Мемлекеттік қызмет
М а з м ұ н ы
Кіріспе
I. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні және құқықтық негіздері мен принциптері
1.2 Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті мамандандыру
1.3 Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы мен оған қойылатын талаптары
II. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінің қалыптасу кезеңдері
2.2 Мемлекеттік әкімшілендіруді жетілдіру
2.3 Мемлекеттік қызметтің әлеуметтік психологиялық факторлары мен оның әдістері
III. Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру мәселелері
3.1 мемлекеттік қызмет істері жөніндегі өкілетті орган мен оның аумақтық бөлімшелері
3.2 Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттырудың экономикалық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
I. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні және құқықтық негіздері мен принциптері
1.2 Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті мамандандыру
1.3 Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы мен оған қойылатын талаптары
II. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінің қалыптасу кезеңдері
2.2 Мемлекеттік әкімшілендіруді жетілдіру
2.3 Мемлекеттік қызметтің әлеуметтік психологиялық факторлары мен оның әдістері
III. Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру мәселелері
3.1 мемлекеттік қызмет істері жөніндегі өкілетті орган мен оның аумақтық бөлімшелері
3.2 Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттырудың экономикалық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мән беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамдар өз шенеуніктеріне қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты бір кезеңіне сай шешеді. Барлық демократиялық елдерде қоғам мемлекеттік қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдығы - тағы бір лозунгы емес. Қайта реформалаудың ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі — бұл мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі негізгі құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің профессионализмін қадағалау мақсатында аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқықтық мәдениетін және адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия нәтижелері бойынша әр мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты оқып үйренуте ықпал жасай алады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарылату туралы айтқанда "мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар туралы айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы" заңды қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың шешім қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды азаматтарға жеткізіп шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы міндеттеме жасауды қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау коррупция деңгейін төмендетіп, заңның сақталуына демократия принціпі ретінде үлес қосады. Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын жоғарлататын келесі фактор — меңеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе персоналды басқару бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға сапалы қызмет көрсетуге бағытталуы негізгі кезеңдердің бірі болуы керек. Бұл жағдай мемлекеттің нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы жағдайында жұмыс істейтін болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс істейтінің қарқындылығы заң, мемлекет аппаратының кадр профессионалдылығымен, басқару әдістерінің эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Осымен байланысты кадрларды бақылауға: тәжірибе, проблематар, мақсаттарды қарауға глобалді ақпараттық жүйе енгізіліп отыр.
Қазақстандық модель біздің ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді ескере отырып карьералық және позициялық жүйелерді қамтып отыр.
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мән беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамдар өз шенеуніктеріне қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты бір кезеңіне сай шешеді. Барлық демократиялық елдерде қоғам мемлекеттік қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдығы - тағы бір лозунгы емес. Қайта реформалаудың ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі — бұл мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі негізгі құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің профессионализмін қадағалау мақсатында аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқықтық мәдениетін және адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия нәтижелері бойынша әр мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты оқып үйренуте ықпал жасай алады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарылату туралы айтқанда "мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар туралы айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы" заңды қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың шешім қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды азаматтарға жеткізіп шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы міндеттеме жасауды қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау коррупция деңгейін төмендетіп, заңның сақталуына демократия принціпі ретінде үлес қосады. Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын жоғарлататын келесі фактор — меңеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе персоналды басқару бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға сапалы қызмет көрсетуге бағытталуы негізгі кезеңдердің бірі болуы керек. Бұл жағдай мемлекеттің нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы жағдайында жұмыс істейтін болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс істейтінің қарқындылығы заң, мемлекет аппаратының кадр профессионалдылығымен, басқару әдістерінің эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Осымен байланысты кадрларды бақылауға: тәжірибе, проблематар, мақсаттарды қарауға глобалді ақпараттық жүйе енгізіліп отыр.
Қазақстандық модель біздің ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді ескере отырып карьералық және позициялық жүйелерді қамтып отыр.
Әдебиеттер
1. Бердалиев К.Б.- Қазақстандағы аймақтық басқару мәселелері "Экономика и бизнес" 1996 жыл.
2. Бердалиев К.Б. "Қазақстан экономикасын басқару негіздері". Алматы. Экономика, 2001жыл.
3. «Басқару негіздері» Қ.Бердалиев, С.Ы. Өмірзақов
4. Газеттер «Егемен Қазақстан» 2005 жылғы сандары
5. Дос К.Қ. Жергілікті өзін - өзі басқару дегеніміз не? Алматы 1998ж
6. ЕрғалиевҚ.Р.. Басқару негіздері. Алматы 1997ж.
7. Жиенбаев Ғ.А. Әлейбеков М.И. Нарыктық экономика дегеніміз не? Алматы 1998ж.
8. Ихданов Ж.О., Ә.О. Орманбеков "Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері" оқу құралы Алматы. Экономика, 2002 жыл.
9. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін -өзі басқару туралы" заң жобасы Егемен Қазақстан, 12 қыркүйек 2000 жыл
10. «Қазақстан Республикасында еңбек туралы ережелері» Қазақстан Республикасының Заңы № 493-1 10.12.1999 ж.
11. «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 148 -II 23.01.2001 ж. 12.Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заң жобасы. Егемен Қазақстан, 12 қыркүйек 2000 ж.
13. Менеджмент негіздері. К.С. Сыздыков, А.Т. Мергенбаев, Г.Мауленкулова. Шымкент 2000ж.
14. "Муниципиальный менеджмент". С.К. Куманбаев, Г.Н.Гомарник, А.О.Орманбеков ж.б. Учебное пособие.
15. «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 453 23.07.1999 ж.
16. Өзіндік басқару мен өзіндік қаржыландыру тұжырымдамасы. Алматы, 1990жыл.
17.Региональная политика Республики Казахстан. Отв. Ред. М.Б.Кенжегузин. Алматы Институт экономики АН РК 1998.
18. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 267 02.07.1998 ж.
19. Современный Казахстан. Цифры и факты. Алматы. 2004 г.
1. Бердалиев К.Б.- Қазақстандағы аймақтық басқару мәселелері "Экономика и бизнес" 1996 жыл.
2. Бердалиев К.Б. "Қазақстан экономикасын басқару негіздері". Алматы. Экономика, 2001жыл.
3. «Басқару негіздері» Қ.Бердалиев, С.Ы. Өмірзақов
4. Газеттер «Егемен Қазақстан» 2005 жылғы сандары
5. Дос К.Қ. Жергілікті өзін - өзі басқару дегеніміз не? Алматы 1998ж
6. ЕрғалиевҚ.Р.. Басқару негіздері. Алматы 1997ж.
7. Жиенбаев Ғ.А. Әлейбеков М.И. Нарыктық экономика дегеніміз не? Алматы 1998ж.
8. Ихданов Ж.О., Ә.О. Орманбеков "Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері" оқу құралы Алматы. Экономика, 2002 жыл.
9. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін -өзі басқару туралы" заң жобасы Егемен Қазақстан, 12 қыркүйек 2000 жыл
10. «Қазақстан Республикасында еңбек туралы ережелері» Қазақстан Республикасының Заңы № 493-1 10.12.1999 ж.
11. «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 148 -II 23.01.2001 ж. 12.Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заң жобасы. Егемен Қазақстан, 12 қыркүйек 2000 ж.
