Біз жануарлардың мінез-құлқы туралы не білеміз?



1 Мінез.қылық түрлері.
2 Құмырсқаның арифметиканы меңгеруі.
3 Бақаның қулығы
4 Құрылысшы насекомдар . термиттер
Жануарлардың мінез-құлқын зерттейтін ғылым – этология деп аталады.
(грек – ethos - әдет, мінез) деген мағананы береді. Этология ғылымы 20 ғасырда пайда бола бастады.
Бұл жаңалықты Нобелъ сыйлығының иегері академик И.П.Павлов ашқан. Ол жануарлардың мінез – құлқын жана-жақтылы зерттеді. Қазыргі уақытта этология ғылымымен биология факулътетіндегі Сарбонде, Аксфорде, Англия, Голландия мемлекеттері қатты көңіл бөліп оқытады. Павлов жануарлардың мінез-құлқына генетикалық талдау жүргізген және оның талдау жүргізген бірден-бір жаңалығы осыдан 70 жыл бұрын бүкіл әлемде жануарлардың мінез-құлқы үйретімді, жуас, тыңдағыш болған екен.
“Жануарлар адам секілді бәлкім рахаттылық, қуаныш-қайғы, күйзелу, бақыттылық және бақытсыздықты сезінуге қабілетті” деп Чарлиз Дарвинның еңбектерінде жазылған.
Ағылшын биологі Д. Гексил адам тәрізді маймылдар денемен, сезім ағзаларымен ған қамтамасыз етілген, яғни, адамдарға ұқсас, сонымен қатар қызығушылықтың, ашудың, қауыпсіздіктің, жақындылық, ауырсыну, рахаттылықтың көрсеткіштері бар. Бұл құбылысты кез-келген адам зоопаркте көруі мүмкін, бұл басқада сұтқоректілерге қатысы бар екенін қортындылайды.
Жоғары дәрежелі жүйкелік қызметті зерттеуде жануарлардың мінез-құлқын бақылау әдісі кең қолданылады.
Этология – жануарлардың мінез-құлқының биологиялық заңдылықтарын зерттейтін ғылым саласы. “Этология” деген атау грек тілінен алынған мінез-қылық деген мағнаны береді. (адамға байланысты мінез-құлық деп аталынып кеткен).
1. “Этология крупного рогатого скота”
М. П. Скрипниченко Алматы 1979.
2. “Поведение животних”
Н. Тинберген Москва “Мир”1985.
3. “Этология селъскохозяйствннх животних”
Б. Н. Панулева , Е. Н. Панова “Клос”1977.
4. “жаунарлар физиологиясы”
Т. Несіпбаев Алматы “Ғылым” 2005.

Пән: Биология
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:   
Біз жануарлардың мінез-құлқы туралы не білеміз?
Жануарлардың мінез-құлқын зерттейтін ғылым – этология деп аталады.
(грек – ethos - әдет, мінез) деген мағананы береді. Этология ғылымы 20
ғасырда пайда бола бастады.
Бұл жаңалықты Нобелъ сыйлығының иегері академик И.П.Павлов ашқан. Ол
жануарлардың мінез – құлқын жана-жақтылы зерттеді. Қазыргі уақытта этология
ғылымымен биология факулътетіндегі Сарбонде, Аксфорде, Англия, Голландия
мемлекеттері қатты көңіл бөліп оқытады. Павлов жануарлардың мінез-құлқына
генетикалық талдау жүргізген және оның талдау жүргізген бірден-бір жаңалығы
осыдан 70 жыл бұрын бүкіл әлемде жануарлардың мінез-құлқы үйретімді, жуас,
тыңдағыш болған екен.
“Жануарлар адам секілді бәлкім рахаттылық, қуаныш-қайғы, күйзелу,
бақыттылық және бақытсыздықты сезінуге қабілетті” деп Чарлиз Дарвинның
еңбектерінде жазылған.
Ағылшын биологі Д. Гексил адам тәрізді маймылдар денемен, сезім
ағзаларымен ған қамтамасыз етілген, яғни, адамдарға ұқсас, сонымен қатар
қызығушылықтың, ашудың, қауыпсіздіктің, жақындылық, ауырсыну, рахаттылықтың
көрсеткіштері бар. Бұл құбылысты кез-келген адам зоопаркте көруі мүмкін,
бұл басқада сұтқоректілерге қатысы бар екенін қортындылайды.
Жоғары дәрежелі жүйкелік қызметті зерттеуде жануарлардың мінез-құлқын
бақылау әдісі кең қолданылады.
