Табиғи ресурстар және табиғатты қорғау лемиттері мен квоталары

деп табуы орынды да түсінікті: жас кезімізде біз соның бір бөлшегі едік, денеміздің мүшесі, руани әлеміміздің бір шеті сол болып сезіледі.
Өскен сайын біз сол әлемнің бұрынырақ танысқан, туып өскен жерлерден тыс басқа да шеттерімен танысып меңгере басаймыз. Бірақ сол әлемнің жаңа меңгерілген шеттері қандай әсем, асыл болса да, алғашқы әсер еткен жерлерден асып түсе алмайтындығы мәлім. Табиғаттан алынған әсер ең негізгі, ең қымбат байлығы болып саналатындығынан адамның ойынан ешқашанда өшпейді.
Жоғарыда айтылып кеткенге орай, байлық жалпы екіге рухани және материалдық түрлерге бөлінеді. Байлықтың екі түрлі болуына қарамай, олардың шыққан жері бізді айнала қоршаған – табиғат.
Адам табиғата деген екі түрлі көзқарасын дұрыс ажыратып отырады. Біріншісі – табиғатқа сүйсіне қарау. Бұнда ешқандай пайда іздеу әрекеті жоқ. Шынын айтсақ, адам табиғатқа қожайындық көзқараспен қарауы тиіс, мол өнім алу, көп-көп тонна көмірді шығару адамды қуантып көңілін көтермейді ме? Осыдан келіп адамның табиғатқа сырттай сүйсіне қарауы мен өз қолынан өзгерткен кездегі қарауының айырмашылығы бар. Күннің аспанағы жолын өзгеру, немесе жұлдыздардың тұру тәртібін өзгерту адамның қолынан келмейтін іс болса, табиғаттың бір жағын меңгеріп өзіне «бағынырып алуы» адамның қолына келетін іс.
Адамның құдіретінен күшті табиғатқа сүйсіне қараған адам өзін оның бір бөлшегі деп санауының орыны бар. Адам табиғаттың тек ғажайыптығын, үндестігін сезіп, таңқалатынығы белгілі. Адамның ішкі әлемі сыртықы әлемімен үндесіп, қиысып, қабысып жатады. Аспанның жеті қабатының «әуені» адамды өзіне тартып алуы ғажайып та, ғаламат та. Сонда көне философтар мен ойшылдардың айтып кетекні – «Адам – табиғаттың баласы» шындық емей немен?
Қазіргі заманның жастары табиғат сұлулығына тамсанып, өзен-көлдің суына ойнаған балықты сезеді ме екен, жатып қалған бір тоқтының жайылып мың қой болғаны көз алдына келеді ме екен?
Жоғарыа қойылған сұрақтың жауабы адам баласының табиғатқа деген көзқарасына байланысты, не онымен тіл табысып өмір сүріп, не оны тек өмір сүруге лайық орта, материалдық байлық сақталатын қазына деп білу керек.
2.Табиғат және оның халық ғұріп-дәстүріндегі орны. Адамның табиғатқа бетбұрыс жасауы оны тану мен өзгертуге байланысты екі түрлі сипат алды. Осындай іс-әрекеттің екі жақтылы болғанын неміс философы Гегель байқап: «Адамның ой-сезімін алсақ, ол кең байтақ әлемді кіршіксіз ұғынуға тырысады. Ал, қайратына келсек – ол өзінің түсінуіне қарай сол әлемді өзгертем деп әрекеттенеді», - дегені бар. Дегенмен, екі түрлі түсінік ортақ бір негізіне сүйенеді: табиғат әлемін танымай оны өзгертемін дегендік әбестік.
Табиғат тану жолында оның түрлі қасиет-сипаттарын, заңдылық-қағидаларын байқап, ұғып, келешек іс-әрекетіміздің нәтижелі болуына қолданамыз. Бірдеңені жасау, құру алдымен оның неден істелгенін, құрылатынын білуіміз қажет.
Адамзаттың табиғатқа бетбұрып жиған тәжірибесін жоққа шығару әрқашан жамандыққа апаратыны ақиқат. Сол себептен бұндай асыл тәжрибе-нәтижелер, түрлі ғұріп-әдеттер, дәстүр-салттар арқылы мәңгілікке айналған. «Дәстүр-салт» болашақ ұрпақтарға арналған бағалы деп түсінгеніміздердің барлығын қамтитын кең мағаналы түсінік. Бұндағы қамтылатындар – табиғат пен сыртқы дүниеге дұрыс көзқарас, онымен ынтымақтастықа болу, табиғаттың байлығын дұрыс пайдаланып, ақылға кіретін өнім алу.
«Әдет-ғұрып» - ол ұрпақтан ұрпаққа мұра болып қалатын рухани және материадық байлықтардың жолдары, адамдар арасында қалыптасып көп тараған тәртібі мен шарттары, сонымен қатар адамның төтенше жағдайларында не істеп, не қоятынын қамтитын түсінік.
Адамзаттық прогресс бағытында өсіп-өркендеген сайын адам мен табиғат арасындағы өзара байланысу салдарынан ғылымдардың да ролі өсе бастағаны мәлім. Ғылым мен білімнің адамды орасан зор күшейтетіндігі әйгілі блғандығынан адам қолындағы күш-қуатын өте орынды қолдануы шарт. Абай атамыздың «Қара сөздеріне» былай делінген: «Білім-ғылым үйренбекке талап қалушыларға әуелі білмек керек».
Адамзаттың ғылымды пайдаланып әдеттелінгеннен кейін оның ең негізгі мәселесі сол ғылымды қай мөлшерде және қай жағдайларда қолданатыны еді. Абай атамыздың бұл туралы «...білім-ғылымдық өзіне ғана құмар, ынтық болып, бір ғана білмектіктің өзін дәулет деп білсең және әр білмегеніңді білген уақытта көңілде бір рахат хузур хасил болады», дегені барлығымыға мәлім. Әдет деген түсінікке келетін болсақ, белгілі бір дәуіре адамдар арасында қалыптасқан қарым-қатынастардың бір түрін тұрақты жағдайға келтіру үшін ойлап табылған әдіс деп айта аламыз. Әдет дәстүрге айналып, келесі ұрпаққа заңдылыққа айналып ата-бабалар заманына сай қарым-қатынастарды қалыптастырады. Бұндай заңдылықтарды қатып қалған әдетке жатқыза алмайсыз. Жаңа дәуір келген сайын ел арасында талай өзгерістер болып, қарым-қатынастардың жаңа бір орын алатыны ақиқат. Сонымен қатар, елдің өмір сүріп, тіршілік жасайтын ғұрып-әдеттерін , салт-дәстүрлерін (табиғатқа көзқарас, еңбек етудің әдістері, демалудың түрлері т.б.) жойса, онда сол қоғамның өзгеріске ұшырайтынына көзіміз жеткен.
Адамзаттың тәжірибесі осы мұра-өсиет жеткізу жолында табылған формалары арқылы келер ұрпақтарға өздері туралы мәлімет қалдыру, олардың назарларын рухани байлықтарға аудару, өшпестей естеріне сақтауды көздеді. Бұндай жағдай келешек ұрпақтары бұрынғылардың рухани және материалдық мұраларына ие болуға шақырады. Қазіргі өтіп жатқан қайта құру процесі халық мәдениетінің өркендеуіне, қоғамның жағдайларға көбірек назан аударуын талап етуде. Бұның ішінде табиғатты сақтау, жер байлығын мөлшерлі пайдалану т. б. кіреді.