13. Менеджмент негіздері. К.С. Сыздыков, А.Т. Мергенбаев, Г.Мауленкулова. Шымкент 2000ж.
14. "Муниципиальный менеджмент". С.К. Куманбаев, Г.Н.Гомарник, А.О.Орманбеков ж.б. Учебное пособие.
15. «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 453 23.07.1999 ж.
16. Өзіндік басқару мен өзіндік қаржыландыру тұжырымдамасы. Алматы, 1990жыл.
17.Региональная политика Республики Казахстан. Отв. Ред. М.Б.Кенжегузин. Алматы Институт экономики АН РК 1998.
18. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының Заңы № 267 02.07.1998 ж.
19. Современный Казахстан. Цифры и факты. Алматы. 2004 г.
М а з м ұ н ы
Кіріспе
I. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні және құқықтық негіздері мен принциптері
1.2 Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті
мамандандыру
1.3 Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы мен оған қойылатын
талаптары
II. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінің қалыптасу кезеңдері
2.2 Мемлекеттік әкімшілендіруді жетілдіру
2.3 Мемлекеттік қызметтің әлеуметтік психологиялық факторлары мен оның
әдістері
III. Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру мәселелері
3.1 мемлекеттік қызмет істері жөніндегі өкілетті орган мен оның
аумақтық бөлімшелері
3.2 Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттырудың экономикалық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің
сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық
және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық
процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан
мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне
және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мән беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамдар өз шенеуніктеріне
қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты
бір кезеңіне сай шешеді. Барлық демократиялық елдерде қоғам мемлекеттік
қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің
жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы
қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен
тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың
проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық
төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік
қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдығы - тағы бір лозунгы
емес. Қайта реформалаудың ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі — бұл
мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі негізгі
құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің профессионализмін қадағалау мақсатында
аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік
қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқықтық мәдениетін және
адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия
нәтижелері бойынша әр мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік
сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып
отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін
жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты оқып үйренуте ықпал жасай алады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарылату туралы айтқанда
"мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар туралы
айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы" заңды
қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың
шешім қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды
азаматтарға жеткізіп шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы
міндеттеме жасауды қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау
коррупция деңгейін төмендетіп, заңның сақталуына демократия принціпі
ретінде үлес қосады. Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын
жоғарлататын келесі фактор — меңеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе
персоналды басқару бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға
сапалы қызмет көрсетуге бағытталуы негізгі кезеңдердің бірі болуы керек.
Бұл жағдай мемлекеттің нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы
жағдайында жұмыс істейтін болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс
істейтінің қарқындылығы заң, мемлекет аппаратының кадр
профессионалдылығымен, басқару әдістерінің эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына
мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Осымен байланысты кадрларды
бақылауға: тәжірибе, проблематар, мақсаттарды қарауға глобалді ақпараттық
жүйе енгізіліп отыр.
Қазақстандық модель біздің ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді
ескере отырып карьералық және позициялық жүйелерді қамтып отыр.
1. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызмет мәні құқықтық негіздері мен принциптері
2000 жылдың 1-ші қаңтар айынан Қазақстан Республикасының "мемлекеттік
қызмет" заңы және мемлекеттік қызметткердің ант мәтіні, мемлекеттік
қызметкерлердің этика ережелері, мемлекеттік қызметкерлердіге дисциплиналық
тәртіпке салу ережелері, әкімшілік мемлекеттік қызметкерлерді
атесстациялаудан өткізу тәртібі, кадрлық резервтің құрылуының тәртібі және
басқада мемлекеттік қызметкерлердің қатынасын реттейтін: мемлекеттік
қызметкердің сенімді басқармаға мүлікті беру тәртібінің Үкіметтік үкімі,
мемлекеттік қызмет жұмыстары бойынша актілер — әкімшілік мемлекеттік орынға
келу үшін конкурстарды өткізу тәртібі, әкімшілік мемлекеттік
категорияларға деген типтік квалификациялық міндеттер бекітілген Республика
Президентінің Үкімі күшке енді. Осылайша, осы жылдың басынан Қазақстанда
жаңа мемлекеттік қызмет моделі әрекет етуде.
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің
сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық
және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық
процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан
мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне
және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мәне беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамда рөз шенеуніктеріне
қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты
бір кезеңіне сай шешеді. Барлық Демократиялық елдерде қоғам мкмлекеттік
қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің
жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы
қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен
тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың
проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық
төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік
қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Халыкаралық тәжірибе көрсеткендей
көптүрлілікте дүниежүзінде мемлекеттік қызметтің екі жүйесі бар - карьерлық
Германия, Жапония, Австрия және басқа елдерде әрекет етеді және позициялық,
Ұлыбритания, АҚШ және Канада елдерінде әрекет етеді. Карьерлік жүйенің
ерекшеліктері (1 сурет) -мемлекеттік қызметтің төменгі қызметіне ие болу
үшін конкурстық емтихан тапсыру, белгілі қызметке өмірлік сайлау (саясидан
басқа), қызмет ішіндегі карьералық өсім, професионалдылықтың жоғары
деңгейі, кадрларды мақсатты мамандандыру, консервизм және бюрократиялық
иерархия.
Позициялық жүйенің ерекшеліктері (2-ші сурет) -
кезкелген қызметке аларда (саясидан басқа), қызмет дәрежесін көтергенде
конкурс негізінде тандау, мобильділік, қабылдаудың контрактты түрі, қызмет
көрсетудің жоғары сапалығы, карьерадағы айқын тұрақсыздық, адам ресурсын
зерттеуге көп көңіл бөлу.
Бірақ екі жүйенін де бірқатар ұқсастығы бар. Біріншіден, мемлекеттік
аппаратқа саяси жағдайлардың әсерін шектеу мақсатында мемлекеттік
қызметкерлерді саяси және карьералық - деп бөлу. Саяси мемлекеттік
қызметкерлерді тағайындауда осы процесстермен анықталады, бірақ
професионалды бұдан сақтандырылып үкіметтің ауысуына қарамастан ары қарай
қызмет ете береді. Екінші ерекшелігі - мемлекеттік қызметке қабылдау
кезінде конкурсты таңдау.
1-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің карьералық моделі.
Негізгі сипаттар
• Кадрларға мақсатты білім беру
• Қызмет ішіндегі мамандандыру
• Маманданудың жоғары деңгейі
• Консерватизм мен бюрократиялық иерархия
Елдер: Германия, Жапония, Австрия
2-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің позициялық қызметі
Негізгі сипаттар:
• Конкурсты таңдау
• Маңызды мобильділік
• Жеке менеджментке жақындау
• Қабылдаудың нақты формасы
• Қызмет көрсетудің жоғары сервисі
• Карьерадағы тұрақсыздық
• Адам ресурсын зерттеуге көп көңіл бөледі
Елдер: АҚШ, Ұлыбритания, Канада
Заңдарды дайындау кезінде біздің мемлекеттік қызметкерлерде сауалдама
жүргізілді. Бұл сауалдама бар проблемаларды айқындауға мүмкіндік берді. Заң
туралы мемлекеттік қызметкерлердің пікірін зерттеу келесіні көрсетті,
мемлекеттік қызметкерлер өз әрекет ету барысында негізгі қиыншылығы-өз
карьераларының айқынсыздығы әсіресе басшылық ауысқан жағдайларда. Сонымен
қатар сауалдама таңдау мен кадрлардың жылжуында патронаждық жүйесінің
қалыптасуы. Сауалдама нәтижесінде кадр резерві формальді кұрылып
пайдаланылды. Сауалдамадан өткен мемлекеттік қызметкерлердің көбісінің
ойынша әрекет етіп жатқан заң мемлекеттік қызметтің жоғары престижін,
қызығушылығын қамтамассыз етіп отырды.
Жоғарыда айтылып кеткендерден мемлекеттік қызметті
реформалаудың негізгі мақсаты айқындалды:
- қоғамды және оның әр азаматын қанағаттандыра алатын профессионалды
аппаратты құру;
- меритократяның принциптеріне негізделген мемлекеттік қызмет
моделін құру, өз кезегінде ол келесілерге негізделген:
конкурсты таңдау негізінде қызметке алу,
- бірдей қызмет үшін бірдей төлем төлеу, мемлекет
қызметінде мамандықтарды қалдырып сәйкес білімі
жоқтарды жұмыстан шығару.
- Мемлекеттік қызметке кіруге бірдей мүмкіншілік беретін
конституциялық құқыкты іске асырудың механизмін құру. Заң және зан
актілерімен қандай принципиалды жаңалықтар енгізілді.
Мемлекеттік қызметті занды түрде саяси және әкімшілік етіп
бөлу. Бұл принцип мемлекеттік қызмет сферасындағы
демократизациялануды ғана қамтымай сонымен қатар
халықаралық зерттеу көрсеткендей мемлекеттік аппарат
эфективтілігі өте төмен
Заңмен саяси тағайындаудың шектері көрсетілген, бұл жәй саяси
процестердің профессионалды қызметкерлер аппаратына әсерін азайтады.
Министрлік деңгейінде мемлекеттік Қызметкерлерге министр және оның
орынбасарлары, аймақты Деңгейде — район және облыс әкімдері мен олардың
орыбасарлары. Басқа қызметтердің барлығы әкімшілік Қызметтерге жатады.
Мемлекеттік қызметкерлердің 96-97 пайызын құрайтын әкімшілік
қызметкерлер саяси басшылықтың ауысуы жағдайында жұмыстан шығарып жіберуден
сақтандырылып мемлекеттік қызметінде жетістік жасауына стимул алды.
Осылайша мемлекеттік оргондардың кадрлар құрылымына саяси мемлекеттік
қызметкерлер, әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер, мешекеттік қызметкер
болып есептелмейтін бірақ уақытша жұмысқа алынған қызметкерлер кіреді (4-ші
сурет).
4-ші сурет
Әкімшілік мемлекеттік қызметте жылжу және келу кезіндегі міндетті
түрдегі конкурстық таңдау. Мемлекеттік қызметке тең тұруы азаматтардың
конституциялық құқықты іске асыруға мүмкіншілік беретін ашық, жариялы
конкурсты таңдау. Дүние жүзінде осы уакытқа дейін конкурстық таңдаудан
басқа қызметке жақсы мамандалған кадрларды алуға мүмкіншілік беретін әдісті
ойлап тапқан жоқ. Бұны үлгеріп отырған мемлекеттердің тәжірибесі көрсетеді.
Мемлекет басшысының бұйрығы бойынша өткен жылдың ақпан айынан бастап
конкурсты таңдау механизмін жетілдіру мақсатында орталықты іске асырушы
органдарда міндетті конкурсты таңдау жүйесі енгізілген. Президант үкімін
орындауын талдай отырып келесі нәтижелерді шығаруға болады:
1) Төлем ақының төмен болған жағдайында кадр дефицитінің пікіріне қарсы
орта есеппен алғанда 1 орынға конкурс есебінде 4 адам болды.
2) Үкімді іске асырмай отырғанда көптеген квалификациялық мамандар
үшін вакансия жайлы ақпараттың болмауында.
3) Мемлекеттік оргондардың көптеген басшылары
кандидаттардың кең ауқымынан таңдау мүкіншілігін жақсы бағалады.
Конкурсты 2000 жылдың 1-ші қаңтар айынан вакансиялары бар мамлекеттік
органдарының өзі өткізетін болды. Агенттік болса конкурстың бір этапын ғана
өткізеді - кандидаттарды тесттеу. Бастапқы этапта тесттердің бастапқы
мәндері дайындығы нашар кадрларды қабылдамауға мүмкіндік береді. Тесттеуден
өткенді таңдаудан органдардың өзі жасайды. Осылайша әкімшілік мемлекеттік
қызметке таңдау процедурасы максималды ашық болады.
Сол уақытта біздің реалилерді еспке ала отырып конкурсың ашық және
жабық формаларын өткізе бастады, бұл жағдай біздің модельге иілгіш қасиетін
берді. Одан басқа біздің заң берушінің ерекшелігі бір категориялы қызмет
ауқымында бір мемлекеттік органның ішінде қызметке конкурс негізінде тұру.
Мемлекеттік қызметте әкімшілік қызметкерлердің тұрақты әрекет етуі
үшін, орынсыз жұмыстан шығарып жіберуге жол бермеу үшін Заң оларға кепілдік
береді
5- сурет
Бұл заңда келесідегі жазылған, саяси қызметкерлердің ауысуы әкімшілік
қызмет етушілердің жұмыстарынан шығарылуыңа себеп болмайды. Заңның басқа
нормасымен мемлекеттік органның реорганизация немесе ликвидациядан өтуі
жағдайында қызметкерлерге басқа жұмысқа тұрғызатынына кепілдік береді.
Әкімшілік мемлекет қызметкерлерінің құқықтық қорғалуы:
• Саяси қызметкерлердің ауысуы әкімшілік қызметкерлердің жұмыстан
шығарылып тасталуына себеп болмайды
• Әкімшілік мемлекеттік қызметке белгілі бір мерзімге келу
• Мемлекеттік органның реоргазизациясының жағдайында жаңа жұмыс орына
тұрғызып беруі жайлы кепілдік беру
• Тәртіпке салу немесе жұмыстан жығарып жіберу шараларын қолдануғы нақты
себептердің болуы.
Мемлекеттік қызмет заңының коррупцияға қарсы сипатының бар екендігін
байқамай өтпеуге болмайды. Бұл занда бірінші рет мемлекет қызметкерлерінің
ант етуі, мемлекет қызметкерлерінің арасындағы жеке қақтығыстары жайлы
хабардар етілуі қарастырылған. Мемлекеттік қызметке келе отырып азамат
мемлекеттік қызметте болатын шектеулерге келісетіні туралы қолхат жазып
беруі керек.
1.2. Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті
мамандандыру.
Мемлекеттік қызметкер жоғарыдан келген бұйрықтың засыздығы туралы
күмәндаса, онда бұл жағдай туралы өзбасшысыны немесе бұйрық берген
басшысыңа қолхат жазып, жазып бергені туралы міндеттемені талап етуі керек.
Осы жылдың басынан әр мемлекеттік органда дисциплиналық комиссия жұмыс
істеу керек. Бұл комиссия мемлекеттік қызметкерлердің дисциплиналық
қателіктерді жасау жағдайларын жан-жақты талдап қорытынды баға беруі керек.
Конкурс — мемлекеттік қызметке тұру немесе қызметте жылжу кезіндегі
коррупцияға шара болып табылады.
Мемлекеттік қызметтке конкурс негізінде тұрумен қатар конкурстан тыс
кадр резервінде болған адамдарды қабылдауға да болады (6 сурет).
6-шы сурет
Зандарда және заң актілерінде мемлекеттік қызметкерлердің мамандығын
жоғарлатуға бағытталған шаралар айқындалған. Ол мемлекеттік қызметке
компетентті емес адамдардың келуіне анық кедергі болатын мемлекеттік
қызметке ұсынылған категорияларға квалификациялық талаптарды қою (7-ші
сурет).
7-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдылығы — тағы бір
лозунгы емес. Қайта реформалаудьщ ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі —
бұл мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі
негізгі құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің професспонализмін қадағалау
мақсатында аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік
қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқыктық мәдениетін және
адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия
нәтижелері бойынша әр -мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік
сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып
отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін
жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты окып үйренуге ықпал жасай алады.
Типтік квалификациялық міндеттемелердің негізінде әр мемлекеттік
орган өз квалификациялық міндеттемелер мен инструкцияларды жасауы керек.
(8-9 сурет)
8-ші сурет
9 -шы сурет
10 – шы сурет
Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер шендері реестірінің
артықшылықтары.
Ескі жүйе бойынша Реестр
бойынша
ақпарат пен қабылданатын
шешімдердін сапасы
Департамент директоры 100 пайыз департамент
директоры
Департамент директорының 90 пайыз Департамент директорының
орынбасары
орынбасары
Басқарма басқарушысы 80 пайыз Басқарама
басшысы
Басқарма басшысының 70 пайыз Баскарма
басшысының
орынбасары
орынбасары
Бөлім бастығы 60 пайыз Бөлім
бастығы
Бөлім басшысының 50 пайыз
Орындаушылар
орынбасары
Сектор меңгерушісі 40 пайыз
Орындаушылар 30 пайыз
Қызметтерді мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік категорияларына
бөлу қызметкерлерді сәйкес басқару құрылымымен квалификациялауға мүмкіндік
берді.(10-сурет) Тізім бойынша әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер
А,В,С,Д,Е, категория топтарына бөлді. (А-президент әкімшілігі. В-
республикалық деңгейдегі басқарма орган аппараты. С-республикалық
деңгейдегі мемлекеттік аппарат органдары, Д - жергілікті деңгейдегі
басқарма аппаратының оргондары, Е-жергілікті орындаушы аппарат органдары).
Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің шен реестрлері мемлекеттік
қызмет шендерін унификациясы мен басқарудағы артық звеноларды алып тастауға
бағытталған. Кейбір мемлекеттік органдарда осы уақытқа дейін басқару
жүйесінің 12-13 звеносы болған. Персоналды басқару жүйесін жақсарту үшін
Реестр мемлекеттік аппарат органындағы кейбір звеноларды алып тастауды
қарастырады. Осылайша керегі жоқ —артық звеноларды алып тастау жүргізілді.
Бұл ақпарат сапасы мен басқармалы шешімдерді қабылдауда жақсы әсер
тигізеді. Жоғарыдағыларды есепке ала отырып мемлекттік қызметтің
Қазақстандық моделі ішіне жаңалықтарды енгізу арқылы карьерлікке де
позициялыққа да жақындатуға мүмкіндік беретін мемлекеттік қызметтің иілгіш
жүйе модель деп айтуға болады.
(11- сурет)
Әкімшілік мемлекеттік қызметтің кадрлық қамтамассыздылығы
Мемлекеттік қызметкерлердің проффессионализімін жоғарлатудағы
маңызда шаралардың ішінде мемлекеттік қызметкерлердің квалификациялық
деңгейін жоғарлату мен жаңадан мамандандыру сияқты білім беру жүйесі
кіреді.
Өкінішке орай біздің елімізде мемлекеттік қызметкерлеріне білім
берудің нақты бір жетілген жүйесі жоқ. Жетілген жүйе жұмыс орнында білім
алу, квалификацияны жоғарлатудың түрлі жүйелері саналық курстар,
регионалды институттар, мемлекеттік қызметкерлерді арнайы
бағдарламалар бойынша қайта мамандандыру, мемелекеттік қызмет
Академиясында мемлекеттік қызмет элитасын дайындауды қамту керек. Бұл
жетілген жүйеге президенттік "Болашақ" жүйесі, стажировкадан өту
жүйелері кіруі керек.
Сонымен бұл бағдарламалардың негізгі міндеті мемлекеттік қызметтің
және мемлекеттін өзімен талап етуі. Әрекет етіп жатқан бағдарламаның басты
кемшілігі бағдарламалардың мемлекеттік қызметтің талабына емес бар болған
оқытушылар Құрамына бейімделуі. Бұл жағдайда әрекет етіп жатқан мемлекеттік
қызметкерлер құрамы мен экономиканың түрлі салаларындағы мамандар барынша
пайдаланбайды. Оқу орындарының негізгі кемшілігі оларды кәзіргі уақыттағы
әдістердің пайдаланбауында. Былайша айтқанда
бағдарламалардың көбісі эрудицияны жоғарлатып жалпы білім береді, бірақ
технологияларды игеру мен оларды қолдануда білім бермейді.
Келесі маңызды талап — мемлекеттік қызметкерлерге білім беру
стандарттарын жетілдіру. Бұл сандарттар тұтынушылардың, яғни
мемлекет қызметінің талаптарын есепке ала отырып жасалынуы керек. Әрине
қызмет қызметкерлеріне білім беруіне заказ мешекеттік заказ беру механизмі
жетілдірілмесе және бәсекелік орта қалыптаспаса.
Сол уақытта мұндай жүйені жасау мен білім беру бойынша шарттарды
орындау үшін мемлекеттік бюджетте қарастырылған сомалар жеткіліксіз.
Сондықтан агенттік қаржыларды қарқынды қолдану мақсатымен Қазақстандық
мамандарды дайындау статьясында көрсетілеген міндеттемелерге жұмсады. Осы
қаржыларды бақылаусыз және тиімсіз пайдалану Мемлекеттік коррупиияға қарсы
коммсиясымен қарастырылды.
Жоғарыда айтылып кеткеннің барлығын есепке ала отырып мемлекеттік
қызметкерлерді дайындау концепциясы жасалынып отыр (11 - сурет).
Дүниежүзілік банк және басқа да халқаралық ұйымдар Қазақстанның
мемлекеттік қызметтерді ұтымды реформалауын мойындап отырып мемлекетгік
қызметкерлерді дайындайтын Ұлттық орталықтың ашуына қатысуға шақырады.
Дүниежүзілік банк бұл орталыққа оқытушылар ретінде экономика және қаржы
облысындаға халқаралық эксперттерді шақыруды көздеп отыр.
Мемлекеттік қызметй жетілдіру мақсатында қызметке қабылдау мен
қызметтеті жылжуларда конкурстық таңдауды енгізілуде. Территориялық
органдар мен агенттіктер вакантты қызметке кандидаттарды тесттеуді
өткізеді. Қәзіргі кезде кандидаттарды таңдау мақсатында Қазақстан
Республикасының зандарын білімін айқындау үшін арнайы тесттер жасалынды.
