Қазақстанның орта ғасырлардағы қалалары мен қоныстары

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қазақстанның орта ғасырлардағы қалалары мен қоныстары

Жоспар

Кіріспе

І. Тарау. VІ-ХІІІ ғасырлардағы Қазақстандағы қалалар мен

қоныстар

І. 1. Қалалар мен қоныстардың саны, олардың маңызы

І. 2. Ерте орта ғасырлық қалалардағы қолөнер және сауда

І. 3. Қалалардың архитектурасы

ІІ. Тарау. ХIV-ХVІІІ ғасырлардағы қалалар мен қоныстар

ІІ. 1. ХІV-ХVІ ғасырлардағы қалалар мен олардың өмірі

ІІ. 2. Соңғы орта ғасырлардағы қалалар мен қоныстар

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қалалар саны және қала жұрттарының үлгілері. Жаңа археологиялық материалдың жинақталуы, бұрын белгісіз болып келген қала жұрттарының ашылуы тарихи картаға алдыңғы ортағасырлық қалаларды, қоныстар мен басқа да елді мекендерді неғұрлым толық орналастыруға мүмкіндік береді. Оңтүстік Қазақстанның тау етегіндегі ең ірі қала Испиджаб саналады. Ол 629 жылы Сюань-Цзянның жылнамасында «Ақ өзендегі қала» атымен алғаш рет аталады. Кейініректе Махмұд Қашғари былай дейді: «Сайрам - ақ қаланың аты (Әл-Мединат әл-Байда), ол Испиджаб деп аталады. Оны «Сайрам» деп те айтады». Сайрам деген атаумен қала осы кезге дейін жетті және оның аумағындағы қираған қала жұртының орны орта ғасырлардағы Испиджабқа сәйкес келетініне күмән жоқ.

Испиджабқа жақын жерде, одан Шашқа баратын жолдың бойында Газгирд қаласы жатқаң. Орта Гасырларда жол Тұрбат асуынан өтіп, Сайрамға барған. Қазіргі Шарапхана ауылының аумағынан VІІ-Х ғасырларда болған каланың жұрты табылды, оны Газгирд деуге болады. Ертедегі Газгирд топонимінің қазіргі Қазығұрт атауында сақталып қалған болуы мүмкін. Ташкент пен Шымкент арасындағы тау сілемдері солай деп аталады; қаланың қираған жұрты соның етегінде жатыр. Испиджабтың шығыс жағында Шарап, Будухкет, Тамтаж, Абараж және Жувикат қалалары мен елді мекендері болған1. Алдыңғы екі қалаға арақашықтағы деректемелерде фарсах есебімен (Сайрамнан және бір-бірінен шақырым есебімен) көрсетілген қала орындары сәйкес келеді. Шарапқа - Төрткөл Балықшы, Будухкетке Қазатлық қалаларының жұрты сай келеді. Тамтаж мен Абараж, сірә, керуен сарайлар болса керек.

І. VІ-ХІІІ ғасырлардағы Қазақстандағы

қалалар мен қоныстар

І. 1. Қалалар мен қоныстардың саны, олардың маңызы

Арыстың төменгі ағысында арталығы Отырар қаласында болған Фараб (Отырар) өңірі жатады. Жазбаша деректемелерде Отырар (Отырарбенд) VIII-IX ғасырларда пайда болады. Сонымен бірге қаланың Фараб деген аты да мәлім болған. Бұл қаланың Тарбанд деген тағы бір аты белгілі. Отырардың Отырарбемд қаласының өзі екені күмән туғызбайды. Отырардан төменірек Сырдария бойында Шауғат өңірі орналасып, сол аттас орталығы болған. В. В. Бартольд Шауғарды Түркістан ауданында болған деп санайды. Шауғар қаласы Түркістанның оңтүстік-шығысында 8 шақырым жерде орналасқан Шойтөбе қаласының орнында болған деп саналады. Соғды тілінен аударғанда Шауғар «Қара тау» деген сөз. Қаланың Қаратау етегінде орналасуы Шойтөбенің Шауғарға балануына қосымша дәлел бола алады. Осы қалалардан басқа Сырдарияның орта ағысында VІ-ІХ ғасырдың бірінші жартысына тән мадени қабаттары анықталған бір топ қала жұрттары жатыр. Қазақстанның оңтүстігінде барлық саны 27 болатын осындай қала жұрты бар.

Қазақстанның оңтүстігіндегі қала жүрттарына құрылымында арқа - ішкі қамал, шахристан - дуалмен бекіндірілген қала және рабад - қала төңірегіндегі сауда-қолөнер орны болатын топография тән. Шахристанда бай шонжарлардың, ірі саудагерлер мен дінбасылардың үйлері, сарайлар орналасты.

Алайда Орта Азияға тән қалыптағы Пенджикенттегі археологиялық қазбалар қала өмірінің бастапқы кезендерінде-ақ шахристанда шонжарлармен және көпестермен қатар қолөнершілер мен ұсақ саудагерлердің де тұрғанын және алдыңғы орта ғасырлардың өзінде қала қолөнер мен саудның қалыптасқан орталығы болғанын көрсетті. 2 Жазбаша деректемелердегі қалаларімен, сол кезеңнің түсінігінде қалыптасқан қала үлгісімен сәйкес келетін қала жұрттарында қалалар қатарына жатқызу керек. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудың алдыңғы орта ғасырлардағы қалаларының жұрттарын анықтаған кезде мынадай белгілердің жиынтығы: көлемі мен құрылымы (қамал және бүкіл көлемі немесе қамал мен шахристан) ; бекіністері; мәдени қабатының байлығы; археологиялық кешені пайдаланылады.

Осындай сан және сапа бедіілеріне сүйенгенде, Оңтүстік Қазақстандағы алдыңғы орта ғасырлардағы барлық қалалар саны 33 болады. Алайда, Оңтүстік Қазақстанның барлық қалалары неғұрлым кейінгі уақытта да өмір сүргендіктен, қала орындарының кейінгі мәдени қабаттары ертідегі қалалардың көлемін анықтауға және олардың үлгілерін жорамалдауға мүмкіндік бере бермейді. Жетісудың оңтүстік-батысында, керісінше, бұған толық мүмкіндіктер болды. Жазбаша деректемелерге карағанда, мұнда VII-X ғасырларда 27 қала мен қоныс болған, олардың көпшілігі нақты қала жұрттарымен сәйкестендірілді.

Ал Шу және Талас аңғарларындағы аумақта барлығы 36 қала жұрты табылып, олардағы VII-IX ғасырлардың мәдени қабаттары анықталды. Қалалар кейінгі кезге дейін өмір сүрген. Олардың топографиясыңда өзіндік ерекшелік кездеседі. Қала жұрттарында қамал мен шахристаннан тұратын «орталық бөлік» ерекше көрінеді. Орталықтағы құлаған үйінділерге ұзындығы үш шақырымнан ондаған шақырымға дейін жететін дуалмен қоршалған аумақ жапсарласып жатады.

«Ұзын дуалды» қалалардың орналасуында қатаң заңдылық бар: Талас аңғарында олар бір-бірінен 15-20 шақырым қашықтықта аңғарлардың ең қолайлы жерлерінде, Таласқа ұсақ тау өзендерінің құятын сағаларында орналасқан. Шу аңғарында қалалардың орналасу заңдылығы одан да айқын - он үш қала тау етегіндегі аймақта тау өзендері ағып шығатын жерлерде бір-бірінен 15-35 шақырым қашықтықта орналасқан; қалғандары Қырғыз жотасы тауларынан өзендердің Шуға келіп құятын жерлерінде солтүстік жақтағы ішкі тізбекті құрайды.

Қалаларды сипаттап топтаған кезде қала орындарының көлемі мен топографиясы және жазбаша деректердің мәліметтері пайдаланылды, нәтижесінде қалаларды үш топқа бөлуге мүмкіндік болды. Бұлар: астаналық және ірі қалалар - Тараз, Суяб, Невакет және Нұзкет, олар Жетісудың оңтүстік-батысындағы Жамбыл, Ақбешім, Қызылөзен және Шитөбе сияқты ірі қала жұрттарына сәйкес келеді. Орташа топқа Таластағы Ақтөбе қаласының жұрты деп саналатын Текабкет және тиісінше: Сус - Шалдовар, Мирки, Аспара, Жол - Соқылық, Харранжуван - Беловодск бекінісі, Жақ - Сарығ-Грозненское жатқызылды. Шағын қалаларға жататындар: Құлан - Луговое, «Түрік қағанының ауылы» - Шөміш, Кірмірау - Покровское. Ірі қалалардың төңірегінде орналасқан ондаған ескерткіштерді қоныстарға жатқызуға болады. Олардың құрылымында да қамалдармен шахристандардың, қала төңірегіндегі жерлердің айқын аңғарылуы жиі кездеседі. Кейбір қоныстардың мықты бекіністі құрылыстары болған. Алайда олардың көлемі шағын, 4-6 гектардан аспайды, мұның өзі, мамандардың пікірінше, қоныстарға тән. Сонымен бірге көптеген «төрткілдер»-тау шатқалдарында және ірі қалаларға жақын орналасқан, төрт бұрыш түріндегі қала орындары қоныстарға жатқызылд3. Табылып, зерттелген қала орындарының кейбіреулері бекіністер және керуен сарайлар деп анықталды.

Арқалар - ішкі қамалдар қаланың міндетті элементі және оның ең бекіністі бөлігі болған. Мәселен, VII-VIII ғасырлардағы Құйрықтөбе қаласының қамалы биіктігі 10 м күйдірілген балшық тұғырға салынған сарай Құрылысы болып табылады. Онда қала билеушісі тұрған.

Баба-Ата қаласы орнының қамалын қазған кезде мұнда VI-VIII ғасырларда көлемі 240 шаршы метр болатын екі қабатты құрылыс болғаны анықталды. Бірінші, төменгі қабатында диаметрі 5, 8 м болатын, күмбездеп жабылған салтанат залы болған. Екінші қабатына қорап сияқты етіп жабылған алты бөлме салынған. VI ғасыр мен VIII ғасырдың алғашқы жартысындағы Актөбе-1 қаласының ішкі қамалының орнынан саз қабатынан үш метр етіп тұрғызылған биік тұғыр үстіне орнатылған екі қабатты замок табылды. Жамбыл (Тараз) және Құлан қалалары орнының қамалдарында жүргізілген қазба жұмыстарында бұларда да замок сияқты құрылыстардың орны анықталды. Талас аңғарындағы Қостөбе қаласы орнының қамалын қазған кезде қызықты нәрселер байқалды. Қала орнындағы қамал жоғарғы бетінің көлемі 30x40 м, биіктігі 12-15 м болатын пирамида пішінді төбешік екен. Анықталғандай, VІ-ІХ ғасырларға жататын бастапқы құрылыс жоғары стилобатқа орнатылған замок сияқты ғимарат болган. Құрылыстың қабырғаларын айналдыра галерея өткен.

Ақбешім қаласында 35 га жерді алып жатқан биік қамал мен шахристан болған. VIII ғасырдың екінші жартысында оның оңтүстік-шығыс жағынан қаланың көлемі 60 га болатын жаңа бөлігі жапсарластыра салынған, сірә, оның қаған ордасы болуы мүмкін. Қызылөзеннің қираган жұрты қамалдан, екі шахристаннан, діни кешені бар зираттан тұрады.

Қамалы биіктігі 16 м және көлемі 110х110 м стилобатқа орнатылған дағдылы замок құрылысы болған. Қамалдың ортасында қызметтік және тұрғын жайлар орналастырылып, өте көркем безендірілген, оларды айналдыра галлерея жасалған4.

Қалалардын шахристандары махалла ларға топтастырылып, үйлер тығыз салынған. Қалалардың махаллаларға бөлінуі феодалдық қоғам үшін заңды болатын. Ол туыстық дәнекермен, ортақ кәсіппен, дінмен топтасқан адамдардың сол қоғамға тән топ болып тұйықталуына байланысты еді. X ғасырдағы автор Нершахидің «Бұхара тарихы» еңбегінде «ку» және «махала» («махаллат») терминдері кездеседі, олар махаллаларды білдірген. Орта ғасырлардағы қала жұрттарын зерттеушілер «махалла» ұғымын кеңінен қолданады.

Алайда, археологиялық әдебиетте «махалла» терминінің кеңінен пайдаланылғанына қарамастан, бұл ұғым осы кезге дейін бірыңғай түсінілмей келеді. Әдетте, махалла деп қала құрылысының бүгінгі ұғымы айтылады, ал оның түп тамыры антик дәстүрінде жатыр, ол кезде көшелердің тік бұрышты аумағы тұрақты жоспарланған тұрғын үй алаптарымен ұштасып жатқан5.

