Қазақстандағы қазіргі мұз басулар

Жоспар
Кіріспе

1 Қазіргі мұздықтардың пайда болуы
2 Мұздықтардың типтері
3 Қазақстанның қазіргі мұздықтарына
аудандық шолу

Қазақстанда қазіргі кезде жалпы ауданы шамамен 1 850 кв км 1 190 мұздық бар. Олар Алтайдың, Сауыр-Тарбағатайдың, Жоңғар мен Тянь-Шаньның биік таулы аудандарына тараған.
Қазіргі мұздықтардың пайда болуы. Қазақстанның мұздықтары реликті мұздықтар. Бұған олардың барлық жерде тез қысқара бастауы, мұз басу орталықтарының орналасу сипаты және мұздық типтерінің ерекшеліктері дәлел бола алады.
Осы күнгі мұздықтардың сақталып қалуына орографиялық және геоморфологиялық жағынан биік таулы аймақтардың көлемділігі мен бір тұтастығы, қар сызығынан жоғары кететін үлкен абсолюттік биіктіктер, жоталардың ендік бағытта жатуы және солтүстік-батыс ылғалды ауа массаларының тау аралың аңғарларға етуге қолайлығы себеп болған. Осы күнгі мұздыңтардың сақталып қалуына биік таулы аймақтарда атмосфералық ылғалдың көп түсуі де қолайлы жағдай туғызады.
Қазақстанның тауларында қар жиегі ауаның құрғақтығы мен климаттың континенттігіне байланысты бір сыпыра биіктікте жатыр. Шығыс және оңтүстік-шығыс тау жүйелерінде оның биіктігі географиялық едікке байланысты солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеріп отырады. Солтүстік таулы ауданда қар жиегі оңтүстікке қарағанда едәуір төмен жатады. Мұнымен қатар әрбір таулы аймаңта ол климаттық жағдайларға байланысты батыстан шығысқа және солтүстіктен оңтүстікке қарай жоғарылап отырады. Қар жиегінің биіктігі орографиялық ерекшеліктерге де байланысты. Шеткі тау тізбектері ылғалды ауа массасының жолында жатқандықтан ішкі массивтерге қарағанда ылғалдың артық алады. Соның нәтижесінде қар жиегі ішкі тауларға қарағанда шеткі тауларда темен жатады. Қар жиегінің биіктігіне жоталардың экспозициясының да; үлкен әсері бар, солтүстік және оңтүстік беткейлерде.; қар жиегі биіктігінің айырмасы 200—400 м-те жетеді Алтай тауларында қар жиегінің орташа биіктігі, солтүстікте 2 300—3 000 м, оңтүстікте 2 500—3 200м Сауыр — 3 300 м. Қар жиегі Жоңғар Алатауының солтүстік беткейінде 3 300—3 500 м, оңтүстік беткейіндегі 3 700—3 900 м, ал Тянь-Шаньның солтүстік тізбектерінде, атап айтқанда Іле Алатауының солтүстік беткейлерінде ол 3 700—3 900 м биіктікте, оңтүстігінде 4 000— 4 200 м биіктікте өтеді.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы қазіргі мұз басулар
Ж а л п ы ш о л у
Қазақстанда қазіргі кезде жалпы ауданы шамамен 1 850 кв км 1 190
мұздық бар. Олар Алтайдың, Сауыр-Тарбағатайдың, Жоңғар мен Тянь-Шаньның
биік таулы аудандарына тараған.
Қазіргі мұздықтардың пайда болуы. Қазақстанның мұздықтары реликті
мұздықтар. Бұған олардың барлық жерде тез қысқара бастауы, мұз басу
орталықтарының орналасу сипаты және мұздық типтерінің ерекшеліктері дәлел
бола алады.
Осы күнгі мұздықтардың сақталып қалуына орографиялық және
геоморфологиялық жағынан биік таулы аймақтардың көлемділігі мен бір
тұтастығы, қар сызығынан жоғары кететін үлкен абсолюттік биіктіктер,
жоталардың ендік бағытта жатуы және солтүстік-батыс ылғалды ауа
массаларының тау аралың аңғарларға етуге қолайлығы себеп болған. Осы күнгі
мұздыңтардың сақталып қалуына биік таулы аймақтарда атмосфералық ылғалдың
көп түсуі де қолайлы жағдай туғызады.
Қазақстанның тауларында қар жиегі ауаның құрғақтығы мен климаттың
континенттігіне байланысты бір сыпыра биіктікте жатыр. Шығыс және оңтүстік-
шығыс тау жүйелерінде оның биіктігі географиялық едікке байланысты
солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеріп отырады. Солтүстік таулы ауданда қар
жиегі оңтүстікке қарағанда едәуір төмен жатады. Мұнымен қатар әрбір таулы
аймаңта ол климаттық жағдайларға байланысты батыстан шығысқа және
солтүстіктен оңтүстікке қарай жоғарылап отырады. Қар жиегінің биіктігі
орографиялық ерекшеліктерге де байланысты. Шеткі тау тізбектері ылғалды ауа
массасының жолында жатқандықтан ішкі массивтерге қарағанда ылғалдың артық
алады. Соның нәтижесінде қар жиегі ішкі тауларға қарағанда шеткі тауларда
темен жатады. Қар жиегінің биіктігіне жоталардың экспозициясының да; үлкен
әсері бар, солтүстік және оңтүстік беткейлерде.; қар жиегі биіктігінің
айырмасы 200—400 м-те жетеді Алтай тауларында қар жиегінің орташа биіктігі,
солтүстікте 2 300—3 000 м, оңтүстікте 2 500—3 200м Сауыр — 3 300 м. Қар
жиегі Жоңғар Алатауының солтүстік беткейінде 3 300—3 500 м, оңтүстік
беткейіндегі 3 700—3 900 м, ал Тянь-Шаньның солтүстік тізбектерінде, атап
айтқанда Іле Алатауының солтүстік беткейлерінде ол 3 700—3 900 м
биіктікте, оңтүстігінде 4 000— 4 200 м биіктікте өтеді.
Мұздықтардың типтері. Қазақстан мұздыңтары типологиялық жағынан әр
түрлі. Бұл бірсыпыра себептермен байланысты;
1) Қазақстан тауларындағы осы күнгі мұз басу регрессия жағдайында,
сондықтан деградацияланған сипаттағы мұздық типтері бар;
2) мұнда биік таулы қыраттар басым, оларға жайпақ төбе мұздықтары
тән;
3) Қазақстанның шығыс, оңтүстік-шығыс тау жүйелері Алтайдан Тянь-
Шаньға дейін ұзаққа созылып жатыр, бұл жағдай мұздықтардан әр түрлі типте
болуына әсер етпей қоймайды.
Қазақстанда мұздыңтардың мынадай нөгізгі типтері кездеседі:
1. Аңғарлың мұздық, кәдімгі альпі типтегі аңғарлық мұздыңтарға
жатады. Бұл мұздықтың фирнь алаңдары жақсы дамыған және жіңішке бассейндері
айқын көрініп тұрады, бұлар таулардың солтүстік жағында жиі кездеседі,
оңтүстікте сирек.
2. Түркістан типі. Бұл да аңғарлық типке жатады, бірақ айырмасы қар
көшкіндерімен қоректенеді, қоректену бассейнінің ауданы кіші, мореналық
шөгінділер күшті дамыған. Бұл Тянь-Шань тау жүйесіне тән, ал одан
солтүстіктегі таулы аймақтарда сирек кездеседі.
3. Кар типі. Ол Қазақстанның барлық таулы аймақтарында тараған
кішігірім терең дөңгелек кар қазан шұңңырларында орналасады.
4. Аспалы мұздықтар. Олар беткейлөрде немесе беткейлердің ойыс
жерлерінде жатады.
5. Аспалы аңғарлардағы мұздықтар.
6. Жайпақ төбе мұздықтары. Биік таулы қыраттардың төбесінде пайда
болады, олар Жоңғар Алатауында ясиі кездеседі, басқа тауларда сирек.
Қазаңстан мұздықтары әдетте шағын болып келеді, ұзындығы 1—2 км-ден 3—4 км-
ге дейін және ауданы 1—2 сю-ден 4—6 кв. км-те дейін болады. Ұзындыгы 4— 5
км-ге, ауданы 8—10 кв. км-ге жететін мұздықтар сирек кездеседі.
Қазақстанның аса ірі мұздықтары: Алтайдағы Берель мұздығы, ұзындығы 8 км,
ауданы 14 кв. км. Іле Алатауындағы (Солтүстік Тянь-Шань) Корженевский
мұздығы, ұзындығы 12 км-ге жуың, ауданы 45 кв. км.
Мұздыктардың жағдайы және динамикасы. Қазаңстанның таулы
аймақтарындағы қазіргі мүз басу баяу регрессия стадиясында. Кешпілік
мұздықтардың келемі кішіреюде. Орташа алғанда жылына Алтайдың мұз-дықтары
15—20 м, атап айтқанда Берель мұздығы 22 м, Жоңғар Алатауының мұздыңрары 20
л-ден (Сәтпаев мұздығы) 30 лі-ге (Калесник мұздығы) дейін, Солтүстік Тянь-
Шаньның мұздықтары 6 л-ден (Пальгов мұздығы) 16—17 м-те (Кіші Алматы
мұздығы) дейін шегініп отырады.
