Полимеризация ферменттері
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Полимеризация ферменттері
2. ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
3. ДНҚ.ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
4. Теломералар қызметтері
5. Теломеразалар әрекетінің тетіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ. Негізгі бөлім
1. Полимеризация ферменттері
2. ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
3. ДНҚ.ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
4. Теломералар қызметтері
5. Теломеразалар әрекетінің тетіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Полимеризация ферменттері
а) ерекше ақуыз праймаза активаторы (АП) қызметін атқарады. Осыдан кейін праймаза (Р), бір жіпшелі ДНҚ-ның тиесілі учаскесін матрица (қалып) ретінде пайдаланып қысқа «РНҚ-ұйытқыны» (праймер) синтездейді.
б) Әрі қарай ДНҚ синтезін ДНҚ полимераза жүргізеді. Эукариоттарда 5 түрлі ДНҚ полимеразалар белгілі: β және ε - полимеразалар ДНҚ репарациясына қатынасады; γ —полимераза — митохондрия ДНҚ-сының репликациясын жүзеге асырады; ал а және д -полимеразалар — ядролық ДНҚ репликациясына қатынасады. а ДНҚ полимераза праймазамен де, δ —полимеразамен де байланысады, ал соңғысы PCNA (Р) деп аталатын ақуызбен байланысқан.
PCNA (Р) ақуыз-полимераза кешенін ДНҚ-ның репликацияланушы тізбегіне бекіндіріп «қыстырғыш» рөлін атқарады. PCNA ақуыз «қыстырылған» күйінде сақина сияқты ДНҚ тізбегін қоршап түрады және полимеразалардың ДНҚ тізбегінен күні бүрын диссоциациялануын (ажырауын) болдырмайды, яғни ДНҚ синтезінің жүруіне, жалғасуына мүмкіндік жасайды (1-сурет).
1- сурет
ДНҚ—полимеразалар (әсіресе бактериялардың ДНҚ-полимераза ІІІ-) нуклеотидтердің аналық тізбекке комплиментарлы синтезделуін қамтамасыз етуімен бірге 31—»5'-экзонуклеазалықта қызмет атқарады. Соңғы қызметі ДНҚ синтезі барысында дұрыс —комплиментарлы нуклеотидтердің орнына, бұрыс, комплиментарлы емес нуклеотид, жалғанған кезде жүзеге асады. Осы кезде ДНҚ-полимераза бұрыс жұптасқан нуклеотидті «байқап» қалып, оны өсіп келе жатқан 31 үшынан шығарып (үзіп) алып тастайды. Осылайша полимеразалар өз жұмыстарын үнемі бақылап отырады (2 сурет).
2- сурет
в) Кез келген жаңадан синтезделген ДНҚ фрагменттері – (ұзын лидерлік не Оказаки фрагменттері) праймерлерден («РНҚ-ұйыткыдан») басталады. Аналық (матрицалық) тізбек бойымен жылжыптыратын ферменттік кешен келесі ДНҚ фрагментіне жанасқаннан кейін, ДНҚ-полимераза III ферменті «қыстырушы» PCNA ақуызын ашып, кешенді матрицадан ажыратады және ДНҚ синтезін тоқтатады.
а) ерекше ақуыз праймаза активаторы (АП) қызметін атқарады. Осыдан кейін праймаза (Р), бір жіпшелі ДНҚ-ның тиесілі учаскесін матрица (қалып) ретінде пайдаланып қысқа «РНҚ-ұйытқыны» (праймер) синтездейді.
б) Әрі қарай ДНҚ синтезін ДНҚ полимераза жүргізеді. Эукариоттарда 5 түрлі ДНҚ полимеразалар белгілі: β және ε - полимеразалар ДНҚ репарациясына қатынасады; γ —полимераза — митохондрия ДНҚ-сының репликациясын жүзеге асырады; ал а және д -полимеразалар — ядролық ДНҚ репликациясына қатынасады. а ДНҚ полимераза праймазамен де, δ —полимеразамен де байланысады, ал соңғысы PCNA (Р) деп аталатын ақуызбен байланысқан.
PCNA (Р) ақуыз-полимераза кешенін ДНҚ-ның репликацияланушы тізбегіне бекіндіріп «қыстырғыш» рөлін атқарады. PCNA ақуыз «қыстырылған» күйінде сақина сияқты ДНҚ тізбегін қоршап түрады және полимеразалардың ДНҚ тізбегінен күні бүрын диссоциациялануын (ажырауын) болдырмайды, яғни ДНҚ синтезінің жүруіне, жалғасуына мүмкіндік жасайды (1-сурет).
1- сурет
ДНҚ—полимеразалар (әсіресе бактериялардың ДНҚ-полимераза ІІІ-) нуклеотидтердің аналық тізбекке комплиментарлы синтезделуін қамтамасыз етуімен бірге 31—»5'-экзонуклеазалықта қызмет атқарады. Соңғы қызметі ДНҚ синтезі барысында дұрыс —комплиментарлы нуклеотидтердің орнына, бұрыс, комплиментарлы емес нуклеотид, жалғанған кезде жүзеге асады. Осы кезде ДНҚ-полимераза бұрыс жұптасқан нуклеотидті «байқап» қалып, оны өсіп келе жатқан 31 үшынан шығарып (үзіп) алып тастайды. Осылайша полимеразалар өз жұмыстарын үнемі бақылап отырады (2 сурет).
2- сурет
в) Кез келген жаңадан синтезделген ДНҚ фрагменттері – (ұзын лидерлік не Оказаки фрагменттері) праймерлерден («РНҚ-ұйыткыдан») басталады. Аналық (матрицалық) тізбек бойымен жылжыптыратын ферменттік кешен келесі ДНҚ фрагментіне жанасқаннан кейін, ДНҚ-полимераза III ферменті «қыстырушы» PCNA ақуызын ашып, кешенді матрицадан ажыратады және ДНҚ синтезін тоқтатады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. С.А.Әбилаев., «Молекулалық биология және генетика»-Оқулық Шымкент 2008ж.
2. Иванов В.И., Генетика М, 2003
1. С.А.Әбилаев., «Молекулалық биология және генетика»-Оқулық Шымкент 2008ж.
2. Иванов В.И., Генетика М, 2003
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Полимеризация ферменттері
2. ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
3. ДНҚ-ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
4. Теломералар қызметтері
5. Теломеразалар әрекетінің тетіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Полимеризация ферменттері
а) ерекше ақуыз праймаза активаторы (АП) қызметін атқарады. Осыдан
кейін праймаза (Р), бір жіпшелі ДНҚ-ның тиесілі учаскесін матрица (қалып)
ретінде пайдаланып қысқа РНҚ-ұйытқыны (праймер) синтездейді.
б) Әрі қарай ДНҚ синтезін ДНҚ полимераза жүргізеді. Эукариоттарда 5 түрлі
ДНҚ полимеразалар белгілі: β және ε - полимеразалар ДНҚ репарациясына
қатынасады; γ —полимераза — митохондрия ДНҚ-сының репликациясын жүзеге
асырады; ал а және д -полимеразалар — ядролық ДНҚ репликациясына
қатынасады. а ДНҚ полимераза праймазамен де, δ —полимеразамен де
байланысады, ал соңғысы PCNA (Р) деп аталатын ақуызбен байланысқан.
PCNA (Р) ақуыз-полимераза кешенін ДНҚ-ның репликацияланушы тізбегіне
бекіндіріп қыстырғыш рөлін атқарады. PCNA ақуыз қыстырылған күйінде
сақина сияқты ДНҚ тізбегін қоршап түрады және полимеразалардың ДНҚ
тізбегінен күні бүрын диссоциациялануын (ажырауын) болдырмайды, яғни ДНҚ
синтезінің жүруіне, жалғасуына мүмкіндік жасайды (1-сурет).
1- сурет
ДНҚ—полимеразалар (әсіресе бактериялардың ДНҚ-полимераза ІІІ-)
нуклеотидтердің аналық тізбекке комплиментарлы синтезделуін қамтамасыз
етуімен бірге 31—5'-экзонуклеазалықта қызмет атқарады. Соңғы қызметі ДНҚ
синтезі барысында дұрыс —комплиментарлы нуклеотидтердің орнына, бұрыс,
комплиментарлы емес нуклеотид, жалғанған кезде жүзеге асады. Осы кезде ДНҚ-
полимераза бұрыс жұптасқан нуклеотидті байқап қалып, оны өсіп келе жатқан
31 үшынан шығарып (үзіп) алып тастайды. Осылайша полимеразалар өз
жұмыстарын үнемі бақылап отырады (2 сурет).
2- сурет
в) Кез келген жаңадан синтезделген ДНҚ фрагменттері – (ұзын лидерлік не
Оказаки фрагменттері) праймерлерден (РНҚ-ұйыткыдан) басталады. Аналық
(матрицалық) тізбек бойымен жылжыптыратын ферменттік кешен келесі ДНҚ
фрагментіне жанасқаннан кейін, ДНҚ-полимераза III ферменті қыстырушы PCNA
ақуызын ашып, кешенді матрицадан ажыратады және ДНҚ синтезін тоқтатады.
Осыдан кейін ДНҚ полимераза І-іске кіріседі. Ол өсіп келе жатқан ДНҚ
фрагментінің З1 үшына жалғанады және 3 белсенділікке ие болады.
Біріншіден ол алдыңғы немесе 5'→3'-экзонуклеазалық белсенділікке ие
болады, яғни ол бұрынғы ДНҚ тізбегінің РНҚ-ұйытқысының (праймер) 51
ұшынан бір-бірлеп нуклеотидтерді алып тастап отырады, ал босаған жерге өз
фрагментінің 3' ұшына дезоксинуклеотидтерді жалғайды (ДНҚ-полимеразалық
белсенділік).
Сонымен қатар, ДНҚ-полимераза ІІІ-сияқты артқы 31→51 экзонуклеазалық
белсенділік арқылы өз жұмысын қадағалауды да ұмытпайды.
ДНҚ-полимераза-І-қызметі ѳсіп келе жатқан ДНҚ фрагментінің бұрынғы ДНҚ
фрагментгерінің дезоксинуклеотидтерімен түйіскеннен кейін аяқталады.
Эукариоттарда ДНҚ-полимераза ІІІ-қызметіне а және δ -ДНҚ полимераза
кешені атқарады; бұл жерде 31→31 экзонуклеазалық белсенділік 5 -ДНҚ
-полимеразаға тиесілі болса, ДНҚ-полимераза І-қызметін, 51→ 31
—экзонуклеазалық қызметті ерекше фермент нуклеаза (Н), ДНҚ-полимеразалық
белсенділікті (босаған жерді толтыру) в -ДНҚ - полимераза атқарады.
ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
Жоғарыда аталған ферменттер кешені қызметтері нәтижесінде жаңадан
синтезделінген әрбір тізбектер бір-бірімен тығыз орналасқан көптеген
фрагменттерден тұрады.
Көршілес фрагменттердің бір-біріне жалғануы ДНҚ-лигаза (Л) ферменттері
арқылы жүзеге асады.
ДНҚ-полимераза ферменттері сияқты ДНҚ-лигазалар-да нуклеотидтерді
фосфодиэфирлік байланыс арқылы байланыстырады. Осылайша ДНҚ молекуласының
негізгі бөлігі репликацияланады, ал оның ұштары, яғни теломералық учаске л
ері, ерекше жолмен репликацияланады. Бұл үдеріске ерекше ферменттер
теломеразалар қатынасады.
ДНҚ-ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
ДНҚ молекуласының толық репликацияланбайтындығын, яғни теломерлік
бөлімдерінің репликацияланбайтындығын, алғаш рет 1971ж. А.М. Оловников
айтқан болатын.
Мұның мәні мынада: жоғарыда сипатталған ДНҚ полимеразалық жүйе аналық
ДНҚ молекуласының жіпшелерінің 31 ұшын толық репликацияламайды, яғни
жаңадан синтезделген ДНҚ тізбектері 51 ұшы жағынан қысқа болады. Себебі
әрбір жаңа ДНҚ тізбегі қысқа РНҚ - ұйытқыдан (праймер) басталады. Кейін
ол ерекше нуклеазалар арқылы алынып тасталады, бірақ босаған учаске
дезоксинуклеотидтермен толтырыла алмайды, себебі ДНҚ полимеразалар өз
бетінше (РНҚ-ұйытқысыз) ДНҚ синтезін бастай алмайды, ол тек
полинуклеотидті 31 ұшынан ұзартады. Бұл жерде ондай учаске жоқ, сондықтан
жаңа тізбек матрицадан қысқа болады.
ДНҚ молекуласының мұндай ұшын (бір тізбегі үзын, екіншісі қысқа) үшкір
ұшы немесе оверхенга деп аталады.
ДНҚ-ның үшкір ұшы тұрақсыз болады, себебі экзонуклеазалар ұзын ұшындағы
артық нуклеотидтерді бір-бірлеп алып тастап, ДНҚ ұшын тұйықтайды.
Қалай болғанда да, егер жасушада теломераза болмаса, оның әрбір
бөлінуінен кейін хромосома (ДНҚ) қысқарып отырады.
Әрбір репликацияда ДНҚ молекуласы РНҚ - ұйытқы ұзындығына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Полимеризация ферменттері
2. ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
3. ДНҚ-ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
4. Теломералар қызметтері
5. Теломеразалар әрекетінің тетіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Полимеризация ферменттері
а) ерекше ақуыз праймаза активаторы (АП) қызметін атқарады. Осыдан
кейін праймаза (Р), бір жіпшелі ДНҚ-ның тиесілі учаскесін матрица (қалып)
ретінде пайдаланып қысқа РНҚ-ұйытқыны (праймер) синтездейді.
б) Әрі қарай ДНҚ синтезін ДНҚ полимераза жүргізеді. Эукариоттарда 5 түрлі
ДНҚ полимеразалар белгілі: β және ε - полимеразалар ДНҚ репарациясына
қатынасады; γ —полимераза — митохондрия ДНҚ-сының репликациясын жүзеге
асырады; ал а және д -полимеразалар — ядролық ДНҚ репликациясына
қатынасады. а ДНҚ полимераза праймазамен де, δ —полимеразамен де
байланысады, ал соңғысы PCNA (Р) деп аталатын ақуызбен байланысқан.
PCNA (Р) ақуыз-полимераза кешенін ДНҚ-ның репликацияланушы тізбегіне
бекіндіріп қыстырғыш рөлін атқарады. PCNA ақуыз қыстырылған күйінде
сақина сияқты ДНҚ тізбегін қоршап түрады және полимеразалардың ДНҚ
тізбегінен күні бүрын диссоциациялануын (ажырауын) болдырмайды, яғни ДНҚ
синтезінің жүруіне, жалғасуына мүмкіндік жасайды (1-сурет).
1- сурет
ДНҚ—полимеразалар (әсіресе бактериялардың ДНҚ-полимераза ІІІ-)
нуклеотидтердің аналық тізбекке комплиментарлы синтезделуін қамтамасыз
етуімен бірге 31—5'-экзонуклеазалықта қызмет атқарады. Соңғы қызметі ДНҚ
синтезі барысында дұрыс —комплиментарлы нуклеотидтердің орнына, бұрыс,
комплиментарлы емес нуклеотид, жалғанған кезде жүзеге асады. Осы кезде ДНҚ-
полимераза бұрыс жұптасқан нуклеотидті байқап қалып, оны өсіп келе жатқан
31 үшынан шығарып (үзіп) алып тастайды. Осылайша полимеразалар өз
жұмыстарын үнемі бақылап отырады (2 сурет).
2- сурет
в) Кез келген жаңадан синтезделген ДНҚ фрагменттері – (ұзын лидерлік не
Оказаки фрагменттері) праймерлерден (РНҚ-ұйыткыдан) басталады. Аналық
(матрицалық) тізбек бойымен жылжыптыратын ферменттік кешен келесі ДНҚ
фрагментіне жанасқаннан кейін, ДНҚ-полимераза III ферменті қыстырушы PCNA
ақуызын ашып, кешенді матрицадан ажыратады және ДНҚ синтезін тоқтатады.
Осыдан кейін ДНҚ полимераза І-іске кіріседі. Ол өсіп келе жатқан ДНҚ
фрагментінің З1 үшына жалғанады және 3 белсенділікке ие болады.
Біріншіден ол алдыңғы немесе 5'→3'-экзонуклеазалық белсенділікке ие
болады, яғни ол бұрынғы ДНҚ тізбегінің РНҚ-ұйытқысының (праймер) 51
ұшынан бір-бірлеп нуклеотидтерді алып тастап отырады, ал босаған жерге өз
фрагментінің 3' ұшына дезоксинуклеотидтерді жалғайды (ДНҚ-полимеразалық
белсенділік).
Сонымен қатар, ДНҚ-полимераза ІІІ-сияқты артқы 31→51 экзонуклеазалық
белсенділік арқылы өз жұмысын қадағалауды да ұмытпайды.
ДНҚ-полимераза-І-қызметі ѳсіп келе жатқан ДНҚ фрагментінің бұрынғы ДНҚ
фрагментгерінің дезоксинуклеотидтерімен түйіскеннен кейін аяқталады.
Эукариоттарда ДНҚ-полимераза ІІІ-қызметіне а және δ -ДНҚ полимераза
кешені атқарады; бұл жерде 31→31 экзонуклеазалық белсенділік 5 -ДНҚ
-полимеразаға тиесілі болса, ДНҚ-полимераза І-қызметін, 51→ 31
—экзонуклеазалық қызметті ерекше фермент нуклеаза (Н), ДНҚ-полимеразалық
белсенділікті (босаған жерді толтыру) в -ДНҚ - полимераза атқарады.
ДНҚ репликациясын аяқтаушы ферменттер
Жоғарыда аталған ферменттер кешені қызметтері нәтижесінде жаңадан
синтезделінген әрбір тізбектер бір-бірімен тығыз орналасқан көптеген
фрагменттерден тұрады.
Көршілес фрагменттердің бір-біріне жалғануы ДНҚ-лигаза (Л) ферменттері
арқылы жүзеге асады.
ДНҚ-полимераза ферменттері сияқты ДНҚ-лигазалар-да нуклеотидтерді
фосфодиэфирлік байланыс арқылы байланыстырады. Осылайша ДНҚ молекуласының
негізгі бөлігі репликацияланады, ал оның ұштары, яғни теломералық учаске л
ері, ерекше жолмен репликацияланады. Бұл үдеріске ерекше ферменттер
теломеразалар қатынасады.
ДНҚ-ның теломерлік бөлімдерінің репликациялануы
ДНҚ молекуласының толық репликацияланбайтындығын, яғни теломерлік
бөлімдерінің репликацияланбайтындығын, алғаш рет 1971ж. А.М. Оловников
айтқан болатын.
Мұның мәні мынада: жоғарыда сипатталған ДНҚ полимеразалық жүйе аналық
ДНҚ молекуласының жіпшелерінің 31 ұшын толық репликацияламайды, яғни
жаңадан синтезделген ДНҚ тізбектері 51 ұшы жағынан қысқа болады. Себебі
әрбір жаңа ДНҚ тізбегі қысқа РНҚ - ұйытқыдан (праймер) басталады. Кейін
ол ерекше нуклеазалар арқылы алынып тасталады, бірақ босаған учаске
дезоксинуклеотидтермен толтырыла алмайды, себебі ДНҚ полимеразалар өз
бетінше (РНҚ-ұйытқысыз) ДНҚ синтезін бастай алмайды, ол тек
полинуклеотидті 31 ұшынан ұзартады. Бұл жерде ондай учаске жоқ, сондықтан
жаңа тізбек матрицадан қысқа болады.
ДНҚ молекуласының мұндай ұшын (бір тізбегі үзын, екіншісі қысқа) үшкір
ұшы немесе оверхенга деп аталады.
ДНҚ-ның үшкір ұшы тұрақсыз болады, себебі экзонуклеазалар ұзын ұшындағы
артық нуклеотидтерді бір-бірлеп алып тастап, ДНҚ ұшын тұйықтайды.
Қалай болғанда да, егер жасушада теломераза болмаса, оның әрбір
бөлінуінен кейін хромосома (ДНҚ) қысқарып отырады.
Әрбір репликацияда ДНҚ молекуласы РНҚ - ұйытқы ұзындығына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz