Тұлғаның жеке және мәртебелік жиынтығы

1 Тұлғаның жеке және мәртебелік жиынтығы
2 Дәрігер маманының жеке және мәртебелік жиынтығы

Тұлға, индивид, адам әлеуметтану ғылымының негізгі зерттеу объектілері болып табылады. Көбінесе бұл ұғымдар синонимдер ретінде қолданылыды, бірақ бұл түсініктерге анықтама берер болсақ, оларда айтарлықтай мағыналық айыармашылық бар екенін көруге болады.
Адам Жер бетіндегі өмір эволюциясының ең жоғарғы сатысын білдіретін түр болып саналады. Адам туралы айтқанда, біз көптеген басқа организмдер арасынан бір нақты организм түрін бөліп алғандай боламыз деуге болады. Негізгі белгілеріне ағзаның ерекше құрылысы, сана, байланысқа қабілеттілік жатады және әлеуметтік қасиеті жоқ адам тұлға бола алмайды.
Әр адам – индивид, ол адамның қайталанбас өкілі. Егер тұлға ұғымы көптеген адамдарға тиесілі әлеуметтік қасиеттерін зерттеуге пайдаланылса, индивид ұғымы білгілі бір нақты адамның әлеуметтік қасиеттерін зерттеуге қолданылады.
Ал, тұлға дегеніміз, адамның тек табиғи-биологиялық қасиеті емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізінде қалыптасқан адамдардың әлеуметтік мәні. Тұлға туралы сөз қозғағанда, біз әлеуметтік құрылымның бірнеше элементтерінен белгілі бір элементті бөліп аламыз. Бұл элемент (тұлға) барлық әлеуметтік құрылымға тән әлеуметтік қасиеттер иесі болып табылады. Барлық түгел қоғамның ең негізгі белгілерін білдіреді деп айтуға болады.Адам социализация процесінде әлеуметтік қасиеттерге иеленіп, тұлғаға айналады. Егер адам бұл қасиеттерді игере алмаса (мысалы, психикалық ауруы бар адам) немесе ондай мүмкіндігі болмаса (мысалы, қоғамнан бөлек өскен бала), олар тұлға ретінде саналмайды.
Тұлға болу үшін адам белгілі даму жолынан өтуі керек. Мұның міндетті шарттары болып биологиялық,генетикалық берілген алғышарттар және индивид өзара әрекеттесетін әлеуметтік ортаның, адамдық мәдениет әлемінің болуы.
Тұлға құрамында биогендік, психогендік және социогендік компоненттерді көрсетуге болады. Биогендік компонент құрамына табиғи, тегі жағынан жалпы қаситтер кіреді (ағза құрылысы, темперамент,т.б.). Психогендік компонент эмоциядан,еріктік ұмтылыстардан, жадыдан, қабілеттерден және т.б. тұрады.
Ал социогендік компонент келесі элементтерден тұрады:
-тұлғаның объективті әлеуметтік қажеттіліктері; -шығармашылық, білім, машықтану қабілеттері; -қоғамның мәдени құндылықтарын игеру деңгейі; -тұлға басшылыққа алатын адамгершілік нормалар принциптер.
Әлеуметтiк статус (мәртебе) - қоғамдағы жеке түлғалар мен әлеуметтік топтардың қандай да бір қүқықтар мен міндеттер жиынтығымен байланысты жалпы жағдайы. Әлеуметтiк статус- жеке түлғаның немесе әлеу¬меттік топтың Р.Мертон "статустық жиынтық" деп атаған қоғамдағы дәрежесінің, кәсібінің, білігінің, лауазымының, материалдық жағдайының, саяси ықпалының, партиялық және кәсіподақтық мүшелігінің, іскерлік байланыстарының, үлтының, діншілдігінің, жасының, отбасылықжағдайының, туыстық байланыстарының интегралды көрсеткіші. Әлеуметтiкстатус таңылған, яғни, субъектінің әз қалауынсыз, әдетте, туа бітті (нәсіл, жыныс, жас, үлты) және жеке түлғаның өз күшімен қол жеткізген табыстары болып екіге бөлінеді. Сондай-ақ жеке түлға аралас, яғни, жоғарыда аталған екі түрінен қүралған Әлеуметтiк статусқа ие болуы мүмкін. Әдетте жеке түлғаның бір мезгілде бірнеше әлеуметтік статусы болады, бірақ соның ішінде біреуі (мысалы, қызметі) негізгі болып табылады.