Бір зерттеушілердің пікірінше, Пенджикент махаллалары тік бұрыш жасап тоғысып жатқан тұйықталған көшелерден тұратын үй алаптары болған. Басқа біреулері жалпы қалалық көшеден тарайтын махалла ішіндегі шолақ көшеге біріктірілген шағын үйлер тобын махалла деп санайды. Махалла барлық жағынан тұйықталған, оның шекаралары үй иеліктерінің сыртқы қабырғалары бойымен өтеді.

Оңтүстік Қазақстан қалаларының жұртына кеңінен жүргізілген қазба жұмыстары жеке махаллаларды, олардың шекараларын бөліп көрсетуге және мынадай анықтама ұсынуға мүмкіндік берді: «махалла дегеніміз қала құрылысының ішіндегі көшелер немесе үлкен көшенің бір бөлігін біріктіретін бірнеше үйлерден тұратын шағын алабы. Махалланың сыртқы беті жабық болады, көрші махаллалармен шекарасы барлық үйлердің сыртқы қабырғалары мен шеткі үйлердің бүйірдегі қабырғаларын бойлай өтеді».

Отырар алқабындағы Көк-Мардан қаласының жұртын қазған кезде аршылды. Үйлердің үш тобын махаллалар деп санауға болады. Олардың әрқайсысы үлкен «солтүстік» көшеден тарап, бекініс дуалына барып тірелетін тұйық көшемен біріккен. Тұйық көшелердің ұзындығы - 15, 12, 10 м, махаллалардың көлемі - 370, 350 және 300 шаршы метр. «А» махалласында бес үй бар, біреуі діни үй, «Б» және «В» махаллаларының әрқайсысы 4 үйден тұрады.

Құйрықтөбе қаласының орнын қазғанда аршылды. VІІ-ІХ ғасырдың бірінші жартысына дейінгі үстінгі қабаты шайылып кеткен. Махалланың шет жақтары да қираған болып шықты, ал оның орталық бөлігі әжептауір жақсы сақталған. Оның махалласының көлемі 306 шаршы метр болады. Махалланың құрамына махалла ішіндегі көшенің сол және оң жақтарына орналасқан 4 үй кіреді. Үш үй толық, ал төртіншісінен бір бөлме ғана сақталған, Толық сақталған үш үйдің біреуі бір бөлмелі де, екеуі екі бөлмелі, Махалла ішіндегі кішкене көше қақпамен жабылған; оның үлкен көшемен қосылатын жерінде табалдырық тепкішегінің қалдықтары сақталған.

Жоспарлануы және салыну сипаты жағынан махалланың Көк-Мардандағы VI-VII ғасырлардың неғұрлым ертедегі махаллаларынан айырмашылығы жоқ. Махаллалардың қалыптасу себептері мен сипатын үғынуға этнографиялық материалдар толық мүмкіндік береді. Олар махаллалардың қалыптасуына әулеттік қауым қатысқанын дәлелдейді. Бірқатар зерттеушілердің пікірінше, XIX-XX ғасырдың басындағы тұрғын үй махаллалары салтының орта ғасырлардағы қалалар тұрғындарының тұрмысынан елеулі айырмашылығы болмаған6.

I мыңжылдықтың орта шені Орта Азия мен Қазақстан халықтарында патриархаттық әулеттік қауымнан шағын отбасына көшудің бетбұрысты кезеңі болды. Бұл уақытқа отбасының өзінше бір өтпелі түрінің қалыптасуы тән келді. Ол енді үш немесе одан да үш ұрпақтан емес, екі ұрпақтан құралды. Аға ұрпақ әке мен ана болды, үйленген ұлдарының бәрі солармен бірге тұрды.

Этнографтар жартылай отырықшы және отырықшы қарақалпақтарда әулеттік-рулық топтардың «көше» деп аталғанын айтады. Әрбір топты ең бай немесе ықпалды ақсақалдар арасынан «көше би» немесе «көшбасы» басқарған. Әдетте бір ауыл, кейде бірнеше ауыл бірге көшіп-қонғанда неғұрлым ірі қоныстарға жинақы әулеттік топтар болып қоныстанған. Туысқан отбасылар бірге мал бағып, куаныштарын бірге атап өткен, салт-жораларды бірлесіп атқарған.

Отырықшы халықта әулеттік-туыстық топтар айқын аңғарылады. Тәжіктерде олар «кавм» немесе «каум» деп аталады. Әдетте, мұндай әрбір топ бір махаллада тұрған, топтағы әрбір отбасының иелігінде үй жанындағы және егін салатын жеке жер учаскесі болған, бірақ малды бүкіл әулет бірігіп жайған, егін жинағанда, құрылыс салғанда да бір-біріне көмек көрсетіп, әулетке ортақ мерекелерді бірге өткізген, мешіті мен зираты да ортақ болган.

Көшпелілер мен жартылай көшпелілерде шағын отбасымен қатар экономикалық және аумақтық бірлік белгілері бар неғұрлым ауқымды бірлестік те пайда болды. Олар туыстық тегінің ортақтығы бойынша жинақталған отбасылар болып топтасқан. Әрбір топ өзін «бір атаның балалары» деп атаған: қазақтарда ол - «ата баласы»; қырғыздарда - «бір аталық балдары»; түрікмендерде - «бир ата» деп аталған. Топтағы отбасылар саны 2-5-тен 20-15-ке дейін ауытқып отырған. Олар бір ауыл болып көшіп, қыстауда қатар қонған, малды бірлесіп, кезекпен бағып, еңбек еткенде бір-біріне көмектесіп отырған, мейрамдарды бірге өткізіп, ғұрыптақ асты бірге ішкен. Алайда әр отбасы малдарына өз ендерін салатын болған. Көк-Мардан мен Құйрықтөбе махаллаларының тұрғындары әулеттік-туыстық топтардан тұрған. Махалладағы үйлер саны жекелеген туыс отбасыларына тиесілі 4-6 үйге жетеді. Этнографиялық деректер бойынша белгілі әулеттік-туыстық топтың басшысы - «көше би», «көшбасшы» орта ғасырлардағы махалла раисына (старшина, староста) және соңғы орта ғасырлардағы Бұхараның махалла ақсақалына сәйкес келеді7.

Жетісудың оңтүстік-батысындағы қала жұрттарының шахристанын кеңінен қазу жұмыстары жүргізілген жоқ және олардың махаллалары салынуының сипаты туралы әзірше деректер болмай отыр; бірақ ол негізінен Оңтүстік Қазақстан қалаларының салынуына ұқсас болса керек.

Қазба жұмыстары Оңтүстік Қазақстанның ертедегі орта гасырлардағы қалалық тұрғын үйі туралы түсінік алуға мүмкіндік берді. VІ-VІІ ғасырдың бірінші жартысына үйлердін екі үлгісі тән. Бірінші үлгідегі үй - бір бөлмелі, тік бұрышты жоспармен салынған. Осындай көлемі 43 шаршы метр болатын үйлердің бірінде үзындығы 4 метрлік иілген дәліз бар. Кіреберісі тамбур пішіндес. Батыс және солтүстік қабырғаларын бойлай ортасына қарай шығыңқы келген сөрелі сәкілер орнатылған. Сәкілердің ені 1 м, шығыңкы жері - 1, 2 м, биіктігі 40-45 см. Кіреберістің қарсы алдынан ортаға ернеулері балшықпен сыланған көлемі 1x1, 5 м болатын тік бұрышты жерошақ қазылған. Кіреберістің сол жағында, тамбурда қалыңдығы 0, 3 м қабырғада көлемі 0, 2x0, 2 м болатын екі камин (қабырғадағы ошақ) орналасқан. Оңтүстік-шығыс бұрышы саз қалқамен бөлінген, бұл -шаруашылық бөлімі, өзінше бір ас пісіретін алаң. Жайдың еденінен тік бұрышты төрт шұңқыр - тіреуіш бағаналардың орны тазартылды. Төбесінен, сірә, жарық түсетін әрі түтін шығатын тесік жасалған болса керек. Сонымен бірге түтін есіктен де шыққан, сондықтан да ошақ пен каминдер есікке жақын тұр.

Бұл үлгідегі үйлердің сәкілері: екі қабырғада «Г» тәрізді және үш қабырғаны жағалата «П» тәрізді етіп салынуымен ерекше; орталығында екі сатылы шығыңқы жері бар. Жер ошақтың түрі тік бұрышты, сопақ немесе алдыңғы жағы дөңгелек болып келеді. Ошақтардың шет жағы қышпен қаланып қоршалған. Тұрғын үйді жылыту үшін де, тамақ асу үшін де пайдаланылған ашық үлгідегі ошақтар Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияның орта ғасырлардағы тұрғын үйінде кең таралған. Каминдер қабырғаларға ойып жасалған сфералық қуыс болып табылады, олардың түбіне ернеуі аласа тұтқалы табалар қойылған. Жер ошақтар мен каминдердің атқаратын міндеті әр түрлі: біріншілері - үйді жылыту және ас пісіру үшін, екіншілері нан пісіру үшін пайдаланылған. Үйлерде ұн тартуға арналған жалпақ диірмендер бар. Азық-түлік қорларын сақтауға арналған кеспектер мен көзелер бұрыштарға қойылған сәкілердің үстінде тұр. Сонымен бірге күйдірілмеген балшықтан жасалған кеспек тәрізді және астау тәрізді ыдыстар қойма ретінде пайдаланылған.

Әрбір үйде мінәжат орны кезікті. Әдетте ол кіреберіске қарама-қарсы, саз балшықтан жапсырып жасалған сопақша медальонды бұрыш болып келеді. Оның астында кішкене бұрышты тақыт - күл қабаты жапқан мехрап орналасқан.

Үйлердің көлемі 12 шаршы метрден 45 шаршы метрге дейін өзгеріп отырады. Төбені жабу сипаты үйдің көлеміне байланысты болған. Үлкен үйлердің төбесі төрт бағанмен тірелген, орташаларында бір баған тіреуіш ретінде пайдаланылып, оған ұзынынан бір немесе айқасқан екі діңгек тірелген. Көлемі кішкене үйлердің төбесін қабырғалар ғана ұстап тұрған.

Екінші үлгідегі үйлер - тізбектеле салынған екі бөлмелі. Екінші бөлме - қойма - бастапқы бөлмеден мықты қабырға арқылы сегменттеу жолымен бөлінген. Қойма үйдің артқы, алдыңғы жақтарында, кейде бүйір жағында болуы мүмкін. Қоймалардың көлемі 8 шаршы метрден аспайды. Тұрғын үйлердің екі үлгісі де VI-VII ғасырлардағы Оңтүстік Қазақстан үшін дәстүрге айналған, олардың алдыңғы үлгілері б. з. б. I мыңжылдықтың аяғынан бастап аңғарылады.

VII ғасырдың екінші жартысы - VIII ғасырдың алғашқы жартысындағы тұрғын үйлер Құйрықтөбе қаласының орнын қазу жұмыстарынан мәлім. Көлемі 63, 8 шаршы метр болатын бір бөлмелі үй аршылды. Оған деңгейі еденнен жоғары сырттан кіретіндіктен кіреберісі жалпақ пандус түрінде жасалынған. Есік қуысында есік пен табалдырықтық жақтауы сақталып қалған. Кірер есік үйден «көрініп тұратын қабырғамен» бөлінген. Бөлменің үш жағына биіктігі 0, 4 метрдей сәкілер салынған. Оңтүстік және батыс қабырғалары жағындағы сәкілердің ені - 1 м, солтүстік жағындағысы - 0, 7 м. Батыстағы қабырғаның ортасында шығыңқы белдеуі бар, оның ұзындығы 2, 4 м, ені Қ35 м.

Екі бөлмелі үйлер қосымша бөлмесі болуымен сипатталады, ол, сірә, қойма болса керек. Махалладағы осындай бір үйдің тұрғын жайының көлемі 28 шаршы метр, қоймасы 16, 8 шаршы метр болады. Тұрғын жайдың оңтүстік жағындағы қабырғасында ені 1, 7 м сәкі бар. Бөлменің ортасында жер ошақтың күйген орны сақталған. Қойманың ішкі көрінісі сақталмаған, бірақ онда, Көк-Мардандағы үйлердің қоймаларындағы сияқты, астық қорын сақтауға арналған орындар мен ыдыстар болса керек.

Қазақстанның оңтүстігіндегі ертедегі ортағасырлық тұрғын үй сан ғасырлық дамудың нәтижесі болып табылады. Оларды көрші аудандармен салыстырғанда оларға тән бірқатар ұқсастықтар байқалады. Оған VІІ-VІІІ ғасырлардағы соғдылардың Гарадани-Хисор қонысындағы бір және екі бөлмелі үйлер жақын8. Пенджикент үйлеріндегі төрт тіреулі жайлардың жоспарлануы Көк-Мардандағы төрт тіреулі, ал сәкілері шығыңқы белдеулерімен ерекшеленетін үйге ұқсас келеді. Көк-Мардандағы тұрғын үйді оңтүстік-батыс Ферғанадағы тұрғын үйлермен, Хорезмнің афригидтік үйлерімен салыстырғанда белгілі бір ұқсастық байқалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.