Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Тараз мемлекеттік педагогикалық институт

Диплом жұмысы

Джанибекова Б. А.

Деф ус 29-3

Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру

Ғылыми жетекшісі: Дефектология және психология кафедрасының

аға оқытушысы Жунисова Ж. К.

Тараз-2012

Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру

Джанибекова Б. А.

Кіріспе

1 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілі дамуының теориялық аспектілері

1. 1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілі дамуының мәселелерінің психофизиологиялық және лингвистикалық аспектілері

1. 2 Баланың психикалық дамуы мен сөйлеу тілі дамуының байланысы

1. 3 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу іс-әрекетінің ерекшеліктері

1. 3. 1 Психика дамуы тежелген балалардың лексикасының ерекшеліктері

1. 3. 2 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысының ерекшеліктері

1. 3. 3 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлемдерінің синтаксистік құрылысының ерекшеліктері

1. 4 Психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілінің фонемалық дамуының симптомдары мен механизмдері

Бірінші тараудың тұжырымы

2 Психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілі бұзылыстарын түзету жұмыстарын ұйымдастыру

2. 1 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру

2. 2 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу бұзылыстарын түзетудің нәтижелерін талдау

Екінші тараудың тұжырымы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Қосымша

Кіріспе

Білім беру жүйесін жетілдіру білім беру мекемелерінің жұмыс тәжірибесіне әр баланы өз уақытысында қаматамасыз етуге, толық тұлға қалыптастыруға, білім алуға бағытталған шаралар кешенін енгізуді талап етеді. Қазіргі уақытта мектепке дейінгі жастағы ересек балалардың сөйлеу дамуына талаптар көбеюде. Олар балабақшадан шыққанда сөйлеу белсенділігінің, сөздігінің, грамматикалық сөйлеу қатарының, диалогтық сөйлеуден байланыстырып сөйлеуге ауысуға дайындығының белгілі деңгейіне жету керек.

Л. С. Выготский, А. Р. Лурия, А. К. Маркова және т. б. авторлардың зерттеулері көрсеткендей, бір оймен біріктірілген сөйлемді байланыстырып құру мүмкіндіктері мектепке дейінгі ересек жаста сөйлеу қызметін басқару, жоспарлардың пайда болуымен шартталған. Қалыпты дамыған балаларда мектеп жасының басында сөйлеудің тікелей практикалық тәжірибеден бөлінуі жүреді, ол жаңа қызмет атқарады.

Бірақ бұл жаста барлық балалар сөйлеу іс-әрекетінің жаңа түрлерімен бірдей меңгере бермейді. Клиникалық, педагогикалық және психологиялық зерттеулердің (Т. А. Власова, М. С. Певзнер, К. С. Лебединская және т. б. ) мәліметтері бойынша зиятында ауытқуы бар кіші жастағы оқушылар мектеп бағдарламасын қиындықпен меңгереді. Оларда қазақ тіліне оқыту процесінде қиындықтар көп пайда болады, ол өз кезегінде мектепте оқуға сөйлеу тілінің дайын еместігімен байланысты. Сонымен бірге зиятында ауытқуы бар балалардың психикалық және моторлы дамуының ерекшеліктері сөйлеу қызметі сияқты күрделі қызметтің қалыптасуына әсер етеді.

Теория мен практика талдаулары көрсеткендей, зиятында ауытқуы бар мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту кезінде негізінен дәстүрлі технологиялар қолданылады. Дамуын болжау, оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын тиімді таңдау, түзету бағдарламасын анықтау, әдістер мен технология таңдау үшін арнайы балабақша және топқа келген баланы жан-жақты тексеру қажет.

Қазіргі уақытта арнайы балабақшаларда зиятында ауытқуы бар балаларды тексеру үшін жалпы сөйлеуі дамымаған балаларды зерттеуге арналған әдістемелер жинағы қолданылады. Тәжірибеде зиятында ауытқуы бар балаларды жеңілдетілген сұрақ-жауап түріндегі әдістемелер бойынша логопедиялық тексеру жүргізу кең таралған (мұнда балалардың таным іс-әрекетінің, эмоциональды ерік сферасының ерекшеліктері ескерілмеген. )

Мұндай диагностика нәтижесінде бала дамуын толық біле алмаймыз. Бұл көбінесе баланың сөйлеу дамуының деңгейін бағалауда қателіктерге әкеледі. Объективті емес диагностикалық мәліметтер сөйлеу дамуының құрылысын белгілеуде, болжамды, баланың нақты қателіктерін анықтауда көмектеспейді, түзету-оқыту жұмысын жоспарлау және ұйымдастыру, динамикасын зерттеуде қолданылмайды, яғни психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу қатынасын жетілдіру қажеттелігі мен осы балалардың сөйлеу шеберлігін болжау және қалыптастыруға арналған ғылыми-әдістемелік ұсыныстардың жетіспеушілігінің арасында қарама-қайшылық бар. Осындай жолмен, осы мәселередің актуалдылығы және маңыздылығы, олардың теориялық және практикалық пайдалануының жетіспеушілігі зерттеу тақырыбын «Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру» деп алуға мүмкіндік береді.

Зерттеу мақсаты:

Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу іс-әрекетінің ерекшеліктерін зерттеу.
психика дамуы тежелген балалардың сөйлеуінің фонематикалық функциясының бұзылуының ерекшеліктерін зерттеу.

Зерттеу нысаны - Психика дамуы тежелген мектепке

дейінгі жастағы балалардың сөйлеу іс-әрекеті.

Зерттеу пәні - Психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуінің фонематикалық функциясының бұзылысы.

Зерттеу болжамы келесідегідей: зиятында ауытқуы бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуінің фонемалық жағының жағдайы туралы нақты диагностикалық мәліметтер осы балалармен түзету-педагогикалық және логопедиялық жұмыс жүргізуге тиімді әсер етеді, яғни Психика дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың дамуын болжауға және нақты қажеттіліктерін анықтауға мүмкіндік береді.

Сөйлеудің дамуына бұл кезде мыналар мүмкіндік береді.

фонемалық естудің жетілуі;
сөздің буындық құрылысының және сөздердің дыбыспен толығуының жетілуі;
фонемалық талдау, жинақтау, елестету дағдыларының жетілуі.

Зерттеу міндеттері:

Қалыпты дамыған балаларда және Психика дамуы тежелген балаларда сөйлеу дамуының мәселелері бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу.
Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеуін тексеру.
Психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуінің фонематикалық жағын зерттеудің әдістемесін теориялық негіздеу және құру.
Психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуін дамыту бойынша түзету-диагностикалық әдістемелер өңдеу және апробациялау бойынша тәжірибелік-эксперименталды жұмыс жүргізу, зерттеу мәселесі бойынша эмперикалық материал жасау.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі: 1-ші және 2-ші сигналдық жүйенің арақатынасы туралы ілім (И. П. Павлов), функционалды жүйелер туралы ілім (П. К. Анохин), психикалық функциялардың динамикалық локолизациясы туралы ілім (И. М. Сеченов, И. П. Павлов, А. Р. Лурия), сөйлеу іс-әрекетінің күрделі құрылысы туралы ілім (Л. С. Выготский, А. Р. Лурия, А. А. Леонтьев), актуальды және жақын даму аймағы туралы концепция (Л. С. Выготский), негізгі диагностикалық принциптер (Л. С. Выготский, С. Я. Рубиенштейн, А. Р. Лурия, А. Н. Леонтьев), зиятында ауытқуы бар балалар туралы алғашқы еңбектер (Т. А. Власова, Г. А. Каше, Т. Б. Филичева, Р. Е. Левина, Ж. И. Намазбаева) болып табылады .

Зерттеу әдістері:

Теориялық зерттеу әдістері: ғылыми және арнайы әдебиетті-педагогикалық, әдістемелік, дидактикалық, психологиялық-педагогикалық әдебиетті зерттеу мәселесі бойынша талдау және жинақтау; салыстыру, жалпылау, жобалау, болжау.
Эмпирикалық зерттеу әдістері: сұрақнама, анкеталау, бақылау, бағалау, экспертті бағалау, педагогикалық эксперимент.
Зерттеу материалын жасаудың статистикалық әдістері: компьютерлік технологияны қолдану арқылы мәліметтерді статистикалық және графикалық талдау.

Зерттеудің теориялық маңызы:

психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуінің фонематикалық жағын тексерудің технологиясын жасаудан тұрады.

Зерттеудің тәжірибелік маңызы: ұсынылған материалды қолдану келесі мәселереді шешуге мүмкіндік береді.

психика дамуы тежелген балалардың сөйлеуінің ерекшелігін ескеру;
сөйлеудің сандық және сапалық қатынас жағының құрылу дәрежесі туралы қорытынды жасау (жіберілген қателерді ескеру, тапсырманы орындау процесі және басқа) ;
баланың потенциалды мүмкіндіктерін белгілеу;
баланың нақты қажеттіліктермен сәйкес түзету-дамыту жұмысын жоспарлау;
жеке қарауды жүзеге асыру;
әр түрлі кезеңде алынған нәтижелерді құру кезінде динамикасын белгілеу және жұмыстағы келешектегі бағыттарды анықтау;
жеткіліксіз компетенция, теріс түсінік және экспериментшінің жеке ерекшеліктері сияқты факторлардың әсерін төмендету.

Зерттеудің эксперименттік базасы - интеллектісі бұзылған балаларға арналған Жамбыл облыстық мектеп-интернат, сонымен бірге № 6, №8 арнайы логопедиялық балабақшалар.

Зерттеу кезеңдері. Ғылыми зерттеу іс-әрекеті 3 кезеңде жүзеге асырылды (2004-2007ж. ж. )

Бірінші алғашқы кезеңде (2004-2005ж. ж) біз мәселенің арнайы білім беру теориясы мен тәжірибесіндегі, пәнаралық контексте жағдайын зерттедік, психика дамуы тежелген балалардың сөйлеуін тексерудің процедуралары мен жеке фрагменттерін жасадық, кейінгі зерттеу бағдарламасын анықтады.

Екінші негізгі кезеңде (2005-2006 ж. ж. ) зерттеу пәні, объектісі және міндеттері белгіленді және нақтыланды, психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуін дамыту бойынша түзету-диагностикалық әдістемелерді апробациялау және жасау бойынша Жамбыл облыстық көмекші мектеп және №6, №8 арнайы логопедиялық балабақша базасында жоспарлы тәжірибелік-эксперименталды жұмыс жүргізілді, зерттеу мәселесі бойынша эмперикалық материал жинақталды.

Үшінші қорытынды кезең (2006-2007 ж. ж. ) статистикалық әдіс және компьютерлік технологияларды қолданумен тәжірибелік-эксперименталды жұмыс барысында алынған мәліметтерді өңдеу, психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуін дамыту бойынша түзету-диагностикалық әдістемелерді түзету, психика дамуы тежелген мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуін дамыту бойынша түзету-диагностикалық әдістемелерді маман-дефектолог ортасында бейімдеу жүзеге асырылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Еңбек кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, 78 атаудан тұратын қолданылған әдебиеттер тізімінен, кестелер, диаграммасы бар қосымшадан тұрады.

1 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілі дамуының теориялық аспектілері

1. 1. Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілі дамуының мәселелерінің психофизиологиялық және лингвистикалық аспектілері

Адамда тілдік процестердің қалыптасуын, ми мен тіл яғни, екі материалды жүйе арасындағы И. М. Сеченов, И. П. Павлов рефлекторлы теориясында белнеленген.

И. М. сеченов мидың рефлекторлы жұмысына адам өмірінің санылы және санылы емес барлық аспектілерін қосты, сөйлеудің сезімнен тыс объектілермен ойлаудың негізгі жағдайы ретіндегі рөлін көрсетті.

И. М. Сеченов өзінің физиологиялық зерттеулерімен сөйлеу-ойлау механизмі туралы ілімінің негізін салды және сөйлеудің психологиялық теориясын жасады.

И. П. Павлов физиологиялық жаңа бөлімінің-бас миының үлкен жартышарларының физиологиясының негізін салушы болып табылады. Ғалым былай белгіледі: 2-ші сигналдық жүйені басқару 1-ші мен тікелейбайланыста жүзеге асырылады. Баланыстың бұзылуы сөйлеудің сөздің мағынасыз ағынына айналуына әкеледі.

А. Р. Лурия белгілегендей, сөйлеу аймақтары бас ми қабығында Брок және Вернике аймақтары деп аталады. У. Пенфилд көмекші рөл ойнайтын жоғарғы сөйлеу аймағын тапты. Автор барлық үш сөйлеу механизмі сияқты басқаратынн дәлелдеді.

М. М. Кольцова белгілегендей, сөйлеу тітіркендіргіштеріне келетін бас миының қозғалыс бөлімін сөйлеу қимыл орталығы деп аталады. Сөйлеу-қимыл анализаторы тек сөйлеу қалыптасқаннан кейін әрекет ете және дами бастайды.

И. П. Павловтын екі сигналды жүйесі туралы идеясын дамытып, А. Н. Соколов өз зерттеулерінде ішкі сөйлеудегі 1-ші сигналдық жүйенің спецификасын көрсетті. Ол ұғымның сөйлеу жүйесін меңгеру сөйлейтін адамда ойлаудың басқа формалары-көрнекі-бейнелік, көрнекі -тәжірибелік ойлау болатынына әкеледі деді. Олар ішкі сөйлеу түрінде сақталатын, сосын белсендендіретін ұғымның тілдік базасында жүзыге асырылады. А. Н. Соколов ішкі сөйлеуді «ойлаудың негізгі механизмі» ретінде қарастырады. Ол ішкі сөйлеу әр түрлі сөйлеу мезанизмдерінің арақатынасынан тұрады деп есептеді. (қимыл, есту, көру. )

Ауызша сөйлеудің қалыптасуының психологиялық аспектісі туралы мәселені қарастырып, мынаны белгілеген жөн: қазіргі психологиялық ғылымының өзегі ретінде психиканың детермизациясы іс-әрекетінің теориясы қызмет етеді. Оны жасауда Л. С. Выготскийдің орны ерекше. Тіл жалпы психологиялық категроия жүйесіне сана мен тілді түсіндіру арқасында қосылған. Л. С. Выготскийдің жоғарғы психикалық функциялардың шығу тегі туралы психологиялық концепциясында белгінің заттық іс-әрекеттегі функциясы туралы тезисі басты орын алады. Л. С. Выготский сөйлеудің пайда болуы және дамуы туралы мәселелерді өңдеген. Автор көрсеткендей, сөйлеу белгінің әр түрлілігіның бірі. Белгілерді иелену заттық ортақ іс-әрекет процесінде және қатынас арқылы жүреді.

Психологтар (Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, т. б. ) ауызша сөйлеудің құрылуы іс-әрекетінің пайда болуы ретінде жүреді деп белгіледі. Сәйкесінше, кез-келген іс-әрекеттегі сияқты ауызша сөйлеудің қалыптасуы үшін маңызды жағдай балада сөйлеу іс-әрекетінің мотивациялық жағының дамуы болып табылады. Сөйлеудің дамуы үшін қатынаста қоршаған орта заттарымен іс-әрекет арқылы қажеттіліктер болуы керек. Тілдік қабілеттілік ерте жаста заттық іс-әрекетпен меңгеру процесінде құрылады. Осы мәселе келешекте зерттеуді қажет етеді.

Көпетеген авторлар белгілегендей, тілдік қабілеттілік баланың еліктеу бойынша нақты жағдайда ересектердің сөйлеу іс-әрекетімен заттық іс-әрекетін жасай алуы, сонымен бірге жеке сөздердің мағынасын талдай және жалпылай алуы ретінде қарастыру керек. Сөйлеудің дамуы- бұл қатынас тәсілінің дамуы, бала қатынас процесінде сөздің дыбыстық құрамын, сөйлемнің белгілі модельдерін меңгереді.

Баланың психикалық дамуы мәдени-тарихи тәжірибені меңгеру негізінде жүреді, оны иеленуші-ересек адам. Бұл процесс күрделі сипатта болады, онда баланың ересек адаммен квалификацияланған ұйымдастырылған қатынасы ерекше рөл ойнайды. Баланың ересек адаммен қатынасының спецификасын зерттеумен Л. С. Выготский, А. Н. Леоньев, Д. Б. Эльконин, М. И. Лисина айналысты.

М. И. Лисинаның басқаруымен орындалған зерттеулер көрсеткендей, ересек адамдармен қатынасы туылғаннан бастап 7 жасқа дейінгі балаларда қатынастың тұтас формасының ауысуынан тұрады. Олардың әр қайсысы қатынасты қажет етумен, басты мотивпен, негізгі құраладармен сипатталады, яғни қатынас түрі қатынас іс-әрекетінің дамуының белгілі деңгейін белгілейді.

Сөйлеу өмірдің алғашқы 3 жылында қалыптасады. (М. М. Алексеева, М. М. Кольцова) . Бала 3 жаста қоршаған орамен қатынастың белгілі түрлерімен меңгереді: ситуативті-тұлғалық (бала өмірінің 1-ші жарты жылы және ситуативті іс-әрекеттік (6 ай-6-3 жас) 3 жастан бастап қатынастың жоғарғы түріне ауысады-жағдайдан тыс-таным қатынасы (3 жас-5 жас) . БҰл форма қатынастың таным мотивтері және сөйлеу құралдарымен сипатталады. Ал 6-7 жаста қатынас жағдайдан тыс-тұлғалық формаға ауысады, ол тұлға мотивтері негізінде тұжырымдалады және қатынастың сөйлеу құралдарының көмегімен жүзеге асыралады.