Этология – жануарлардың мінез-құлқының биологиялық заңдылықтарын
зерттейтін ғылым саласы. “Этология” деген атау грек тілінен алынған мінез-
қылық деген мағнаны береді. (адамға байланысты мінез-құлық деп аталынып
кеткен). Ал мінез-қылық деп жануарлардың тіршілік ортасы мен қарым –
қатынасын қамтамасыз ету үшін атқаратын қыймыл-әрекеттердің жинтығын
айтады. Этология зоология мен эволюциялық ілім негізінде пайда болып,
физиология, экология, генетика, және мінез-қылық генетикасымен тығыз
байланыс түзген. Этология негізінен табиғи туа біткен мінез-қылықтар мен
инстинктерді, олардың дамуын зерттейді. Этология мінез-қылықтың туа біткен
құрамаларын зерттейді, организмнің түрлі реакцияларының сыртқы көрнісін
анықтайды. Ал физиология жануарлардың мінез-қылығын қамтамасыз ететін ми
қызметінің жүйкелік механизмін зерттейді. Осымен байланысты бұл екі пән
бірін-бірі толықтырып, мінез-қылықтың туа біткен және жүре пайда болған
түрлерінің нақты жүйкелік механизмін ашады.
Мінез-қылық түрлері. Мінез-қылыққа және дарақ көрсетілетін кез-келген
белсенділік жатады. Мінез-қылықты сипаттау мақсатында Л. В. Крушинский
(1960) “Унитарлық реакция және мінез-қылықтың биологиялық түрлері” атты екі
түсінікті үсынды.
Унитарлық ( тұтас) реакция шартты және шартсыз рефлекстердің бірігуі
негізінде қалыптасатын мінез-қылықтың біртұтас актсы. Бұл акт жеке
бейімделу әрекетін қамтамасыз етуге бағытталады. Және мінез-қылықтың
қарыпайым бөлшегі болып табылады. Ол белгілі бір үлгімен орындалады.
Унитарлық реакция үш компоненттен тұрады: 1.инстинкт немесе әр түрлі
күрделілікті шартсыз рефлекстер жиынтығыы 2. үйрену 3. пайымдалу
әрекеті.Әрекетті атқару кезінде аталған компоненттердің үлестік ара-
қатынастары әр түрлі болып келуі мүмкін. Олардың ішінде шартсыз рефлекстер
ұрпақтар жинақтаған тәжрибені пайдалануды, ал үйрену ( шартты рефлекс) және
пайымдау әрекеті организмнің нақты жағдайдағы ең тиімді реакциясын
қамтамасыз етеді, икемділіктің негізі болып табылады. Жануарлардың мінез-
құлқы туа біткен және жүре пайда болған болып екі топқа бөлінеді.
Туа біткен мінез-қылық құрамалары тұқым қуалайды, олар ешбір
жаттығусыз, үйретусіз ақ атқарылады. Демек, туа біткен мінез-қылық белгілі
бір жағдайда атқарылатын күрделі іс-әрекеттің жинтығы- инстинкт болып
табылады. Туа біткен бейімделу әрекетін таксис, рефлекс және инстинкт сяқты
реакциялар құрайды. Жүре қалыптасқан әрекеттерге үйрену мен ойлау жатады.
Таксис – төменгі сатыдағы жануарларға тән организм мен сыртқы орта
қатынасын қамтамасыз ететін әрекеттің қарапайым түрі.
Рефлекс- бейімделу әрекетінің бір түрі. Бұл жерде шартсыз рефлекстік
реакция жануарлар дүниесіндегі бейімделудегідей негізгі құралы ретінде
қаралады.
Инстинкт туа біткен мінез-қылықтың жоғарғы күрделі түрі. Ол организмнің
ішкі жән сыртқы тітіркендіргіштер өзгерістеріне жауап ретінде тарйхи даму
барысында пайда болған мінез-қылықтың әрекеті, түрдің нақты тіршілік
жағдайларына бейімделу формасы.
Үйрену- жеке дарақтарда өткен тәжрибені еске түсіре отырып жаңа
реакцияларын қалыптастыруға, тиімсіз реакцияларды жоюға бағытталған
процесс. И.П.Павлов зерттеулерінде сәйкес үйренудің негізінде шартты
рефлекстердің қалыптасу механизмі жатады.
Жүре пайда болған мінез-қылықтың әрекетінің ең жақсы зерттелген түрі
шартты рефлекцтер. Үйрену нәтіижесінде классикалық шартты рефлекс және
оперативтік шартты рефлекс қалыптасады. Үйрену нәтіижесінің алғашқы түрінде
шартты сигналға жануар шартсыз рефлекстермен, ал екінші түрінде қыймыл-
әрекетпен жауап береді. Үйренудің аталған екі түрі де ассоциациялық
үйрену(жинақталған тәжірибе) болып табылады, себебі олар мида уақытша
байланыстың пайда болыуының нәтіижесінде атқарылады.
Жүре пайда болған мінез-қылық әрекетінің ең күрделі түрі инсаит
(зеректік) түсінуге негізделген ақылды әрекеттердің нышаны. Инсаит көбіне
жоғары сатыда дамыған приматтарда байқалады. Мысал ретінде, жануарлардың
қарапайым құралды пайдалануы, қара құстың тасбақаның қабығын биіктен тастап
жаруы т.б келтіруге болады. Үй жануарларында мінез-қылық әрекетінің бірнеше
түрі байқалады. Олар метоболистік, конфорттық, қорғаныстық, үйірлік,
жыныстық, ұрпақ қорғау зерттеу әрекеттері болып жетіледі.
Қоректік мінез-қылық деп жануарлардың азық іздеп, қабылдап,
организмдегі метобалистік гомоестазды сақтауға бағытталған белсенділігін
айтады.
Конфорттық мінез-қылық деп жануарлардың өзіне тиімді тіршілік жағдайын
туғыза бағытталған реакциялармен сипатталады. Көбінесе ол дене жылуын
реттеу әрекеттерімен (оқшаулану, қолайлы жер іздеу, жылыу түзуді және жылыу
бөліуді күшейту не әлсірету) байланысты.
Сақтық мінез-қылық деп енжар (пассивті) және белсенді (активті) болып
бөлінеді. Енжар жануарлардың әрекетінсіз, қыймыл-қозғалыс- тұрып қалыуымен
сипатталады.
Бір түлік өкілдерінің үйірдегі (табындағы, отардағы) өзара қатынасын
тобырлық мінез-қылық анықтайды. Жануарлардың өзара шайқасуынан кейін топ
бастаушылар анықталады. Әлсіз, жасқаншақ, қорқақтар топтан шеттеледі, топта
деңгейлік (иерархиялық) үстемдік қалыптасады. Осыған байланысты жәйіліп
жүргенде немесе тыныстаған кезде немесе жеке дарақтар арасында белгілі бір
алшақтық сақталады, үйір тәртіп пен реттілік сақтап қозғалады.
Мінез-қлылықтың қалыптасуында бағдарлау реакциялары да маңызды рөл
атқарады. Жануарлар белгісіз, бұрын таныс емес беймәлім жағдайға
кездескенде жан-жағына қарап, өздерін қоршаған заттарды искелеп, дыбыстарды
тыңдап, бағдарлау нәтижесінде белгілі әрекет атқарады.
Сұтқоректілердің нерв системасының, әсіресе миының құрылысы күрделі
болады. Мидың дамуына байланысты әр-түрлі жануарлардың да мінез-құлқтарында
өзгеше мінез-қылықтар пайда болған. Қоянның мінез-қылығын ит немесе
мысықтардың мінез-қылығымен салстырғанда, соңғылардың мінез-қылығының өте
күрделі екенін байқауға болады. Салыстырып отырған жануарлардың табиғаттағы
тіршілік әрекеті де түрліше. Олардың миының құрлысында да айырмашылықтар
бар. Сыртқы жағынан қоянның миы тегіс, ал иттікі қатпарлы болып келеді
екен. Жануарлардың “ақылдылығы” осы ми қабатындағы қатпарлардың санына
байлансты болатын көрінеді.
Сұтқоректілердің өмірінде олардың тіршілік ететін ортасына сай
қалыптасқан қылық-әрекеттерінің негізінде жаңадан қалыптасқан мінез-
қылықтарының маңызы зор. Жыртқыштар да өзінің жемін аулайтын белгілі бір
жағдайға байланысты қылық-әрекеттерді қалыптастрады. Олар адамды көрсе
болғаны бұрыс мінез байқатады. Өзіне әр уақыт жемін беріп, бағып-күтіп
жүрген адамға жыртқыштарда үйренеді. Сөйтіп олардың тіршілік-әрекетін
өзгерткенде бұрынғы тұрпайылық, жабайылық мінез-қылықтарының кейбіреулері
жойылады да, басқа мінез-қылықтары қалыптаса бастайды. Осы кезде көптеген
жабайы жануарлар қолға үйретіліп, түрлі жыртқыш аңдар (аю, қабылан,
жолбарыс, т.с ) зоопарк, цирк төрінен орын алып жүр.
