Қазақ әдет құқығындағы хан институты

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ

МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТАРИХЫ

КАФЕДРАСЫ

Диплом жұмысы

Тақырыбы: «Қазақ әдет құқығындағы хан институты»

Орындаған 3 курс

күндізгі оқу бөлімнің студенті Тайсарин А.

Ғылыми жетекші

з. ғ. к., доцент Турсынкулова Д. А.

Норма бақылаушы

з. ғ. к., доцент Ахатов У. А.

Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға жіберілді

т. ғ. к., профессор Нездемковский В. В.

Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

: 1

КІРІСПЕ: ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДАҒЫ ХАН ИНСТИТУТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ

3: 7

: 1. 1

КІРІСПЕ: Дәстүрлі қазақ қоғамындағы хан институтының генезисі және даму кезеңдері

3: 7

: 1. 2

КІРІСПЕ: Қазақ әдет құқығындағы хан институтының табиғаты және ерекшеліктері

3: 18

: 1. 3

КІРІСПЕ: Хан билігінің саяси билік жүйесіндегі алатын орны мен атқаратын ролі

3: 40

: 1. 4

КІРІСПЕ: Хан сайлау дәстүрі

3: 45

КІРІСПЕ:

: 2

КІРІСПЕ: ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДАҒЫ ХАН ИНСТИТУТЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТТЕРІ

3: 54

: 2. 1

КІРІСПЕ: Ханның қоғам ішіндегі саяси қызметі

3: 54

: 2. 2

КІРІСПЕ: Ханның әскери қызметі

3: 59

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 62

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3: 64

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі кезеңде Қазақстан дамыған елу елдің қатарына көтерілуді мақсат етіп отыр. Сонымен қатар, еліміз құқықтық, демократиялық, зайырлы мемлекетті орнықтыратындығы конституциялық деңгейде белгіленген болатын. Қазақстанның алдында тұрған бұл мақсаттар мен міндеттері өте ауыр және үлкен жауапкершілікті талап етеді. Қазақстанның алдында тұрған бұл мақсаттарға еліміз гүлденген экономикалық дамуы бар, мәдени саяси жағынан озық үлгілерді, тәжірибелерді негізге ала отырып, соны орынды жұмылдыра пайдалана білгенде ғана жете алады. Тәуелсіздігімізге ие болып, егемен ел болғанымызды әлемге әйгілегелі бері рухани-мәдени өркендеуімізде оң өзгерістер бола бастады. Осы мезгілге дейін кешегі патшалық өкімет, кейінгі кеңестік жүйе әсерінен халқымыздың рухани-мәдени мұрасы солғын тартып, тіпті өшіп кетуге сәл-ақ қалған, ата-бабаларымыздың бар шындығын жариялауға мұрсат бермей, ондай қадамға барғандарды «ұлтшыл» деп айыптап, бас бостандығынан айырды. Ал егемендік алғалы, асыл мұраларымызбен қайта табысуға мүмкіндік туды. Соның нәтижесінде қазақ халқы өзінің ұлттық алып тұлғаларының өмірі мен қызметіне қанығып, өздерін жаңаша сезіне бастады. Қазақстан Республикасының Президенті 2008 жылғы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттің басты мақсаты атты өзінің жолдауында Қазақстанның дамуының басты бағыттары туралы былай дейді: “Қазақстан халқына арналған 2006 және 2007 жылдардағы Жолдауларымда мен ағымдағы міндеттер туралы ғана емес, біздің дамуымыздың келешегі жайында да айтқан едім. Осыған орай, әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарынан нық орын алу мен 30 коропоративтік көшбасшыларын қалыптастыру негізінде елді индустрияландыру міндеттері біздің басты стратегиялық мақсатымыз болып қала бермек”. Міне бұл биіктерге қол жеткізу үшін біз қазіргі кезеңдегі экономикалық инфраструктураны дамытумен қатар, мәдени әл-ауқаты жоғары қоғамдық сананы да, қалыптастыруға байланысты шараларды жүзеге асыруымыз керек. Әрине, бұл бағыт бойынша елімізде мәдени мұра бағдарламасы жүзеге асырылуда. Мәдени мұра бағдарламасының аясында қазақтың өткен тарихындағы ақтаңдық беттердің барлығын орнына келтіріп, оның түпкілікті толық көрініс тапқан шын бейнесін жасау мүмкін емес. Соңғы кезде академик С. З. Зимановтың тікелей басшылығымен 10 томдық «Қазақтың ата заңдары» жарық көру үстінде. Бұрын мұрағаттарда, сирек қолжазба қорларында, болмаса жеке адамдардың қолдарында шашырап жатқан құнды материалдарды жинап томдықтарға еңгізіп отыр. Бұл қазақ құқық жүйесін зерттеушілер үшін өте пайдалы жұмыс болып табылады. Хан билігінің қазақ дәстүрлі қоғамында қандай орын алғандығы, қандай нысанда болғандығы толғандырады. Демек, зертеудің негізгі, сол ойлар мен сұрақтардың өзінен-ақ туындайды.

Қазақ халқының тарихының өшпес белгілері болып табылатындығын айтып кеттік ғасырлар бойы қалыптасқан мемлекет, өзінің демократиялық белгілерін жоймай, бүгінгі күнде дамыған, өркениетті қоғам құруға жол ашты. Бұл белгілері дәстүрлі қазақ қоғамының барлық институттарында көрінеді.

Биліктің дәстүрлі қазақ қоғамында тек қалыптасқан дәстүрлі қатынастарға ғана емес, сонымен қатар, реттеуші құқықтық нормалардың да байланысты болғандығын ескере кету керек. Әрине, көптеген ғалымдар, дәстурлі қазақ мемлекеттігіндегі әкімшілік құқықтық қатыныстарды архаиқалық түрге жатқызуы мумкін. Бірақ, олай болғанымен, бұл қатынастар елде адам құқықтары мен бостандықтаррының басшылыққа алынуына жол ашты. Бұндай нәтижеге жеткен өзге елдер бар мекен? Еуропа да әрбір қоғамда мемлекет-тіліктің дамуы, мәжбүрлеу механизмінің күшейтілуі арқылы жүзеге асса, азақ дәстүрлі мемлекеттілігі керісінше бірлесу арқылы дамыған.

Ханның билігі қазақ жерінде “көшпелі монархияның” түсінігін қалыптас-тырды. Әлемдік мемлекет тану ғылымында таралмаған бұл басқару нысаны, болашақ зерттеушілер үшін бастау алаңы болмас.

Сонау Түрік қағанатынан бастап Қазақ хандығының Ресейге қосылу сәтіне дейін. Қазақ жерінде көшпелі және отырықшы мәдениеттің ұштасуы мен дамуы көрінген. Сол жағдайда бір басқарушының билік жүргізуі, басқа ешбір жерде көрінбеген ерекшіліктерді тудырады. Қазақ жеріндегі саяси билік өзге жерден келген мәдениетті жұтып алып, өз ішінде жаңаша жүйе қалыптастырған. Мемлекеттілікті зерттеуде, оның құқықтық және саяси ерекшіліктерін басшылыққа алып отыру, мемлекеттің құқықтық теориясы мен тарихы пәнін түзейді.

Қазақ дәстүрлі мемлекеттілігін қарастыру үшін ең алдымен жалпы қазақтың дәстүрлі мәдиниеті, салт - санасы мен тілін білу керек. Оны білмей теория құру дұрыс жолға түспейді.

Бұл жұмыста қазақ дәстүрлі мемлекеттігінде ең жоғарғы саяси билік зерттелінді. Ол биліктің біздің қоғамда-хан аталуын білеміз. Тақырыптың өзі тарихи жолдағы құқықтық механизімнің қалыптасуы мен дамуын қарастырды. Мемлекет болғандықтан, ол арнайы жүйеден тұрады, ол жүйе қандай болған-ығын бәріміз білгіміз келеді.

Хан билігінің қазақ дәстүрлі қоғамында қандай орын алғандығы, қандай нысанда болғандығы толғандырады. Демек, зертеудің негізгі, сол ойлар мен сұрақтардың өзінен-ақ туындайды. Жоғарғы билік қазақ қоғамында басқа халықтардың жүйесіне ұқсады ма немесе, ешкімге ұқсамаған жүйе боды ма? Батыс авторлары қазақ дәстүрлі мемлекеттігін формациялық критерийлер арқылы, сараптайды. Оның теріс болғандығын қәзіргі жас мемлекетіміздің ғалымдары дәлелдеуде. Қазақ халқы өзінің құқықтық тарих сахнасынан өшірілген немесе жоғалтылған рухани мәдени құндылықтарын қайта жаңғырту үстінде. Соның нәтижесінде қазақ халқы өзінің ұлттық тарихына, әдет-ғұрып, салт-дәстүріне, елі-жері үшін жандарын пида еткен тұлғаларының өмірі мен қызметіне жаңаша көзқараспен қарай бастады.

Қазақ тарихының жұлдыздары саналатын, билер мен батырларымыз хан билігіне қандай қатысы болды? Бұл тұлғалар ортақ қазақ мемлекеттілігінің ірге тасын қалады.

Қазіргі кезде, судай қажетті демократияның негізгі белгілерінің қазақ дәстүрлі қоғамында орын алғандығын айта кету керек. Ол белгілер хан билігінің жүйесінде де көрініс тапты. Жалпы, қазақ дәстүрлі қоғамында ханның кім болғаны, оның билігінің қандай саяси-құқықтық нысанда болғаны, кзіргі кезеңмен салыстырғандағы бейнесі туралы ойларды осы еңбекте ашуға тырысамыз.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Қазақ қоғамындағы қазақ әдет-ғұрып құқығындағы хан билігінің қалыптасуы мен дамуы туралы зерттеулер, ой-пікірлер жүйесі бұрыннан қалыптасып келе жатыр. Қазақ әдет-ғұрып құқығындағы хан билігінің қалыптасуы мен дамуы, оның бастаулары қазақ даласында өмір сүрген ғұн, үйсін, қаңлы дәуірлеріне барып тіреледі. Оның болмысын зерттеуде Рессей мемлекетінің А. И. Левшин, Л. Д'Андре, И. А. Козлов, Н. Гродеков, Я. Гавердовский, Л. Ф. Баллюзек, Г. Загряжский, Л. А. Словохотов, С. Л. Фукс т. б. секілді ХІХ ғасырда өмір сүрген озық ойлы зиялылар еңбектерінің берері көп. Сондай-ақ отандық белгілі заңгер ғалымдар С. З. Зиманов, С. С. Сартаев, С. Сәбікенов, Т. Култелеев, Н. Өсерұлы, С. Өзбекұлы, З. Кенжалиев, А. С. Ибраева, Б. Қуандықов, Н. Мыңбатырова, К. Жиреншин, С. Ф. Ударцев, т. б. ғылыми еңбектері басшылыққа алынды. Сондай-ақ, өзге де қоғамтану ғылымы саласының зерттеушілері Е. Бекмаханов, М. Қозыбаев, Н. Г. Аполлова, В. Я. Басин, Б. С. Сүлейменов, Б. Адамбаев, С. Өтенияз, С. Дәуітов, Н. Төреқұлов, Ж. Дәдебаев, С. Негимов, М. Есламғалиұлы, т. б. ғылыми еңбектеріне де сүйенді және Қазақстан Республикасы мен Ресей мұрағатын-ағы сақталған деректер және осы мұрағаттағы белгілі ғалымдардың еңбектері пайдаланылды. Соңғы кезде академик С. З. Зимановтың тікелей басшылығымен 10 томдық «Қазақтың ата заңдары» жарық көру үстінде. Бұрын мұрағаттарда, сирек қолжазба қорларында, болмаса жеке адамдардың қолдарында шашырап жатқан құнды материалдарды жинап томдықтарға еңгізіп отыр. Бұл қазақ құқық жүйесін зерттеушілер үшін өте пайдалы жұмыс болып табылады. Сонымен қатар бұл жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының сирек қорларындағы кітаптар мен қолжазбалар, Орталық ғылыми кітапханасының сирек қорларындағы Қазақстан тарихына байланысты қолжазбалар кеңінен сараланып пайдаланылды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қазақ әдет-ғұрып құқығындағы хандық биліктің мәні мен маңызын ашу, хан билігінің функцияларын айқындау, оның дипломат, би, ретінде болып қалыптасқандығын нақты фактілермен дәлелдеу

Осы мақсатқа жету мынандай міндеттерді шешу көзделді:

дәстүрлі қазақ қоғамындағы хан билігінің қалыптасуы мен дамуын қарастыру;
дәстүрлі қазақ қоғамындағы хан билігінің генезисі және даму кезеңдерін айқындау;
хан билігінің табиғаты және ерекшеліктерін саралау;
хан билігінің саяси билік жүйесіндегі алатын орны мен атқаратын ролі, хан сайлау дәстүрі, хан күзетіне сипаттама беру;

дәстүрлі қазақ қоғамындағы хан билігінің негізгі қызметтерін, ханның қоғам ішіндегі саяси қызметін, ханның әскери қызметін, сот істері бойынша ханның құзыретін, ханның сыртқы істері бойынша құзыретін, ханның заң шығару қызметінің кейбір қырлары қарастырылады.

Дипломдық жұмыстың объектісі және пәні. Негізгі объектісін XVII-XVIII ғасырлар аралығындағы қазақ хандығындағы саяси-құқықтық қатынастар және қазақ әдет-ғұрып құқығындағы хандық биліктің қалыптасуы мен дамуына ықпал етуші билердің қызметтері құрайды. Дипломдық жұмыстың негізгі пәнін қазақ әдет-ғұрып құқығындағы хан билігінің тарихы, табиғаты, заң шығарушылық қызметі, дәстүрлі қазақ қоғамындағы ханның алатын орны әрі өзара ықпалдаса отырып атқаратын қызметі құрайды.

Дипломдық жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы. Диплом жұмысы әсіресе құқықтану ғылымында қолданылатын әдістерге негізделіп жазылды. Бұл әдістерге тарихи-салыстыру, талдау, анализ бен синтез тәсілдері пайдаланылды. Диссертациялық жұмысты жазуда белгілі заңгер ғалымдар С. З. Зиманов, С. С. Сартаев, С. Сәбікенов, Т. Култелеев, С. Л. Фукс, Н. Өсерұлы, С. Өзбекұлы, З. Кенжалиев, А. С. Ибраева, Б. Ж. Қуандықов, Н. Мыңбатырова, К. Жиреншин, С. Ф. Ударцев, т. б. ғалымдардың ғылыми еңбектері басшылыққа алынды. Сондай-ақ өзге де қоғамтану ғылымы саласының зерттеушілері
Е. Бекмаханов, М. Қозыбаев, Н. Г. Аполлова, В. Я. Басин, Б. С. Сүлейменов,
Б. Адамбаев, С. Өтенияз, С. Дәуітов, Н. Төреқұлов, Ж. Дәдебаев, С. Негимов, М. Есламғалиұлы, т. б. ғылыми еңбектеріне де сүйендік.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:

- Дәстүрлі қазақ қоғамындағы мемлекеттік билік нышандары сараланады. Олардың қазақ қоғамындағы мемлекеттілікті қалыптастыруда саяси - құқықтық мәні ашылады.

Қазақ қоғамында биліктің пайда болуы мен нысандары көрсетіледі.
Дәстүрлі қазақ қоғамындағы биліктің үйлесімділігі мен оның құқықтық механизімдері ашылып көрсетілген.
Хан билігінің жүйесі мен аппаратының құқықтық мәні берілген. Саяси - құқықтық билікке әсер еткен саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар көрсетілген .
Саяси билік генезисі беріліп оның құқықтық сипатты көрсетілген.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы. Зерттеу жұмысы нәтижелерінің нәтижелері қазақтың саяси - құқықтық тарихына жаңаша көзқарас қалыптасыруға септігін тигізеді. Сол арқылы ол тарихи, рухани, мәдени саладағы білімді арттыруға негіз бола алды. Елімізде жүргізіліп жатқан құқықтық реформалардың тарихи - мәдени бет бейнесін айқындауға, заң сот жүйелеріне өзгерістер енгізу барысында тарихи тәжірибені ескеруге ұйтқы болмақ.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Кіріспеден, екі бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДАҒЫ ХАН ИНСТИТУТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ

1. 1 Дәстүрлі қазақ қоғамындағы хан институтының генезисі және даму кезеңдері

Тәуелсіздік алғалы бері қазақтың дәстүрлі құқығын зерттеу жаңа жолға түсті. Өз елінің тарихын білмеу, болашақта ол елді түсінбеу десек қателес-пейміз. Қазақ халқы, ежелгі халық екенін бәрі біледі, ал оның өркениетінің жоғары дәрежеде болғандығы көптеген ғалымдардың қарсы пікірлерін туғызады. Қазір Қазақстанда дәстүрлі құқықты зерттейтін үлкен мектеп құрылуда, ол мектептің осы уақытқа дейінгі еңбегі де жоғары, мәселен егер кеңес заманында қазақтың дәстүрлі құқығымен тек саусақпен санарлы ғалымы болса, бүгінгі күні ол ғалымдар үлкен мектептін бастауы болуда. Біздің ата -бабаларымыз қандай қоғамда өмір сүрді, мемлекеттілік туралы ойларын білу үшін, арнайы құқықтық зертеулердің болуы қажет. Тарихтан біз қазақ жерінде мекендеген тайпаларды, олардың құрған мемлекеттері туралы білеміз. Ал олардың саяси- құқықтық құрылымы, басқару нысаны мен түрлері, мемлекеттік режимі туралы мәліметіміз аз.

Биліктің қазақ жеріндегі, жүзеге асу процесін бірнеше кезеңге бөліп қарастыруға болады.

1. Далалық- көшпелі қауымның билік нысаны (бұл алғашқыда орталықтан-баған жергілікті билігі бар, адамдар мен тайпалар арасындағы қатынас жалпы тәуелділік емес, жекелей тәуелді сипатта дамыған далалықтардың табиғи қауымдастығының потестарлық ұйымдастырылуы. Адамдардың үлкен тобын және олардың мүделерінің әр алуандылығын қамтымауы себепті билік қаты-настарының саяси сипатта болмауы) .

2. Далалық мемлекетінің династиясы кезіңінде биліктің нысаны

3. Қазақ хандығының құрылуы және дамуы кезеңіңдегі биліктің ерекше- ленуі.

4. Қазақстаның конституциялық жолмен дамуы [1, 7-8 бб. ] .

Осы кезендердің ішінде біздің зертеу үшін алғашқы үш кезең қарастырылды. Далалық қауымының қазақ жерінде пайда болғаны туралы әр түрлі мағлұматтар бар, бір ғалымдар ең ежелгі мемлекеттер біздің жерде пайда болған десе, басқа біреулері олай санамайды. Жалпы мемлекеттің пайда болуына адамдар арасындағы алғашқы қауымдық құрылыстың әсер еткенін білеміз. Қауым дегеніміз не? Деген сұраққа жауап беріп алайық. Қауым дегеніміз - ортақ мақсаттар мен мүдделерге негізделген немесе туыстық байланыста болатын саналы адамдардың тобы. Әрине қауымсыз ешқандай мемлекеттің де болуы мүмкін емес. Қазақ жерінде сол секілді алғашқы қауымдардың пайда болған кездері ретінде, тарихшылар б. д. д. 8-7 мыңжыл-ықтарға жатқызады. Ол кезенде билік тайпаның ортақ мүддесіне ғана негізделген, ал адамдар арасындағы қатынастар үйреншікті нысанда болған. Қорыта келгенде алғашқы қауымдық құрылыста қоғамдық билікпен тәртіп нормалары сол кездегі адамдардың экономикалық, әлеуметтік, интеллектуал-дық мәдени және рухани дамуына сәйкес болды [2, 26 б. ] .

Қазақ жерінде алғашқы мемлекеттік құрылым ретінде сақтардың мемлекеті қарастырылады. Ол б. д. д. ҮІІІ ғас. пайда болған, Азиядағы сол кезде ең мықты әскери одақтардың бірі болған, сақ мемлекеті көптеген грек және шығыс тарихшыларының енбектерінде көрсетілген. Олар байтақ дала мен тау алқап-тарын игеру дәуірінде, мал шаруашылығының сан алуан түрлерін жаппай дамытып, жетекші салаға айналдырған және оны егіншілікпен ұштастыр-ғандықтан ол дәуірді сақтар уақытымен байланыстырады. Бұрынғы заман авторлары сақтар туралы (олар әсте егіншілер емес, көшпелілер) деп жазған, ал олардың тіршілігіне; (еркін кеңістікте, отпен судың молдығына қарай, бір жерден екінші жерге көше береді) - деп анықтама берген. Шын мәнінде сақтар шарауашылығының түр-түрі табиғи жағдайға, қала орталықтары мен сауда жолдарына алыс-жақындығына байланысты анықталып отырған. Олардың шаруашылығын көрсетуіміз бекер емес, ұлы ғалым А. Тоинби қоғам мен мемлекеттің байланысын анықтау үшін сол жердегі және сол кезеңдегі тұрғындардың айналысқан шаруашылығын білу керек, - деген. Оған толықтыру ретінде, кәзіргі кезде далалы өркениет деген түсініктің қалыптасуын келтіруге болады, ол өркениеттің дамуы және пайда болуы процессі басқа еш қандай қоғамның пайда болуы, даму процесіне ұқсамайды.

Сақтар қоғамы қалай ұйымдастырылған еді, - деген сауал осы кезге дейін ғалымдар таласын тудырумен келеді. Жазба деректерде өздерінің дәулетіне, шұғылданатын іс- әрекеттеріне, рөліне қарай сақтар қоғамына адамдардың қандай тобы кіргені туралы мәліметтер өте аз. Тек Рим тарихшысы Квинт Курций Руф қана сақтарда тәңір егіншілерге-соқа мен қамыт, жауынгерлерге- сүнгі мен оқ, абызға-табақ сияқты сиқырлы силықтар берген деген аңызды қайталап айтады. Осыған сүйеніп, сақ қоғамында халықтын үш тобы болған деп болжам жасай аламыз; олар жауынгерлер; абыздар жігі - олардың танымал белгісі құрбан табақ пен айрықша бас киім болған; қауымшыл сақтар, (сегізаяқтар) жігі яғни соқаға жегетін екі өгізі барлар жігі. Аты аталған осы жіктердің әрқайсысының өзіне тән дәстүрлі түсі болған. Жауынгерлерге-қызыл және сары-қызыл, абыздарға-ақ, қауымшылдарға-сары мен көк түстер тандалып берілді [2, 28 б. ] .

Көсемдер мен патшалары сақ дәуірінде ерекше мәртебеге ие болған. Сақ тайпаларының көсемдері әскери жігітердің өкілдері болған Гректер оларды басилевс-патша деп атаған. Жауынгерлер мен патшалардың белгісі жебелі садақ екен. Патша садағын баласына әрі мұрагеріне тапсырып отырған, сол себепті де жауынгерлермен патшалар зиратына садақ пен жебелерді бірге қойған. Садақты мейлінше шебер ату патшаларға тән қадыр-қасиет болған. Мерек-мейрам атаулының бәрінде де садақ атып, нысанға дәл тигізе білуде сынап көру тегіннен тегін өткізілмеген, ежелгі дәстүр бойынша садақшылардың ең мергені әлгідей мейрам кезінде елді билеу құқығын алған. Патша жауынгерлер жігіне жатумен қатар ол тағы құдайлардың қалаулысы, көк пен жердің арасындағы дәнекері, дүниенің кіндігі, жердегі бақ даулет көзі болған [3, 31 б. ] . Халық дәулеті оның дене күші мен рухани қуат жігеріне байланысты болған. Ол халықтың барша жіктерінің бейнесі деп танылған.

Жалпы сақ мемлекетін алғашқы қауымдық құрлыстарын өткен құрылым ретінде танимыз. Батыстың түсінігі бойынша барлық формациялық крите-рилер бойынша нақты біреусіне де жатпайтын мемлекеттік құрылым десек қателеспейміз. Неге? Салыстырмалы сараптама өткізейік!

Құл иеленушілік мемлекет. Бұл батыстық түсінік бойынша, қоғамның ең алғашқы мемлекеттік-кластық ұйым болып бірігуі. Құл иеленушілік мемлекет бұл-билеуші таптың құл иелену қоғамдық-экономикалық формациясында саяси билікті ұйымдастыру [4, 41 б. ] . Жәй сөзбен айтқанда, құл иеленуші мемлекеттің пайда болуы мақсаты-құл иеленушілердің арқасында олардың мүддесін қорғау. Ел билеушісі көбінесе әскери міндеттерді атқарып, басып алған мемлекеттегі беделі сәйкес болған. Ал егер сақ мемлекетіне келетін болсақ, олар көшпелі мал шаруашылығымен айналыса келе, құл иелену формациясында қажеттілігі болған жоқ. Демек мемлекеттің пайда болуы мақсаты өзгеше болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.