Белинский төңкерісшіл демократтардың көш бастаушысы

ХІХ ғасырдың ортасында Ресейде азаттық үшін қозғалыстың буржуазиялық – демократиялық кезеңі басталды. 1861 жылы басыбайлық құқықтың жойылуына байланысты бұл қозғалыстың буыны бекіп, қанатын кең жая бастайды да, оның басына орыс қоғамының зиялылары келеді. Бұл кезеңде Ресейде кпаиталистік қоғамдық қатынастар қалыптасып, дами бастаған болатын. Осы кезде орыс мәдениеті, қоғамдық ой мен философия жаңа бағытқа бет алғанды. Бұл құбылыстың тарихи шығу тегі – Ресейдегі алпуаыттық қоғамының дағдарысқа ұшырауы және шаруалардың өз билеушілеріне қарсы бас көтеріп, әлеуметтік – қоғамдық өмірдегі қайшылықтардың тым шиеленісіп кетуінде еді. Бұл дағдарыстың себебі Ресейдегі капиталистік қатынастардың дами бастауы еді. Мысалы, 1825 – 1860 жылдары Ресейдің өндірістік кәсіпорындарындағы жұмысшылардың саны 2,5 есе өсті, ал жалпы өндірістегі жұмысшылардың үлес салмағы 54 проценттен 87 процентке дейін өсті. Әйткенмен де басыбайлық құқық капиталистік қоғамдық қатынастардың өркен жаюына кедергі болды, орасан зор жұмыс күшін еңбек өнімділігі тым төмен алпауыттық шаруашылықтарда шідірлеп ұстады, ішкі рынокты ашуға мүкіндік бермеді, себебі шаруалар тұйықталған натуралыд шаруашылықпен айналысатын еді. Өндірістің нашар дамуы Ресейдің орыс – қырым соғысында (1853 - 1856) жеңіліске ұшырауына себеп болды. Бұл кезеңдерде шаруаларды қанау ісі адам төзгісіз сипатта болды да, шаруалардың заңды ашу – ызасын туғызды. Мысалы, 1855 – 1861 жылдар аралығында ғана 476 шаруалар толқулары орын алды. Бұл кезде Польшада, Финляндияда, Кавказда, ұлт – азаттық көтерілістер бұрқ ете түсті. Қазақстанда Ресей патшалығына қарсы Исатай – Махамбет, Кенесары – Наурызбай бастаған ұлт – азаттық сипатта, қарулы көтерілістер орын алды. Олардың бәрі зеңбіректің, мылтықтың күшімен асқан қатігездікпен аяусыз жанышталып, қанға тұншықтырылды, аман қалғандары үй ішімен қоса жазаланып, шаңырақтары шайқалып, мал – мүлікі талан таражға ұшырады, «көтеріліске қатысы болған» деген дерексіз күдіктің өзі – ақ тұтас ауылдарды қан қақсатып, өртеп жіберуге сылтау бола алғанды. Европаның жандармы атанған Ресей самодержавиесі от – қаруы жоқ еркіндікті аңсаған бодан елге қанды шеңгелін осылай салғанды.
Сонымен қатар, Ресейдің өз ішіндегі капиталистік өндіріс орындарындағы, мануфактуралардағы жұмысшылардың және студенттердің де қозғалысы барынша күшейе түскенді. Сөйтіп Ресейде 1850 жылдардың аяғында революциялық ситуация қалыптасты. Халық наразылығының дүмпуінен қатты қорыққан патша 1861 жылғы ақпан айында басыбайлық құқықтың жойылғаны туралы жарлық шығарды. Алайда ол еңбекші халыққа ешқандай жеңілдік әкелмеді және де бұл кезде патшалық дара билеушілікті құлатып, буржуазиялық – демократиялық тәртіп орната алатын күш шын мәнісінде жоқтың қасы еді.
Міне, осындай тарихи, әлеуметтік саяси жағдайлар аясында орыстың төңкерісшіл демократтарының философиялық көзқарастары қалыптасты. Олар негізінен батысшыл бағыттағы ойшылдар болатын.
В.Г.Белинский (1811 - 1848) зиялылар ортасынна шыққан уездік дәрігердің ұлы еді. Ол жастайынан халықтың ауыр тұрмысын көріп өсті және оның себебін басыбайлықтан іздеді. 1829 жылы ол Мәскеу университетінің филология факультетіне оқуға түсіп, оның алғашқы курстарында – ақ айналасына алдыңғы қатарлы озық ойлы студенттерді жинап алғанды. Университетті үздіксіз бітірген соң, 1833 жылы ол Станкевичтің үйірмесіне қатысады. Алғашқы кезде әртүрлі баспаларда шағын сыни мақалалар жарық көрді. Кейінен, 1839 – 1846 жылдар аралығында «Отандық жазбалардың» жетекші сыншысы болып істеді де, 1846 жылдан бастап өмірінің аяғына дейін «Замандастар» да қызмет атқарды. Отызыншы жылдардағы Белинскийдің әлеуметтік – саяси, философиялық көзқарастары ағартушылық сипатта болды. Бұл кезде ол идеализмнің ықпалында болды да, қоғамдық дамудығ себебін «әлемдік ақыл - ойдың» заңдарынан іздеді. Бұл орайда оған Гегель философиясының ықпал жасағанын байқаймыз. Алайда, 1840 жылдың өзінде – ақ Белинский идеализммен біржола қоштасады да, материалистік бағытқа көше бастайды. 40 – жылдары Белинскийдің шығармашылық табыстары күрт өсті. Оның қоғамдық – саяси және әдеби қызметінің қорытындысы ретінде бағаланатын «Гогольге хаты» 1847 жылдың шілде айында жазылған еді,