Тілдік процесті қарастырып сөйлеу іс-әрекеті, баланың психикалық дамуы оның іс-әрекет, қатынас процесінде жүретінін ескеру қажет. Қатынас іс-әрекеттің ерекше түрі болып табылады. Тілдік процесс сөйлеудің қалыптасу процесіне іс-әрекеттік тәсіл сөйлеу іс-әрекетінен тұрады.

Тілдің тілдік жүйесі туралы мәселені қозғағанда, мектепке дейінгі мекемелерде сөйлеумен рингте тілді жүйелі ұйымдастыруды ескеру қажет. Тіл жүйесі қатынастың 3 принципінде құрылады: синтагмалық (бір деңгей бірліктер арасындағы қатынас), ол баламен нақты жағдайда меңгеріледі; парадигмалық ( жалпылаудың әр түрлі өлшеміндегі сөздердің арасындағы қатынас), оны меңгеру үшін сөйлеу материалын жақсылап таңдап және тілдік бақылау жүргізу қажет, иерархиялық (қатынас тіл құрылысын оның әр түрлі деңгейі қөзқарасынан сипаттайды), оның элементтері мектепке дейінгі мекемелерде де зерттеледі.

1. 2 Баланың психикалық дамуы мен сөйлеу тілі дамуының байланысы

Адамның денелік және психикалық дамуы-келесі жас сатыларынан өтеді: нәрестелік, ерте балалық шақ, мектепке дейінгі жас, кіші мектеп жасы, жасөспірімдік шақ, жастық шақ, кемелденген шақ. Интеллект ерте балалық шақ сатысында пайда болады және интенсивті дами береді. Бірақ ол адамда дамиды және сөйлеумен тікелей меңгеру жағдайында жетілдіреді.

Егер баланы қоршаған ересек адамдар оны нәрестелік шақтан дұрыс үйрете бастаса, онда елестету, сосын ойлау қабілеті дамиды; әр жас сатысымен бұл қабілеттер жетім береді. Интеллекпен бірге эмоционалды-еріктік сфере да дамып жетіледі (6. 23) .

Сөйлеу қатынасынсыз, яғни әлеуметтік қоғамдық ортасыз адам толыққанды тұлға бола алмайтыны ғылыми дәлелденген. Сөйлеу-өскелең адамның психикасының жоғарғыбөлімдерінің дамуының құралы екенін біз есте сақтауымыз керек. Баланы ана тіліне оқытып, ересектер оның интеллектісі мен жоғарғы эмоциясының дамуына мүмкіндік береді, оның мектепте оқуына алғышарт құрайды.

Сөйлеумен өз уақытысында және толық меңгеру балада толық психиканың қалыптасуының және әрі қарай дамуының алғашқы маңызды жағдайы болып табылады.

Өз уақытысында-яғни туылғаннан басталған, толық демек, тілдік материал көлемі бойынша жеткілікті және баланы сөйлеумен меңгеруге оның мүмкіндіктерін әр жас сатысында толық ашу. Баланың сөйлеуіне алғашқы жас сатыларында көңіл бөлу маңызды, өйткені, бұл уақытта ми дамиды және оның функциялары қалыптасады. Физиологтардың зерттеулеріне сәйкес орталық жүйке жүйесінің функциялары олардың интенсивті құрылу кезеңінде жаттығуға жеңіл болады. Бұл функциялардың дамуы жаттығусыз тоқырайды және өмір бақи солай қалуы мүмкін. Сөйлеу шығармашылығы функциясы үшін «мұндай «дағдарыстық» кезең баланың өмірінің алғашқы 3 жылы болып табылады; бұл кезеңде негізінен мидың сөйлеу аймақтарының анатомиялық жетілуі аяқталады, бала ана тілінің басты грамматикалық формаларын меңгереді, үлкен сөздік қоры жинақталады. Егер баланың сөйлеуіне осы алғашқы 3 жылда көңіл бөлінсе, онда келешекте көптеген күш керек болады. »

А. Н. Гвоздев 1жастан 7 жасқа дейін сөйлеудің дамуынада 3 кезеңді бөледі.

1-ші кезең- аморфты сөз- түбірлерден тұратын сөйлемдер кезеңі: 1 жас 3 ай-1жас 8 айда бір сөздік сөйлемдер буындар айтады; 1 жас 8ай - 1 жас 10 айда-бірнеше сөз буындардан сөйлем айтады.

2-ші кезең- сөйлемнің грамматикалық құрылысын меңгеру кезеңі: 1 жас 10 ай-2 жас 3 ай - сөйлемінде жинақы сөздер қолданылады, зат есім, сын есімнің септік жалғаулары, етістіктің жеке жалғаулары меңгеріледі: 2 жас 3 ай- 3 жас сөйлемінде синтаксистік қатынсатарды көрсету үшін қызметші сөздер қолданылады.

3-ші кезең- қазақ тілінің грамматикалық жүйесін меңгеру кезеңі: 3 жас- 7 жас- грамматикалық құрылыс және сөйлеудің дыбыстық жағы жетіледі, сөздікті байыту үшін алғышарттар құрылады.

Баланың сөйлеуінде жүйелі түрде мыналар дамиды:

сөйлемнің синтаксистік қатары (сонымен бірге оның интонациясының анықтылығы) ;
сөздердің морфологиялық жинақтығы;
сөздердің дыбыстық құрамы.

Баланың сөйлеуінде 3 және 7 жас кезеңінде грамматикалық формалар-интенсивті көбейеді және сөйлеу ортасының жеткілікті даму потенциалында ол ана тілінің грамматикалық заттарын және оның фонетикалық жүйесін меңгере алады, ол сөздік баюына мүмкіндік береді.

1. 3 Психика дамуы тежелген балалардың сөйлеу іс-әрекетінің ерекшеліктері

Зиятында ауытқуы бар балаларда сөйлеу дамуының баяу темпі байқалады және сөйлеу бұзылысы көп таралған.

В. А. Ковшиков және Ю. Г. Демьянов зерттеулерінде 6-7 жасар 40 зиятында ауытқуы бар балалардың 38-нен (95%) сөйлеудің әр түрлі бұзылысы белгіленген. Стерег белгілегендей, сөйлеу бұзылысы қыздарға қарағанда (28, 3%) ұлдар (44, 5%) көп кездеседі. Е. В. Мальцева зерттеуінде зиятында ауытқуы бар балаларға арналған мектептің бастауыш сыныптарында сөйлеу кемістігі бар 32, 9 % бала белгіленген. Зиятында ауытқуы бар балалардың көбісінің клиникалық бейнесіне тән белгілі сөйлеу кемістігінің күрделілігі, сөйлеу бұзылыстарының болуы, әр түрлі сөйлеу кемістіктерінің бірігуі болып табылады. Сөйлеу кмістігінің көптеген көріністері бұл балалардың психопатологиялық жалпы ерекшеліктерімен байланысты.

Зиятында ауытқуы бар балалардың көбісінде импрессивті және экспрессивті сөйлеу: ауызша және жазбаша сөйлеуі бұзылған.

З. Тржесоглава белгілегендей, бұл балалардың импрессивті сөйлеуі сөйлеу қабылдауының дифференциациясының, сөйлеу дыбыстарының жетіспеушілігімен, жеке сөз мағынасын түсінбеушілігімен сипатталады. Бұл балалардың экспрессивті сөйлеуінің дыбыс айтудың бұзылысы, сөздік қордың кедейлігі, стереотип, агромматизм тән. (Н. Ю. Борякова, Г. И. Жаренкова, А. Д. Кошелева, Е. В. Мальцева, Б. Ф. Соботович, Р. Д. Тригер, С. Г. Шевченко және тағы басқа) .

Көп жағдайда сөйлеу бұзылыстарының бейнесі сөйлеу дамуының кешеуілдеуінің болуы туралы дәлелдейді. Сөйлеу тілінің кешеуілдеуі вербальды, интеллектуалды қабілетінің дамуының жеткіліксіз деңгейінде көрінеді.

Осындай жолмен, ақыл-есі кем балалардың сөйлеу ерекшеліктері сөйлеу бұзылысымен жүйе ретінде сипатталады. Сөйлеудің өзіндік құрылымы эмоциональды-еріктік сферасының және таным іс-әрекетінің дамымауын бейнелейді. Ақыл-есі кем балаларда сөйлеу бұзылыстарының симптоматикасы мен механизмдері бірдейболмайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.