Қазаңстан мұздықтарының жылжу жылдамдығы өте баяу. Орта есеппен
алғанда ол Жоңғарда жылына 5—7 м (Сәтпаев мұздығы), Тянь-Шаньда 20 лі-ден
(Кіші Алматы) 40 л-ге дейін (Конституция мұздығы).
Қазақстанның қазіргі мұздықтарына
аудандық шолу
Алтайдағы қазіргі мұз басулар. Алтайдың биік жоталарының біразы
солтүстік-батыс жөне батыс ауа массаларына ашық жатады, бұл жағдай осы
күигі мұз басуға қолайлы жагдай жасайды. Батыс Алтайдагы Иванов жотасында
қар жиегі 2 300—2 400 м, Катуиь жотасының орталығында 2 500—3 000
м, Оңтүстік Алтайда Күршім және Сарымсақты тауларында 2 900—3 000 м
биіктікте жатады. Орталық және Оңтүстік Алтайда қар жиегінің өте жоғарыда
орналасуына қарамастан, мүздықтар негізінен осы аудандарга шогырланган, ал
батысында аз. Бұл батыс жоталардың Орталық және Оңтүстік Алтайға қарағанда
аласа болуына байланысты. Қазіргі кезде Қазақстандық Алтайда жалпы ауданны
85 кв. см-ден артығырақ 130-дай мұздақ бар, Олар көбіне Батыс, Орталық
жөне Оңтүстік Алтайдың биік таулы аудандарында тараған.
Батыс Алтайда мұздықтар Иванов жотасында Убе және Чарыш
өзендерінің бастауларында, Холзуц жотасында — Катунь өзенінің салаларының
жоғарғы ағысында бар. Олар келемі кішігірім қар мұздықтары түрінде
кездеседі, жалпы ауданы шамамен 2 кв. кл дей.
Қазақстан жеріндегі Орталық Алтайда мұздықтар Берель өзені басталатын
жерінде Катунь жотасының оңтүстік беткейлерінде орналасқан. Бұл аудандағы
ең басты Берель мұздығы аңғарлық типтегі мұздық. бүкіл Қазақстандық
Алтайдағы ең ірі мұздық болып табылады.
Оңтүстік Алтайдағы мұздыңтар үш оқшау жатқан ауданға топталған:
1. Сарымсақты тауларында 2 кв км -дей бір аңғарлың, бір аспалы және
бірнеше қар мұздықтары бар.
2. Оңтүстік Алтай жотасының батыс бөлігінде жалпы ауданы 24 кв км 19
аңғарлық, 14 аспалы және жиырма шақты кішігірім қар мұздықтары тараған.
3. Оңтүстік Алтайдың шығыс бөлігінде жалпы ауданы 41 кв км 5
аңғарлық, 5 аспалы және көптеген қар мұздықтары бар, бұлардың ішіндегі
ірісі болып Бұқтырма мұздықтарының бірі есептөлінеді, ол аңғарлық мұздыққа
жатады, ауданы 10 кв км-ге дейін жетеді.
Жоғарыда баяндалғандай Алтайдың мұздықтары кәдімгі аңғарлық, аспалы
және қар мұздықтарының қатарына жатады.
Сауыр-Тарбағатайдың қазіргі мұз басулары. Мұндағы мұздықтар Сауыр
жотасындағы шағын келгеи Мұзтау массивіне, Қосайрық және Дара өзендерінің
бастауларына шоғырланған. Не бары 10 мұздық белгілі, олардың үшеуі кәдімгі
аңғарлық, екеуі аспалы және қалғандары қар мұздықтары. Ең ірілгері Қосайрық
өзендерінің басталатын жерінде жатқан Қосайрық мұз-дығы және Дара
езендерінің жоғарғы ағысындағы Дара мұздығы.
Жоңғардың қазіргі мұз басулары. Жоңғар Алатауында қар жиегі оның
географиялық орнына (оңтүстіктегі) байланысты Сауырға қарағанда бірсыпыра
жоғары жатыр. Ол солтүстікте 3 500—3 550 м, оңтүстікте 3 700—3 900 м
биіктікте өтеді. Жоңғарда қар жиегі тек солтүстіктен оңтүстікке қарай ғана
емес, батыстан шығысқа қарай да биіктейді. Осы бағытта мұздыңтардың саны
азайып, олардың ауданы да кішірейеді.
Жоңғар Алатауы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.