Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалык мәні және сақтандыру нарығындағы жауапкершілік
Кіріспе
1. Сақтандырудың әлеуметтік . экономикалык мәні және сақтандыру нарығындағы жауапкершілік
1.1 Сақтандырудың әлеуметтік . экономикалык мәні және оның қызметтері
1.2 Сақтандыру принңиптері жәые сақтандыру жүйесіндегі жауапкершілік
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтік саясаттың қалыптасуы және қаржылық көрсеткіштерді талдау
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру тарифтерінің қалыптасуы.
2.2 Сақтандыру ұйымдарының қаржылық көрсеткіштерін талдау
3. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтерін белгілеудегі жаңа бағыттары
Қорытынды
1. Сақтандырудың әлеуметтік . экономикалык мәні және сақтандыру нарығындағы жауапкершілік
1.1 Сақтандырудың әлеуметтік . экономикалык мәні және оның қызметтері
1.2 Сақтандыру принңиптері жәые сақтандыру жүйесіндегі жауапкершілік
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтік саясаттың қалыптасуы және қаржылық көрсеткіштерді талдау
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру тарифтерінің қалыптасуы.
2.2 Сақтандыру ұйымдарының қаржылық көрсеткіштерін талдау
3. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтерін белгілеудегі жаңа бағыттары
Қорытынды
Кіріспе
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі негізінде қалыптасты. Бұған дейін Қазақстан Республикасында тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операңияларын жүргізудің монопольдык кұкығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие болып келді тек бүдан бірнеше жыл бүрын Мемлекеттік сақтандырү үйымдарымен экономикалык және үйымдык түрғыдан байланысты емес дербес сақтандыру үйымдары кұрылып, дами бастады .
Қазакстан Рёопубликасы Президентінің 1995 жылғы "Сақтандыру туралы" заң күші бар жарлығымен сақтандыру шараларын жүргізудегі монополия жойылды және казіргі уақытта республиканың сақтандыру нарығында барлық сақтандыру ұйымдары бірей құқықтық дәрежеге ие болды. Сақтандыру нарығы бұл бір жағынан сақтандыру қызметіне деген сұраным да екінші жағынан ұсыну шараларының жиынтығы .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артка тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда республикада адал бәсеке нарығы калыптасты деп айтуға болады . Бұрындары тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп, жауапкершілік артуда .
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің шаруашылық жүргізуші субьектілер арасындағы өзара келісім шарт міндеттемелерінің кеңеюі сақтандырудың манызын арттырады. Тек сақтандыру негізінде ғана материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процесінде пайда болатын қогамдык және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады. Сақтандыру мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне қарамастан халық пен үйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік бере отырып әлеуметтік - экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етеді.Сақтандыру компанияларының резервтері экономикалык дамуды қаржыландыратын инвестиңиялардың сенімді көзі болып табылады .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып табылады. Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына карамастан ерте кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы қорғап, адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму жолында
Нарықты экономикасы дамыған елдерде сақтандыру экономиканың стратегияалық маңызы бар салаларына жатады .
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік ерекшілігімен сипатталады. Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі болып табылады .
Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді. Қазіргі кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизаңиялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет етеді.
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі негізінде қалыптасты. Бұған дейін Қазақстан Республикасында тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операңияларын жүргізудің монопольдык кұкығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие болып келді тек бүдан бірнеше жыл бүрын Мемлекеттік сақтандырү үйымдарымен экономикалык және үйымдык түрғыдан байланысты емес дербес сақтандыру үйымдары кұрылып, дами бастады .
Қазакстан Рёопубликасы Президентінің 1995 жылғы "Сақтандыру туралы" заң күші бар жарлығымен сақтандыру шараларын жүргізудегі монополия жойылды және казіргі уақытта республиканың сақтандыру нарығында барлық сақтандыру ұйымдары бірей құқықтық дәрежеге ие болды. Сақтандыру нарығы бұл бір жағынан сақтандыру қызметіне деген сұраным да екінші жағынан ұсыну шараларының жиынтығы .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артка тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда республикада адал бәсеке нарығы калыптасты деп айтуға болады . Бұрындары тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп, жауапкершілік артуда .
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің шаруашылық жүргізуші субьектілер арасындағы өзара келісім шарт міндеттемелерінің кеңеюі сақтандырудың манызын арттырады. Тек сақтандыру негізінде ғана материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процесінде пайда болатын қогамдык және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады. Сақтандыру мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне қарамастан халық пен үйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік бере отырып әлеуметтік - экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етеді.Сақтандыру компанияларының резервтері экономикалык дамуды қаржыландыратын инвестиңиялардың сенімді көзі болып табылады .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып табылады. Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына карамастан ерте кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы қорғап, адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму жолында
Нарықты экономикасы дамыған елдерде сақтандыру экономиканың стратегияалық маңызы бар салаларына жатады .
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік ерекшілігімен сипатталады. Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі болып табылады .
Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді. Қазіргі кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизаңиялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ілиясов Қ.Қ, Құлпыбаев С.Д. Қаржы кітабы, ІІ-том, Алматы-2003 ж. 88-116
б.б.
2. «Бюджет теориясы» Нарбаева, ред. Мамыров, Алматы-2000 ж. 277-283 б.б.
3. // Егемен Қазақстан 2004 ж. №117-118, 3-5 б.б.
4. // Қазакстан Республикасының Парламент жаршысы, 1997ж. №1-2
5. // Қаржы-каражат, 1997 ж. №5, 3-8 б.б.
6. // Қаржы-қаражат, 1997 ж. №10, 3 б.
7. // Қаржы-қаражат, 1998 ж. №1, 15 6.
8. // Қаржы-қаражат, 1999 ж. №2, 6-13 б.б.
9. // Стат. бюллетень, 2002 ж. №2, 4-6"
10.// Стат. бюллетень, 2002 ж. №4, 36.
1. Ілиясов Қ.Қ, Құлпыбаев С.Д. Қаржы кітабы, ІІ-том, Алматы-2003 ж. 88-116
б.б.
2. «Бюджет теориясы» Нарбаева, ред. Мамыров, Алматы-2000 ж. 277-283 б.б.
3. // Егемен Қазақстан 2004 ж. №117-118, 3-5 б.б.
4. // Қазакстан Республикасының Парламент жаршысы, 1997ж. №1-2
5. // Қаржы-каражат, 1997 ж. №5, 3-8 б.б.
6. // Қаржы-қаражат, 1997 ж. №10, 3 б.
7. // Қаржы-қаражат, 1998 ж. №1, 15 6.
8. // Қаржы-қаражат, 1999 ж. №2, 6-13 б.б.
9. // Стат. бюллетень, 2002 ж. №2, 4-6"
10.// Стат. бюллетень, 2002 ж. №4, 36.
Кіріспе
1. Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалык мәні және сақтандыру
нарығындағы жауапкершілік
Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалык мәні және оның қызметтері
Сақтандыру принңиптері жәые сақтандыру жүйесіндегі жауапкершілік
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтік саясаттың
қалыптасуы және қаржылық көрсеткіштерді талдау
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру
тарифтерінің қалыптасуы.
2.2 Сақтандыру ұйымдарының қаржылық көрсеткіштерін талдау
3. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтерін
белгілеудегі жаңа бағыттары
Қорытынды
Кіріспе
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі
негізінде қалыптасты. Бұған дейін Қазақстан Республикасында
тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операңияларын
жүргізудің монопольдык кұкығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие
болып келді тек бүдан бірнеше жыл бүрын Мемлекеттік сақтандырү үйымдарымен
экономикалык және үйымдык түрғыдан байланысты емес дербес сақтандыру
үйымдары кұрылып, дами бастады .
Қазакстан Рёопубликасы Президентінің 1995 жылғы "Сақтандыру туралы" заң
күші бар жарлығымен сақтандыру шараларын жүргізудегі монополия жойылды және
казіргі уақытта республиканың сақтандыру нарығында барлық сақтандыру
ұйымдары бірей құқықтық дәрежеге ие болды. Сақтандыру нарығы бұл бір
жағынан сақтандыру қызметіне деген сұраным да екінші жағынан ұсыну
шараларының жиынтығы .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артка
тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда
республикада адал бәсеке нарығы калыптасты деп айтуға болады . Бұрындары
тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп,
жауапкершілік артуда .
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің шаруашылық
жүргізуші субьектілер арасындағы өзара келісім шарт міндеттемелерінің
кеңеюі сақтандырудың манызын арттырады. Тек сақтандыру негізінде ғана
материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процесінде
пайда болатын қогамдык және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады.
Сақтандыру мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне
қарамастан халық пен үйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік
бере отырып әлеуметтік - экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз
етеді.Сақтандыру компанияларының резервтері экономикалык дамуды
қаржыландыратын инвестиңиялардың сенімді көзі болып табылады .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып
табылады. Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына карамастан ерте кезде
пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы
қорғап, адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму
жолында
Нарықты экономикасы дамыған елдерде сақтандыру экономиканың
стратегияалық маңызы бар салаларына жатады .
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық
экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе
екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік
ерекшілігімен сипатталады. Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі
болып табылады .
Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне
бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді. Қазіргі кезде өз жұмыстарын
жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі
дамыту мен модернизаңиялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет
етеді.
1. Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалық мәні және сақтандыру
нарығындағы жауапкершілік
1.1 Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалық мәні және оның қызметтері
Сақтандыру - коғамның экономикалық қатынастарының сферасын бейнелейтін
көне категориялардың бірі. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп - бұл
өндіріс пен адам өмірінің кауіп - катерлі сипаты. Сондықтан өндіріс
процестерін жалғастыру, азаматтардың жеке санатының өмір тіршілігі мен
жақсы тұрмыс халін қолдап отыру мақсатында қоғамның, жеке өндірушілердің,
олардың топтарының натуралдык - заттай босалкы қорларын да немесе
резервтерін де ондай - ақ ақша ресурстарын да камтитын кажетті қаражаттары
болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары
түрінде калыптасады.
Қазіргі жағдайда сақтандыру - бұл өмірдің әр түрлі салаларында барынша
жиі болатын жағдайлардың теріс әсерінен заңды тұлғалар мен азаматтардың
мүдделерін қорғау әдістерінің бірі.
Адамдар жиі өрттерден, су тасқыны, сел және осылар сияқты т.б.
жағдайлар нәтижесінде өздерінің қозғалмайтын және қозғалатын мүліктерінен
айырылу мүмкіндігінен сақтануды калайды. Кәсіпкерліктің дамуы тиісінше
тэуекелдердің өсе түсуіне әкеледі, олар іскерліктегі әріптестердің сенімсіз
болып шығуы, нарықтагы бағалар (кұндылықтар) кенет өзгеріп кетуіне шарт
бойынша әріптестердің банкротқа үшырауына байланысты болуы мүмкін шығындар
болады. Өз кезегінеде бұл сақтандырудың дамуына қосымша түрткі болды. Уақыт
ағымында мұндай кажеттілік азааймайды, керісінше азаматтар мүліктік жагдайы
жақсаруыноің және кәсіпкерлік дамуының салдарынан сақтандырудағы қажеттілік
одан әрі өсе түседі.[8]
Сақтандыру кезіндегі сақтық резервтер мен қорларды қалыптастырудың екі
негізгі әдісі қолданылады, олар бюджеттік және сақтық әдіс. Қаржыларды
қалыптастырудың бюджеттік әдісі - бюджеттердің қаражаттарын, яғни бүкіл
қоғамның каражаттарын пайдалануды болжайды.
Сақтық әдіс қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың
жарналары есебінен жасауды алдын - ала қарастырады.
Сақтық қорлар - қоғамның ұлттық шаруашылыгындағы сан алуан, алдын - ала
болжалануы мүмкін емес жайттардан сақтандыруға арналған. Қоғамның резерв
қорлар жүйесінің қажетті құрамды бөлігі.
Мүлікті мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақтандыруды және оның
орнын толтыруды жүзеге асыратын сақтық қор материалдық немесе ақша қорлары
нысанында жасалады. Сақтық қорларда қоғам мүшелерінің ұжымдық және жеке
мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан қырлы экономикалық
және әлеуметтік аспектілері көрінеді.
Сақтандыру мәселелері медиңинаны қоса алғандағы әлеуметтік қамтамасыз
ету мәселелеріне тікелей қатысты. Қазіргі замаңғы сақтандыру индустриясын
құру мемлекетке міндеттер қатарын шешуге мүмкіндік береді:
табиғи - техногендік сипаттагы карастырылмаган шыгындарды толтыруға
мемлекеттік бюджетке ауыртпалыкты азайтудың;
нарықтың экономика кағидаларына сай сақтандыру жэрдемімен әлеуметтік
камтамасыз етудің жекелеген мәселелерін шешуге жинакталған зейнетакыны
төлеу. еңбекке кабілеттілікті жоғалтуға, асыраушысының қайтыс
болуына,
жұмыссыздыкка жәрдемакыларды төлеуге, денсаулық сақтауға
қатысты
шығындардың орын толтыруға;
3) халык пен ұйымдардың каражаттарын ұзак мерзімді негізде
үлттық
экономикаға шоғырландыруга;
Сақтандыру сақтық ұйым өз активтері есебінен асыратын сақтық төлем
арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзгеде оқигалар
туындаған кезде жеке немесе заңды түлғалардың заңды мүдделерін мүліктік
жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік - экономикалык қызметтің барлық жағын
қамтиды, ол өтемдік және жиналымдық қызмет атқарады.
Сақтандырудың экономикалык мэні барлык катысушылардың төлемдері
есебінен окыс окиға ұшырығандарға көмек көрсетілетіндігінде. Демек;
сақтандыру - қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке
және заңды түлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық
зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын қүру және пайдалану жөніндегі
қайта бөлгіштік қатынастардың айырыкша сферасы.
Ерекше сақтық қатынастар, сақтық қызметін рыногының, азаматтар мен
заңды тұлғаларды сақтандыру түрғысындағы қорғау, сақтандыру қызметі
туралы Қазақстан Республикасының заңымен, сақтандыру мэселелері жөніндегі
Үкімет қаулыларымен және ¥лттық Банктің сақтандыруды қадағалау
департаментінің нормативтік актілерімен реттеліп отырады. Осыған дейін
біршама уақыт бүрын сақтандыру қатынастарын кешенді реттейтін заң актісі
болып Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 3 қазаңынан
Сақтандыру туралы заң күші бар жарлыгы саналды. 2000 жылдың 18
желтоқсанында Қазақстан Республикасы Сақтандыру қызметі туралы жаңа заңы
қабылданды. Қазір заңгерлер тарапынан жоғары деп бағаланады. Онда
сақтандыру ісін ұйымдастырудың қазіргі замаңғы талаптарға сәйкес келтіруді
қамтамасыз ететін шаралар қарастылған.
Сақтандыру қызметіне бақылау жүргізу туралы ережелер Қазақстан
Республикасының 1995 жылдың 30 наурызында қабылданған Қазақстан
Республикасының Үлттық Банкі туралы заңда мазмұндалған.
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ белгілері бар:
- сақтық қатынастардың ақшалай сипаты;
- сақтандырудың коғамдық өнімінің құнын қайта бөлуге қатысу;
- оның іс - қимылы ақша қорларын жасап, пайдалану мен
қосарланып отырады;
- сақтық қатынастағы бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
- ашқа қорларын жасап, пайдалану кезінде сақтық баламалығы
барлык жагдайда бола бермейді.
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігіиің субъектісі
болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет каржысының күрамды бөлігі
болып табылады, калған барлык жағдайда сақтық ісін (қызметі, бизнесті)
экономикалык жүйе шеңберінде айрыкша сақтанушыга оның қайта бөлу
процестерін жүзеге асыратын арнаулы каржы - несие институт ретінде қарауға
болады.
Сақтандырудың мақсаты коғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктік, өндіріс процестерін коғамдык
және ұжымжық қорғау болып табылады.
Сақтандыру катагориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
қатынастардың ықтималды сипаты;
қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген ауқымда -
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оны бөлімшесі, жеке адам
деңгейінде);
сақтандырудағы қаржылардың қайтарымдылық сипаты.
Сақтандыру процесі сақтандыру шарты негізінде не өзара
сақтандыру коғамына мүшелік негізінде жүзеге асырылады.
Сақтандыру жағдайларының түрі заң актілерімен (сақтандыру міндеті болын
келген кезде) және шарттарымен (сақтандыру ерікті болып келген кезде)
аныкталады.
Сақтандыру ережелерде мыналарды қарастыруы керек:
сақтандыру объектілерінің тізімін;
сақтандыру сомаларын анықтаудың тәртібін;
сақтандыру тәуекелдерді;
сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тасталуы және
сақтандыруға шек қоюы;
сақтандыру шарты қолданылуының мерімі мен орнын;
сақтандыру шартын жасаудың тәртібін;
тараптардың құқықтары мен міндеттерін;
сақтандыру жағдайы орын алгандағы сақтанушы жасауы тиіс
әрекеттерді;
сақтандыру жагдайының орын алғанын анықтайтын кұжаттары тізімін;
сақтандыру төлемдерін жасаудың жағдайы мен тәртібі;
сақтандыру төлемі немесе сақтандыру төлемінен бас тарту жөніндегі
шешім қабылдау мерзімін;
сақтандыру шарты жағдайларының тоқталуын;
дауларды шешудің тәртібі;
сақтандыру тарифтерін және оларды экономикалық негіздеу;
сақтандыру жауапкершілігі.
Сақтандыру ережелерінде жағдайларды сақтандырудың әдет - ғұрып
нормаларына жатқызуға болады деп айта аламыз. Келісім бойынша сақтандырушы
мен сақтанушы арасында қосымша жағдайларды ескеретін сақтандыру шарты
жасалынуы мүмкін.
Сақтандыру шартының тараптары сақтандырушы мен сақтанушы болып
табылады. Сақтандырушы сақтандыру жүзеге асыратын, яғни
сақтандыру жагдаіілары памда болган кезде еактанх шыға немесе паГіласыма
шар'і жасалган озго түлғаға шартта айкындалған соманың шеңберінде
сақтандыру төлемін жүргізуе міндетті тұлға. Сақтандыру үйымы ретінде
тіркелген және сақтандыру қызметін жүзеге асыруға берілген лиңензиясы бар
заңды тұлға ғана сақтандырушы түлға бола алады.
Сақтандыру экономикалык категория ретінде каржыға тән қызметтері
аткарады. Сақтандырудың қызметі мен экономикалық категория ретінде мазмұны
бір - бірімен тығыз байланысты. Сақтандырудың келесі қызметтерін атап
көрсетуге болады.
Бөлу қызметі: 'Сақтандырудың бұл қызметінің өзгешілігі қайта бөлу
ретінде көрінуі. Ол алдын алу қызметіне, мысалы, алдын алу шараларын
қаржыландыру жолымен сақтық жағдайдың болу мүмкіндігін жоюга бүгіледі. Жеке
басты сактандыруда бөлу қызметі сақтандыруды ^місті түрлерінің жинактық
қызметіне бүгіледі.
Бақылау қызметі тараптардың сақтық төлемдерін жүмылдыруды сақтық қорды
максатты пайдалануды камтамасыз етуге байланысты болаытн нақты қатынастарда
көрінеді.
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандырудың экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік қызметті қарауды үсынады, өйткені
сақтық тәуекел сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан
болган зиянның орнын толтырумен байланысты.
1.2 Сақтандыру принциптері және сақтандыру нарығындағы жауапкершілік
Сақтандыру көгі кыры ол әр түрлі категориядағы сақтаушылар мен
сақтандыру объектілері камтиды.
Сақтандыру шарттары сақтандыру жауапкершілігінің көлемімен ерекшеледі:
ол заң күшімен міндетті және ерікті түрде жүрзілуі мүмкін. Сақтандыру
катынастарын ретке келтіру сақтандыруды жіктеуді қажет етеді.
Жіктеу дегеніміз өзара байланысты звенолардың бағынышты жүйеге
жинакталуы. Казіргі. Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі туралы
Заңынын 6 бабына сәйкес сақтандыру салаларға кластарға түрлерге жіктеледі.
Сақтандырудың жіктелуі мынандай екі белгіге байланысты: сақтандыру
объектілеріндегі өзгешелік және сақтандыру жауапкершілігіндегі өзгешелік.
Осыган байланысты сақтандыру ооъектілер және қауіп катердің түрлері боиынша
жіктеледі.
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және
Жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады (сурет 1).
Аталған сақтандыру саласының біріншісі заңмен қорғалатын игіліктердің
арасындағы ең жоғарғы күндылык болыа табылатын азаматтар өміріне қатысы
болып келеді. Өмірді сақтандыру саласы бірқатар болмай қоймайтын
объективтік сипаты бар өмірлік жағдайларға сақтандырылған (пайда алушы)
түлғаға ақша төлеуін қарастырады.
Бұл тұлғаның қартайған шағында мүліктік мүдделерін кешенді қамтамасыз
етуге, адамды жерлеуге шығындарды өтеуге мүмкіншіліктер береді. Осы
себептен өмірді сақтандыру өмірді азаматтық құқықтық тэсілдермен қорғаудың
бір жолы болып келетінін айтуға болады.
Ерікті нысанда сақтандыру өмірді сақтандыру санасына өз кезегінде
кластарды енгізеді. Ерікті өмірді сақтандыруға екі класс қарастырылган,
олар: 1) өмірді сақтандыру; 2) аннуитетті сақтандыру.
Өмірді сақтандыру - сақтандыру мерзімі біткенге дейін немесе сақтандыру
шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтандыру төлемін
жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Аннуитеттік сақтандыру - сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбек
ету қабілетін (жасына байланысты, мүгедектігіне байланысты, науқастығына
байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған
жағдайларда немесе сақтандырылушының жеке табыстарының келуіне немесе одан
айырылуына әкеліп соққан өзге де жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге
асыру көзделетін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жалпы сақтандыру белгілі бір сақтандыру жағдайларының келіп түсуінде
заңды және жеке тұлғалардың аймақтық бұзылған құқықтары мен
қызығушылықтарының орын төлеуді камтамасыз етуде дәстүрлі жолда болып
келеді. Қазіргі кезде жалпы сақтандыруды кластарға бөлу кеңейтілген тізімді
қамтиды, оған шолу жасасақ қазіргі кезеңде азаматтық - құқықтық қатынастар
субъектілерінің ісүкыктарыы камтамасы; іс уәде сақтандырудың мәні бұрыңғығ
қарағанда салыстарымсыз жоғары болып келеді деген пікірде орныгуымьп
мүмкін.
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында
мынандай сыныптарды камтиды:
жазалайтын жагдайдан және аурудан сақтандыру;
медиңиналык сақтандыру;
автомобиль көлігін сақтандыру;
темір жол көлігін сақтандыру;
әуе көлігін сақтандыру;
су көлігін сақтандыру;
жүктерді сақтандыру;
көлік пен жүктерді сақтандыру қоспағанда, мүлікті сақтандыру;
кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
автомобиль көлігі иелерінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
темір жол көлігі иелерінің азаматтық - кұқыктық жауапкершілігін
сақтандыру;
әуе көлігі иелерінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
су көлігі иелерінің азаматтық - кұқыктық жауапкершілігін сақтандыру;
тасымалдаушының азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
шарт бойынша азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
зиян келтіргені үшін азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру.
Ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір кластың мазмұны және оны жүргізу
жағдайлары бойынша қосымша кластар өкілетті мемлекеттік органның
нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді. Сонымен, сақтандырудағы әрбір
классқа байланысты заңнама заңды нормативтік актілері бойынша арнайы
реттеуді карастыруы қажет.
Медиңиналық сақтандыру, сақтандырылатындардың медиңиналык мекемесінен
медиңиналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген медиңиналық қызмет
көрсетулерді сұраған жолданымдарынан туындаған шығындарын ішінара жүзеге
асыру көзделетін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Міндетті медиңиналық сақтандыру жүйесі (бұл қатынастардың азаматтық
-құқықтық реттеу сұрақтары ескерілмеген) уақыт санын көтере алмай мүліктік
айла - амалға жол салынды. Басқа жақтан, Қазакстанда кейбір ұйымдармен іс
жүзінде медиңиналық сақтандыру бойынша шарттың сақтандыру қызметтері
көрсетілетін болды. осымен байланысты қатынастарда қатысушылар тең жағдайда
болып келеді. Және қымбат медиңиналық қызметтёрде стаңионарлық емдеуде,
протездеуде және тағы басқа қажеттік пайда болған жағдайда бұл сақтандыру
сөзсіз өте пайдалы болды. Осының барысында қалыптасқан қажеттілік тиісті
сақтандыру нормалары қалыптасуының қажеттілігін әкелді.
Жалпы сақтандыруға көлікті сақтандыруды жатқызады, ол көлік қүралын
иеленуге, пайдалануға оған билік етуге юайланысты адамдардың мүліктік
мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап
окетілуі салдарынан кслтірілген зпянды ішінара немесе толык өтсмі
молінеріндс сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтандыру
түрлерінің жиынтығы болып табылады. Тасымалдау шартымен тығыз байланыста
болатын көлікті сақтандыру мен катар, жоғарыда айтылғандай сақтандырудың
жеке класында болып келетін жүктерді сақтандыру түрады. Жүктерді
сақтандыру, жүктерді иеленуге, пайдалануға, оган билік етуге байланысты
адамдардың мүліктік мүдделеріне оның закымдануы немесе жойылуы, соның
ішінде жүктердің тасымалдау әдісіне карамастан жоғалып кетуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толык өтемі мөлшерінде сақтандыру
төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтандыңу түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Міндетті сақтандыру шартын жасаудан сақтандырушы үйымынын да жалтаруға
кұкығы болмайды.
Міндетті сақтандыруға тэн белгілер:
1. Міндетті сақтандыру шарттары заңмен бекітіледі. Сақтандырушы заң
бойынша сақтандырылуға тиісті объектілерді сақтандыруға ал
сақтанушы сақтандыру төлемдерін төлеуге міндетті.
Заңды нормативті актте мыналар қарастырылган:
- сақтандыруға жататын объектілер тізімі;
- сақтандыру жауапкершілігінің көлемі;
- сақтандыру сомасын қамтамасыз ету деңгейі;
- тарифтік ставкаларды белгілеу тәртібі;
- сақтандыру төлемдерінің төлену тәртібі;
- сақтандырушы мен сақтанушының негізгі құқықтары мен міндеттері.
Заңда көрсетілген объектілердің барлығының жаппай сақтандырылуы.
Бүл принңип әсіресе мүлікті сақтандыруда қатты сақталады.
Сақтандыру сомасымен қамтамасыз ету нормаланған. Мысалы автокөлік
иелерінің азаматтық құқықтық жауапкершілігінің жабуға арналған сома 400
айлық
есептік көрсеткішпен шектелген.
Ерікті сақтандырудың міндетті сақтандырудан айырмашылығы, ол толығымен
тараптардың еркін білдіруіне негізделеді. Ерікті сақтандырудың түрлері,
шарттары мен тәртібі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді.
Ерікті сақтандыруға тән белгілер:
Ерікті сақтандыру заңды және ерікті түрде жүргізіледі. Заң
сақтандырудың жалпы шарттарын және ерікті сақтандыру объектілерін
белгілейді.
Сақтандыруға қатысу сақтандырушыларға байланысты. Бұл принңип
сақтандыру келісім шартының сақтанушының талабына сай жасалатынына
кепілдік береді.
Ерікті сақтандыру ішінара қамту арқылы жүргізіледі, яғни барлыгы
жаппай сақтандырылуы міндетті емес.
Ерікті сақтандыру сақтандыру мерзімімен шектелген.
Сақтандыру сомасымен қамтамасыз ету сақтанушы талабына
байланысты болады.
Сақтандыру объектілеріндегі өзгешелікке байланысты сақтандыру жеке және
мүліктік болып бөлінеді. Азаматтық өмірін, денсаулығын, еңбекке
қабілеттілігін және басына байланысты өзге де мүдделерін сақтандыру жеке
сақтандыруга жлтады, мысалы, олардыи белгілі жаска келгеніні сақтапдыру.
Жекс сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ак шартта аталған
баска (пайда алушы адам сақтандырылган болуы мүмкін).
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер мен азаматтық - кұкықтық
жауапкершілікті коса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру
мүліктік сақтандырута жатады.
Мүліктік сақтандыру кезінде мүліктің жоғалуы (жойылуы), жетіспеуі
немесе бүлінуі және заңда көзделген өзге де мүліктік кұкыктар
сақтандырылады. Сақтанушының немесе пайда алушының мүліктерді сақтандыру
мүддесі болмаған жагдайда жасалған, мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз
болады. Мүлікті сақтандырудың объектілері - сақтанушының мүліктік
мүдделері, яғни кұрылыс, үй мүліктері, малдар, көлік күралдары,
субъектелері - сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы.
Жауапкершілікті сақтандыру — самандыру қызметінің жеке саласы болыи
табылады. Жауапкершілікті сақтандыру объектісіне - сақтанушының қандай да
бір әрекетін немесе эрекетсіздігінен зиян келтірілуі мүмкін үшінші жак
алдындағы жауапкершілігі жатады. Субъектілері - сақтанушы, сақтандырушы,
пайда алушы. Жауапкершілікті сақтандырудың мақсаты залал келтірүшінің
экономикалык мүддесін сақтандыру арқылы қорғау. Азаматтық - құқықтық
жауапкершілікті сақтандыру кезінде баска тұлғалардың өміріне, денсаулығына
немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан туындайтын жауапкершіліктің болу
тәуекелі (қаупі) сақтандырылады. Азаматтық - құқықтық шарттардан және басқа
да негіздерден пайда болуы мүмкін, жауапкершілік сақтандырылуы мүмкін.
Жауапкершілікті сақтандыру ерікті және міндетті түрде жүргізіледі.
Жауапкершілікті сақтандырудың оны басқа салалардан бөліп тұратын өзіндік
ерекшеліктері бар:
азаматтық жауапкершілікті сақтандыру түрлерінде сақтандыру
оқиғасының болуын анықтау сақтандырудың қатысушыларының құқықтары мен
міндеттерін белгілейтін азаматтық- құқықтық нормалары мен тікелей
байланысты.
жауапкершілікті сақтандыру сақтанушының үшінші тұлғаға келтірген
зиянының орнын, келісім шартта көрсетілген сақтандыру сомасы көлемінде
жабуды қамтамасыз етеді, яғни жауапкершілікті сақтандыру келісім шарты
үшінщі
тұлғаның пайдасына жасалады.
жауапкершілікті сақтандыру сақтанушының үшінші тұлғаға алдындағы
жауапкершілігін сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік жауапкершілікті сақтандыру — кэсіби қызметі барысында
үшінші тұлғаға зиян келтіруі мүмкін, әр түрлі категориядағы тұлғалардың
мүліктік мүддесін сақтандыру түрлерін қамтиды. Кәсіби жауапкершілікті
сақтандырудағы тәуекелдер екі топқа бөлінеді: 1) үшінші тұлғаньщ
денсаулығына залал келтіру және дене жарақатымен байланысты тәуекелдер.
Мұндай жагдайлар дәрігерлер, хирургтар, дантистер, формаңевтер
тәжірибесінде жиі кездеседі. 2) материалды шығын келтірумен байланысты
тәуекелдер. Кәсіби қызметке талап және оның жүрзілуі арнаулы заңды және
нормативті актілерге сәйкес белгіленеді. Сақтандыру жеке кәсіби қызметпен
айналысатын тұлғаға қатысты жүргізіледі. Жеке тәжірибеленуші маманның
(сақтанушының) клиентке келтірілген материалдық зияны мен оның көлемі
соттың шешімі бойынша аныкталган жағдайіда ғана сақтандыру оқиғасы болады
деп есептеледі.
Қайта сақтандыру - сақтандыру шарты бойынша сақтандыру ұйымы кабылдап,
кейіннен өздерінің арасында жасалған кайта сақтандыру шартына сәйкес қайта
сақтандыру ұйымына сақтандыру тәуекелдерінің бәрін немесе бір бөлігін
беруге байланысты қызмет және соған байланысты туындайтын катынастар. Қайта
сақтандырудың өзі де бөлінеді. Заңмен бара - бар және бара - бар емес кайта
сақтандыру түсініктері енгізілген. Бара - бар кайта сақтандыру - бүл тиісті
сақтандыру шартында көзделген жағдайлар туындаған кезде кайта сақтандыру
ұйымы кайта сақтандыру шарты бойынша ңеденттен кабылданған сақтандыру
міндеттсмелерінінін үлесіне бара - бар мөлшерде сақтандыру төлемін жүзеге
асыруга өзі міндеттеме қабылдайтын қайта сақтандыру. Бара - бар емес кайта
сақтандыру бүдан бөлек сақтандыру шартына сәйкес көзделге*1 жағдайлар
туындаган кезде қайта сақтандыру шарты бойынша ңеденттің өзі үстап қалатым
сомасынан артығы мөлшерінде жүзеге асыруға өзіне міндеттеме кабылдайтыы
кайта сақтандыру. Өзі үстап қалатын сома деп - кайта сақтандыру шартымен
сәйкес өз есебінен ңедент жауапкершілікті атқаратын сақтандыру сомасын
атайды.
Халыкаралық тәжірибеде сақтандыру түрі тариф деп те аталады. Себебі кез
-келген сақтандыру түрінің шарты сақтандыру тарифінде көрініс табады.
Сонымен, сақтандыру түрі дегеніміз - сақтандыру жауапкершілігінің бір
көлемінде сәйкес тарифтік ставка бойынша сақтандырудың нақты нақты
объектісін сақтандыру.
Сақтандыру түрлерінің саны шексіз және ол потенңиалды сақтанушылардың
мүддесіне байланысты.
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі
Бүгінгі таңда сақтандырудың дамуына сақтандыру нарығындағы
интернаңионализаңия, несие және сақтандыру нарығының бірігуі, сақтандыру
қызметінің жаңа түрлері, нарықты ірі (өнеркэсіптік- каржылык) және жаппай
копшілік (орта және үсақ ) тәуекелдерге бөлу, капиталды шогырландыру сиякты
факторлар әсер етуде. Ал бұл бағыттардың дамуына әлемдік экономиканың
казіргі жағдайы міндетті түрде өз әсерін тигізеді. Соңғы жылдары элемдік
экономика өркендеу сатысында болды, бірак әр аймакка байланысты оның дамуы
біркалыпсыз яғни бір елде өте көп мөлшердегі сыртқы карызбен, инфляңияның
өсуімен бюджеттік дефицитпен байланысты токырау болса, енді бір елдің
экономикасы өркендей түсті. Әлемдік экономиканың жағдайын аныктайтын
процесстер халыкаралмк- сақтапдыру нарығына әсер ететіні белгілі. Қазіргі
кезде экономиканың баскада салаларында әрекет етепн ірі қорпораңиялармен
байланысты сақтандыру монополиялары қүрылуда. Олар элемдік сақтандыру
нарығының едәуір бөлігін бақылайды. Мүндай ірі акңионерлік сақтандыру
қоғамдарының басым көпшілігі алдыңғы катарлы мемлекеттерде. Сақтандыру
операңияларындағы акңионерлік сақтандырудың ең жоғарғы үлесі Ұлыбритания,
Германия, Франңия, АҚШ тиесілі.
Интернаңионализаңия процесін Европаның Экономикалық бірлестіктің қатаң
бақылауындағы Европалық сақтандыру нарығы қамтуда. Әвропалық экономикалық
бірлестікке дейін Европалық сақтандыру комитеті құралған. Бастапқыда бүл
комитеттің құрамына 18 елдің сақтандыру компанияларының ұлттық
ассоңаңиялары және бақылаушы ретінде Югославияның сақтандыру қоғамының
ассоңаңиясы кірген. Содан бері көптеген өзгерістер болды. Эвропалық
сақтандыру комитетінің құрамына жаңадан 11 мемлекет енді, 1993 жылы
-Исландия, Кипр және Мальта, содан кейін Польша, Венгрия, Чехия және
Словакия, 1996 жылы -Словения, Әстония, Литва, Латвия. Сонымен бүгінгі
таңда-бұл бірлестікке мүшелік ететін мемлекет саны 29.
Европалық сақтандыру комитетінің 18 салалық комитеттері, 20 мүшелік
комитеттері бар. Сақтандыру түрлері жетекшілік ету осы комитеттер арасында
бірқалыпты бөлінген (өмірді сақтандыру, денсаулықты сақтандыру, көлік
қүралдарын сақтандыру т.с.с.) және де олар жыл сайын 200-ге жуық кеңес
өткізеді. Сонымен Европалық сақтандыру комитеті барлық Европалық нарықтағы
сақтандырудың мәселелеріне кеңес беру арқылы көмектесуде барлык күш -
жігерін жүмылдыруда. Сақтандыру комитеті жыл сайын Европаның сақтандыру
саласындағы жетістіктер мен комитеттің қызметі туралы есеп беріп отырады.
Европалық сақтандыру комитеті Европалық бірлестікпен қатар басқа да
көптеген Европалық емес бірлестіктермен (Европа кеңесі,'Халықаралык сауда
палатасы т.с.с.) бірлесіп қызмет етуде.
Азия континентінде жоғарыда аталған бірлестікке ұқсас экономикалық
ынтымақтастық ұйымы бар. Оның құрамына Иран, Пакистан жоне Турңия кіреді.
1992 жылы ұйымның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалык мәні және сақтандыру
нарығындағы жауапкершілік
Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалык мәні және оның қызметтері
Сақтандыру принңиптері жәые сақтандыру жүйесіндегі жауапкершілік
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі.
2. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтік саясаттың
қалыптасуы және қаржылық көрсеткіштерді талдау
2.1 Қазақстан Республикасының сақтандыру
тарифтерінің қалыптасуы.
2.2 Сақтандыру ұйымдарының қаржылық көрсеткіштерін талдау
3. Қазақстан Республикасындағы сақтандыру тарифтерін
белгілеудегі жаңа бағыттары
Қорытынды
Кіріспе
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі
негізінде қалыптасты. Бұған дейін Қазақстан Республикасында
тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операңияларын
жүргізудің монопольдык кұкығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие
болып келді тек бүдан бірнеше жыл бүрын Мемлекеттік сақтандырү үйымдарымен
экономикалык және үйымдык түрғыдан байланысты емес дербес сақтандыру
үйымдары кұрылып, дами бастады .
Қазакстан Рёопубликасы Президентінің 1995 жылғы "Сақтандыру туралы" заң
күші бар жарлығымен сақтандыру шараларын жүргізудегі монополия жойылды және
казіргі уақытта республиканың сақтандыру нарығында барлық сақтандыру
ұйымдары бірей құқықтық дәрежеге ие болды. Сақтандыру нарығы бұл бір
жағынан сақтандыру қызметіне деген сұраным да екінші жағынан ұсыну
шараларының жиынтығы .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артка
тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда
республикада адал бәсеке нарығы калыптасты деп айтуға болады . Бұрындары
тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп,
жауапкершілік артуда .
Кәсіпкерлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің шаруашылық
жүргізуші субьектілер арасындағы өзара келісім шарт міндеттемелерінің
кеңеюі сақтандырудың манызын арттырады. Тек сақтандыру негізінде ғана
материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процесінде
пайда болатын қогамдык және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады.
Сақтандыру мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне
қарамастан халық пен үйымдардың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік
бере отырып әлеуметтік - экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз
етеді.Сақтандыру компанияларының резервтері экономикалык дамуды
қаржыландыратын инвестиңиялардың сенімді көзі болып табылады .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып
табылады. Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына карамастан ерте кезде
пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы
қорғап, адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму
жолында
Нарықты экономикасы дамыған елдерде сақтандыру экономиканың
стратегияалық маңызы бар салаларына жатады .
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық
экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе
екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік
ерекшілігімен сипатталады. Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі
болып табылады .
Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне
бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді. Қазіргі кезде өз жұмыстарын
жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі
дамыту мен модернизаңиялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет
етеді.
1. Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалық мәні және сақтандыру
нарығындағы жауапкершілік
1.1 Сақтандырудың әлеуметтік - экономикалық мәні және оның қызметтері
Сақтандыру - коғамның экономикалық қатынастарының сферасын бейнелейтін
көне категориялардың бірі. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп - бұл
өндіріс пен адам өмірінің кауіп - катерлі сипаты. Сондықтан өндіріс
процестерін жалғастыру, азаматтардың жеке санатының өмір тіршілігі мен
жақсы тұрмыс халін қолдап отыру мақсатында қоғамның, жеке өндірушілердің,
олардың топтарының натуралдык - заттай босалкы қорларын да немесе
резервтерін де ондай - ақ ақша ресурстарын да камтитын кажетті қаражаттары
болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары
түрінде калыптасады.
Қазіргі жағдайда сақтандыру - бұл өмірдің әр түрлі салаларында барынша
жиі болатын жағдайлардың теріс әсерінен заңды тұлғалар мен азаматтардың
мүдделерін қорғау әдістерінің бірі.
Адамдар жиі өрттерден, су тасқыны, сел және осылар сияқты т.б.
жағдайлар нәтижесінде өздерінің қозғалмайтын және қозғалатын мүліктерінен
айырылу мүмкіндігінен сақтануды калайды. Кәсіпкерліктің дамуы тиісінше
тэуекелдердің өсе түсуіне әкеледі, олар іскерліктегі әріптестердің сенімсіз
болып шығуы, нарықтагы бағалар (кұндылықтар) кенет өзгеріп кетуіне шарт
бойынша әріптестердің банкротқа үшырауына байланысты болуы мүмкін шығындар
болады. Өз кезегінеде бұл сақтандырудың дамуына қосымша түрткі болды. Уақыт
ағымында мұндай кажеттілік азааймайды, керісінше азаматтар мүліктік жагдайы
жақсаруыноің және кәсіпкерлік дамуының салдарынан сақтандырудағы қажеттілік
одан әрі өсе түседі.[8]
Сақтандыру кезіндегі сақтық резервтер мен қорларды қалыптастырудың екі
негізгі әдісі қолданылады, олар бюджеттік және сақтық әдіс. Қаржыларды
қалыптастырудың бюджеттік әдісі - бюджеттердің қаражаттарын, яғни бүкіл
қоғамның каражаттарын пайдалануды болжайды.
Сақтық әдіс қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың
жарналары есебінен жасауды алдын - ала қарастырады.
Сақтық қорлар - қоғамның ұлттық шаруашылыгындағы сан алуан, алдын - ала
болжалануы мүмкін емес жайттардан сақтандыруға арналған. Қоғамның резерв
қорлар жүйесінің қажетті құрамды бөлігі.
Мүлікті мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақтандыруды және оның
орнын толтыруды жүзеге асыратын сақтық қор материалдық немесе ақша қорлары
нысанында жасалады. Сақтық қорларда қоғам мүшелерінің ұжымдық және жеке
мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан қырлы экономикалық
және әлеуметтік аспектілері көрінеді.
Сақтандыру мәселелері медиңинаны қоса алғандағы әлеуметтік қамтамасыз
ету мәселелеріне тікелей қатысты. Қазіргі замаңғы сақтандыру индустриясын
құру мемлекетке міндеттер қатарын шешуге мүмкіндік береді:
табиғи - техногендік сипаттагы карастырылмаган шыгындарды толтыруға
мемлекеттік бюджетке ауыртпалыкты азайтудың;
нарықтың экономика кағидаларына сай сақтандыру жэрдемімен әлеуметтік
камтамасыз етудің жекелеген мәселелерін шешуге жинакталған зейнетакыны
төлеу. еңбекке кабілеттілікті жоғалтуға, асыраушысының қайтыс
болуына,
жұмыссыздыкка жәрдемакыларды төлеуге, денсаулық сақтауға
қатысты
шығындардың орын толтыруға;
3) халык пен ұйымдардың каражаттарын ұзак мерзімді негізде
үлттық
экономикаға шоғырландыруга;
Сақтандыру сақтық ұйым өз активтері есебінен асыратын сақтық төлем
арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзгеде оқигалар
туындаған кезде жеке немесе заңды түлғалардың заңды мүдделерін мүліктік
жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік - экономикалык қызметтің барлық жағын
қамтиды, ол өтемдік және жиналымдық қызмет атқарады.
Сақтандырудың экономикалык мэні барлык катысушылардың төлемдері
есебінен окыс окиға ұшырығандарға көмек көрсетілетіндігінде. Демек;
сақтандыру - қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке
және заңды түлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық
зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын қүру және пайдалану жөніндегі
қайта бөлгіштік қатынастардың айырыкша сферасы.
Ерекше сақтық қатынастар, сақтық қызметін рыногының, азаматтар мен
заңды тұлғаларды сақтандыру түрғысындағы қорғау, сақтандыру қызметі
туралы Қазақстан Республикасының заңымен, сақтандыру мэселелері жөніндегі
Үкімет қаулыларымен және ¥лттық Банктің сақтандыруды қадағалау
департаментінің нормативтік актілерімен реттеліп отырады. Осыған дейін
біршама уақыт бүрын сақтандыру қатынастарын кешенді реттейтін заң актісі
болып Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 3 қазаңынан
Сақтандыру туралы заң күші бар жарлыгы саналды. 2000 жылдың 18
желтоқсанында Қазақстан Республикасы Сақтандыру қызметі туралы жаңа заңы
қабылданды. Қазір заңгерлер тарапынан жоғары деп бағаланады. Онда
сақтандыру ісін ұйымдастырудың қазіргі замаңғы талаптарға сәйкес келтіруді
қамтамасыз ететін шаралар қарастылған.
Сақтандыру қызметіне бақылау жүргізу туралы ережелер Қазақстан
Республикасының 1995 жылдың 30 наурызында қабылданған Қазақстан
Республикасының Үлттық Банкі туралы заңда мазмұндалған.
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ белгілері бар:
- сақтық қатынастардың ақшалай сипаты;
- сақтандырудың коғамдық өнімінің құнын қайта бөлуге қатысу;
- оның іс - қимылы ақша қорларын жасап, пайдалану мен
қосарланып отырады;
- сақтық қатынастағы бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
- ашқа қорларын жасап, пайдалану кезінде сақтық баламалығы
барлык жагдайда бола бермейді.
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігіиің субъектісі
болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет каржысының күрамды бөлігі
болып табылады, калған барлык жағдайда сақтық ісін (қызметі, бизнесті)
экономикалык жүйе шеңберінде айрыкша сақтанушыга оның қайта бөлу
процестерін жүзеге асыратын арнаулы каржы - несие институт ретінде қарауға
болады.
Сақтандырудың мақсаты коғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктік, өндіріс процестерін коғамдык
және ұжымжық қорғау болып табылады.
Сақтандыру катагориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
қатынастардың ықтималды сипаты;
қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген ауқымда -
мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оны бөлімшесі, жеке адам
деңгейінде);
сақтандырудағы қаржылардың қайтарымдылық сипаты.
Сақтандыру процесі сақтандыру шарты негізінде не өзара
сақтандыру коғамына мүшелік негізінде жүзеге асырылады.
Сақтандыру жағдайларының түрі заң актілерімен (сақтандыру міндеті болын
келген кезде) және шарттарымен (сақтандыру ерікті болып келген кезде)
аныкталады.
Сақтандыру ережелерде мыналарды қарастыруы керек:
сақтандыру объектілерінің тізімін;
сақтандыру сомаларын анықтаудың тәртібін;
сақтандыру тәуекелдерді;
сақтандыру жағдайларының қатарынан алып тасталуы және
сақтандыруға шек қоюы;
сақтандыру шарты қолданылуының мерімі мен орнын;
сақтандыру шартын жасаудың тәртібін;
тараптардың құқықтары мен міндеттерін;
сақтандыру жағдайы орын алгандағы сақтанушы жасауы тиіс
әрекеттерді;
сақтандыру жагдайының орын алғанын анықтайтын кұжаттары тізімін;
сақтандыру төлемдерін жасаудың жағдайы мен тәртібі;
сақтандыру төлемі немесе сақтандыру төлемінен бас тарту жөніндегі
шешім қабылдау мерзімін;
сақтандыру шарты жағдайларының тоқталуын;
дауларды шешудің тәртібі;
сақтандыру тарифтерін және оларды экономикалық негіздеу;
сақтандыру жауапкершілігі.
Сақтандыру ережелерінде жағдайларды сақтандырудың әдет - ғұрып
нормаларына жатқызуға болады деп айта аламыз. Келісім бойынша сақтандырушы
мен сақтанушы арасында қосымша жағдайларды ескеретін сақтандыру шарты
жасалынуы мүмкін.
Сақтандыру шартының тараптары сақтандырушы мен сақтанушы болып
табылады. Сақтандырушы сақтандыру жүзеге асыратын, яғни
сақтандыру жагдаіілары памда болган кезде еактанх шыға немесе паГіласыма
шар'і жасалган озго түлғаға шартта айкындалған соманың шеңберінде
сақтандыру төлемін жүргізуе міндетті тұлға. Сақтандыру үйымы ретінде
тіркелген және сақтандыру қызметін жүзеге асыруға берілген лиңензиясы бар
заңды тұлға ғана сақтандырушы түлға бола алады.
Сақтандыру экономикалык категория ретінде каржыға тән қызметтері
аткарады. Сақтандырудың қызметі мен экономикалық категория ретінде мазмұны
бір - бірімен тығыз байланысты. Сақтандырудың келесі қызметтерін атап
көрсетуге болады.
Бөлу қызметі: 'Сақтандырудың бұл қызметінің өзгешілігі қайта бөлу
ретінде көрінуі. Ол алдын алу қызметіне, мысалы, алдын алу шараларын
қаржыландыру жолымен сақтық жағдайдың болу мүмкіндігін жоюга бүгіледі. Жеке
басты сактандыруда бөлу қызметі сақтандыруды ^місті түрлерінің жинактық
қызметіне бүгіледі.
Бақылау қызметі тараптардың сақтық төлемдерін жүмылдыруды сақтық қорды
максатты пайдалануды камтамасыз етуге байланысты болаытн нақты қатынастарда
көрінеді.
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандырудың экономикалық
категориясын сипаттау үшін тәуекелдік қызметті қарауды үсынады, өйткені
сақтық тәуекел сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан
болган зиянның орнын толтырумен байланысты.
1.2 Сақтандыру принциптері және сақтандыру нарығындағы жауапкершілік
Сақтандыру көгі кыры ол әр түрлі категориядағы сақтаушылар мен
сақтандыру объектілері камтиды.
Сақтандыру шарттары сақтандыру жауапкершілігінің көлемімен ерекшеледі:
ол заң күшімен міндетті және ерікті түрде жүрзілуі мүмкін. Сақтандыру
катынастарын ретке келтіру сақтандыруды жіктеуді қажет етеді.
Жіктеу дегеніміз өзара байланысты звенолардың бағынышты жүйеге
жинакталуы. Казіргі. Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі туралы
Заңынын 6 бабына сәйкес сақтандыру салаларға кластарға түрлерге жіктеледі.
Сақтандырудың жіктелуі мынандай екі белгіге байланысты: сақтандыру
объектілеріндегі өзгешелік және сақтандыру жауапкершілігіндегі өзгешелік.
Осыган байланысты сақтандыру ооъектілер және қауіп катердің түрлері боиынша
жіктеледі.
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және
Жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады (сурет 1).
Аталған сақтандыру саласының біріншісі заңмен қорғалатын игіліктердің
арасындағы ең жоғарғы күндылык болыа табылатын азаматтар өміріне қатысы
болып келеді. Өмірді сақтандыру саласы бірқатар болмай қоймайтын
объективтік сипаты бар өмірлік жағдайларға сақтандырылған (пайда алушы)
түлғаға ақша төлеуін қарастырады.
Бұл тұлғаның қартайған шағында мүліктік мүдделерін кешенді қамтамасыз
етуге, адамды жерлеуге шығындарды өтеуге мүмкіншіліктер береді. Осы
себептен өмірді сақтандыру өмірді азаматтық құқықтық тэсілдермен қорғаудың
бір жолы болып келетінін айтуға болады.
Ерікті нысанда сақтандыру өмірді сақтандыру санасына өз кезегінде
кластарды енгізеді. Ерікті өмірді сақтандыруға екі класс қарастырылган,
олар: 1) өмірді сақтандыру; 2) аннуитетті сақтандыру.
Өмірді сақтандыру - сақтандыру мерзімі біткенге дейін немесе сақтандыру
шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтандыру төлемін
жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Аннуитеттік сақтандыру - сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбек
ету қабілетін (жасына байланысты, мүгедектігіне байланысты, науқастығына
байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған
жағдайларда немесе сақтандырылушының жеке табыстарының келуіне немесе одан
айырылуына әкеліп соққан өзге де жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге
асыру көзделетін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жалпы сақтандыру белгілі бір сақтандыру жағдайларының келіп түсуінде
заңды және жеке тұлғалардың аймақтық бұзылған құқықтары мен
қызығушылықтарының орын төлеуді камтамасыз етуде дәстүрлі жолда болып
келеді. Қазіргі кезде жалпы сақтандыруды кластарға бөлу кеңейтілген тізімді
қамтиды, оған шолу жасасақ қазіргі кезеңде азаматтық - құқықтық қатынастар
субъектілерінің ісүкыктарыы камтамасы; іс уәде сақтандырудың мәні бұрыңғығ
қарағанда салыстарымсыз жоғары болып келеді деген пікірде орныгуымьп
мүмкін.
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында
мынандай сыныптарды камтиды:
жазалайтын жагдайдан және аурудан сақтандыру;
медиңиналык сақтандыру;
автомобиль көлігін сақтандыру;
темір жол көлігін сақтандыру;
әуе көлігін сақтандыру;
су көлігін сақтандыру;
жүктерді сақтандыру;
көлік пен жүктерді сақтандыру қоспағанда, мүлікті сақтандыру;
кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
автомобиль көлігі иелерінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
темір жол көлігі иелерінің азаматтық - кұқыктық жауапкершілігін
сақтандыру;
әуе көлігі иелерінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
су көлігі иелерінің азаматтық - кұқыктық жауапкершілігін сақтандыру;
тасымалдаушының азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
шарт бойынша азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
зиян келтіргені үшін азаматтық - құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру.
Ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір кластың мазмұны және оны жүргізу
жағдайлары бойынша қосымша кластар өкілетті мемлекеттік органның
нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді. Сонымен, сақтандырудағы әрбір
классқа байланысты заңнама заңды нормативтік актілері бойынша арнайы
реттеуді карастыруы қажет.
Медиңиналық сақтандыру, сақтандырылатындардың медиңиналык мекемесінен
медиңиналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген медиңиналық қызмет
көрсетулерді сұраған жолданымдарынан туындаған шығындарын ішінара жүзеге
асыру көзделетін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Міндетті медиңиналық сақтандыру жүйесі (бұл қатынастардың азаматтық
-құқықтық реттеу сұрақтары ескерілмеген) уақыт санын көтере алмай мүліктік
айла - амалға жол салынды. Басқа жақтан, Қазакстанда кейбір ұйымдармен іс
жүзінде медиңиналық сақтандыру бойынша шарттың сақтандыру қызметтері
көрсетілетін болды. осымен байланысты қатынастарда қатысушылар тең жағдайда
болып келеді. Және қымбат медиңиналық қызметтёрде стаңионарлық емдеуде,
протездеуде және тағы басқа қажеттік пайда болған жағдайда бұл сақтандыру
сөзсіз өте пайдалы болды. Осының барысында қалыптасқан қажеттілік тиісті
сақтандыру нормалары қалыптасуының қажеттілігін әкелді.
Жалпы сақтандыруға көлікті сақтандыруды жатқызады, ол көлік қүралын
иеленуге, пайдалануға оған билік етуге юайланысты адамдардың мүліктік
мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап
окетілуі салдарынан кслтірілген зпянды ішінара немесе толык өтсмі
молінеріндс сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтандыру
түрлерінің жиынтығы болып табылады. Тасымалдау шартымен тығыз байланыста
болатын көлікті сақтандыру мен катар, жоғарыда айтылғандай сақтандырудың
жеке класында болып келетін жүктерді сақтандыру түрады. Жүктерді
сақтандыру, жүктерді иеленуге, пайдалануға, оган билік етуге байланысты
адамдардың мүліктік мүдделеріне оның закымдануы немесе жойылуы, соның
ішінде жүктердің тасымалдау әдісіне карамастан жоғалып кетуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толык өтемі мөлшерінде сақтандыру
төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтандыңу түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Міндетті сақтандыру шартын жасаудан сақтандырушы үйымынын да жалтаруға
кұкығы болмайды.
Міндетті сақтандыруға тэн белгілер:
1. Міндетті сақтандыру шарттары заңмен бекітіледі. Сақтандырушы заң
бойынша сақтандырылуға тиісті объектілерді сақтандыруға ал
сақтанушы сақтандыру төлемдерін төлеуге міндетті.
Заңды нормативті актте мыналар қарастырылган:
- сақтандыруға жататын объектілер тізімі;
- сақтандыру жауапкершілігінің көлемі;
- сақтандыру сомасын қамтамасыз ету деңгейі;
- тарифтік ставкаларды белгілеу тәртібі;
- сақтандыру төлемдерінің төлену тәртібі;
- сақтандырушы мен сақтанушының негізгі құқықтары мен міндеттері.
Заңда көрсетілген объектілердің барлығының жаппай сақтандырылуы.
Бүл принңип әсіресе мүлікті сақтандыруда қатты сақталады.
Сақтандыру сомасымен қамтамасыз ету нормаланған. Мысалы автокөлік
иелерінің азаматтық құқықтық жауапкершілігінің жабуға арналған сома 400
айлық
есептік көрсеткішпен шектелген.
Ерікті сақтандырудың міндетті сақтандырудан айырмашылығы, ол толығымен
тараптардың еркін білдіруіне негізделеді. Ерікті сақтандырудың түрлері,
шарттары мен тәртібі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді.
Ерікті сақтандыруға тән белгілер:
Ерікті сақтандыру заңды және ерікті түрде жүргізіледі. Заң
сақтандырудың жалпы шарттарын және ерікті сақтандыру объектілерін
белгілейді.
Сақтандыруға қатысу сақтандырушыларға байланысты. Бұл принңип
сақтандыру келісім шартының сақтанушының талабына сай жасалатынына
кепілдік береді.
Ерікті сақтандыру ішінара қамту арқылы жүргізіледі, яғни барлыгы
жаппай сақтандырылуы міндетті емес.
Ерікті сақтандыру сақтандыру мерзімімен шектелген.
Сақтандыру сомасымен қамтамасыз ету сақтанушы талабына
байланысты болады.
Сақтандыру объектілеріндегі өзгешелікке байланысты сақтандыру жеке және
мүліктік болып бөлінеді. Азаматтық өмірін, денсаулығын, еңбекке
қабілеттілігін және басына байланысты өзге де мүдделерін сақтандыру жеке
сақтандыруга жлтады, мысалы, олардыи белгілі жаска келгеніні сақтапдыру.
Жекс сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ак шартта аталған
баска (пайда алушы адам сақтандырылган болуы мүмкін).
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер мен азаматтық - кұкықтық
жауапкершілікті коса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру
мүліктік сақтандырута жатады.
Мүліктік сақтандыру кезінде мүліктің жоғалуы (жойылуы), жетіспеуі
немесе бүлінуі және заңда көзделген өзге де мүліктік кұкыктар
сақтандырылады. Сақтанушының немесе пайда алушының мүліктерді сақтандыру
мүддесі болмаған жагдайда жасалған, мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз
болады. Мүлікті сақтандырудың объектілері - сақтанушының мүліктік
мүдделері, яғни кұрылыс, үй мүліктері, малдар, көлік күралдары,
субъектелері - сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы.
Жауапкершілікті сақтандыру — самандыру қызметінің жеке саласы болыи
табылады. Жауапкершілікті сақтандыру объектісіне - сақтанушының қандай да
бір әрекетін немесе эрекетсіздігінен зиян келтірілуі мүмкін үшінші жак
алдындағы жауапкершілігі жатады. Субъектілері - сақтанушы, сақтандырушы,
пайда алушы. Жауапкершілікті сақтандырудың мақсаты залал келтірүшінің
экономикалык мүддесін сақтандыру арқылы қорғау. Азаматтық - құқықтық
жауапкершілікті сақтандыру кезінде баска тұлғалардың өміріне, денсаулығына
немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан туындайтын жауапкершіліктің болу
тәуекелі (қаупі) сақтандырылады. Азаматтық - құқықтық шарттардан және басқа
да негіздерден пайда болуы мүмкін, жауапкершілік сақтандырылуы мүмкін.
Жауапкершілікті сақтандыру ерікті және міндетті түрде жүргізіледі.
Жауапкершілікті сақтандырудың оны басқа салалардан бөліп тұратын өзіндік
ерекшеліктері бар:
азаматтық жауапкершілікті сақтандыру түрлерінде сақтандыру
оқиғасының болуын анықтау сақтандырудың қатысушыларының құқықтары мен
міндеттерін белгілейтін азаматтық- құқықтық нормалары мен тікелей
байланысты.
жауапкершілікті сақтандыру сақтанушының үшінші тұлғаға келтірген
зиянының орнын, келісім шартта көрсетілген сақтандыру сомасы көлемінде
жабуды қамтамасыз етеді, яғни жауапкершілікті сақтандыру келісім шарты
үшінщі
тұлғаның пайдасына жасалады.
жауапкершілікті сақтандыру сақтанушының үшінші тұлғаға алдындағы
жауапкершілігін сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік жауапкершілікті сақтандыру — кэсіби қызметі барысында
үшінші тұлғаға зиян келтіруі мүмкін, әр түрлі категориядағы тұлғалардың
мүліктік мүддесін сақтандыру түрлерін қамтиды. Кәсіби жауапкершілікті
сақтандырудағы тәуекелдер екі топқа бөлінеді: 1) үшінші тұлғаньщ
денсаулығына залал келтіру және дене жарақатымен байланысты тәуекелдер.
Мұндай жагдайлар дәрігерлер, хирургтар, дантистер, формаңевтер
тәжірибесінде жиі кездеседі. 2) материалды шығын келтірумен байланысты
тәуекелдер. Кәсіби қызметке талап және оның жүрзілуі арнаулы заңды және
нормативті актілерге сәйкес белгіленеді. Сақтандыру жеке кәсіби қызметпен
айналысатын тұлғаға қатысты жүргізіледі. Жеке тәжірибеленуші маманның
(сақтанушының) клиентке келтірілген материалдық зияны мен оның көлемі
соттың шешімі бойынша аныкталган жағдайіда ғана сақтандыру оқиғасы болады
деп есептеледі.
Қайта сақтандыру - сақтандыру шарты бойынша сақтандыру ұйымы кабылдап,
кейіннен өздерінің арасында жасалған кайта сақтандыру шартына сәйкес қайта
сақтандыру ұйымына сақтандыру тәуекелдерінің бәрін немесе бір бөлігін
беруге байланысты қызмет және соған байланысты туындайтын катынастар. Қайта
сақтандырудың өзі де бөлінеді. Заңмен бара - бар және бара - бар емес кайта
сақтандыру түсініктері енгізілген. Бара - бар кайта сақтандыру - бүл тиісті
сақтандыру шартында көзделген жағдайлар туындаған кезде кайта сақтандыру
ұйымы кайта сақтандыру шарты бойынша ңеденттен кабылданған сақтандыру
міндеттсмелерінінін үлесіне бара - бар мөлшерде сақтандыру төлемін жүзеге
асыруга өзі міндеттеме қабылдайтын қайта сақтандыру. Бара - бар емес кайта
сақтандыру бүдан бөлек сақтандыру шартына сәйкес көзделге*1 жағдайлар
туындаган кезде қайта сақтандыру шарты бойынша ңеденттің өзі үстап қалатым
сомасынан артығы мөлшерінде жүзеге асыруға өзіне міндеттеме кабылдайтыы
кайта сақтандыру. Өзі үстап қалатын сома деп - кайта сақтандыру шартымен
сәйкес өз есебінен ңедент жауапкершілікті атқаратын сақтандыру сомасын
атайды.
Халыкаралық тәжірибеде сақтандыру түрі тариф деп те аталады. Себебі кез
-келген сақтандыру түрінің шарты сақтандыру тарифінде көрініс табады.
Сонымен, сақтандыру түрі дегеніміз - сақтандыру жауапкершілігінің бір
көлемінде сәйкес тарифтік ставка бойынша сақтандырудың нақты нақты
объектісін сақтандыру.
Сақтандыру түрлерінің саны шексіз және ол потенңиалды сақтанушылардың
мүддесіне байланысты.
1.3 Сақтандыруды дамытудың шетелдік тәжірибесі
Бүгінгі таңда сақтандырудың дамуына сақтандыру нарығындағы
интернаңионализаңия, несие және сақтандыру нарығының бірігуі, сақтандыру
қызметінің жаңа түрлері, нарықты ірі (өнеркэсіптік- каржылык) және жаппай
копшілік (орта және үсақ ) тәуекелдерге бөлу, капиталды шогырландыру сиякты
факторлар әсер етуде. Ал бұл бағыттардың дамуына әлемдік экономиканың
казіргі жағдайы міндетті түрде өз әсерін тигізеді. Соңғы жылдары элемдік
экономика өркендеу сатысында болды, бірак әр аймакка байланысты оның дамуы
біркалыпсыз яғни бір елде өте көп мөлшердегі сыртқы карызбен, инфляңияның
өсуімен бюджеттік дефицитпен байланысты токырау болса, енді бір елдің
экономикасы өркендей түсті. Әлемдік экономиканың жағдайын аныктайтын
процесстер халыкаралмк- сақтапдыру нарығына әсер ететіні белгілі. Қазіргі
кезде экономиканың баскада салаларында әрекет етепн ірі қорпораңиялармен
байланысты сақтандыру монополиялары қүрылуда. Олар элемдік сақтандыру
нарығының едәуір бөлігін бақылайды. Мүндай ірі акңионерлік сақтандыру
қоғамдарының басым көпшілігі алдыңғы катарлы мемлекеттерде. Сақтандыру
операңияларындағы акңионерлік сақтандырудың ең жоғарғы үлесі Ұлыбритания,
Германия, Франңия, АҚШ тиесілі.
Интернаңионализаңия процесін Европаның Экономикалық бірлестіктің қатаң
бақылауындағы Европалық сақтандыру нарығы қамтуда. Әвропалық экономикалық
бірлестікке дейін Европалық сақтандыру комитеті құралған. Бастапқыда бүл
комитеттің құрамына 18 елдің сақтандыру компанияларының ұлттық
ассоңаңиялары және бақылаушы ретінде Югославияның сақтандыру қоғамының
ассоңаңиясы кірген. Содан бері көптеген өзгерістер болды. Эвропалық
сақтандыру комитетінің құрамына жаңадан 11 мемлекет енді, 1993 жылы
-Исландия, Кипр және Мальта, содан кейін Польша, Венгрия, Чехия және
Словакия, 1996 жылы -Словения, Әстония, Литва, Латвия. Сонымен бүгінгі
таңда-бұл бірлестікке мүшелік ететін мемлекет саны 29.
Европалық сақтандыру комитетінің 18 салалық комитеттері, 20 мүшелік
комитеттері бар. Сақтандыру түрлері жетекшілік ету осы комитеттер арасында
бірқалыпты бөлінген (өмірді сақтандыру, денсаулықты сақтандыру, көлік
қүралдарын сақтандыру т.с.с.) және де олар жыл сайын 200-ге жуық кеңес
өткізеді. Сонымен Европалық сақтандыру комитеті барлық Европалық нарықтағы
сақтандырудың мәселелеріне кеңес беру арқылы көмектесуде барлык күш -
жігерін жүмылдыруда. Сақтандыру комитеті жыл сайын Европаның сақтандыру
саласындағы жетістіктер мен комитеттің қызметі туралы есеп беріп отырады.
Европалық сақтандыру комитеті Европалық бірлестікпен қатар басқа да
көптеген Европалық емес бірлестіктермен (Европа кеңесі,'Халықаралык сауда
палатасы т.с.с.) бірлесіп қызмет етуде.
Азия континентінде жоғарыда аталған бірлестікке ұқсас экономикалық
ынтымақтастық ұйымы бар. Оның құрамына Иран, Пакистан жоне Турңия кіреді.
1992 жылы ұйымның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz