Аграрлық өндірістік кешендегі шаруашылық құрылымдар

1 Аграрлық өндірістік кешендегі шаруашылық құрылымдар формаларының топтастырылуы
2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық.құқықтық формасы
3 Ауылшаруашылық кооперативі
4 АҚ кәсіпкерлік формасы ретінде

Елдің экономикасын реформалау процесінде шағын кәсіпкерлік өзекті орын алады. Осыған орай, экономиканың агроөндірістік секторында шаруашылық жүргізу формаларының экономикалық табиғаты мен жіктемесін айқындау қажеттілігі туындайды.
ҚР Конституциясында көрсетілгеніндей, елдегі меншік екі формада көрінеді: мемлекеттік және жеке [1]. Шаруашылық жүргізу формасы, экономикалық категория ретінде, меншік формасын, кәсіпорынның өндірістік мақсатқа арналуын және т.б. сипаттайтын ережелер жиынтығын қамтиды. Олар шаруашылық қызметінің себептерін, кәсіпорындар (бастауыш буындар) мен жоғары тұрған органдар арасындағы, сондай-ақ кәсіпорындар мен бастауыш өндірістік ұжымдар арасындағы өзара қатынастар сипатын айқындайды [2.35].
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-құқықтық формасы меншіктік қатынастардың нақты тұрпатын бейнелейді, ол түпкі нәтижесінде қайсыбір шаруашылық Қолданыстағы ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес кәсіпорындардың келесідей ұйымдастырушылық-құқықтық формаларының жіктемесі қабылданған: барлық түрдегі шаруашылық серіктестігі, өндірістік кооперативтер, мемлекеттік кәсіпорындар (республикалық, коммуналдық) [3].
Ауыл шаруашылығындағы кәсіпорындардың осы ұйымдастырушылық-құқықтық формаларын меншік түріне қарай екі топқа бөлген дұрыс:
1 топ – мемлекеттік меншікке негізделген ауылшаруашылық кәсіпорындарының ұйымдастырушылық-құқықтық формалары;
2 топ – жеке меншікке негізделген ауылшаруашылық кәсіпорындарының ұйымдастырушылық-құқықтық формалары.
Шаруашылық жүргізу формалары бойынша оларды өз кезегінде екі топшаға бөлуге болады:
- дербес шаруашылық жүргізу формасына сүйенетін ауылшаруашылық кәсіпорындарының ұйымдастырушылық – құқықтық формалары (Ш(Ф)Қ) мен ЖШҚ;
- ұжымдық шаруашылық жүргізу формасына сүйенетін ауылшаруашылық кәсіпорындарының ұйымдастырушылық-құқықтық формалары (шаруашылық серіктестіктері мен өндірістік кооперативтер).
Ауыл шаруашылығында шаруашылық жүргізу мен меншік түрлерінің алуан түрлерін қалыптастыру негізінде басты қағидаттар жатыр:
- шаруашылық жүргізу мен түрлі меншік формаларының қажеттігі мен мүмкіндіктерін заңнамалық қамтамасыз ету;
- шаруашылық жүргізу мен түрлі меншік формаларының жұмыс істеуі үшін тең жағдай жасау;
- шаруашылық жүргізу мен меншік формаларын таңдау бостандығы;
- шаруа түріндегі әр субъектінің шаруашылық жүргізу мен меншік формаларын таңдау еркіндігі;
- шаруашылық жүргізу мен түрлі меншік формаларын біртіндеп қалыптастыру және дамыту;
- шаруашылық жүргізу мен түрлі меншік формаларын қалыптастырудың кешенділігі.

1. ҚР Конституциясы. -Алматы: Жеті жарғы. 1995.
2. Маслова В.В. Эффективность сельскохозяйственого производства в условиях многоукладной экономики //Вестник МГУ. Серия: «Экономика», №5, 2005.
3. ҚР Азаматтық кодексі. -Алматы: Жеті жарғы. 1994.
4. Серова Е.В. Аграрная экономика. –Москва: Экономика. 2000.
5. Калиев Г.А., Сатыбалдин А.А. Казахстан: рынок АПК. -Алматы: Қайнар, 2000.
6. Агеев А.И. Предпринимательство: проблемы собственности и культуры. – Москва: Экономика, 2002.