Эллинизм



Эллинизм — ертедегі грек құл иеленушілік қоғамының соңғы, аяқталған кезеңі болды. Оның алдында Ежелгі Элладаның өмірінде Александр Македонскийдің Персияға қарсы шапқыншылық жорықтарына байланысты орасан зор саяси өзгерістер өтті. Ол он жыл ішінде, б. э. бұрынғы 334 жылдан 324 жылға дейін, Кіші Азия жағалауынан Үндістан шекараларына шейін, Қара теңізден араб сахараларына дейін ұланғайыр территорияны басып алды. Ежелгі дуниеде мұндай орасан зор держава болып көрмеген-ді, бірақ қарудың күшімен құрылған мемлекет онша орнықты болмай шықты, жаулап алушының өзі өлген соң ыдырап кетті. Ұзаққа созылған қырық жылдық қырқыстан кейін ол мемлекеттің обаларында Александр сардарларының монархиясы орнап, олардың ішінде Мысыр, Сирия және Македония аса маңызды роль атқарды. Олардың арасындағы бақталастық пен үздіксіз, соғыстар бүкіл эллинизм тарихына созылды. Мемлекеттер билеушілері шығыс дәстүрі бойынша өздерін патша деп атады. Мәртебелі жер иеленушілер есептелген олардың жерін өңдейтін тәуелді қауымдық шаруалар тіршілігінің құлдар өмірінен айырмасы шамалы еді. Шығыс Жерорта теңізі өңірінің барлық елдеріңде құл иеленушілікке негізделген шаруашылық аса кең тарады, ақсүйектердің ұшан-теңіз байлығы мен халық бұқарасының қайыршылығы арасындағы қарама-қарсылық өрши түсті. Сауданың қаулап өсуі, әсіресе, Шығыста жаңа қалалардың дүниеге келуіне ықпал жасады.
Мысырдағы Алексаңдрия, Сириядағы Антиохия мен Кіші Азиядағы Пергам эллиндік елдердің аса ірі орталықтарына айналды. Әскери тұтқындар есебінде келген құлдардың орасан зор тасқыны құрылысты кең өрістетуге мүмкіндік берді. Қалаларда салтанатты патша сарайлары, сәндік мұсіндермен әшекейленген сәулетті бақтар, театрлар мен храмдар, қомақты әкімшілік ғимараттар мен көрікті жеке үйлер салынды. Б. э. бұрынғы III ғасырда Фарос аралындағы Александрия айлағының кіре берісіне тұрғызылған биіктігі 120 м Фарос маягы сияқты инженерлік өнердің тамаша ескерткіштері дүниеге келді. Монументтілікке талпыныс алып мүсіндерді жасаудан көрінді: мүсінші Харес құдай Гелиостың биіктігі 32 м «Родос алыбы» деген атпен
белгілі қола пішінін құйды. Алыс соғыс жорықтары, теңіз саяхаттары және Шығыс елдерінде грек қалаларының пайда болуы Мысыр мен Вавилонның ғылыми байлығымен гректер жақсы танысуына жол ашты, ал жаулап алынған халықтар грек мәдениетін қабылдады. Бұған содан бастап, Марсельден Орта Азияға дейін, Каспий теңізінен Ніл жағасына дейін жайылған жалпы грек тілі едәуір ықпал жасады. Эллиндік дүниенің рухани өміріне тән белгі — Грекияның мәдени жетістіктері мен ежелгі шығыстық цивилизациялардың өзгеше бір ұштасуы, сондай-ақ мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жиналған білімнің жүйеленуі. Мемлекеттер билеушілері өз үстемдіктерін нығайтып, қуаты мен даңқын арттыруға тырысып, төңірегіне көрнекті суретшілерді, ғалымдар мен ақын-дарды жинады. Александриядағы ғылымның барлық саласынан шығармалар жинақталған жеті жүз мың папирус орамы бар әйгілі кітапхана қалың жұртқа танымал болды. Б. э. бұрынғы III ғасырда жаратылыстану ғылымдары, математика мен медицина орасан зор табысқа жетті. Осы тұста Архимед механика мен физика саласындағы талай ұлы жаңалықтар ашты, Эвклид геометрияның бастауы туралы еңбек туғызды, Гиппарх іргелі жұлдыз каталогын құрастырды, географ Эратосфен жер шеңберін біршама дәл анықтады, астроном Аристрах Самоский тұңғыш рет жер мен планеталар күнді айналады деген данышпан болжам айтты.
Әлем шегінің кеңеюі және оны ғылыми тұрғыдан тану адамға қорша-ған дүние шындығының ұшы-қиырсыз күрделілігін ұқтырды. Тәуелсіз мемлекет-қалалар жоғалып, патша билігіне шек қойылмайтын қуатты монархиялардың пайда болуы азаматтық сананы біржола құртып, адамның дүниедегі орны туралы жаңа түсінікті қалыптастыруға жол ашты. Ол монархтың шын берілген пендесіне айналумен қатар, өзін эллиндік ойшылдар «иеленген әлем» деп атаған кең ғаламның бір жұрағаты ретіңде бұрынғыдан бетер сезінді.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
Эллинизм — ертедегі грек құл иеленушілік қоғамының соңғы, аяқталған кезеңі
болды. Оның алдында Ежелгі Элладаның өмірінде Александр
Македонскийдің Персияға қарсы шапқыншылық жорықтарына байланысты орасан
зор саяси өзгерістер өтті. Ол он жыл ішінде, б. э. бұрынғы 334 жылдан
324 жылға дейін, Кіші Азия жағалауынан Үндістан шекараларына шейін, Қара
теңізден араб сахараларына дейін ұланғайыр территорияны басып алды. Ежелгі
дуниеде мұндай орасан зор держава болып көрмеген-ді, бірақ қарудың
күшімен құрылған мемлекет онша орнықты болмай шықты, жаулап
алушының өзі өлген соң ыдырап кетті. Ұзаққа созылған қырық жылдық қырқыстан
кейін ол мемлекеттің обаларында Александр сардарларының монархиясы орнап,
олардың ішінде Мысыр, Сирия және Македония аса маңызды роль
атқарды. Олардың арасындағы бақталастық пен үздіксіз, соғыстар бүкіл
эллинизм тарихына созылды. Мемлекеттер билеушілері шығыс дәстүрі бойынша
өздерін патша деп атады. Мәртебелі жер иеленушілер есептелген олардың
жерін өңдейтін тәуелді қауымдық шаруалар тіршілігінің құлдар
өмірінен айырмасы шамалы еді. Шығыс Жерорта теңізі өңірінің барлық
елдеріңде құл иеленушілікке негізделген шаруашылық аса кең тарады,
ақсүйектердің ұшан-теңіз байлығы мен халық бұқарасының қайыршылығы
арасындағы қарама-қарсылық өрши түсті. Сауданың қаулап өсуі, әсіресе,
Шығыста жаңа қалалардың дүниеге келуіне ықпал жасады.
Мысырдағы Алексаңдрия, Сириядағы Антиохия мен Кіші Азиядағы Пергам
эллиндік елдердің аса ірі орталықтарына айналды. Әскери тұтқындар есебінде
келген құлдардың орасан зор тасқыны құрылысты кең өрістетуге мүмкіндік
берді. Қалаларда салтанатты патша сарайлары, сәндік мұсіндермен
әшекейленген сәулетті бақтар, театрлар мен храмдар, қомақты әкімшілік
ғимараттар мен көрікті жеке үйлер салынды. Б. э. бұрынғы III ғасырда Фарос
аралындағы Александрия айлағының кіре берісіне тұрғызылған биіктігі 120 м
Фарос маягы сияқты инженерлік өнердің тамаша ескерткіштері дүниеге келді.
Монументтілікке талпыныс алып мүсіндерді жасаудан көрінді: мүсінші Харес
құдай Гелиостың биіктігі 32 м Родос алыбы деген атпен
белгілі қола пішінін құйды.
Алыс соғыс жорықтары, теңіз саяхаттары және Шығыс елдерінде грек
қалаларының пайда болуы Мысыр мен Вавилонның ғылыми байлығымен гректер
жақсы танысуына жол ашты, ал жаулап алынған халықтар грек мәдениетін
қабылдады. Бұған содан бастап, Марсельден Орта Азияға дейін, Каспий
теңізінен Ніл жағасына дейін жайылған жалпы грек тілі едәуір ықпал жасады.
Эллиндік дүниенің рухани өміріне тән белгі — Грекияның мәдени жетістіктері
мен ежелгі шығыстық цивилизациялардың өзгеше бір ұштасуы, сондай-ақ
мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жиналған білімнің жүйеленуі. Мемлекеттер
билеушілері өз үстемдіктерін нығайтып, қуаты мен даңқын арттыруға тырысып,
төңірегіне көрнекті суретшілерді, ғалымдар мен ақын-дарды жинады.
Александриядағы ғылымның барлық саласынан шығармалар жинақталған жеті жүз
мың папирус орамы бар әйгілі кітапхана қалың жұртқа танымал болды. Б. э.
бұрынғы III ғасырда жаратылыстану ғылымдары, математика мен медицина орасан
зор табысқа жетті. Осы тұста Архимед механика мен физика саласындағы талай
ұлы жаңалықтар ашты, Эвклид геометрияның бастауы туралы еңбек туғызды,
Гиппарх іргелі жұлдыз каталогын құрастырды, географ Эратосфен жер шеңберін
біршама дәл анықтады, астроном Аристрах Самоский тұңғыш рет жер мен
планеталар күнді айналады деген данышпан болжам айтты.
Әлем шегінің кеңеюі және оны ғылыми тұрғыдан тану адамға қорша-ған
дүние шындығының ұшы-қиырсыз күрделілігін ұқтырды. Тәуелсіз мемлекет-
қалалар жоғалып, патша билігіне шек қойылмайтын қуатты монархиялардың пайда
болуы азаматтық сананы біржола құртып, адамның дүниедегі орны туралы жаңа
түсінікті қалыптастыруға жол ашты. Ол монархтың шын берілген пендесіне
айналумен қатар, өзін эллиндік ойшылдар иеленген әлем деп атаған кең
ғаламның бір жұрағаты ретіңде бұрынғыдан бетер сезінді.
Эллинизм дәуірі адамдарының санасында көбінесе адамға қаскөйлік күш болып
көрінген өмір шындығына анағұрлым күрделі қатынас қалыптасты. Қауіп-қатер
мен соғыстар толы аласапыран өмір санаға тағдыр тауқыметіне қарсы тұру
мүмкін емес деген ойды сіңіріп, трагедиялық сезім мен жеке бас уайымына
берілген томаға-тұйықтық зардабын тартқызды. Осындай сезімдер мен көңіл күй
грек классикасының эстетикалық мұратынан едәуір өзгеше, сұлулық жайлы жаңа
түсініктен де айқын көрінді.
Эллинизм өнері бірыңғай тұтас өнер емес. Бұл дәуірде Александрияда,
Пергамда, Грекияда, Родос аралында, Сирия қалаларында дербес өнер
дәстүрлері болды. Эллиндік мүсіншілердің таңдаулы туындылары дәуірдің ең
толғаулы мәселелерін толық қамтып, көркемдік сеніммен сипаттады.
Классикалық өнердің байсалды, жігерлі мақсаткерлігіне қарама-қарсы, олар
жасаған бейнелер эмоциялық ширақтық пен асқақ патетика әкелді.
Бұл белгілер шағын
Самофрака аралында Сирия патшасы флотын жеңгендігінің белгісі ретінде, б.
э. бұрынғы 190 жыл шамасында Родос тұрғындары орнатқан жеңіс тәңіриясы
Никаның тамаша мүсінінен айқын көрінеді. Тәңірияның парос мәрмәрінен
қашалған пішіні теңіз үстіне төніп тұрған жалпақ жартасқа орнатылған,
тұғыры соғыс кемесінің тұмсығы секілді. Айбынды да айбарлы Ника самалда
желбіреген киімімен алға қарай екпіндей ұмтылған қалпында берілген.
Үлбіреген жұқа хитонының астынан керерменді ширақ та қуатты денесі тамаша
пластикасымен таңырқататын сымбатты тұлғасы корініп тұр. Тәңірияның нық
қадамы, қыран қанатын құлаштай сермеуі жеңістің қуанышты да салтанатты
сезімін туғызады.
Эллинизмге тән күрес пафосы Кіші Азиядағы шағын эллиндік мемлекет
астанасы Пергам акрополінде б. э. бұрынғы 180 жылы шамасында Зевс құрметіне
салынған мәрмәр михрабты әшекейлеген орасан зор мүсіндік композицияда кемел
көрінісін тапты. Бұл ескерткіш нақты тарихи оқиғаға арналған. Б. э. бұрынғы
III ғасырдың аяғында Пергам патшасы I Аттал галат тайпаларының шабуылын
тойтарды. Осы жеңісті есте қалдыру үшін михраб орнатылған. Бұл құрылыс —
үстінде әсем иониялық портигі бар биік іргелік — тіреуіш болатын. Оны бір
жағынан михраб орналасқан жоғары алаңға .шығатын кең ашық басқыш кесіп
өтетін. Іргелікті бойлай ұзыңдығы 120 м, биіктігі 2,3 м бедерлі фриз айшығы
орап тұрған. Тақта тастарда жазылған есімдерге қарағанда мұны Пергам мен
Афинының көптеген мүсіншілері жасаса керек. Бейнелердің ересен байлығы мен
фриздің зор аумағы оны қадым заман өнерінде теңдесі жоқ аса көрнекті
шығармалардың қатарына қосады. Фризді жасаушылар Пергамның галаттармен
шайқасын тұспалды түрде құдайлар мен алыптар айқасы ретінде бейнелеген.
Мифте айтыл-ғанындай, жер тәңіриясының балалары — алыптар — Олимп
құдайларына қарсы шығып, қиян-кескі шайқаста жеңіліп қалған. Осы шайқас
көріністері Пергам михрабының тақталарында бірінен соң бірі тізілісіп
өтеді. Мүсіншілердің алдында күрделі композициялық міндет — арпалысқан екі
дүниені көрнекі көрсету міндеті тұрған. Шеберлер мейлінше ұтымды, қарапайым
да нанымды шешім тапқан: құдайлар тұлғасы әдеттегідей, жеңілген алыптардан
әжептәуір еңселі берілген. Дөңес бедер тәсілімен орын-далған пішіндер
фоннан жігі бөлініп, едәуір оқшау көрініп тұр. Олардың оқыс бұрылыстары мен
қызу қимылдары келісті желбіреген киімдері, жарық пен көлеңкенің қат-қат
қайшылығы арқылы баса көрсетілген. Кейбір оқиғаларды беруде мүсіншілер
фантазиясы, шынында да, шексіз құдайлар тегеурініне төтеп бере алмай құты
қашқан алыптардың жанкешті қарсылығы қарама-қарсы қойылған.
Фриздің орталық бейнесі — үш бірдей жауымен айқасып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Эллинизм дәуірінің мәдениеті
Грек тарихнамасы
Зерттеушілердің еңбектеріндегі А.Македонскийдің соғыс жылдары
Эллинистік кезең тарихи, философиялық шығармалар
Жаратылыстану дамуының ерекшеліктері
Грек философиясы мен мәдениеті
Көне грек әдебиетінің дәуірленуі. Классикалық кезеңдегі антикалық әдебиет. Өкілдері
Ғылымның институциялануы
Ежелгі Грек философиясы
Ежелгі Египет мәдениетін мектепте оқытудың әдістемесі
Пәндер