Ертедегі тәжік ғалымы, философ әрі дәрігер Абу Алъ ибн Сина
жануарлардың мінез-қылығының өзгеруінің денсаулығына әсерін көрсету үшін,
ол ішінде байлап қойған қасқыр бар бөлмеге дені сау қозыны кіргізіп қойған
, әлгі қозы байқұс күннен-күнге аза бастайд, ең соңында ауырып өліп тынады.
Бұдан ғалым қатты қорқудың не уайымдаудың әсерінен денсаулықтың бұзылатынын
байқаған және дәлелдеген.
Хайуанаттар арасында бір-біріне қайырымдылық, достық қасиеті болады.
Жауынан қорғанар қысылтаяң кезде олр бір-біріне қарамайды, тағдырлас
достарына сенеді, бір-біріне хабаршы болады. Арқар көбінесе суыр інінің
жанында демалғанды ұнатады, ал шақшақай суырдың ескі ініне жұмыртқалайды.
Шақшақай да арқар мен суырға үйреніп алған. Егер олардан басқа тірі жан
көрінсе болды, ол “шыр” етіп аспанға көтеріліп “сақ болыңдар” дегендей
белгі береді. Осы кезде суыр ініне кіріп кетеді, оны сезген арқар да өз
жөніне тартып отырады. Ғалым Шушкин хайуанаттар өмірінен көптеген мәлметтер
жинақтаған адам. Ол өзінің бір саяхатында солтүстік мұзды мұхит ақ аюы мен
тюленнің бір-біріне қайырымдылығын өз көзімен көрген.
Аумағы үйдей тастың үстінде жүрген екі тюленъ көрінеді. Адамдар
жақындағанда әлгі екі тюленъ қашып кетеді. Қараса жаңағы тастың асты терең
қуыс екен, оған бір ақ аю түсіп кетіпті. Тюленъдер не істер екен деп
адамдар тас үстіне ұзын арқанды байлап тастап кетеді. Көп ұзамай олар
(тюленъдер) қайтадан келіп арқанды көреді де, оның бос ұшын аюға тастап оны
сол қустан шығарып алады.
Құмырсқаның арифметиканы меңгеруі.
Құмырсқаның арифметиканы меңгеріп, есеп шығыра алады дегеніне кім сене
алады? Дегенмен құмырсқаның ондай өнері бар көрінеді. Оны ғалымдар тәжірибе
арқылы анықтаған. Қажет етсек ол тәжірибені өзіміз – ақ жасай аламыз. Ол
үшін біз құмырсқаның илеуін тауып аламыз. Қолыңда қағаздан жасалған үш
қорапшаң болсын, оның екеуі кіші, қалған біреуі үлкен болсын. Өзің бақылап
түру үшін қағаз қораптың беті ашық болғаны дұрыс. Екі кішкене қорапшаны
үлкен қорапшаның екі жағынан жалғастырамыз. Құмырсқа илеуін аздап
қопарамыз, одан құмырсқа жұмыртқасын табу қыйын емес. Сол жұмыртқаның 11
талын санап ал да, оның 8 талын бір қорапқа, қалған үш талын бір қорапқа
бөліп ажыратыңдар
Бұдан кейін әлгі құмырсқа илеуінен екі құмырсқа ұстап алып, екі қорапқа
жібер. Құмырсқалар арылы-берлі жүреді де, бір-бірден жұмыртқаларды тістеп
илеуіне тасыйды. Сен бақылаудан жалықпа, аздан соң әлгі барлаушылар кейін
қайтады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Жануарлардың мінез-құлқы
Психология ғылымы туралы түсінік, Психологияның әдіснамасы мен зерттеу әдістері. Психика және сана, Іс-әрекет психологиясы, Қарымқатына, . Тұлға психологиясы Ұжым-топтар
Еуразияның жер сілкіну аймақтары және оның зардаптары
Қылмыстық мінез құлықтың қалыптасуының биологиялық себептері
Қылмыстық мінез-құлық
Насекомдардың басты дұшпаны насекомдар
Мектептегі оқушының психикалық дамуына оқу әрекетінін тигізетін әсері
Психологияның ғылыми зерттеу әдістері
Қоршаған ортамен таныстыруда мектепалды даярлық топ балаларына экологиялық тәрбие беру
Тұлға және оның эмоционалдық аймағын зерттеу теорияларына шолу
Пәндер