Биязылау қой жүні

Биязылау єр т‰сті жабағы, жүнді классқа және жағдайына қарай бөлмейді. Мұндай жүн бөлек ыдысқа салынып, буып түйіледі.

1. 05. 1983ж. 19779-74 ГОСТ-на өзгеріс: будан қойлардан қырқылған қылшық жүн классқа бөлінбейді.

1. Жүннің сипаттамасы.

Қойдың биязы жүні.

Бұл біртекті жүн, жабағының құрылымы штапельді, яғни штапельдерден тұрады. Белгілерінің жиынтығы бойынша биязы жүн (7763-71 ГОСТ-на сәйкес) меринос емес деп бөлінеді. Биязы меринос жүннің түсі ақ, жұмсақ, майысқақ, штапельдегі талшықтары ұзындығы мен жіңішкелігіне қарай біркелкі келеді.

Штапельдің жуылған үш жақ бөлігін есептемегенде, иірлігі штапельдің биіктігінде (ұзындығына) біркелкі келеді. Шайырының мөлшері - жеткілікті.

Қазақстанның, Сібірдің, Оралдың, Орта Азияның, Закавказьенің аудандарының жағдайында жүннің шайырлығы біршама аз болуы ықтимал.

Мериносқа жатпайтын биязы жүннің меринос жүніне қарағанда шайыры аз, жүн талшығының жіңішкелігі мен ұзындығының біркелкілігі жеткіліксіз, иірлігі де нащар айқындалған болып келеді. Меринос емес биязы жүннің түсіде әртүрлі болуы мүмкін. Жүннің жіңішкелігі 60 сападан (23, 1-25, 0 мкм) жуан болмауы керек, әсіресе меринос жүнінің мойын және сан жүнінде 58 сапалы жүн кездеседі, меринос еместе - тек қана біртекті жүн (яғни кез келген сападағы) .

Меринос және мериносқа жатпайтын бір жасар қозыда алынған биязы жүн, үстіңгі жүн қабаты ұштары үшкір және құрғақ болып келуімен, жүн талшықтарының жіңішкелігі мен ұзындығының біркелкі жеткіліксіз болмауы және иірлігінің онша айқындалмауымен сипатталады.

Биязылау қой жүні

Тұқымның шығу тегіне байланысты биязылау жүн бірнеше түрге бөлінеді.

а) биязы жүн қылшық жүнді буданнан алынған, биязылау жүнді - қылшық биязы жүнді-цигай және басқа қойлардан алынған биязылау жүн (7934-74 ГОСТ бойынша) біртектілігімен, жабағысының штапельді және штапельді-тұлымды құрылымымен сипатталады.

Штапельдің үстіңгі бөлігінде жүн талшықтарының ұштарының

үшкірленіп, қылшықты және құрғақ болып келетіні де кездеседі. Жүннің иірлігі нашар айқындалған. Биязы жүнге қарағанда шайырлылығы азырақ. Негізгі жүннің жіңішкелігі 58-56-50 сапада (25, 1-31, 0 мкм) . Құрғақ және өлі өскін талшықтар кездеседі:

б) Кроссбред жүні және кроссбред типінің жүні (61-5-3-74 ТШ бойынша) біртектілігімен, штапельді және штапельді-тұлымды құрылымымен, серпімділігімен, майысқақтығымен, жылтырлылығымен (көбінесе люстраға жататындары) және жылтыры жоқ болып сипатталады.

Кроссберд жүнінің түсі ақ. Талшықтарының иірлілігі размері бойынша орташа және ірі (толқынды) шайыры жеткілікті. Негізгі жүн жіңішкелігі 58 сапада және одан жуандау (тұрпайы), яғни 58, 56, 50, 48, 46, 44, 40, 36, 32 сапа. Кроссберд типтес жүн шайырының аздығымен, ұсақ, орташа және ірі толқынды және онша айқын емес иірлігімен ерекшеленеді. Жабағыдағы жүннің негізгі массасының жіңішкелігі 58, 56, 50, 48, 46 сапада. Түрлі түсті талшықтар кездеседі:

в) цигай жүні және цигай қылшық жүнді біртекті жүн (9764-74 ГОСТ бойынша) жабағысының штапельді және штапельді-тұлымды құрылымымен, біркелкі әрі жақсы серпімділігімен, шайырының аздығымен, қолға құрғақ әрі қатқыл тиеді, түсті және елі талшықтары мүлдем кездеспейтіндігімен сипатталады. Талшығының иірлігі ірі, ол айқындалған немесе айқын емес болып та кездеседі. Жүннің негізгі массасының жіңішкелігі 56, 50, 48, 46, 44 сапада. Жүнінің түсі тек қана ақ. Цигай-қылшық жүнді біртекті жүні цигай жүнімен салыстырғанда штапельдегі талшықтардың жіңішкелігі мен ұзындығының біркелкілігі кем болады, штапельдің үстіңгі қабатында сүйірленіп келген және ұшы құрғақ, түсі әртүрлі, құрғақ өскін жүндері мен өлі талшықтар кездеседі.

Ұяң жүн

Ұяң жүн (19779-74 ГОСТ бойынша) қырқым уақыты мен қойдың жасына байланысты жабағы, күзем және қозы жүні (төлден қырқылған) деп бөлінеді.

Ұяң жабағы жүннің құрылымы тұлымды, әркелкі болып келеді. Негізінен ұзын түбітті, аралық және жіңішке қылшықты талшықтардан тұрады. Қылшық жүннен айырмашылығы - қылшығы аз болады және талшықтарының жіңішкелігі және ұзындығы бойынша өте-мөте біркелкі келеді. Көктемде қырқылған ұяң жүн мал тұқымының шығу тегіне қарай мынадай атауларға бөлінеді: балбас қойының жүні, сараджы, алай және будан малдыңұяң жүні.

Ұяң күзем жүнде талшықтар мен тұлымдар арасындағы мұқият байланыстырып жатқан біріктіргіш ұйысқан жүндері болмайды (сол себепті де тұлымдар тұтас жабағы болып бірігіп тұрмайды) .

Жабағымен салыстырғанда талшықтары қысқарақ және шайыры аз болады.

Ұяң қозы жүні ұяң жүнді қойлардың төлінен қырқылады. Майысқақ, жұмсақ (майда) және тұлымының бұйрасы бұранда тәрізді болып келеді. Тұлымдар арасындағы және тұлымдағы жеке талшықтар арасында жабағы жүндегідей байланысып жатпайтындықтан тұлымдар тұтаспайды, өзінше бөлек-бөлек тұлым құрайды. Жабағымен салыстырғанда қозы жүнінің ұзындығы қысқа, шайыры аз, әрі аз ластанған болып келеді.

Қойдың қылшық жүні

Қылшық жүнді қойдың жүні де ұяң жүн тәріздес қырқым уақытына қарай және малдың жасына байланысты жабағы, күзем, қозы жүні болып бөлінеді. Көктемде қырқылған (жабағы) әртекті қылшық жүн-(7939-79 ГОСТ бойынша) құрылымына қарай тұлымды болып келеді, талшығының жіңішкелігі мен ұзындығы біркелкі емес, мөлшері жағынан түрлі сәйкестіктегі түбіт, аралық және қылшықты талшықтардан тұрады, оның ішінде құрғақ және өлі талшықтар кездеседі.

Күзде қырқылған (күзем) әртекті қылшық жүннің жабағы жүнмен салыстырғанда талшықтарын тұтастырып, біріктіріп тұратын байланысы жоқ, сол себепті тұлымдар бірігіп, тұтаспайды. Жабағы жүнге қарағанда талшықтарының ұзындығы және шайыры аз болады.

Қозының әртекті қылшық жүні -қылшық жүнді қойдың төлінен сол жылы қырқылған жүн (алғаш қырқым жүні) . Тұлымы бұранда тәріздес бұйра келеді, қозы жүні әрі майысқақтығымен ерекшеленеді. Талшықтары мен тұлымдарының орасан байланыстырғышы әлсіз, сол себепті қырқылған қозы жүні тұтасып жатпайды. Жабағымен салыстырғанда қозы жүнінің талшықтары қысқа, шайыры аз және онша ластанбаған болып келеді.

1. Жүнді классировкалау (жүнді сапасына қарай

жеке класстарға бөлу)

Дайындау стандартының (ГОСТ-тардың), техникалық шарттардың (ТШ) талаптарына сәйкес қой жүні - биязы, биязылау (барлық түр-түрлері), ұяң және қылшық жүнді жабағы - ең алдымен тұтас руно (жабағы), бөлшек және төменгі сорттарға (классқа жатпайтын) бөлінеді.

Бір қойдан қырқылған тұтас жүн - өзаар біртұтас штапельден немесе тұлымдардан байланысып жататын тұтас жабындысынан

тұрады, олардан бөлініп қалған бөлек жүндер төменгі сортқа (классқа жатқызылмайтын) жатады. Тұтас жүнге сондай-ақ толық емес жабағы, сонымен бірге біртекті, ластанбаған 150г үлкен бөлшек жүн үшін массасы 100г үлкен әртекті бөлшек жүн де жатады.

Бөлшек жүн - тұтас (жалпы) жүннің ластанбаған, біртекті жүн үшін массаы 150 грамнан кем емес әртекті жүннің 100 грамға дейінгі тапсыруға ұсынылатын бөлігі.

Төменгі сорттар (немесе классқа жатқызылмағандары)

а) жұлма жүн біртекті жүннің қойды қырыққан кезде жабағыдан бөлініп қалған ластанған ұсақ жүн шүйкесі, сондай-ақ жабағының ластанған шет-шетінен жұлынып алынған, сонымен бірге қойдың құйрығы немесе санының ішкі жағынан, маңдай мен мойнынан қырқылған жүн;

б) пұшпақ жүн немесе балақ жүн - қойдың аяқтарының төменгі бөлігінен (сирақтарынан) қырқылған айтарлықтай мөлшерде қысқа, қырқынды (шала қырқылған жерді екінші қайталап қырқудан алынған) жүндер араласқан - жалпы жүннің 1% жоғары;

в) шүйке жүн - қойды қырыққан кезде жалпы жүннен бөлініп қалған майда-шүйде ластанған әртекті бөлшек жүндер, сондай-ақ классировка жасаған кезде жабағының (тұтас қырқылған жүннің) шет-шетінен сарғайып кеткен, ластанған тұстарынан жұлып алынып тасталған жерлері және қайталап қырқылған жердің жүні;

г) қи аралас жүн (немесе сабалақтанған) - қимен қатты ластанған, жабысып қалған ұсақ түйек бөлек жүндер.

Биязы, биязылау, ұяң және қылшық жүнді қой жүндерін классировка жасаған кезде мынадай төменгі сорттар мен класқа жатқызылмайтын жүн түрлері бөлек бағаланады.

29-кесте

29-кестенің жалғасы

Қой жүнін түсіне қарай бөлу (ажырату)

Тұтас немесе бөлек меринос, кроссбред, кроссбред типтес, сондай-ақ цигай жүндері тек қана ақ түсті болады. Кроссбред типіне жататындарда түсті талшықтар кездеседі. Тұтас және бөлшек мериносқа жатпайтын биязы, будан малдың биязылау, ұяң және қылшық жүндері түсіне қарай былайша бөлінеді:

а) ақ - түсті талшықтары жоқ. Шайыры мен минералды қоспаларының (шаң, топырақ, жерден жұғатын қоспалар) түсіне қарай жуылмаған жүннің түрлі реңктері болады;

б) ақшыл - сұр түсті өскін талшықтары бар ақ жүн, қылшық жүнді қойдың тұтас жүнінің (руносының) шет-шетінде 0, 5 %-ке дейін түсті бөліктері кездеседі;

в) түрлі-түсті (әр түрлі түстер) - табиғи түсі бар жүндер: сұр, күңгірт -сұр, барлық реңктегі қоңыр түс және қара; қаракөл және құйрықты қойдың қылшық жүндері түсіне қарай тек қана ақшыл сұр және түсті болады. Барлық топқа жататын төменгі сорттар мен класқа жатқызылмайтын жүндер түсіне қарай бөлінбейді.

Жүннің дайындау класстары

Биязы, биязылау будан малдың, кроссбред және кроссбред типті, сондай-ақ цигай, біртекті цигай қылшық жүндер талшығының ұзындығы мен жіңішкелігіне қарай төмендегіше класстар мен тармақтарға бөлінеді:

30-ші кесте

30-кестенің жалғасы

30-кестенің жалғасы

30-кестенің жалғасы

Жабағы және будан малдың алынған ұяң жүн класқа және жағдайына (күйіне) қарай бөлінбейді. Сараджы, тәжік, алай тұқымды қойларының ұяң жабағы жүні және қылшық жүнді жабағы талшықтарының жуандығына қарай, түрлі типке жататын талшықтардың жуандығына қарай, түрлі типке жататын талшықтардың арақатынасына сәйкес - түбітті, аралық және қылшық жүн - және олардың ұзындығы негізгі жүн массасындағы ұяң жүннің тұтас жүн массасының немесе ауданына 55% кем емес өлі және құрғақ талшықтардың болуына қарай мынадай кластарға бөлінеді.

31-ші кесте

31-кестенің жалғасы

Ұяң және қылшық жүнді қозы жүні классқа бөлінбейді, тек қана аталуына (мысалы, балбас ұяң жүні, алай ұяң жүні, будан малдың ұяң жүні, қаракөл қылшық жүні, еділбай қойының қылшық жүні, құйрықты қойдың қылшық жүні және т. б. ), түсіне және жағдайына қарай бөлінеді.

Сондай-ақ ұяң және қылшықты күзем жүні классқа жатқызылмайды, тек қана аталуына, түсіне және жағдайына қарай бөлінеді.

Қой жүнін жағдайына қарай топтарға бөлу.

Меринос және меринос емес тұтас биязы жүн, будан малдың биязылау жүні, кроссбред, сондай-ақ ұяң жүнді цигай қойының жабағысы, қылшық жабағы жүн (әрбір класс, тармақ, тұс көлемінде) жағдайына байланысты (сипаты мен ластану сатысына, бунақталған талшықтардың болуына, беріктігі мен түсін жоюуына қарай) төмендегідей топтарға бөлінеді:

қалыпты - органолептикалық бағалау нәтижесі бойынша оған үзілмейтін, төзімді жүн. Жүннен оңай ажыратып алуға болатын өсімдік қалдықтары тұтас жүннің қай тұсына кездесетіндігіне қарамастан, сондай-ақ тұтас жүннің маңыздылығы екінші орында деп саналатын тұсында (мойн, құрсақ, сан) тазартқан кезде жүннен ажыратуы қиын өсімдік қалдықтарының (ошаған, қылқан еселеу) кездесуі әрқайсысын өз алдына есептегенде, немесе жалпы мөлшері руномассасының немесе ауданының1% артпау керек.

Шөп-шалаңды-ошағанды 1 топ жабағының қай тұсының ластанғанына қарамастан жүнге араласқан оңай ажыратылатын шөп-шаламның мөлшері тұтас жүн ауданының немесе массасының10%-30% мөлшерінде немесе жүннен тазартылуы қиын өсімдіктердің қалдығымен тұтас жүн ауданының немесе массасының 15% дейіні ластанған жағдайда.

Шөп-алаңды ошағанды 2 топ-тұтас жүн массасының немесе ауданының оңай ажыратылған өсімдік қалдықтарымен 30% астам, тазартылуы қиын шөп-шалаңмен 15% астамы ластануы.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс