Биязылау қой жүні

Кіріспе

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Биязылау єр т‰сті жабағы , жүнді классқа және жағдайына қарай бөлмейді.
Мұндай жүн бөлек ыдысқа салынып, буып түйіледі.
1.05.1983ж. 19779-74 ГОСТ-на өзгеріс: будан қойлардан қырқылған
қылшық жүн классқа бөлінбейді.
1. Жүннің сипаттамасы.
Қойдың биязы жүні.
Бұл біртекті жүн, жабағының құрылымы штапельді, яғни штапельдерден
тұрады. Белгілерінің жиынтығы бойынша биязы жүн (7763-71 ГОСТ-на сәйкес)
меринос емес деп бөлінеді. Биязы меринос жүннің түсі ақ, жұмсақ, майысқақ,
штапельдегі талшықтары ұзындығы мен жіңішкелігіне қарай біркелкі келеді.
Штапельдің жуылған үш жақ бөлігін есептемегенде, иірлігі штапельдің
биіктігінде (ұзындығына) біркелкі келеді. Шайырының мөлшері – жеткілікті.
Қазақстанның, Сібірдің, Оралдың, Орта Азияның, Закавказьенің
аудандарының жағдайында жүннің шайырлығы біршама аз болуы ықтимал.
Мериносқа жатпайтын биязы жүннің меринос жүніне қарағанда шайыры аз,
жүн талшығының жіңішкелігі мен ұзындығының біркелкілігі жеткіліксіз,
иірлігі де нащар айқындалған болып келеді. Меринос емес биязы жүннің түсіде
әртүрлі болуы мүмкін. Жүннің жіңішкелігі 60 сападан (23,1-25,0 мкм) жуан
болмауы керек, әсіресе меринос жүнінің мойын және сан жүнінде 58 сапалы жүн
кездеседі, меринос еместе – тек қана біртекті жүн (яғни кез келген
сападағы).
Меринос және мериносқа жатпайтын бір жасар қозыда алынған биязы жүн,
үстіңгі жүн қабаты ұштары үшкір және құрғақ болып келуімен, жүн
талшықтарының жіңішкелігі мен ұзындығының біркелкі жеткіліксіз болмауы
және иірлігінің онша айқындалмауымен сипатталады.

Биязылау қой жүні

Тұқымның шығу тегіне байланысты биязылау жүн бірнеше түрге бөлінеді.
а) биязы жүн қылшық жүнді буданнан алынған, биязылау жүнді – қылшық
биязы жүнді-цигай және басқа қойлардан алынған биязылау жүн (7934-74 ГОСТ
бойынша) біртектілігімен, жабағысының штапельді және штапельді-тұлымды
құрылымымен сипатталады.
Штапельдің үстіңгі бөлігінде жүн талшықтарының ұштарының

үшкірленіп, қылшықты және құрғақ болып келетіні де кездеседі. Жүннің
иірлігі нашар айқындалған. Биязы жүнге қарағанда шайырлылығы азырақ.
Негізгі жүннің жіңішкелігі 58-56-50 сапада (25,1-31,0 мкм). Құрғақ және өлі
өскін талшықтар кездеседі:
б) Кроссбред жүні және кроссбред типінің жүні (61-5-3-74 ТШ бойынша)
біртектілігімен, штапельді және штапельді-тұлымды құрылымымен,
серпімділігімен, майысқақтығымен, жылтырлылығымен (көбінесе люстраға
жататындары) және жылтыры жоқ болып сипатталады.
Кроссберд жүнінің түсі ақ. Талшықтарының иірлілігі размері бойынша
орташа және ірі (толқынды) шайыры жеткілікті. Негізгі жүн жіңішкелігі 58
сапада және одан жуандау (тұрпайы), яғни 58, 56, 50, 48, 46, 44, 40, 36, 32
сапа. Кроссберд типтес жүн шайырының аздығымен, ұсақ, орташа және ірі
толқынды және онша айқын емес иірлігімен ерекшеленеді. Жабағыдағы жүннің
негізгі массасының жіңішкелігі 58, 56, 50, 48, 46 сапада. Түрлі түсті
талшықтар кездеседі:
в) цигай жүні және цигай қылшық жүнді біртекті жүн (9764-74 ГОСТ
бойынша) жабағысының штапельді және штапельді-тұлымды құрылымымен, біркелкі
әрі жақсы серпімділігімен, шайырының аздығымен, қолға құрғақ әрі қатқыл
тиеді, түсті және елі талшықтары мүлдем кездеспейтіндігімен сипатталады.
Талшығының иірлігі ірі, ол айқындалған немесе айқын емес болып та
кездеседі. Жүннің негізгі массасының жіңішкелігі 56, 50, 48, 46, 44 сапада.
Жүнінің түсі тек қана ақ. Цигай-қылшық жүнді біртекті жүні цигай жүнімен
салыстырғанда штапельдегі талшықтардың жіңішкелігі мен ұзындығының
біркелкілігі кем болады, штапельдің үстіңгі қабатында сүйірленіп келген
және ұшы құрғақ, түсі әртүрлі, құрғақ өскін жүндері мен өлі талшықтар
кездеседі.

Ұяң жүн
Ұяң жүн (19779-74 ГОСТ бойынша) қырқым уақыты мен қойдың жасына
байланысты жабағы, күзем және қозы жүні (төлден қырқылған) деп бөлінеді.
Ұяң жабағы жүннің құрылымы тұлымды, әркелкі болып келеді. Негізінен
ұзын түбітті, аралық және жіңішке қылшықты талшықтардан тұрады. Қылшық
жүннен айырмашылығы – қылшығы аз болады және талшықтарының жіңішкелігі және
ұзындығы бойынша өте-мөте біркелкі келеді. Көктемде қырқылған ұяң жүн мал
тұқымының шығу тегіне қарай мынадай атауларға бөлінеді: балбас қойының
жүні, сараджы, алай және будан малдыңұяң жүні.

Ұяң күзем жүнде талшықтар мен тұлымдар арасындағы мұқият
байланыстырып жатқан біріктіргіш ұйысқан жүндері болмайды (сол себепті де
тұлымдар тұтас жабағы болып бірігіп тұрмайды).
Жабағымен салыстырғанда талшықтары қысқарақ және шайыры аз болады.
Ұяң қозы жүні ұяң жүнді қойлардың төлінен қырқылады. Майысқақ, жұмсақ
(майда) және тұлымының бұйрасы бұранда тәрізді болып келеді. Тұлымдар
арасындағы және тұлымдағы жеке талшықтар арасында жабағы жүндегідей
байланысып жатпайтындықтан тұлымдар тұтаспайды, өзінше бөлек-бөлек тұлым
құрайды. Жабағымен салыстырғанда қозы жүнінің ұзындығы қысқа, шайыры аз,
әрі аз ластанған болып келеді.

Қойдың қылшық жүні
Қылшық жүнді қойдың жүні де ұяң жүн тәріздес қырқым уақытына қарай
және малдың жасына байланысты жабағы, күзем, қозы жүні болып бөлінеді.
Көктемде қырқылған (жабағы) әртекті қылшық жүн-(7939-79 ГОСТ бойынша)
құрылымына қарай тұлымды болып келеді, талшығының жіңішкелігі мен ұзындығы
біркелкі емес, мөлшері жағынан түрлі сәйкестіктегі түбіт, аралық және
қылшықты талшықтардан тұрады, оның ішінде құрғақ және өлі талшықтар
кездеседі.
Күзде қырқылған (күзем) әртекті қылшық жүннің жабағы жүнмен
салыстырғанда талшықтарын тұтастырып, біріктіріп тұратын байланысы жоқ, сол
себепті тұлымдар бірігіп, тұтаспайды. Жабағы жүнге қарағанда талшықтарының
ұзындығы және шайыры аз болады.
Қозының әртекті қылшық жүні –қылшық жүнді қойдың төлінен сол жылы
қырқылған жүн (алғаш қырқым жүні). Тұлымы бұранда тәріздес бұйра келеді,
қозы жүні әрі майысқақтығымен ерекшеленеді. Талшықтары мен тұлымдарының
орасан байланыстырғышы әлсіз, сол себепті қырқылған қозы жүні тұтасып
жатпайды. Жабағымен салыстырғанда қозы жүнінің талшықтары қысқа, шайыры аз
және онша ластанбаған болып келеді.
1. Жүнді классировкалау (жүнді сапасына қарай
жеке класстарға бөлу)
Дайындау стандартының (ГОСТ-тардың), техникалық шарттардың (ТШ)
талаптарына сәйкес қой жүні – биязы, биязылау (барлық түр-түрлері), ұяң
және қылшық жүнді жабағы – ең алдымен тұтас руно (жабағы), бөлшек және
төменгі сорттарға (классқа жатпайтын) бөлінеді.
Бір қойдан қырқылған тұтас жүн - өзаар біртұтас штапельден немесе
тұлымдардан байланысып жататын тұтас жабындысынан
тұрады, олардан бөлініп қалған бөлек жүндер төменгі сортқа (классқа
жатқызылмайтын) жатады. Тұтас жүнге сондай-ақ толық емес жабағы, сонымен
бірге біртекті, ластанбаған 150г үлкен бөлшек жүн үшін массасы 100г үлкен
әртекті бөлшек жүн де жатады.
Бөлшек жүн – тұтас (жалпы) жүннің ластанбаған, біртекті жүн үшін
массаы 150 грамнан кем емес әртекті жүннің 100 грамға дейінгі тапсыруға
ұсынылатын бөлігі.

Төменгі сорттар (немесе классқа жатқызылмағандары)

а) жұлма жүн біртекті жүннің қойды қырыққан кезде жабағыдан бөлініп
қалған ластанған ұсақ жүн шүйкесі, сондай-ақ жабағының ластанған шет-
шетінен жұлынып алынған, сонымен бірге қойдың құйрығы немесе санының ішкі
жағынан, маңдай мен мойнынан қырқылған жүн;
б) пұшпақ жүн немесе балақ жүн – қойдың аяқтарының төменгі бөлігінен
(сирақтарынан) қырқылған айтарлықтай мөлшерде қысқа, қырқынды (шала
қырқылған жерді екінші қайталап қырқудан алынған) жүндер араласқан – жалпы
жүннің 1% жоғары;
в) шүйке жүн – қойды қырыққан кезде жалпы жүннен бөлініп қалған майда-
шүйде ластанған әртекті бөлшек жүндер, сондай-ақ классировка жасаған кезде
жабағының (тұтас қырқылған жүннің) шет-шетінен сарғайып кеткен, ластанған
тұстарынан жұлып алынып тасталған жерлері және қайталап қырқылған жердің
жүні;
г) қи аралас жүн (немесе сабалақтанған) – қимен қатты ластанған,
жабысып қалған ұсақ түйек бөлек жүндер.
Биязы, биязылау, ұяң және қылшық жүнді қой жүндерін классировка
жасаған кезде мынадай төменгі сорттар мен класқа жатқызылмайтын жүн түрлері
бөлек бағаланады.
29-кесте
Жұп түптері Төменгі сорттар немесе класқа жатқызылмайтын
жұп түрлері
Меринос және меринос емес биязы Төменгі сорттар : жұлма, жүн сирек биязы
жүн жүні және қимен ластанған жүн

Будан малдан қырқылған биязылау Класқа жатқызылмайтын: жұлма және сабалақ
жүн жүн

29-кестенің жалғасы

Жұп түптері Төменгі сорттар немесе класқа жатқызылмайтын
жұп түрлері
Кроссбред, кроссбред типтес және Класқа жатқызылмайтын: жұлма және сабалақ
цигай жүн

Ұяң жүн Класқа жатқызылмайтын: шүйке (бөлек жүн)
және сабалақ жүн

Қой жүнін түсіне қарай бөлу (ажырату)

Тұтас немесе бөлек меринос, кроссбред, кроссбред типтес, сондай-ақ
цигай жүндері тек қана ақ түсті болады. Кроссбред типіне жататындарда
түсті талшықтар кездеседі. Тұтас және бөлшек мериносқа жатпайтын биязы,
будан малдың биязылау, ұяң және қылшық жүндері түсіне қарай былайша
бөлінеді:
а) ақ – түсті талшықтары жоқ. Шайыры мен минералды қоспаларының (шаң,
топырақ, жерден жұғатын қоспалар) түсіне қарай жуылмаған жүннің түрлі
реңктері болады;
б) ақшыл – сұр түсті өскін талшықтары бар ақ жүн, қылшық жүнді қойдың
тұтас жүнінің (руносының) шет-шетінде 0,5 %-ке дейін түсті бөліктері
кездеседі;
в) түрлі-түсті (әр түрлі түстер) – табиғи түсі бар жүндер: сұр,
күңгірт –сұр, барлық реңктегі қоңыр түс және қара; қаракөл және құйрықты
қойдың қылшық жүндері түсіне қарай тек қана ақшыл сұр және түсті болады.
Барлық топқа жататын төменгі сорттар мен класқа жатқызылмайтын жүндер
түсіне қарай бөлінбейді.

Жүннің дайындау класстары
Биязы, биязылау будан малдың, кроссбред және кроссбред типті, сондай-
ақ цигай, біртекті цигай қылшық жүндер талшығының ұзындығы мен
жіңішкелігіне қарай төмендегіше класстар мен тармақтарға бөлінеді:

30-ші кесте
Жүн топтары Класы Класс Жүннің сипаттамасы
ішіндегі
тармағы
Мернинос Жоғары Жүннің негізгі массасы (жалпы жүннің
биязы іріктелген жүн ауданы немесе массасынан 65% ке емес)
ұзындығы 7 см кем емес, жіңішкелігі 64
сапада және одан жоғары. Қалған жүннің
сапасы 60-тан төмен емес. Штапельдің
құрылымы тығыз, оңай үзілмейді,
бунақталған жерлер кездеспейді,
майысқақ, шайыры жеткілікті, өсімдік
қоспаларымен ластанбаған. Шоқтық жүні
оңай ажыратылатын өсімдік қоспаларымен
(пішен, сабан, ошаған) ластанбаған.
Жүн массасының негізгі бөлігінің
1 ұзындығы 6,5 см-ден кем емес,
Меринос биязы 1 жіңішкелігі 64 және одан да жоғары
сапада. Қалған жүндер 60 сападан жуан
емес.
Жүн массаысының негізгі бөлігінің
Биязы меринос1 ұзындығы 6,5 см кем емес, бірақ
2 жіңішкелік сапасы 60және өтпелі 6064
сапада (штапельдің төменгі бөлігі
жіңішкерек те, жоғарыға қарай жуандау).
Мойын жүні мен сан жүндері 58 сапада.
Жүннің негізгі бөлігінің ұзындығы 6,4 см
Биязы меринос 5,5 см дейін, жіңішкелігі 64 және одан
2 жоғары сапада. Қалған жүн 60сападан
1 төмен емес.
Биязы меринос Жүннің ұзындығы 6,4-6,5 см аралығында,
жіңішкелігі 60 және өтпелі талшығы 6064
2 сапада, мойын жүндері мен сан жүнінде 58
2 сапалары кездеседі.
Биязы меринос Жүннің негізгі бөлігі 5,4-4,0 см
ұзындыққа, жіңішкелігі 60 және одан

3

30-кестенің жалғасы
Жүн топтары Класы Класс Жүннің сипаттамасы
ішіндегі
тармағы
жоғары сапада, мойны мен сан жүндерінде
58 сапалы талшықтар кездеседі.
Жүннің негізгі массасының ұзындығы 4,0
Биязы мериносҚысқар- тылған см қысқа
Биязы меринос1 Жүннің негізгі массасының (жүн
Ақшыл және 1 массасының немесе жалпы жүннің (руноның)
ақшыл сұр 55% кем емес, жіңішкелігі 64 сапада және
Биязы меринос одан жоғары, қалған жүн біртектес.
Ақшыл және Жүннің негізгі массасының ұзындығы 6,5
ақшыл сұр 1 см, жіңішкелігі 60 және 6064 сапада.
-- 2 Қалған жүн біртектес.

Негізгі жүн массасының ұзындығы 6,4-5,5
см аралығында, жіңішкелігі 64 сапада
-- 2 және жоғары. Қалған жүн біртектес.
1 Жүннің негізгі массасының ұзындығы
6,4-5,5 см аралығында, жіңішкелігі
60және 60-64 сапада. Қалған жүн
-- 2 біртектес.
2 Негізігі жүн массасының ұзындығы 5,4
см-ден 4,0 см-ге дейін, жіңішкелігі
60сапада және жоғары. Қалған жүн
-- 3 біртектес.
- Жалпы жүннің негізігі массасының
Ақ және ұзындығы 4,0 см кем.
ақшыл-сұр Жалпы жүннің негізіг массасының (55% кем
биязылау жүн Қысқар- тылған емес) ұзындығы 7,0 см және одан ұзын,
1 - жіңішкелігі 58-56-50 сапада, құрғақ және
өлі өскін талшықтары бар. Жабағының
- шет-шеттерінде құрылымы тұлымды әртектес
жүн кездеседі.

30-кестенің жалғасы
Жүн топтары Класы Класс Жүннің сипаттамасы
ішіндегі
тармағы
Ақ және ақшыл2 - Жалпы жүннің негізгі массасының жүн
сұр биязылау ұзындығы 7,0 см кем емес (4,0 см-ге
дейін), жіңішкелігі 58-56-50 сапада.
Тұтас жүннің шет-шеті әртектес, құрылымы
тұлымды келеді.
-- Жүн ұзындығы 4,0 см кем емес.
Қысқар- тылған-
Кроссбред 1 Негізгі массасының жүні (жабағыауданы
жүні 1 немесе массасының 55% кем емес) ұзындығы
11см және одан көп, жуандығы 58-56-50
сапада. Қалған жүніде біртектес.
Жүннің негізгі массасының ұзындығы 11
-- 1 см кем емес, бірақ жуандығы 48 сапада
2 және одан төмен. Қалған жүн біртектес,
тұтас жүннің шет-шетінде негізгі жүн
массасының 5%-тен аспайтын әртектес жүн
кездеседі.
Жүннің негізгі массасының ұзындығы 11 см
кем (9 см дейін), жуандығы 58-5650
Кроссбред 2 сапада. Қалған жүндер біртектес.
жүні 1 Жүннің негізгі массасының ұзындығы 11 см
кем (9 см дейін), жуандығы 48 сапада
және одан жуан, қалған жүн біртектес,
Кроссбред 2 тұтас жүннің 5% артпайтын мөлшерде
жүні 2 шеттігінде әртекті жүн кездеседі.
Жүн ұзындығы 8,0 см және одан да жоғары,
жуандығы 58-56-50-48-46 сапада. Қалған
жүн біртектес, бірақ шеттік жүндерде
жалпы жүннің 5%-не дейін әртектес жүн
Кроссбред тип1 болуы мүмкін.
-

30-кестенің жалғасы
Жүн топтары Класы Класс Жүннің сипаттамасы
ішіндегі
тармағы
---- 2 - Ұзындығы 8 см кем болатын жүн (5,5 см
дейін), жуандығы 58-56-50-48-46 сапада.
Қалған жүн біртектес
---- Қысқар- тылған- Ұзындығы 5,5 см қысқа жүн.
1
Цигай жүні - Негізгі жүн массасының (жалпы жүннің
ауданы) немесе массасының 55%-нен кем
емес, ұзындығы 6,5 см және одан да
жоғары, жуандығы 56-50 сапада. Қалған
жүн кез-келген жуандықта біртектес.

Цигай жүні 2 Негізгі жүн массасының ұзындығы мұнда да
- 6,5 см және одан жоғары бірақ жуандығы
48-46-44 сапада. Қалған жүн біртекті кез
келген сапада. Руноның шет-шетіне 3%-ке
дейін құрылымы тұлымды әртектес жүн
кездеседі.
---- Ұзындығы 6,5 см кем жүн.
Қысқар- тылған
Цигай қылшық 1 - Жалпы жүннің негізгі массасының ұзындығы
жүнді 6,5 см және одан да жоғары, ұзындығы
біртектес жүн - 56-50 сапада. Қалған жүн 58 сапада және
50 сападан төмен. Руноның шет-шетінде
құрылымы тұлымды біртекті жүн кездеседі.
----- Негізгі жүн масасының ұзындығы мұнда да
6,5 см және одан да жоғары, бірақ
2 жуандығы 48-46-44 сапада. Қалған жүн
біртектес, кез келген сапада. Тұтас
- жүннің шет-шетінде құрылымы тұлымды
әртектес жүн кездеседі.

Жабағы және будан малдың алынған ұяң жүн класқа және жағдайына
(күйіне) қарай бөлінбейді. Сараджы, тәжік, алай тұқымды қойларының ұяң
жабағы жүні және қылшық жүнді жабағы талшықтарының жуандығына қарай, түрлі
типке жататын талшықтардың жуандығына қарай, түрлі типке жататын
талшықтардың арақатынасына сәйкес – түбітті, аралық және қылшық жүн – және
олардың ұзындығы негізгі жүн массасындағы ұяң жүннің тұтас жүн массасының
немесе ауданына 55% кем емес өлі және құрғақ талшықтардың болуына қарай
мынадай кластарға бөлінеді.

31-ші кесте

Жүн атауы Класы Класстың сипаттамасы
Сараджы, тәжік, алай 1 Тұлымы нәзік, негізінен түбіттен
қойларының қылшық жүні (ұзындығы 5 см кем емес), аралық
талшықтан және аздаған мөлшерде
түбіттің арасынан көзге айтарлықтай
көрініп тұратын жіңішке қылшықтан
тұрады. Жүні майысқақ, аздаған жылтыры
бар және ұсақ толқынданып келген. Алай
қойының жүнінде құрғақ және өлі
талшықтар кездеседі.
Сараджы, тәжік, алай Тұлымдары 1 класспен салыстырғанда
қойларының қылшық жүні 2 неғұрлым қатқыл, ірі толқынды. Түбіті
мен аралық талшықтары қылшығына
қарағанда басым болады. Құрғақ және
өлі талшықтар кездеседі.

31-кестенің жалғасы

Жүн атауы Класы Класстың сипаттамасы
Балбас қойының ұяң жүні 1 Тұлымыынң ұзындығы орташа, ұсақ және
оратша толқынды, негізінен түбітті және
аралық талшықтардан тұрады және болмашы
мөлшерде жіңішке қылшығы болады.
---- Тұлымы 1классқа қарағанда мейлінше ұзын
2 және қатқыл, ірі толқынды негізінен
аралық талшықтан, аз мөлшерде түбіт пен
қылшықтан тұрады. Құрғақ және өлі
талшықтары болады.
1 класстың жүніне қарағанда тұлымдары
Қаракөл қылшық жүні неғұрлым ірі әрі тұрпайы. Айқын
2 бөлектеніп тұратын қатқыл тұлымдары бар.
1 класстың жүнімен салыстырғанда
тұлымдағы түбіті аз да, қылшық жүн
анағұрлымкөбірек. Өлі кездеседі.
Жүні жұмсақ. Тұлымы шағын, қысқа, қылшығы
жіңішке, жұқа келген түбіт массасынан
Құйрықты қойдың қылшық аздап шығып тұрады. Аздаған мөлшерде өлі
жүні 1 және құрғақ талшықтар кездеседі.
1 класспен салыстырғанда тұлымы
тұрпайылау және ірі, орташа жуандықтағы
қылшықтан және жұқа түбіттен тұрады. 1
---- классқа қарағанда түбіті аздау, өлі және
2 құрғақ талшықтар көбінесе жалпы жүннің
тұлымдарының арасынан байқалады.
Тұлымдары ұзын, түзу, анық айқындалған,
қатқыл, көбінесе құрғақ. Түбті жұқа,
мөлшері айтарлықтай көп емес. Құрғақ және
өлі талшықтары әжептәуір мөлшерде.
----
3

Ұяң және қылшық жүнді қозы жүні классқа бөлінбейді, тек қана аталуына
(мысалы, балбас ұяң жүні, алай ұяң жүні, будан малдың ұяң жүні, қаракөл
қылшық жүні, еділбай қойының қылшық жүні, құйрықты қойдың қылшық жүні және
т.б.), түсіне және жағдайына қарай бөлінеді.
Сондай-ақ ұяң және қылшықты күзем жүні классқа жатқызылмайды, тек
қана аталуына, түсіне және жағдайына қарай бөлінеді.

Қой жүнін жағдайына қарай топтарға бөлу.

Меринос және меринос емес тұтас биязы жүн, будан малдың биязылау
жүні, кроссбред, сондай-ақ ұяң жүнді цигай қойының жабағысы, қылшық жабағы
жүн (әрбір класс, тармақ, тұс көлемінде) жағдайына байланысты (сипаты мен
ластану сатысына, бунақталған талшықтардың болуына, беріктігі мен түсін
жоюуына қарай) төмендегідей топтарға бөлінеді:
қалыпты – органолептикалық бағалау нәтижесі бойынша оған үзілмейтін,
төзімді жүн. Жүннен оңай ажыратып алуға болатын өсімдік қалдықтары тұтас
жүннің қай тұсына кездесетіндігіне қарамастан, сондай-ақ тұтас жүннің
маңыздылығы екінші орында деп саналатын тұсында (мойн, құрсақ, сан)
тазартқан кезде жүннен ажыратуы қиын өсімдік қалдықтарының (ошаған, қылқан
еселеу) кездесуі әрқайсысын өз алдына есептегенде, немесе жалпы мөлшері
руномассасының немесе ауданының1% артпау керек.
Шөп-шалаңды-ошағанды 1 топ жабағының қай тұсының ластанғанына
қарамастан жүнге араласқан оңай ажыратылатын шөп-шаламның мөлшері тұтас жүн
ауданының немесе массасының10%-30% мөлшерінде немесе жүннен тазартылуы қиын
өсімдіктердің қалдығымен тұтас жүн ауданының немесе массасының 15% дейіні
ластанған жағдайда.
Шөп-алаңды ошағанды 2 топ-тұтас жүн массасының немесе ауданының оңай
ажыратылған өсімдік қалдықтарымен 30% астам, тазартылуы қиын шөп-шалаңмен
15% астамы ластануы.
Ақаулығы бар 2 топқа штапельдің қақ ортасында немесе түбіне таман
және сонымен бірге штапельдің (тұлымның) ұшында жіңішкергендігі, сондай-ақ
дұрыс тоғытылмауы және қойдың дұрыс бағып күтілмеуі салдарынан жүннің
табиғи түсі мен беріктігін жоғалтуы.ұяң жүнді қойдың жабағысында көп
мөлшерде қайызғақ болса да (тұтас жүннің 50% астамында) кемшілігі бар 2
топқа жатқызылады.

Шөп-шалаңды – ақаулы шөп шалаңды ошағанды 1 немесе 2 топтың және
сонымен бір мезгілде ақаулы 1 немесе 2 топтар.
Сарғыш тартқан қойды дұрыс бағып күтпегендіктен немесе дұрыс
тоғытылмағанның әсерінен жабағыны тұтасымен, штапельдің немесе тұлымның
ұзындығының 13 бөлігінің табиғи түсінің (жүнінің түсінің өзгеруі жуылмаған
жүнде айқын көрінеді) өзгеріп кетуі.
Қысқартылған жүн биязы, биязылау, цигай және біртекті цигай қылшық
жүндер жағдайына байланысты бөлінбейді. Кроссбред типті қысқартылған жүн
жағдайына қарай:
- қалыпты жүн деп, өткізіліп отырған жүн массасының 15% дейінгі
мөлшерде әр жерінде түрлі өсімдік қоспаларымен ластанған тұстары болатын;
- шөп шалаңды ошағанды жүн деп, өткізіліп отырған жүн массасында 15%-
тен артық мөлшерде түрлі өсімдік қоспалары кездесетін жүн. Қылшық жүнді
жабағының өзге топқа жататын жабағылардан айырмасы жай күйіне қарай
қалыпты, бірінші және екінші ошағанды шөп-шалаңды және кемшіліктері бар
топтарға бөлінеді.
- Ақаулығы бар қылшық жүн жабағының ішкі жағының басым бөлігін (тұтас
жүннің 50% артық) ірі-ірі мүйіз қабықтанып тұратын қайызғақ қабаты бар.
- Бөлшектеніп қалған жүн, төменгі сорттар мен классқа жатқызылмайтын
жүндер жағдайына қарай бөлінбейді.
- Ұяң жүнді күзем, ұяң қозы жүні, күзде қырқылған қылшық жүн, сондай-
ақ қылшықты қозы жүні әрбір жүн атауы мен түсіне қарай жағдайына
байланысты:

а) қалыпты тапсырылған жүннің 10% аспайтын мөлшерде әр түрлі өсімдік
қалдықтарымен ластанған тұстары бар;
б) шөп-шалаңды ошағында 1 топ өткізіліп отырған жүннің жалпы
массасының әр жерінде 10%-тен көбі (30%дейін) түрлі өсімдік қалдықтарымен
ластанған болып келсе;
в) шөп-шалаңды ошағанды 2 топ өткізіліп отырған жалпы жүн массасының
30% астамы түрлі өсімдік қалдықтарымен ластанған болып бөлінеді.

ТШ- 10-02-214-86 техникалық шарттардың негізгі мазмұны.

Жабағы жүннен бөлектенген жуылмаған биязы жүн (қой жүні)
Биязы жүнді сапалық көрсеткіштерінің жиынтығы бойынша меринос жүні
және меринос емес биязы жүн
де࠿@ॢ࣒ࡶࡪࡨࢬ\ࠢࡰ࢞࡮࢖@ࡸࡪࢀࡰࡺࡼࢂ@६ࢲࡺࡪ@ࡸࡪࢀࡰࡺ ࡼࢂ@ࡪࡸࡪࢂ@६࡞ࡺࡺবࡆ@nnlfZnbX@ࡾ\ࡾ\@bXdXZb Xn@ࡢࡼࡲ࢖
ࡺ࢐ࡠ@ࢂࡰࡾࡠࢄࢄࡠࡸࡠࢂ࢖\࠸ࡪࢀࡰࡺࡼࢂ@ࡪࡸࡪࢂ@ࡢࡰ࢞࡮࢖@ ६࡞ࡺࡨࢬ@঄࡞ࢂࢬࡺࡪŀ࠶ࡠࢀࡠࡲ@nnlfZnbࡾ\@bZp@ࡢࡼ ࡲ࢖ࡺ࢐ࡠ@
ॢ࣒ࡶࡪࡨࢬ\࠸ࡪࢀࡰࡺࡼং࠶ࡠ@࡬ࡠࢄࡠࢄ࢖ࡺ@६ࢲࡺࡪ@ࡸࡪࢀࡰࡺ ࡼࢂ@ࡪࡸࡪࢂ@ࡢࡰ࢞࡮࢖@६࡞ࡺࡨࢬ@঄ࡢࢄࡠࢂ@६࡞ࡺ@६ࢲࡺࡪ@ ঄࣒ࡸࡪࡺࡦࢬ
@ࢂࡼࢀࢄࢄࡠঀࠦࡠ@ॢ࣒ࡶࡪࡨࢬ\ॄॢтас жүнге төменгі сорттыларынан (балақ жүндері мен
сабалақтанған жүндерден) бөліп алынған тұтастай немесе әр түрлі
үлкендіктегі жабағы жүн жатады. Тұтас жүнді: негізгі , сарғыш тартқан, 58-
56 С, ұйысқан, қорада ластанған, әр тұсті, таңбасы бар деп бөледі.
Негізгі тұтас жүнге 58-56 С сарғыш тартқан ұйысқан, қорада ластанған,
әр түсті таңбасы бар және төменгі сортқа жататын тұстарын алып тастаған
тұтас жабағы немесе жабағының бөлігі жатқызылады.
Негізгі жабығыға жатқызылатын жерінің орташа жіңішкелігі 32-ш кестеде
көрсетілген талаптарға сәйкес келуі тиіс.

32-ші кесте

Көрсеткіштер атауы Жүннің атаулы және жіңішкелік сапасы

Меринос Меринос емес биязы
70 С және 64С 60С 64С және 60С
жоғары жоғары
Жүннің орташа жіңішкелігі , 20,5 және одан 20,6 23,1-2523,0 және23,1-25
мкм аз –23,0 ,0 одан аз ,0

Сарғыштартқан, мериносқа жататын жабағы жүн меринос емес биязы жүн
жіңішкелігіне қарай меринос емес биязы жүнмен болып бөлінеді. (32-кесте).
Талшығының жіңішкелігіне қарай біркелкі теңесуі (С вариациясының
коэффиценті) негізгі жабағалы меринос және сарғыш тартқан жүннің барлық
жііңшкелік сапасы үшін 26,5% аспауы тиіс.
26,5%-тең артық санға тең келетін С бойынша жүн сәйкес келетін
сападағы меринос емес биязы жүнге жатқызылады. Микроометр есебімен алынған
орташа жіңішкелікті және вариация коэффицентін жүнді тапсырып – қабылдау
кезінде белгілейді.
Ескерту: Талшығының жіңішкелігі 58-56 сападағы мериносқа тән
белгілері бар қошқарлардың тұтас жүннің бөліп алып, өз алдына буып түйеді
де сәйке,с келетін ұзындығы мен жағдайын көрсететін және 58-56 қошқар деп
осы маркировкамен белгі соғады.
Меринос және меринос емес жүннің негізгі тұтас жүн штапельінің орташа
ұзындығы мына талаптарға сәйкес келуі керек:
1 ұзындық – 70мм және одан көп, 2 ұзындық – 70мм аз (55 мм дейін), 3
– 55 мм кем (40 мм дейін), 4 – 40мм кем (25 мм дейін).
Сарғыш тартқан меринос және меринос емес биязы жүннің орташа ұзындығы
мына талаптарға сәйкес келуі керек:
1 – 2 ұзындық (Бірге) –55 мм және одан ұзын, 3- 55мм кем (40мм
дейін), 4 –40мм ё25 мм дейін). Меринос және меринос емес биязы негізгі
жабаға жүннің әрбір жіңішкелік сапасымен талшық ұзындығының шамасы
деңгейінде (4 ұзындықтан басқасы), өсімдік қоспаларымен ластауына және
үзілгіштік осалдығына байланысты 33-кестеде көрсетілген талаптарға сәйкес
бөледі.

33-кесте

Жүннің жағдайы Жағдайының сипататмасы Таңбалау белгісі
Қалдықтармен Оңай үзілмейтін, жуылған жүн СВ
ластанбаған массасына есептегенде өсімдік
қоспалары 1% аспайтын, оның ішінде
ошағаны жуылған жүннің 1 кг 6
түйірге дейін.
Аз мөлшерде ластанған Оңай үзілмейді, жуылған жүн
массасында 1%-тен 3%-ке дейін МЗ
өсімдік қоспалары, оның ішінде
жуылған жүннің 1 кг есептегенде
ошағаны 36 түйірге дейін.
Қалыпты ластанған Оңай үзілмейді, өсімдік қоспасымен
ластану мөлшері аз мөлшерде
ластанған жүндегі нормадан артық
(көбірек) болады. С3

Үзілуге қарсы тұратын мықтылығын
Ақаулығы бар жүн жойған сипаттамалары бойынша
қалдықпен ластанбаған аз мөлшерде
ластанған үнге сәйкес келеді Д
Кемшілігі бар, сонымен қатар аз
мөлшерде ластанған жүнге белгіленген
өсімдік қоспалары мен нормадан
Ластанған әрі ақаулығыартығырақ ластанған
бар жүн СД

Меринос және меринос емес сарғайып кеткен жабағыны жүнге араласқан
өсімдік қоспаларының мөлшеріне қарай, оның үзілуге бейім еместігін есепке
алмай ақаулығы бар және шөп-шалаңды – ақулы деп бөледі. Ақаулығы бар сарғыш
тартқан жүнге сарғайған немесе арам шөп қалдықтарымен ластанған немесе аз
мөлшерде ластанған, немесе ақаулығы бар жүн жатады. Шөп-шаламды, ақаулығы
бар сарғайған жүнге өсімдік қалдықтарымен қатты ластанған немесе шөп-
шаламды – ақаулығы бар жүн жатқызылады.
Ескерту: 1. Жуылған жүн массасы – жүн үлгісінің бекітілген режим
бойынша өсімдік қоспаларынан тазартпай жуған кезде алған, 17% кондициялық
ылғалдылықтағы жүн.
2.IV ұзындықтағы жүн жіңішкелігіне, жәй –күйіне қарай бөлінеді.
Жабағы жүн (негізгі тұтас жүннен басқасы) және төменгі сорттарды 34-
кестенің талаптарына сәйкес бөледі.
34-ші кесте

Аталуы Жүн сипаттамасы
Жабағы жүн
58-56 сапада Үлкендігі әр түрлі ақ және ақшыл-сұр түсті орташа
жіңішкеліктегі 25,0 мкм – 29,0 мкм аралығындағы, қораның
қи-қоқысымен ластанбаған, қойдың мойын және сан
тұтастарынан алынған бөлек жүндер.
Қора жүні Тұтас жүннің бөлігі немесе әртүрлі үлкендіктегі ақ және
ақшыл-сұр түсті экскрементермен қатты ластанған. Жүннің
түсі сарғайған, үзілуі бейім
Сарғайған Ақ және ақшыл-сұр түсті штапелінің ұзындығы13 астамының
дұрыс тоғытылмау немесе дұрыс бағып күтілмеу салдарынан
табиғи түсін жоғалтқан. Түсінің өзгеруі жуылмаған жүннен
артық көрінеді.
Ұйысқан жүн Ақ және ақшыл-сұр түсті тұтас жүннен әр түрлі көлемде
бөлшектенген, қолымен ажыратуға келмейтін бөліктері.
Барлық түсті жүндер, ақ пен ақшыл-сұрдан басқа. Бояғыш
Әр түсті таңба заттарымен ластанған ақ және ақшыл-сұр түсті жүн шүйкесі.
Төменгі сорттар
25 мм қысқа, сондай-ақ сирақтан, қойдың маңдайы мен
жағыана қырқылған қатқылдау тықыр жүндер.
Пұшпақ жүн Нәжіс араласқан, жентектеліп жабысып қалған лас жүн.

Сабалақ жүн

Ескерту: Қорғанның қи-қоқысымен ластанған немесе сарғайған сонымен
бірге ұйысып қалған жүнде ұйысқақ жүнге жатады.
Жабағы жүн – қора қи-қоқысымен ластанған, ұйысқан, 58-56 С, таңбасы
бар және түрлі-түсті, сондай-ақ төменгі сорттарға жататын –пұшпақ немесе
сабалақтанған жүн жіңішкелігіне ұзындығына, жай-күйіне және аталуына қарай
(меринос және биязы жүнді меринос болып) бөлінбейді. Негізгі жабағы жүнде
7% дейін ақаулығы бар тұстары – оның ішінде : таңба (жуып кетіруге болатын)
–0,5% артық емес; Қора қи-қоқысымен ластанған, сарғайған және ұйысқан жүн –
5,5% көп емес, мұнда да қора қи-қоқысымен ластанған 1,0% көп болмауы керек,
ұйысқаны 0,5% артық емес, пұшпақ жүн –1,0% дейін. 58-56С, қора қи-қоқысымен
ластанған, сарғайған, ұйысқан, әр түсті,таңбасы бар деп есептелетін жүн
мөлшері тұтас жүннің 7,0%мөлшерінен аспауы тиіс. Бұдан басқа онда төменгі
сорт қоспалары 2,0% артпағаны жөн, түрлі – түсті талшықтармен немесе
біртекті жүнмен арласқан. Негізгі меринос жүнін түрлі –түсті талшықты
негізгі меринос жүнінің сәйкес келетін жіңішкеліктегі ұзындық пен жәй-
күйіне жатқызады.
Түсті талшықтар араласқан немесе түрлі –түсті жүн араласып кеткен ақ
түсті, меринос емес негізгі жүнді жіңішкелігі, ұзындығы мен жаәй-күйі
сәйкес келетін меринос ақшыл – сұр негізгі биязы жүнге жатқызады.
Меринос және меринос емес биязы жүнде кездейсоқ түрлі – түсті
талшықтардың болуын түсті талшықтармен аралас жүнге жатқызбайды.
Жалпы жүнде оның массасының 1% дейінгі мөлшерде қырқымды жүннің болуы
мүмкін. Ол мөлшер 1%асып кетсе, пұшпақ жүнге жатқызылады. Тұтас жүнде
жуғанда кетпейтін бояумен салынған таңбаның болуына жол берілмейді.
Жүнде артық қыл-қоқыстың (жіп, шүберек қиындысы араласуына жол
берілмейді)

Жүнді буып-түю, маркировка жасау, тасымалдау және сақтау.
ГОСТ-тар мен ТШ талаптарына сәйкес көктемде қырқылған жүнді (жабағыны)
классировка жасаған және жинаған кезде арнайы торы бар столға штапельді мен
тұлымдарын жоғары, үстіңгі бетіне қаратып жайып салады. Содан кейін төменгі
сортқа жатқызылатын және классқа жатпайтын жүнді іріктеп бөлек шығарады.
Бұдан кейін жүннің бір жақ бүйірін, шамамын алғанда шетінен 13 аралықта
қайырып бүктеп (ұзына бойына) жабағының ортасына келтіоіп жатқызады, екінші
қарама-қарсы бһир жағын осылайша, бірінші бүктелген жердің шетіне бүктеп
келтіреді, мұнан соң жабағының бос жағынан, сонымен бір мезгілде құйрық
жағынан шиыршақтан, қарама-қарсы бағытта ортаға қарай орайды.
Буып-түю, маркировка жасау, тасымалдау және сақтау – 6070-78 ГОСТы
бойынша төмендегіше толықтырулармен:
Жабағы жүнді буып-түю жүннің аталуына, түсіне (егер осы белгісі
бойынша бөлінетін болса), класына, класс тармағына және жай-күйі бойынша
топтарға сәйкес келетін ГОСТ және ТШ бойынша жүргізіледі. Сарғайған жүн өз
алдына класы бойынша боп түйіледі. Ал төменгі сорттар мен классқа
жатқызылмайтын жүн (жұлма, пұшпақ, шүйке, сабалақ жүн), сондай-ақ қылшықты
жүн – ұйысып қалған жүн деп те аталуына қарай бөлек буып – түйіледі.

Тақырып бойынша әдебиеттер:
Жүн дайындауға қойылатын стандарты мен техникалық шарттар текстінің
1982 ж. Шығарылғаны 1983ж. Мамырға дейінгі өзгерістермен

2-ші тапсырма

Жүнді үлгілері бойынша классировка жасау. Бұл тапсырманың мақсаты –
студентті қой жүнін дайындау стандартары мен шараларға сәйкес дұрыс
классировка жасауға үйрету, жұмысқа қажетті түрлі класстар мен
жіңішкеліктегі жүн эталондары, түрлі топқа жататын жүн үлгілері,
милиметрлік сызғыштар.

Тапсырманы орындау
Студент қолда бар жүн үлгілері бар бойынша, студент жүннің жағдайын
анықтап, классировка жасау нәтижелерін төмендегі схема бойынша тіркеп жазып
отырады. (35-ші кесте) .
Бұдан басқа, әр студент өндірістік практикадан өту кезеңінде қырқым
пунктінде жүнді классировка жасауға белсене қатынасуы, ал нәтижелерін өз
есеп берулерінде көрсетуі тиіс.

35-ші кесте. Жүнді классировка жасау нәтижелері

Үлгі Жүн Жүннің Жүнің класқа жатқызылатын Жүн ніңЖүн ніңЖүн
нің тобы түсі белгісі (көрсету) дай класс жағ
рет ындау тар дайы
нөмі класы мағы
рі

4 дейін 100 300
4-8 200 600
8жоғары 300 900

Әрбір жүн үлгісін этикеткасымен бірге қағызға тығыздап орайды.
Этикеткаға бүкіл керекті мәліметтер (отардың N , қойдың N , оның жасы ,жнс
, шопнның фомилясы, ай-күні , датасы). Жүн оралған қағаздың сыртына
этикеткадағы жазу қайталанады. Зерттеу мақсатында алынған жүн үлгілері
алынып отырған шопан бригадасының есебіне саналады және талдау жұмысы
аяқталғаннан кейін дайындау мекемесіне өткізіледі.

Жүн жуу
Кір жүнді сабынды – сода ерітіңдісіңде жуады (0,3%сабын және 0,2%
сода концентрациясында, яғни 1л суға 3г сабын жанне 2 г калцилендірілгент
сода араластыру керек ).
Жуу құрылғысы 4 сауыттан тұрады (бесінші сауыт артығымен алынады).
Бірінші сауытқа 45 температурада 30л ерітіңді құйылады, екінші және үшінші
сауытқа 50-55 С 1литрден және төртіншіге температурасы 50С 30 л ерітіңді
құйылады. Жүннің ластану денгейіне қарай жүн үлгілері әр сауытта 5-10минут
бойына жуылады. Жүнді сауытта жуу кезінде жақсы тегістелген ағаш таяқпен
араластырады.
Жуылып жатқан жүн үлгісін бір сауыттан екіншісіне ауыстыру кезінде
корзинканы ішіндегі жүнмен ерітіндіден шығарып, жүн үлгісін осы корзенке
ішінде мұқият сығады. Содан кейін жүн үлгісін корзенкесімен келесі сауыттың
ішне салады. Жүн жууға арналған ерітінді тек қана 1 кг жүнді жууға арналған
болуы, яғни бес екі жүз гарамдық үлгіні жууға арналуы мүмкін. Әрбір жүн
үлгісі оған бекітілген, жуу ведомсына тіркелген нөмірі көрсетілген металл
жетонмен бірге жуылады. Бұл жоғарыдағы процесстерді орындау кезінде олардың
бір-бірімен ауысып кетуінен сақтайды. Жуылған жүн шығымының нақты проценті
ретінде негізгі және параллель үлгілердіңу орташа арифметикалық есебі
алынады. Егер талдауға (анализ жасауға ) алынып отырған екі үлгінің талдау
нәтижелерінің айырмашылығы 1 % көп болып шықса, онда артық алынған (запас)
үшінші үлгіні зерттеуге кіріседі және шығымының түпкілікті проценті ретінде
үшеуінің (үш үлгінің) арифметикалық орта санын алады.

Жүннің тұрақты құрғақ массасын анықтау

Арнайы әдебиеттерді оқып-танысу негізінде студент жүн ылғалдылығын,
оның маңызы туралы түсінікті меңгереді. Жүннің ылғалдылығына әсер ететін
факторларды білу қажет.
Бұдан кейін студент лабаротория жағдайында жүн ылғалдылығымен оның
белгісін ( айқындық көрінісін) анықтау әдістерін үйренеді.
Алдымен жуылмаған жүн үлгісінің салмағын өлшеп алады, сонан кейін
кондидционды аппаратта тұрақты массаға жеткенше кептіреді. Осы үлгіні
кептіргенге дейінгі және кептіргенге дйінгі массалар көрсеткішінің
айырмашылығы білдіретін сан жүн ылғалдылығы болып саналады.
Таза талшық шығымы отар бойынша анықтаған кезде әдетте жуылмаған
(кір) жүн кептірілмейді, аранйы бөлмеде ауаның ылғалдылығы 60-65% және
температура 18-24С жағдайда таңертеңге дейін (түн асырып) қалдырады. Жүн
үлгілерін жауып, таза сумен шайып, сыққаннан кейін кондициялық аппаратта
105С температурада тұрақты салмағына жеткенше қайтадан кептіреді.
Үлгілердің құрғақ массасын анықтау үшін гидровликалық аппаратты пайдаланған
дұрыс. Оның гилзасына жуылып, сығылған жүнді толтырып салады да, аппараттың
қақпағын жабады. Гидровликалық насостың тұтқасымен көмегімен жүн үлгісін
минутына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.