Коммерциялық банктердің несиелік саясатының әдістемелік негіздері

Мазмұны
Кіріспе 4

I. Коммерциялық банктердің несиелік саясатының әдістемелік негіздері

1. Несиелік саясат мәні:қызметтері және ролі 7
2. Коммерциялық банктің несиелік саясатыныңмақсаты және оны анықтайтын факторлар 12
3. Коммерциялық банктердің несиелік саясатыныңтүрлері және оны қалыптастырудың теориялықмоделі 15

II. Несие нарығының қазіргі кездегі жағдайын талдау және банктердің несиелік саясаты.

2. 1. Қ. Р. несие нарығының қазіргі кездегі жағдайын
талдау ( ААҚ Казкоммерцбанк үлгісінде) 28

2. 2. Оңтүстік Қазакстан облысындағы несие
нарығының жағдайын талдау және банктердің
несиелік саясаты (ОҚФ ААҚ «Тұран Алем Банк»
үлгісінде) 41

III. Коммерциялық банктердің несиелік саясатының проблемалары мен жетілдіру жолдары.

3. 1. Қазіргі уақыттағы банктердің
аумағындағы стратегиясы мен тактикасы

3. 2. Коммерциялық банктердің несиелік саясатын
жетілдіру жолдары

Қорытынды,

Қолданылған әдебиеттер тізімі 72

Қосымшалар 74

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесінде үлттық экономнканың басқа салаларымен салыстырғанда елеулі өзгерістер болып жатқаны баршаға мәлім.

Бүгінгі таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсіп, зор жетістіктерге жеткен өркениетті елдер тәжірибесін үйрене отырып, банк жүйесін халықаралық стандарттарға көшірумен байланысты банктің несиелік саясатының әдістемелік негіздері мен жүзеге асыру проблемаларының концепциясын жасау жауапкершілігі арта түспек.

Нарыктық қатынастар жолына түскен отандық экономиканың дүниежүзілік тенденцияларға сәйкес дамуы маңызды. Сондықтан, қазіргі кезде өзінің несиелік саясатын қалыптастыруда коммерциялық банктер әлемдегі калыптасқан тәжірибеге сүйенуі тиіс. Алайда дәл қазіргі жағдайда батыстың экономикалық теориясының жетістіктері толығымен Қазақстандық коммерциялық банктердің қажеттіктерін қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан да отандық экономиканың өзіне ғана тән ерекшеліктерiне қарай шетелдік тәжірибені қолданған жөн.

Осы жағдайларды ескере отыра, коммерциялық банктің несиелік саясатының теориялық концепцияларын жасау қажеттілігі туындайды. Мұндай міндеттің тұруы ең алдымен бірiншi деңгейлі банк жүйесі қызмет еткен жағдайда несие саясатына экономикалық әдебиеттерде көңіл бөлінбеумен байланысты.

Кеңес дәуіріндегі экономикалық әдебиеттерде мемлекеттің несиелік саясатын жеке сүрақтарына ғана көңіл бөлiп отырған. Соңғы кездері кейбір ғалымдар нарықтық қатынастар жағдайындағы несиелік саясатты жүзеге асыру мәселелеріне көңіл бөліп жүр. Алайда коммерциялық банктердiң несиелік саясаты бойынша теориялық практикакалық түріндегi дербес жүргiзiлiп зертелген жоқтың қасы. Сондықтан коммсрциялық банктердiң несиелiк саясатының қалыптасуының мәселелері біздің еліміздің банк ісінің теориясы және практикасы үшін жаңа бағыт болып табылады.

Соңғы жылдары банк ісінiң мамандары банктің несиелік саясатының оның кызметінің дамуына және жалпы экономиканың дамуына тигізетін әсерінің артуын жиі атап көрсетуде. Бірақ та несиелік саясаттың теориялық негізінің жеткілікті деңгейі зерттеліп, жасалмауы, оны іс жүзінде қолдану проблемалары несиенің банк қызметінің сандық және сапалық көрсеткіштерді арттыруына әсерін тигізетіні сөзсіз. Жалпы, қазіргі кезде нақты бір коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастырудың сараптамасы экономикалық әдебиеттерде кездеспейді.

Сондықтан да коммерциялық банктің несиелік саясатының теориялық негіздерін жасау және оны іс жүзінде қолдана білу күн талабына сай өзекті мәселе болып табылады.

Коммерциялық банктердің несиелік саясаты атты дипломдық жүмыстың тақырыбының таңдауымның басты себебі де осы мәселелерге қатысты болып отыр.

Дипломдық жүмысты жазудың басты мақсатым нарыктық экономика жағдайында өз кызметтерін жүзеге асырып отырған коммерциялық банктердің несиелік саясатын қалыптастырудағы теориялық және әдістемелік аппаратын карастыру болып табылады. Осы қойылған мақсатқа сәйкес дипломдық жүмысты жазу үш бағытта жүзеге асырылмақ: ұлттық деңгейде несиелік саясатты жасаудың теориялық базасын қарастыру; коммерциялық банктің несиелік саясатын жүзеге асырудағы әдістемелік күралдарды қарастыру және талдау; коммерциялық банктердің несиелік саясатын қалыптастыру мен жүзеге асырудағы қазіргі көзқарастарды негіздеу. Банктің иесиелік саясатының теориялық базасы бойынша жүмыс

істеу барысында келесі міндеттер койылған болатын:

* Несиелік саясаттың калыптасуының әдiстемелiк несиелiк талдау («несиелiк саясат», несиелiк талдау , оның мәнi мен рөлін ашып көрсету; несиелiк саясаттың - мақсатын талдау)

• Нарықтық экономика жағдайында несиелік саясаттың көрініс

беретін формалары мен ерНесиелiк саясаттың

элементтерi

екшсліктерін зерттеу II. Несиелік саясатты жүзеге асыру құралдарын кеңейту мақсатында

келесі міндеттер қойылды:

® Банктің несиелік саясатын қалыптастыруға қажетті күжаттардыц жиынтығын ұ сыну

« Несиелік және депозиттік портфельдің сапасын арттыру, т алдау

үшін банктің акпараттық базасын, әдістемесін жасау ПІ. Коммерциялық банктің тиімді несие саясатын қалыптастыру жәнс

оны іс жүзінде қолданудың қазіргі кездегі көзқарастарын негіздеу

мақсатында келесі міндеттер койылды:

Несиелеу барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасы. ретіндегі несиелік саясатты анықтайтын жағдайдарды анықтау;

Қазақстандағы несиелеу перспективаларын анықтау.

Зерттеу объектісі-коммерциялық банктің несиелік саясатын :қалыптастыру және іс жузінде колдану процесi болып табылады.

Жүмыстың теориялық және әдістемелік негізі отандық және дамыған шет елдердегі экоползистердің еңбектері күрайды. Зерттеу барысында банк ісі жалпы және арнайы әдебиеттер қарастырылды.

Дипломдық жұиыстың акпараттық базасын отандық және шетелдік коммерциялық банктердің нақты мәліметтері құрайды.

I. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДIҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ

ӘДІСТЕМЕЛІК НЕПЗДЕРІ

1. 1. Несиелік саясат: мәні, қызметтері және ролі.

Қазіргі кездегі отандық банк тәжірибесінде «несие саясаты» терминінің бір жақты ұғымы жоқ.

«Банковская система России» кітабында келесі анықтама беріледі: «несиелік саясат» несиелік операциялар саласындағы банктің стратегиясы мен тактикасы.

Жалпы, шет елдік және отандық әдебиеттердің барлығында да кездесе беретін осы сияқты анықтамалардан осы үғымның нақты анықтамасын кездестіре алмаймыз, осы орайда иесиелік саясаттың мәнін анықтау қажеттігі туындайды.

Ең алдымен, біздiң ойымызша, несиелік саясатты экономикалық ойымызша саясат деп алып карастыру керек. Қаржы, салық, проценттік т. с. с. экономикалық саясат түрлеріне қарағанда несиелік саясаттың арнайы бір ерекше белгілері бар. Ең басты ерекшелігі, несие саясаты бұл несиенің қозғалысымен байланысты саясат. Мүндағы атап өтетін бір жай, бұл козғалыс іс жүзінде: а) ссуда; б) заем түрінде болады. Сондықтан, банктің несиелік және депозиттіНесиелiк саясаттың

элементтерi

к саясатының түп тамыры бір болады. Банктің несиелік саясатын жургізудегі басты мақсат-банктің сенімділігі мен түрақтылығын бір қалыпты деңгейде қамтамасыз ете отырып оның табысының деңгейін артгыру болып табылады. Мұндағы тепе-теңдік нүктесі болып банк өтімділігі қарастырылады. Міне сондықтан да, біздің ойымызша, коммерциялық банктің несиелік саясатын кең мағынада, оның депозитгік саясатын ескере отырып қарастыру қерек.

Іс жүзіндс банктер (орталық және коммерциялық) ақша, несие, процент, валюта саясатын жүргізсді. Сондықтан да несие саясатын толық жағдайда банк саясатының құрамдас бөлiгi ретiнде

қарастыра алмаймыз. Егер де тек банктерді алып қарайтын болсақ, онда банк саясаты бұл жиынтық ұғым, оның қүрамына кестеде көрсетілген мәліметтер кіреді (кесте 1. 1) Кесте 1. 1

Сонымен, жалпы банк саясатының айнымас элементі бола отырып, коммерциялық банктің несиелік саясаты өз бетінше жеке алып қарастырылмай, банк саясатының басқа да элементтерімен өзара байланысында қарастырылуы тиіс.

Қазіргі кездегі экономикалық әдебиеттерде коммерцилық банктің несиелік саясатының мазмұнына қатысты алғанда екi көзқарас қалыптасқан. Біріншіден, макроэкономикалық денгейдегі несие саясаты әдетте банк саясаты дей қабылданады. Екіншіден, макроэкономикалық деңгейдсгі несиелік саясат, әдетте, несиелік процесті басқару саласындағы нақты бір банктің саясаты деп қарастырылады.

Алайда барлық экономистер бұл көзқарасты бірден қолдамайды.
Мысалы, ресейлік экономист М. А. Косой былай дсп жазады: «Несиелік
саясат» банк саясатна қарағанда кеңірек зерттелген. Бұл көзқарас келесі жүйеде түсіндіріледі. Лнтор несиелік саясатты іскерлiк қана макроэкономикалық деңгейде мемлекеттік саясат деп, ал банк саясатын- нақты банк деңгейіндегі саясат деп қарастырады. Несиелік саясатқа дейін мұндай көзқарас жоспарлы экономика тұсындағы шаруашылық байланыстар жүйесіне қарай калыптасқан тұжырым деп қарасыруға болады.

Несиелік саясат күрделі қүбылыс. Оныц мазмұнын зсрттеу барысында нақты бағыттарды қарастырған жөн. Бірiншіден, нақты қатынастар деңгейіндегі несиелік саясат банктің қайтарымды негізде ресурстарды тартуындағы стратегиясы мен тактикасы болып табылады. Екіншіден, несие саясатының формалары несие саясатының мәні мен тарихи тұрғыдан алғандағы жағымен байланысын білдіреді. Бір жағынан, белгілі жәйт, нарықтық экономикаға көшу барысында несиелік саясаттың мазмұны мен формасы өзгеріп отырады. Жоспарлы экономнка жуйесінде банктердің иесиелік саясаты көрер көзге ғана бар нәрсе болып келді. Нарықтык экономика жағдайында несиелік саясатты макро және микро денгейде зерттеудің қажеттілігі туындады.

Үшіншіден, несиелік катынастардың экономикалық (объективті) формасынан олардың ұйымдастырушылық (субъектнвті) формасын ажыратқан жөн.

Иесиелік саясаттың анықтамасымен катар несиелік саясаттың қызметтерін қарастырған жөн (оның мәні осы кызметтерден байқалады) . Несие саясатының шартты түрде екі топқа бөлуғе болады: банк саясатының әр түрлі элементтеріне тән жалпы қызметі және де несиелік саясатты банк саясатыныц басқа да элементтерінен ерекше етіп көрсететін арнайы функциясы (қызметі) .

Жалпы қызметіне: коммерциялық (яғни банктің табыс алу кызметі), ынталандырушы және бақылау кызыметі жатады. Ынталандыру қызметі арқылы коммерциялық банк уакытша бос қаржыларды шоғырландырып отырады, соның көмегімен мемiлекеттiң банктердің, клиенттердің обективтi қажеттiлiктерiн көрсетiп отырады.

Бақылау қызметі арқылы несиелік саясат банктердің неснелік ресурстарды тарту процессін бақылап отырады.

Егер, арнайы қызметті қарастыратын болсақ, бұл жағдайда несие саясаты тек бір ғана, өте маңызды қызмет атқарады ол несие процессін ұтымды, оңтайлы ету. Бұл қызмет банк саясатының белгілі бір мақсатқа жетуіне бағытталған.

Банктің несиелік саясатының ролі банк қызметінің несие ресурстарын шоғырландыру және оларды инвестициялау барысында одан әрі дамытуда басым бағыттарын анықтаудан көрінеді.

Сонымен бірге, макроэкономикалық деңгейдегі несиелік саясаттың маңызын да атап өткен орынды. Несиелік саясаттың көмегімен ұлттык табыс калыптасып, бөлінеді және қайта бөлінеді, ал микро деңгейде, яғни нақты банк деңгейінде - несиелік саясаттың банктің сенімділігін, тұрақтылығын, өтімділігін, банк клиенттерінің талаптарына сай қызмет етуін камтамасыз етеді.

Банктердің несиелік саясатының экономикадағы ролі банктердің көмегімен нарықтық экономика жағдайьнда қызмет ететін шаруашылық субъектілерінің арасында, салаларының арасында қаржыларды қайта бөлуді жүзеге асыратындығында. Сонымен бірге айналымға қосымша акша шығарусыз экономика мен тұңғьш халықтың қажеттіктерін қамтамасыз етіп отырады.

Макроэкономикалық денгейдегі несие саясатының ролі басқа әдебиеттерде кеңірек алынып көрсетілетін болғандықтан да, дипломдық жүмыста біз тек қана несие саясатының коммерциялық банктер қызметіндегі роліне тоқталамыз.

Коммсрциялық банктің несиелік саясаты банктің өз клиенттерімен
өзара қатынастарына негізделіп қарастырылады. Несие - банктіц несиелік саясатының иегері болып табылады. Қазірігі жағдайда банктср
несислік саясатты тск қызмстін реттеп, басқарып отыру үшiн ғана жасайды. Комерциялық банктiң несиелiк саясатын жасау барысында қоғамның , мемлекеттің банк жүйесінiң және нақты банктің даму деңгейін ескеру қажет.

1. 2. Коммерциялық банктің несиелік саясатының мақсаты және оны

анықтайтын факторлар.

Коммерциялық банктердің несиелік саясаты банк кызметінде жасалатьн саясаттың бір ғана қыры болып табылады.

Банктің несиелік саясатын оның жалпы саясатының маңызды элементі ретінде қарастыра отырып, айта кететін бір жағдай - несиелік саясат жалпы банк саясатының жүзеге асуына ықпалын тигізе отырып, оның стратегиялық мақсаттарына сәйкес келуі қажет.

Коммерциялық банктің неснеНесиелiк саясаттың

элементтерi

лік саясатының мақсаты салымшылардың қаржысын несиеге бере отырып табыс алуы болып табылады.

Сондықтан да, несиелік саясаттың басты мақсаты сырттан алынған қаржыларды тиімді жайғастыруға жағдай жасау, банктің тұрақты табыс алуын қамтамасыз етуге бағытталған, Сонымен коммерциялық банктің несиелік саясатының мақсатының басты кұрамына келесілер кіргізілуі тиіс: несие нарығын талдау және несие тәуекелін ең төменгі шегіне жеткізу мақсатында мақсатты нарыктарды танлау; несиелеу барысында және ресурстарды тарту нәтижесінде банк табысын ең жоғары шегіне жеткізу; банктің несиелік және депозиттік саясатын оңтайла үйлестіру; проблемалы ссудалар үлесін азайту; банктің өтімдігін қолдау т. б.

Мұндағы айта кетуге тисті ең негізгі жағдай барлық банктер үшін жасалған жалпы, ортақ несие саясаты болмайды. Әрбiр нақты банк өзінің несиелік саясатын экономикалык саяси, әлеуметтік жағдайларды ескере отырып жасауы тиіс.

Банктің меншікті жеке несие саясаты болмаған жағдайда жалпы тәуекел деңгейі арта түседі.

Несиелік саясатты жасау барысьнда банк көптеген факторларды көруi тиіс. Банктің несиелiк саясатына нарықтық экономика жағдайында екi түрлi топ факторлары әсер етедi .

Бірінші топ факторларына банктің сыртқы саясатын анықтайтын

факторлар жатады. Оларға кіреді:

• Ел экономикасының жалпы жағдайы, инфляция деңгейі; бюджеттапшылығы; ЖІӨ өсу қарқыны;
• Қазақстан Республикасы Үлттық банкінің және Қаржыминистрлігінің ақша несиелік саясатының әсері;
• Орталык банктің тәуелсіздігінің деңгейі; елдің саяси өмірінеқатысуының деңгейі;
• Тұрғын халықтың табысының деңгейі; банк өнімдерін тұтынумүмкіндіктері;

• Банктің қызмет етуіндегі аймақтьің ерекшеліктерi;
• Бәсеке деңгейі;
• Банк өнімдері мен қызметтеріне баға;
• Әлеуметтік шиеленістер деңгейі;
• Банк ссудасына деген клиенттердің қажеттіктері;

Екінші топ факторларына, банктің ішкі саясатын анықтайтын факторларды жатқызуға болады. Олардың ішіндегі негіздері:

• Банктің несиелік потенциалы;
• Жекелеген несиелердiң түрлерінің тәукекелділігі деңгейі;
• Депозиттердің түрақтылығы;
• Қызметтер мен операциялардың саны;
• Ссудалардың қамтамасыздығы;
• Банк персоналының кәсіби шеберлігі, дайындығы және тәжірибесі;
• Банк клиентурасы;
• Несиелік портфель саласы;
• Банктің бага саясаты;
• Тәуекел-мснеджментi деңгейi.

Коммерциялық банктiң несиелiк стратегиясына талдау жүргiзудi қажет етедi. Қалыптасқан экономикаға жағдайға байланысты

коммерциялық банктерге талдау жүргізудің кслесі бағыттарын ұсынуға болар едi:

• персоналды талдау және даярлау;
• несиелік портфель жағдайын баға беру және бақылау;
• тәускел деңгейін ескере отырып баға белгілсу;
• несие бойынша шыгындардың орнын толтыру мақсатындарезервтер жасау;

-проблемалы ссудаларға бақылау және қадағалау жасау.
Жоғарыда атап көрсетілген талдау мәліметтері негізінде банк

болашақта дамудың концепциясын жасай алады. Жақсы жүргізілген талдау банктіц несиелік саясатының бағытын дәлірек анықтауға мүмкіндік береді. Мұнда, банктің несие саясаты келесі жағдайларды қамтуы тиіс:

• Несиелік процессті басқару органдарыныц және ;
• Несиелік комитет қүрамы мен кұзырын қалыптастыру;
• Несиелерді бекіту процедурасы;

1. 3. Несиелік саясаттың түрлері және оны қалыптастырудьщ теориялық моделі.

Несиелік саясаттың мүмкіндік береді. Несие аласыздар.
Бір қатар элементтері, оның түрлерін анықтауға саясатының түрлерін келесі 1. 2 сызбадан көресiздер

Несие саясатының түрлері

Бiздің елімізде несиелік саясат өркендеп дами отырып барлық жаңа экономикалық қатынастарды, жекелеп алғанда банк пен жеке клиент арасындағы қатынасты қамтиды. Осыдан бір банктің несиелік саясаты басқа банктермен салыстырғанда карыз алушылар үшін несиелендірумен байланысты тартымды болуы мүмкін. Несиелiк саясаттың

элементтерi

Кейбір банктер клиентпен бағаланған ссуданың анықталған түрі бойынша мамандандырылады. Экономикалық дағдарыстар кезінде де түрақты клиенттерге ссуда беретін банктер анағұрлым ұтады. Қарыз ақшалар үшін ссудаға қойылатын сыйақы ставкасы маңызды болып табылады.

Несиелік саясатты жасау процессінде банктер түтыну несиесін беру бойынша, ипотекалық несие бойынша, кiші жәнс орта бизнесті несиелеу бойынша несиелік саясат сияқты түрлері туралы сөз козғауына мүмкіндік беретін, оңтайлы несиелік саясатты анықтау бағытындағы оның диверсификациясын қарастыра отырып, несиелік портфельді қалыптастыру барысында оныц по риоритеттерін анықтайды.

Несиелік саясат банкке қайтарымдылық негізде ресурстарды тарту бойыпша банк пен клиенттiң өзара қатынасын тиімді ұйымдастыруға, басқаруга реттеуге мүмкіндік берсді.

Несислік саясат: -Біріншіден, клиентті және несие құралдарын таңдау мүмкiндгімен;

-Екіншіден, тәуекелді басқару қабілеттілігі несиелік келісім-шартты жасаумен айналысатын несие бөлімі қызметкерлерінің білім деңгейімен байланысты болып келді.

Несиелік саясаттың түріне байланыссыз ішкі қүрылымы бар. Сызба 1. 3

Банктің несиелік процессті ұйымдастырудағы стратегиясы оның болашақтағы дамуын көрсетеді.

Ал тактикасы-банк пен несиелеуді ұйымдастырудағы қолданылатын қаржылық және басқа құралдарын қамтиды.

Сонымен несиелік саясат элементтері-несиелік ұйымдастырылған формасьнда, сол сияқты несиелік сансатты жүзеге асырудың әдістерінде, тәсілдерінде көрінеді.

Шет елдің банк тәжірибесiнде көбінесе несиелік саясат бойынша, несиелік процессті ұйымдастыру бойынша банктің стратегиясы мен тактикасын анықтай алатын құжат жасауды ұсынады.

Ал біздің ойымызша, коммерциялық банктің оңтайлы несиелік саясатының тсориялық моделінің жағдайын анықтау қажет.

Отандық және шетелдік тәжірибеге сүйене отырып, несиелік саясат тиімділігін арттыру үшін несиелік саясатты қалыптастырудың келесі схемасын ұсынамыз:

1. Несие саясатының мақсаттары мен жаллы ережслері.
2. Несиелік операцияларды басқарудың аппараты және банкқызметкерлерінің құзыры.

III. Несиелік келісім-шартты жүзеге асырудың әртүрлі

кезеңдерінде несиелік процессті ұйымдастыру.

IV. Банктік қадағалау және несие процесін басқару.
Берілген теориялық модель неснелік саясатты оңтайлы ету

мақсатымен ұсынылып отыр және біздің ойымызша мыналар кіргізілуі тиіс:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс