Әлеуметтік экология пәні баса ғылымдармен байланысы



Экологиялық түсініктің шығу тегі тарихта ежелгі адамдар өмірінің белгілі адамзаттың пайда болуымен қатар, олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы, табиғатты білуге, оны қоршауға, сақтауға үйретті. Адамдардың алғашқы, олардың сол ұйымға қатынасы қоршаған орта түсінгін молайта түсті. Себебі, адамзат өмірі табиғатпен байланысты. Мысалы, алғашқы қоғамда адамдар өмір сүру үшін аң аулаған, жеміс-жидек жинаған болса, олардың бәрі үшін қоршаған орта туралы аңдар жеміс-жидек туралы мәлімет береді. Жарты миллион жыл бұрын пайда болған адамзат ата-бабалары осы мәліметті жинау арқылы ойына сіңіріп отырған. Адамзат бірте-бірте табиғи материалдар мен оларды пайдалану тұралы мәліметтерді жинады. Алғашқы қауымдық құрылыстағы адамдар, жұмыс құралдары, олардың қоршаған орта түсініктері жеткілікті болғаны туралы хабар береді. 150 мың жыл бұрын олар от жағуды үйренді, үй құруды, табиғатты қолайсыз жағдайдан және өз жауынан сақтануды білген. Б.З.Д. 8 мыңыншы жылы Азия жер өңдеуді және шаруашылық өнімдерін өсіре білген. Ал орталық Еуропада аграрлық төңкеріліс б.з.д. 6-2 мың жыл болған. Осы төңкеріліс арқасында көптеген адамдар отырықшы өмірге өтті. Мұның бәрі адамзаттың табиғатты бақылауы, климат өзгеруін айта білуінің арқасында болды. Табиғатты білу процесін тәртіпке келтіру бірінші рет Егіпет, Қытай сияқты елдерде түсіндіру мен басталды. Мәліметтер көбейуі арқасында ежелгі билік өкілдері халықты оңай басқарып тұрған. Олар табиғат өзгерістері жайлы алдын ала айта білген. Бұл уақыттағы білім утилитарлық бағытта болды, шоғырландыру, қалаларда қысыл таяң көшелерді көбейту керектіп жайлы айтты.
Экологиялық бағытта XIX ғасырда неміс энциклопедисті, географ, саяхатшы Александр Фридрих Вильгельм Гумболып (1769-1859 ж.ж.) әрі қарай дамытты. Ол солтүстік жарты шарды зерттеп, климатын үйреніп, изотермиялық қарта жаратты. Климат пен өсімдіктердің байланысын байқап, осылар негізінде ботаникалық географиялық аймақтарга бөлді.

Әлеуметтік экология пәні баса ғылымдармен
байланысы
Экологиялық түсініктің шығу тегі тарихта ежелгі адамдар өмірінің
белгілі адамзаттың пайда болуымен қатар, олардың қоршаған ортамен қарым-
қатынасы, табиғатты білуге, оны қоршауға, сақтауға үйретті. Адамдардың
алғашқы, олардың сол ұйымға қатынасы қоршаған орта түсінгін молайта түсті.
Себебі, адамзат өмірі табиғатпен байланысты. Мысалы, алғашқы қоғамда
адамдар өмір сүру үшін аң аулаған, жеміс-жидек жинаған болса, олардың бәрі
үшін қоршаған орта туралы аңдар жеміс-жидек туралы мәлімет береді. Жарты
миллион жыл бұрын пайда болған адамзат ата-бабалары осы мәліметті жинау
арқылы ойына сіңіріп отырған. Адамзат бірте-бірте табиғи материалдар мен
оларды пайдалану тұралы мәліметтерді жинады. Алғашқы қауымдық құрылыстағы
адамдар, жұмыс құралдары, олардың қоршаған орта түсініктері жеткілікті
болғаны туралы хабар береді. 150 мың жыл бұрын олар от жағуды үйренді, үй
құруды, табиғатты қолайсыз жағдайдан және өз жауынан сақтануды білген.
Б.З.Д. 8 мыңыншы жылы Азия жер өңдеуді және шаруашылық өнімдерін өсіре
білген. Ал орталық Еуропада аграрлық төңкеріліс б.з.д. 6-2 мың жыл болған.
Осы төңкеріліс арқасында көптеген адамдар отырықшы өмірге өтті. Мұның бәрі
адамзаттың табиғатты бақылауы, климат өзгеруін айта білуінің арқасында
болды. Табиғатты білу процесін тәртіпке келтіру бірінші рет Егіпет, Қытай
сияқты елдерде түсіндіру мен басталды. Мәліметтер көбейуі арқасында ежелгі
билік өкілдері халықты оңай басқарып тұрған. Олар табиғат өзгерістері жайлы
алдын ала айта білген. Бұл уақыттағы білім утилитарлық бағытта болды,
шоғырландыру, қалаларда қысыл таяң көшелерді көбейту керектіп жайлы айтты.
Экологиялық бағытта XIX ғасырда неміс энциклопедисті, географ,
саяхатшы Александр Фридрих Вильгельм Гумболып (1769-1859 ж.ж.) әрі қарай
дамытты. Ол солтүстік жарты шарды зерттеп, климатын үйреніп, изотермиялық
қарта жаратты. Климат пен өсімдіктердің байланысын байқап, осылар негізінде
ботаникалық географиялық аймақтарга бөлді.
Ағылшын жаратылыстанушысы Чарлз Дарвин (1809-1882 ж.ж.) өзінің
жаратылыстың табиғи жолмен пайда болған түрлерінің теориясын жасады, сөйтіп
экологияның құрылуына үлкен үлес қосты. Ч. Дарвинның зерттеген экологиялық
мәселесі тіршілік үшін күрес мәселесі болды. Оның айтуынша, тіршілікте
күшті түр емес, тіршілік ортаға бейімделгіш түрі тірі қалады. Ол тур аралық
қарым-қатынасқа олардың тіршілік жағдайына, морфологиясына аса көңіл бөліп
өтті.
Неміс зоолог-эволюционисті Эрпст Геккель (1834-1919 ж.ж.) өзінің
"Организмдердің жалпы морфологиясы" атты шығармасында тіршілік үішн күрес
мәселесін көтеріп, физикалық және (экологиялық жағдайы тірі жандардың бір-
біріне ықпалын "экология" терминімен атауды жөн көрді. Өзінің 1869 ж.
"Зоологиялық мақсаты және даму жолдары" атты мақаласында жаңа пән туралы
былай деп айтты: "Экологияны біз тұрмыс жағдайда жануарлар организмінің
экономиясы жайлы деп түсінеміз." Бұл ғылым жануарлардың органикалық және
органикалық емес ортаға қатынасын олардың бір-біріне деген достық және
қарсыластық қатынастарын, олардың арасындағы қатынастарың бір сөзбен
айтқанда тіршілік үшін күресін зерттейді. Геккель өз уақытынан жарты ғасыр
бұрын "экология" сөзін ойлап тапты. XIX ғасырдың екінші жартысында бір-
бірінен бөлек экологиялық бағыттағы зерттеулер жүргізілді. Оларға мыналар
жатады: өсімдіктер экологиясы, жануарлар экологиясы, адам экологиясы және
геоэкологиясы.
Өсімдіктер экологиясы. Бұл ботаникалық пәннің базасында дамыды.
Фитогеография және өсімдік физиологиясы. Мұнда өсімдіктердің жер бетіндегі
таралу заңдылықтары зерттелген. Бұл бағытта XIX ғасырда неміс ботаник
ғалымы А.А.Гризенбах, агрохимигі Ю.Либих, өсімдіктер физиологі Ю.Сакс, орыс
химигі және агрохимигі Д.И.Менделеев және т.б. жұмыс жүргізді.
Жануарлар экологиясы. Бұл бағытта жануарлардың планетада таралуы,
олардың түрлері, таралу себептері, түр аралық қарым-қатынас, түр ішіндегі
қарым-қатынастар зерттелді. Бұл зерттеулерде Америка зоологы С.Форбс және
эитомологы Ч.Рейли, Дания зоологы О.Ф.Мюллер, орыс зерттеушісі,
палеонтологы В.А.Ковалевский, зоологтар К.М.Бэр, А.Ф.Миддендорф, К.Ф.Рулье,
натуралист А.А.Силантьев, зоогеограф Н.А.Северцовтар жұмыс істеді.
Адам экологиясы. Бұл бағыттың негізгі мақсаты адам эволюциясы жайлы
болды. Осы бағытта жұмыс істегендер: ағылшын биолог-эволюционистер
Ч.Дарвин, Т.Гексли, философ, социолог жеие психолог Г.Спенсер, неміс
жаратылыстанушысы К.Фогг, микробиологтар, эпидемиологтар, иммунологгар
Э.Бсрипг, Р.Кох, И.И.Мечников, Л. Пастер, Г.Риккетс, П.П.Э.Ру, П.Эрлихтар
болды.
Геоэкология.. Бұл бағыт жер туралы үлкен ғылымдар -география,
геология және биология аралығында пайда болды. Бұл бағыттың зерттеушілері
неміс географы А.Гумбольт, К.Риттер, орыс топырақтанушысы В.В.Докучаев,
орыс географы және ботанигі А.Н.Красновтар болды.
Жоғарыда айтылған барлық бағыттар олардың өз алдына ғылыми білімнің
тармағы болып дамуына негіз қалады. 1910 жылы Брюссель қаласында
халықаралық ботаникалық конгресс болып, ботаникалық пән есебінде өсімдік
экологиясы пәні пайда болғандығын жариялады. Кейінгі 10 жылдықтың ішінде
зерттеудің өзіндік багытына байланысты адам экологиясы, жануарлар
экологиясы, геоэкологиясы ресми түрде танылды.
1935 жылы ағылшын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
СОЦИОЛОГИЯНЫҢ ЗЕРТТЕУ МЕТОДОЛОГИЯСЫ БОЙЫНША ЛЕКЦИЯЛАР КОНСПЕКТІСІ (ТЕЗИСТЕРІ)
Экология ғылымының даму кезеңдері
Қазіргі заман экологиясының ХІХғасыр және ХХ ғасырдың бас кезіндегі экологиясынан айырмашылығы неде? Экологияның қандай ғылымдармен байланысы бар? Қазіргі экологияның негізгі бөлімдерін атаңыз
Биологияны оқытуда пәнаралық байланыстардың қызметтері
Экология пәнінен лекциялық сабақтар тезисі
Бейімділіктің адам өміріндегі алатын орны
Су жүйелер экологиясы
ЛИНГВОЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы оқу пәні
Жалпы экологияға кіріспе
Пәндер