Басқару, ұйымдастыру, үкім шығару қызметіне қатысты құжаттар

Жоспары:
І. Кіріспе бөлім
а) Басқару, ұйымдастыру, үкім шығару қызметіне қатысты құжаттардың қолдану аясы.


ІІ. Негізгі бөлім
а) Бұйрықтар және оның түрлері
б) Нұсқаулар мен жарлықтар
в) Қаулылар, шешімдер, хаттамалар

ІІІ. Қорытынды.

І. Кіріспе
Іс – қағаздары мазмұны мен қызметіне қарай бөлінуіне байланысты бұйрық, хаттама, жарлық, нұсқаулар қызметтік іс – қағаздарға жатады.
Кәсіпорынның ағымдағы қызметі бұйрық-жарлық құжаттары арқылы реттеліп басқарылып отырады.
Бұйрық беру құқығына, әдетте, бірінші басшы — несиені реттеуші әкімшілік басшысы ие. Кәсіпорын директоры мен оның орынбасарлары — құрылымдық бөлімше жетекшілері нұсқау, жарлықтар бере алады.
Басшылықтың алқалық органдары (кеңестер, съездер, конференциялар т.б.) шешім қабылдау барысын қағазға түсіріп белгілейтін хаттаманың бір бөлгі болып табылатын шешімдер шығара алады.
Мазмұны жағынан бұйрықтар екі түрге бөлінеді: негізгі қызмет бойынша және жеке қызметкерлер құрамы бойынша бұйрықтар.
Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар өндіріс істері, жоспарлау, есеп беру, қаржыландыру, несие алу-беру, тауарлар өткізу мен қызмет көрсетуді ұсыну, ұйымдастыру мәселелері бойынша басқару жөніндегі шешімдерді белгілейді. Олар сондай-ақ, жоғары органдардың шешімдерін орындау, шаралар белгілеу, орындау мерзімі мен бақылауды және оған жауаптыларды анықтау керек болғанда шығарылады.
Бұйрық нормативті және жекелік болуы мүмкін. Мысалы, еңбек тәртібі ережелерін бекіту туралы бұйрық директордан бастап, барлық қызметкерлерге қатысты, сондықтан ол нормативті болады. Ал өтемақы төлеу туралы бұйрық жеке адамдарға қатысты болғандықтан жекелік болады.
Бұйрықтың жобасы кәсіпорын мамандары тарапынан әзірленеді де, орынбасарлармен, қызмет бабы бойынша бастықтармен, заңгермен, бас бухгалтермен (қаржы жөніндегі), кадрлар бөлімі бастығымен келісіліп, директор қол қояды. Бұйрық беру тәртібі бұзылғанда, оның заңды күші жойылъш, кері қайтарылады. Бұйрық жобасына оның қажеттігін, заңдылығын негіздейтін құжаттар қоса тіркеледі.
Бұйрық, егер оның мәтінінде өзге мерзім көрсетілмесе, қол қойылған күннен бастап күшіне енеді. Қол қою құқығына мекеме басшылары, олардың бірінші орынбасарлары, сондай-ақ біліктілігі жоғары және басшының тапсыруымен кейбір құзырлы адамдар ие бола алады.
Егср мәтінде бұйрықтың аяқталу мерзімі көрсетілмесе, оның күші тұрақты болады. Оның күшін мекеме басшысы жаңа бұйрық шығарып қана жоя алады, немесе жоғары құзырлы орган, немесе сот жояды.
Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар кәсіпорынның бланкісіне толтырылады және мынадай деректерден тұрады: кәсіпорын атауы, құжат түрінің атауы (бұйрық), мерзімі, индексі (нөмірі), мәтін тақырыбы (бекіту туралы, тапсырма туралы т.б.), бақылау туралы белгі, мәтін, қойылған қол, бұрыштама, құжаттың орындалғаны туралы, мәліметтердің магнит таспасына аударылғаны туралы белгілер.
Бұрықтың өкімдік бөлігі нақты, қысқа, анық, басы артық түсіндірмелерсіз жазылады. Онда тек не істеу керек, кім істеу керек және қашан істеу керек деген мәселе ғана сөз болады.
Егер бұйрық орындаушының үнемі атқаруға тиіс мәселесіне байланысты болса, онда атқару мерзімі көрсетілмейді.
Егер бұйрық бірнеше тармақтардан тұрса, онда барлығының орындалуына бір ғана адам жауапты болса, онда ол соңғы тармақта ғана көрсетіледі. Мекеменің ішкі іс қағаздарына жататын қызметтік құжаттың бұл түрін сипаттай отырып, мынадай бұйрықтарды атап көрсетуге болады:
- жыл бойы үздіксіз атқарылатын жұмыстарға байланысты бұйрықтар
- күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар
- арнайы бұйрықтар
- төтенше жағдайларға байланысты бұйрықтар
- басқа да бұйрық түрлері
Жыл бойы үздіксіз атқарылатын жұмыстарға байланысты бұйрықтар ұйым жұмысының жалпы тәртібін реттеу мақсатында шығарылады. Мұнда ұйымның күн тәртібі, жұмыс уақытының ұзақтығы, үнемі жұмыс істейтін комиссия құрамы, күзетті ұйымдастыру тәртібі, тексеру, бақылау тәртібі белгіленеді. Мұндай бұйрықтарға мекемедегі жұмыс ағымына қарай жыл бойы толықтырулар мен қосымшалар енгізілуі мүмкін.
Күнделікті мәселелерге байланысты бұйрықтар мекеме жұмысының күнделікті болып жатқан түрлі мәселелеріне байланысты беріледі. Оған жұмысқа қабылдау, жұмыссынан босату, мекеме ішіндегі басқа жұмысқа ауыстыру, демалыс беру, іссапарға жіберу т.б. жөніндегі бұйрықтар жатады.
Төтенше жағдайларға байланысты бұйрықтар мекемеде күтпеген оқиға болған кезеңдегі іс - әрекет, жұмыс тәртібін реттеу, оқиғаға байланысты түрлі шаралар белгілеу мақсатында беріледі. Мұндай бұйрықтар мазмұнында лауазымды адамдарға жүктелген міндет анық көрсетіледі, кей жағдайда оларға қосымша өкілеттік те беріледі.
Аранайы бұйрықтар көбіне қаржы – экономикалық мәселерге байланысты беріледі. Мысалы жыл немесе квартал қорытындысы бойынша ақшалай сыйлық тағайындау, еңбегі сіңген қызметкерлерді құттықтау, мадақтау, көтермелеу т.б. Мұндай бұйрықтар 2 дана етіп басылып, 1 данасы марапатталған адамға тапсырылады.
Басқа да бұйрық түрлері мекеменің күнделікті жұмыс барысындағы кейбір мәселелерді қажет жағдайда шешу барысында беріледі. Мысалы, уақытша бөлім бастығының немесе басқа қызметкердің қызметін атқару маусымдық жұмыс мерзімін белгілеу т.б. Түрлі жағдайларға байланысты бұйрықтардың да түп нұсқалары болады.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. В.Салагаев
Б. Шалабай
Іс қағаздарын жүргізу (30-35 беттер)
Алматы: «Раритет» 2002 ж.

2. Л.Дүйсенбекова
Іс қағаздарын қазақша жүргізу. (168-171 беттер)
Үшінші басылым ЖСШ : «Ана тілі» Алматы 2004 ж.

3. ҚР- да іс қағаздарын жүргізу. (мемлекеттік және ресми тілдерді іс
қағаздарын жүргізудің үлгілері).

4. Б.Оспанова «Мемлекеттік тілде іс - жүргізу»