схоластика болмайтын мектептер ашуды талап етті.

Шоқанның қайтыс болуына байланысты жарияланған қазанаманың авторы Уәлихановтың « . . . тілмаштардың және басқа әкімшілік қызметке керекті адамдардың мектептері түрінде емес, европалық ғылым мен адамгершілікті тарататын органдардың тұтас жүйесі түрінде елеулі халық тәрбиесін құруға қамқорлық жасау . . . » керек деп есептегенін жазды. Қазақ халқын орыс халқының ұлы мәдениетіне, ғылымына және біліміне жақында-туды көздеп Шоқан Уәлихановтың жасаған кең жоспары осындай еді.

Көптеген тарихи мысалдар мен өзінің Жонғарияға саяхаты кезінде жинаған материалдары негізінде Шоқан Уәлиханов дінді тарату, зорлықпен енгізу әрдайым мәдениеттің, және саяси қарымқатынастың кері кетуіне әкеп соқтырып, халықтар арасында талас-тартыс туғызатынын дәлелдеп көрсетті.

Шоқанның дүние танудағы прогресшілдік көзқарасы, оның ағартушылық қызметі қазақ халқы мәдениетінің дамуына игілікті әсерін тигізіп, Қазақстанда жаңа, озық идеялардың тарауына ат салысты.

Қазақ әдебиетінің классигі, тамаша аудармашы, орыс тілі мен мәдениетінің насихатшысы Абай Құнанбаевтың демократиялық идеялары, ағартушылық көзқарасы, қызметі де Қазақстандағы материалдық және рухани прогреске зор үлес қосты.

Абайдың өзінің шығармаларында аянбай насихатталған негізгі идеяларының бірі еңбек болды. Ол - еңбекті елдің экономикасы мен мәдениетін өрге бастырудың ең бірінші шарты, адамдардың мінез-құлқын түзетіп, рухани қазынасын молайтудың негізі деп таныды. Абай көркемөнер-дің қарапайым адамдарға қызмет көрсетуін талап етті, өмірден тыс «таза» өнерді жақтаған эстетикалық «теорияларға» қарсы шықты. Ғылым мен білім ғана, - деп жазды ол өзінің «Ғақылия» сөздерінде, орыс үлгісімен жолға қойылған өнеркәсіп пен сауда ғана қазақ халқын мешеуліктен құтқара алады». Абай «надандықты өрбітетін» дін оқуын жек көріп келекеледі:

Оқытарсың молдаға оны,

Үйретерсің әрнені,

Медеу етіп ойы соны,

Жаны тыныштық көрмеді.

Жасында күтті,

Дәме етті,

Босқа кетті.

Қазақ халқының ұлы ағартушылары орыс халқы мен қазақ халқының достығын күшейтуге бағалы үлес қосты. Олар өз халқына: орыс еңбекшілері де помещиктерден, капиталистерден, патша үкіметінен қатты қысым көріп отырғанын, орыс халқы патша үкіметінің отаршылдық саясатын еш уақытта қолдамағанын, қайта оған күшті қарсылық көрсеткенін, ұлттық және әлеуметтік қысымға түскен қазақ халқына, басқа да сондай халықтарға шын тілектестікпен қарайтынын жете түсіндірді.

Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев көп азап көрген қазақ халқы екі бірдей қысымнан орыс халқының көмегі арқасында ғана құтыла алады деп білді. Сондықтан, деді олар, қазақ халқы орыс халқымен жақындасып, оның тілін, мәдениетін, тұрмыс жайын үйренуі керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.