Тестті өткізу барысында конкурсанттар "коррупцияға қарсы күрес",
"мемлекетік қызмет жайлы" заңдылылығы жайлы, азаматтық кодекстен сұрақтар
келеді, одан басқа басқармалық орындарға үміттеніп отырған конкурсанттар
үшін вербальді емес логикалық тесттер дайындалқан. Әр қызмет категориясы
үшін алдын аларлық мәндер қойылған, бұл жағдай ең лайықты кандидаттарды
тандауына әкеледі. Осылайша кандидаттарды міндетті түрде тесттеу
мемлекеттік қызметке дайындығы төмен адамдардың келуіне тағы бір кедергі.
Болашақта тестті бағдарламалар бірқатар заң актілері
бойынша дамытылып отырады. Сонымен қатар әр бағдарлама жетістігі
категорияларға емес, айқын мемелекет органдарының мемлекеттік қызметіне
бағытталады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарлату туралы айтқанда
"мемлекеттік қызмет туралы" заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар
туралы айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы заңды
қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың шешім
қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды азаматтарға жеткізіп
шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы міндеттеме жасауды
қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау коррупция деңгейін
төмендетіп, заңның сақталуына демократия принципі ретінде үлес қосады.
Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын жоғарлататын келесі
фактор — менеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе персоналды басқару
бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға сапалы қызмет көрсетуге
бағытталуы негізгі кезеқтердің бірі болуы керек. Бұл жағдай мемлекеттің
нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы жағдайында жұмыс істейтін
болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс істеуіңің қарқындылығы заң,
мемлекет аппаратының кадр профессионалдылығымен, басқару әдістерінін
эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына
мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Қазақстандық модель біздің
ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді ескере отырып карьерлік және
позициялық жүйелерді қамтып отыр.
Халқаралық эксперттердің пікірі бойынша Қазақстан
мемлекеттік қызметті реформалауда үлкен прогресске жетіп отыр;
Бұл жағдай Орталық Азия бойынша Дүниежүзілік банктін Департаментінің
Директоры К.Кодердің өткен жылы Астанада өткен Халықаралық ғылыми
практикалық конференциясында "Қазақстандық мемлекеттік қызметті реформалау:
тәжірибе, проблемалар, мақсаттар" баяндамасында айырықшаланды. Оның
айтуынша "ТМД елдерінің арасында Қазақстанда жасалынған заң шектеулері әлі
құрылмаған", ал реформалар болса басқа елдердің қызығушылығын білдірді.
Кодер мырзаның пікірі бойынша Қазақстандағы мемлекеттік қызметті
реформалауда жақсы нәтижелері мемлекет басқармасының бағытты саясаты мен
мемлекеттік қызметті институционалды жасалуының әсерінен болды. Бұндай
бағалауды басқа да Халқаралық эксперттер де беріп отыр. Мемлекеттік
қызметті реформалаудағы біздің шаралармен ТМД және басқа елдер танысқысы
келеді.
Реформаларды жасағанда сияқты баска сфераларда да қалыптасып қалған
стереотиптпрді басып өту керек. Мұндай стереотипке келесі де жатады —
мемлекеттік оргондардың басқарушылардың арасында қол астындағы
қызметкерлердің білімдерінің сомасының иемденушісі болып, сол
қызметткерлердің творчесволық потенциалына кедергі жасау стереотипі. Мұндай
жағдайда адам ресурстарын рационалды пайдалану мүмкін еместігі айқын болып
отыр. Егер әкімшілдік мемлекеттік қызметкерлер өз басқарушыларымен іске
асырушылар ретінде бағаланса мемлекет оргондарының әрекеттері қарқынды
болмайды. Басқа да стереотип — Қызметкерлерді қайтадан мамандыруды уақытты
бостан-босқа өткізу деп көруі. Персонал мемлекеттік қызметтің ең бағалы
резерві болып табылады, сондықтан оның мамандылығы жайлы проблемалар
туындаған кезде үнемдеуге болмайды.
Мемелкеттік қызмет сферасы сияқты сфераларда ұтысқа келу бірқатар
базалық шарттардың бар болуының нәтижесінде болады. Реформаларды өткізудің
маңызды міндеттердің бірі жүйелілік пен кезеңділік. Бұл мемлекеттік
қызметті реформалауда асықты қадам жасауға болмайтынымен байланысты. Бірақ
ең маңызды міндеттер ел дамуының стратегиялық приоритетіне кәсіпкерлік
қадамдардың сай келуі мен реформанф іске асыруына мемлекет басшылығының
құштарлығы. Бұл жерде Қазақстан басқа елдерге қарағанда бірқатар
артықшылығы бар, өйткені профессионалды басқарманы құру, мемлекет қызметін
реформалау, коррупцияға қарсы күрес жүргізу, мемлекет басқармасының
қарамағында жүргізіледі. Конкурсы таңдау жүргізуге жасалған қадамдар барлық
басқарушылармен позитивті қабылданбағанын айтып кету керек, тек ел
Президентінің мемлекет қызметіндегі тандау мен қатынастар жүргізуді
демократияландыру құштарлығының арқасында мемлекеттік қызметтін заңды
базасы құрылды.
Бірақ бұдан былай мемлекеттік қызмет туралы заң мен актілердін іске
асырылуы жақсы өтеді деп айтуға болмайды. Жаңа барлық бірдей қабылданбайды.
Бірақ ең негізгісі мемлекеттік қызмет сферасында қатынастарды реттейтін,
оның жариялылығына максималды жауап беретін заң базасы іске қосылды,
ендігінше мемлекет қызметкерлерінің өзі заң нормаларын орындауына жауап
беруі керек. Осымен байланысты мемлекеттік қызмет заңының баптарын іске
асырылуы туралы қадағалау мәні пайда болады. Берілген сұрақта Бас
Прокуратурамен жұмыстың тығыз жүретініне күмән жоқ. Бұл іс жүріп жатыр,
бірақ барлығымыз бірігіп коррупцияға қарсы нақты қаруды құра; аламыз.
Мемлекет қызметкерлерінің өзі заң, этика нормаларын сақтап өз
құқықгарын қорғай білуі де маңызды болып отыр. Заңды ұстанға бақылау,
анықтамалық жұмыстар, тесттеу Агенттік және оның территориялық
бөлімшелердің, маңызды бағыттары болып отыратынын айтып кету керек.
Өмір бір орында тұрмайды, сондықтан ел басының "Қазақстан — 2030"
бағдарламасында қойылған "Қазақстан үшін нарықтық экономикаға сай болатын
қарқынды, кәзіргі заманға сай мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымын
құру" мақсатына жету жолында бізге әлі көп жұмыстарды іске асыру керек және
келесі перспектикаларды дұрыс жоға қою керек:
• Қызметтер класификацияларын жетілдіру
• Мемелекет қызметкерлерінің төлем ақы жүйесін жетілдіру
• Мемлекеттік қызмет жайлы заңды жасау
• Мемлекеттік қызметтің адекватты қажеттіліктеріне сай мемлекеттік
қызметкерлерді мамандандыру
• Білім беру бағдарламаларын қаржыландырудың тұрақгы жүйесін құру
• Мемлекеттік қызметкерлер кадрларын басқаруға
ақпараттық жүйені енгізу
• Дистанциялық тесттеу мехенизмін енгізу
• Мемлекеттік қызмет заңдарын орындалуына қадағалау жүргізуді
жетілдіру
• Талдау:
• мемлекеттік қызметтің кадрлық потенциалына
• мемлекеттік қызметтің ерекше жүтіелерін қаржыландыру
• мемлекеттік қызметті жетілдіруге жасалынып жатқан
ұсыныстарға
2 бөлім. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің
қалыптасу кезеңдері
Жоғары мемлекеттік басқару органдарының толыққанды әрекет етуі, оның
үстіне елімізегі әлеуметік - экономикалық және саяси өзгерістерді ойдағыдай
іске асыруы тиімді және жедел өзгерістегі өмірдің қалыптасып отырған
нақтылықтарына тұрақты бейімделу мүмкін емес. Экономикада, әлеуметтік және
саяси салаларда реформаларды жүзеге асыру және олардын қорытындылары,
әлбетте, Қазақстанның бүкіл мемлекеттік аппаратының нәтижелі де тиімді
жұмысына тікелей байланысты.
XX ғасырдың 80-ші жылдарының соңы мен 90-шы жылдарының басында КСРО-
да бір өзі билеп-төстеген және жетпіс жыл боый КОКП мен кеңес мемлекетінің
ат төбеліндей басшы тобының мүддесіне бағынған бір кездергі құдіретті,
алайда қарапайым адамдарға қатыгез әміршілдік-әкімшілдік жүйе елеулі
мүдірістерге жол бере бастады. Ол жүйенің кабетін жаңартудың, оны ішінара
қайта құру мен кейбір жаңғыртудың барша ебедейсіз әрекеттері нәтижесіз
болды, өйткені қоғамның коммунистік иллюзиядан арылуына байланысты
мемлекеттік басқарудын әміршілдік-әкімшілдік жүйесі дейтін қалып-үлгінің
өзінің болашақсыздығы нақтьыыққа айналды.
Егер сол тұста мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесін реформалау
жөнінде дер кезіндегі қадамдар жасалмағанда, Қазақстан тәуелсіздіктің 10
жылында өз дамуының бүгінгідей прогресіне қол жеткізе алмас еді.
1991 жылы тәуелсіздік алуымызбен Қазақстанда оның
тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша жедел түрде
жаңа ұлттық мемлекеттілікті құру басталды. Алғаш рет және өте қасқа
мерзімде мемлекетік басқарудың жаңа, тиімді әрекет ететін жүйесін құрудың
тарихи да ел тағдырын шешер мақсаты талдап жасалып, жария етілді, сөйтіп
мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби корпусын қалыптастыру бастау алды.
Осындай міндеттерді шешу қажеттігімен КСРО-ның бұрынғы республикаларының
бәрі де бетпе-бет келді. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының жаңадан
құрылған мемлекеттері іс жүзінде мемлекеттік құрылымды реформалауға бір
мегілде кірісті, содан да бүгін қазақстандыктардың бұл бағытта біздің
қаншалықты алға жылжығанымызды салыстыру мүмкіндігі бар.
Айта кетейін, мемлекетгік қызметтің тиімді кәсіби жүйесін құру
жөніндегі Қазақстан тәжірибесі халықаралық деңгейде атап өтілген.
Дүниежүзілік банк, бірқатар өзге ірі халықаралық ұйамдар мен институтер бұл
жәйтпен есептеседі және лайық көреді. Біз ммлекеттік қызметті реформалауда
ТМД-ның көптеген елдерінен ілгері бола алдық. Бүгінде Беларусь пен Украина,
Қырғызстан, Әзірбайжан, сондай-ақ алыс шетелдің кейбір елдері біздің
тәжірибеге белсенді қызығушылық танытып, жетістіктерімізден үйренуде. Осы
жәйттердің бәрі Қазақстан тәуелсіздігінің он жылында жүргізілген
мемлекеттік басқаруды реформалау нәтижелілігінің көрсеткіші болып табылады.
Қазақстан Республикасында осы заманғы мемлекеттік басқару жүйесінің
қалыптасу шешуші кезеңдерге бөлуге болады. Олар, әлбетте, жаңа қазақстандық
мемлекеттілікті құру мен елді реформалаудың негізгі кезеңдерімен сәйкес
келді.
Қазақстандық қоғамтанушылар мен заңгер құқықтанушылар,
әдетте, жаңа мемлекеттіліктің құрылысы мен қалыптасуыңың төрт-бес
кезеңің атап көрсетеді. Бұл нені білдіреді? Біріншіден, бүкіл
процесс өте қысқа, былайша айтқанда, тым аз мерзімде жүзеге
асырылғанын дәлелдейді. Екіншіден, он жыл бойына бірінші кезекте
мемлекеттік құрылыс реформаларының нормативтік құқықтық және
институттық базасын жетілдіру және институтты базасын жетілдіру жоспарлы
да дәйекті түрде
жүргенін көрсетеді.
Бұл процестің әрбір кезеңі күн тәртібіндегі нақты тарихи,
экономикалық саяси және әлеуметтік міндеттерге сай келуімен және
қоғамға дағдарыс тигізетің ықпалды жұмсартуға
бағытталуымен сипатталады.
1991 жылғы желтоқсанда Қазақстанның тәуелсіздік алуымен мемлекеттік
басқару жүйесін реформалаудың бірінші кезеңі басталды.
Біз оны өте күрделі жағдайда қолға алдық. Бұл кезең өткеннің әлі де
айтарлықтай күшті екпінімен, жергілікті әкімшіліктер бұрынғы партия
коммитеттеріне "егіздің сыңарындай" ұқсас болып, өткілетті органдар
бұрынғысынша көне халық депутаттары кеңестерінің деңгейінде әрекет еткен
ескі қалыптар мен қатаң дәстүрлердің тұтас қойыртпағы адамдардың санасында
орын алып, нақты өмірде сақталып тұруымен сипатталады.
Жаңа мемлекеттік билік органдарының қалыптпсуы КОКП диктатының,
жоспарлы социалистік экономика мен іс жүзінде барлық материалдық-техникалық
және қаржы ресурстары алыстағы және "шет аймақтардың" қажеттеріне
немқұрайды Орталықтан бөлудің орталықтандырылған жүйесінің салдары
ретіндегі аса терең экономикалық, саяси әлеуметтік және рухани дағдарысты
еңсеруге байланысты міндеттерді шешудің шеруінде жүріп жатты.
Нақ осы кезеңде Қазақстанда жаңа тәуелсіз мемлекеттің базалық
институттары қалыптастырылып, сыртқы және ішкі саясаттың
тұғырнамалық принциптері қаланды. Ел басшылығының салиқалы да сарабдал
бағытының арқасында біз қатерлі ішкі саяси қақтығыстарға ұрынбай,
халықаралық аренада тұрлаулы мемлекет имиджін және Қазақстан ұлтының
бірлігін сақтап қала алдық.
Бұл кезенде Қазақстанда кеңестік социалистік республика моделінен
президенттік басқару нысанындағы мемлекетке көшу жүзеге асырыла бастады.
Бүгінде осынау процесс революциялық емес, эволюцялық сипатта жүрді деп
батыл айтуға болады. өйткені ол өзімен бірге толықтай іске асырылған
реформаларды ала келді. Негізгі бастау елімізде жаңа жоғары мемлекеттік
органның белгіленуі болды, оның функцияларын Қазақстан Республикасының
Президенті атқарды.
Бірінші кезекте атқару билігінің жоғарындан төмен қарай ретті негізгі
құрылды. Бұл кезеңде атқару органдарының жүйесінде бұрын ресублика
юрисдикциясынан іс жүзінде тыс тұрған салаларды басқаруды қамтамасыз еткен
жаңа құрылымдар пайда болды. Олар — Сыртқы істер, Қорғаныс, Ішкі істер
мнистрліктері, Ұлтық қауіпсіздік комитеті және басқалары.
Атқару билігінін жүйесін нығайтумен бір қатарда жергілікті өкілетті
органдардың реформасы жүргізілді 1994 жылдын басында. Кеңестердің өзін-өзі
таратуынан кейін жергілікті орындарда жаңа органдар — мәслихаттар құрылды.
Іс жүзінде жаңадан құрыла бастаған мемлекеттік басқару Құрылымы
барлық деңгейдегі мемлекеттік аппарат жұмысын ұйымдастыруға да жаңа
көзқарастарды талап етті. Бұл кезенде біз мемлекеттік қызметті
ұйымдастырудың Қазақстан үшін оңтайлы Моделін іздестіруге кірістік.
Мемлекеттік оргаңдарды реформалаудың екінші кезені контитуциялық
реформа өткізумен және 1995 жылғы тамызда бүкілхалықтық референдумда
Қазақстанның жаңа Конституциясы қабылдануымен байланысты. Негізінен нақ сол
кезде әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер барысының ғана емес,
сонымен бірге бүкіл мемлекеттік басқару жүйесінін тағдыры айқындалды.
1995 жылғы Конституция Қазақстан Республикасында президенттік басқару
нысанының орнатылғанын жария етті. Конституциялық нормаларға сәйкес
Қазақстан Республикасының Президенті ішкі және сыртқы саясаттың негізгі
бағыттарын айқындап, биліктің заң шығару, атқару және сот тармақтарының
келісіп жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының нышаны мен кепілі болып табылады. 1995 жылғы Қазақстан
Конституцияся мемлекеттік билікті атқару, өкілетті және сот тармақтарына
бөлудің демократиялық принципін бекітті, сонымен бірге оның бірлігіне
кепілдік берді.
Елдің қолданыстағы Конституциясы бойынша Қазақстанда атқару билігінің
жүйесін республика Үкіметі басқаратын болды. Ал еліміздің өкілетті
органдары қос палаталы кәсіби Парламент және жергілікті мәслихаттарға
өзгерлілді. Қазақстан Жоғарғы сот басқаратын тәуелсіз сот жүйесі құрылды.
Тұңғыш рет Қазақстан конституциялық заңдылықтың сақталуын қадағалау
жөніндегі басты орган ретінде Конституциялық Кеңес тағайындалды.
Осылайша, 1995 жылғы Конституцияның негізінде түзілген Қазақстандағы
мемлекеттік билік органдарының жүйесі және Жаңа заңдардың қабылдануы бүкіл
билік органдарының ретті жұмыс істеуін қамтамасыз етті. Экономиканы одан
әрі мемлекет меншігінен алу және гиперинфляцияны тежеу, макроэкономиканың
тұрақтануы және ішкі саяси тұрақтылықтың нығайтылуы осынау жұмыстың
нәтижесі болды. Сондан екі жылдан кейін сыртқы бакылаушылар Қазақстандағы
инвестициялық өрлеу туралы айта бастап, капиталдың ағыны өндірістік салаға
көптен күткен жандануды әкелді.
Мемлекеттік аппараты рефоралау мақсатында осы кезенде Қазақстан
Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы" заң күші бар Жарлығы
шықты. Нақ соның негізінде мемлекеттік қызметті реформалау және мемлекетке
қызмет ететін кәсіби корпусты қалыптастыру жөніндегі нақты жұмыс басталды.
Мемлекеттік аппаратты реформалаудағы үшінші кезеңнің басталуы 1997
жылы "Қазақстан-2030" стартегиясының қабылдануымен айқындалды. Бұл құжатта
кәсіби мемлекеттік қызметті құру Қазақстанның ұзақ мерзімді дамуының негізі
басымдықтарының бірі ретінде белгіленді. Стратегияда нарықтық экономика
жағдайы үшін оңтайды және ұзақ мерзімді басым мақсаттарды орындауға
қабілетті осы заманғы тиімді мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымдарын
құру міндеттері қойылды.
Алға қойылған міндеттерді орындау мақсатында мемлекеттік органдарды
қайта ұйымдастыру жүргізілді. Министрліктер мен республикалық
ведомстволардың саны 2 еседен астамға дерлік қысқартылды. Орталық және
жергілікті билік органдарынын өкілеттіктері қайта бөлінді. Жергілікті билік
органдарынын функциялары әлде-қайда кеңейтілгенін атап өткен жөн.
14 - ші суретте Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жұмыс істейтін
мемлекеттік қызметкерлерге сипаттама төменде келтірілген, ал мамандық
бойынша талдама кесте-3 пен сурет-18-де көрсетілген.
Оңтүстік Қазақстанда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлерге
сипаттама
сурет - 14
Қазақстан - 2030" стратегиясының негізінде ұзақ мерзімді, орта
мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлар мен іс-әрекет бағдарламаларына
талдау жасалып қазір іске асырылуда.
Сондықтан облыстың көлеміндегі мемлекеттік қызметкерлердің
біліктілігі мен мамандықтарын да талдау қажет.
Кесте - 3
Рсмерзімі Мемлекеттік Басқа да мамандықтар
қызметкерлер саны,
барлығы
Саны %
1 2003 6274 1612 25,7
2 2004 6296 1574 25
3 2005 6368 1547 24,3
сурет - 15
Жоғарыдағы суретте соңғы үш жыл бойынша мәліметтер берілген, яғни
2003, 2004, 2005 ж.ж.ж. аралығындағы манадықтарда қызмет атқарған адамдар
саны көрсетілген.
Мемлекеттік басқару органдарына сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
жөнінде мақсатты шаралар қолға алынды. Қазақстан ТМД мемлекеттерінің ішінде
бірінші болып "Сыбайлас жемқордыққа қарсы күрес туралы" арнаулы Заң
қабылдады.
Осынау жылдары биліктің өкілетті және сот тармақтары айтарлықтай
нығайтылды. Қазақстан Республикасы Президентінің бастамасымен саяси
партиялар мен үкіметтік емес ұйымдардың қызметін жандандыру үшін жаңа
серпін берілді. Алғаш рет ел Президентін баламалы негізде сайлау, сондай-ақ
Парламент депутаттарын партиялық тізімдер бойынша дауыс беру арқылы сайлау
болды.
Кесте - 4
Тұтастай алғанда, бұл кезенде біз мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби
кадрлар корпусының негізгі қалап, осы заманғы, нарықтық экономика үшін
оңтайлы ұқру жолында елеулі де табысты қадамдар жасай алдық.
Ақыр соңында, Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік қызмет туралы"
жаңа Заңының қабылданып, 2000 жылғы 1 қаңтар күлшіне енгізілуімен төртінше
кезең басталды.
Осынау заңнамалық актінің негізгінде барлық мемлекеттік лауазымдар
саяси және әкімішілік болып бөлінді. Саяси мемлекеттік қызметкерлерге
барлық тағайындалатын лаузымды адамдар мен олардың орынбасарлары
жатқызылды. Биліктің атқару тармағындағы лауазымды адамдар мен олардың
орынбасарлары жатқызылды. Биліктің атқару тармағындағы қалған барлық
лауазымдар - бүкіл кадр корпусының 90 пайыздан астамы әкімшілік мемлекеттік
қызметкерлер болып табылады. Олар саяси тағайындалушылар ауысқан ретте
негізсіз жұмыстан шығарудан ел заңдары арқылы толық қорғалған.
Сонымен қатар, әкімшілік қызкетке кіріскен және оның баспалдағымен
жоғарылаған кезде өткізілетін міндетті конкурстық реттеу заң бойынша
еңгізілді.
Ашық жариялы конкурстық іріктеу азаматтардың мешекеттік қызметке тең
мүмкіндікте қол жеткізуінің конституциялық құқығын іске асырудың ықпалды
тетігіне айналды. Әкімшілік мемлекеттік қызметке іріктеу рәсімі барынша
ашық және айшықты болды. Мемлекеттік қызмет туралы Заң күшіне енген сәттен
бергі бір жылда ғана тұтастай Қазақстан боыйнша 16,5 мыңынан астам бос
әкімшілік мемлекеттік лауазымдарды иеленуге конкурстар өткізілді. Бұл
конкурстарға ресубликаңың 36 — мың дерлік азаматы қатысты. 13 мыңнан
астам кандидаттар конкурстың жеңімаздары болды. Орта. есеппен бір
бос орынға екі адамнан астам үміткерден келді.
Жаңа заңнамаға сәйкес Қазақстанда әкімшілік мемлекеттік қызметтің
кадр" резерві нақты қалыптаса бастады. бүінгі күні оның құрамында 2,8
мыңнан астам азамат бар. Осы қатардан түрлі мемлекеттік органдардағы
лауазымдарға 700-ден астам адам тағайындалды. 16 суретте аталған мәселенің
аймақ көлеміндегі пайыздық көрсеткіштері сипатталған.
Сурет-16
Мемлекеттік қызмет туралы жаңа заңнамаға аракорлақ ен сөзбұйдалықты
түбегейлі жоюға бағытталған айшықты антикоррупциялық жерде сипат тән. Бұдан
былайғы жерде сол секілді өзге де құқық бұзушылыққа араласқан адамдарға
мемлекеттік қызетке жол толығынан жабық. Ел тарихында тұңғыш рет ""Қазқстан
Республикасы мемлекеттік қызметкерлерінің қызет этикасының тәртібі" талдап
жасалып, бекітілді.
Сөйтіп, тәуелсіздіктің 10 жылында Қазақстандағы мемлекеттік басқару
жүйесі түбегейлі түрде өзгерді. Әміршілдік-әкімшілдік жүйенің қиратылып,
жаңа басқару жүйесінің жасалуы мемлекеттік басқару саласындағы
реформалардың басты қорытындасы болды. Елімізде презідентік басқару нысны
орнықты, кәсіби Парламент, атқару билігінің жоғарыдан төмен қарайғы тұрпаты
сұрылып, тәуелсіз сот жүйесінің негізі қаланды.
Бүгінде жалпы ұлттық деңгейде және жергілікті орындарда жаңа
мемлекеттік құрылымдар жұмыс істеуде, олардың қызметі нарықгық экономикаға
және демократиялық принциптерге негізделген қоғамдық қатынастардың осы
заманғы сипатына қай келді. Солай болсадағы, Қазақстанның мемлекеттік
басқару садасында жүзеге асқан елеулі ілгерілеулерге және бұл саладағы
айқын жетістіктерге қарамастын, біз әлі де мемлекеттік басқарудың
тиянақталған және осы заманғы талаптарға сай келетін жүйесін түзіп болған
жоқпыз деп ойлаймын.
Еліміз өз дамуының қазіргі кезенінде күн тәртібіндегі күрделі де
өзекті міндеттерді шешу үшін мемлекеттік билімктің бүкіл жүйесін одан әрі
жетілдіруді қажет етеді.
Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдірудің негізгі бағытары Президент
Н.Ә. Назарбаевтың "Еркін де еңселі әрі қауіпсіз қоғамға қадам
басайық" аттты Қазақстан халқына Жолдауында айқын да ұғынықты баяндалған.
Бұл құжатта мемлекеттік билікті дәйектілікпен демократияландырудың
Парламент рөлін арттырудын, әкімдердің сайланып қойылуын енгізудің
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құрудың, саяси партиялар мен
үкіметтік емес ұйымдар рөлін нығайтудың міндеттері қойылып, жолдары
көрсетілгенін еске сала кетейін.
Қол жеткен жетістіктермен қатар, бүгінде мемлекеттік басқару
жүйесінде проблемалар да жеткілікті олардың әрқайсысы мұқият зерттеуді және
шешуді талап етеді. Олардың кейбіріне егжей-тегжейлі тоқталғым келеді.
Әсіресе, аймақтарда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлер ішіндегі
әйелдерге берілген орын да қоғам талаптарына сай болып отырған жағдайы бар.
Әйелдердің әлеуметтік жағдайы да назардан тыс қалмай, оларды қоғам
мәсөлелерін шөшуге ат салысып, бірқатар маңызды жұмыстарды атқара
алатындықтары көп жылдар мен ғасырла бойы дәлелденген. 14 - суреттен
Қазақстан Республикасы бойынша әйелдердің үлесі 56,8% болса, оның ішінде
Оңтүстік Қазақстандағы мемлекеттік қызметке араласатын әйелдердің үлесі
32,6% құрайтынын көреміз Бұл көрсеткіш Алматы мен Астана қалаларында
сәйкесінше 58,0% және 58,8% құрап отыр.
Мемлекеттік өзге органдарға да, атап айтқанда, сот инстанциялары мен
прокуратураға түсіп жататын шағымдар да аз емес. Және де мұндай
араласулардың көптеген оқиғалары айқын сыбайластықтың және лауазымдық құқық
бұзушылық пен қылмыстық жәйттермен тікелей байланысты.
Меніңше, мұнайда практика көп ретте кейбір мемлекеттік органдардың
заңға тәуелді әрқилы кесімдерді қабылдауды мен іс жүзінде қолданылуына
бакылаудың жетімсіздігінен туындайды. Өкінішке орай, іс жүзінде бүкіл
министрліктер мен ведомтсволар, барлық деңгейдегі әкімшіліктер осы
мәселеде шектен шығып жатады. Кейде бұл тар өрісті ведомстволық нұсқаулар
ен әрқилы жергілікті ережелердің қисынсыздығы мен
бытысқандығы соншалық, олар еліміздің қолданыстағы заңнамасын
бұзып жатады, өмірлік маңызды салаларда әбігерлік
туғызып, адамдардың қалыпты өмір сүріп, жұмыс істеуіне кедергі келтіреді.
Ішкі ведомстволық қандай да бір өкіммен еш жерде
көзделмеген есеп беру белгіленіп, жергілікті органның жекелеген
қызметкерлеріне тіпті министрлердің де түсіне енбейтін
құқыктар мен функциялар берілетін оқиғаларды қажетіне қарай келтіре
беруге болады. Жергілікті органдардың кәсіпкерлік құрылымдарға
жергілікті өкіметтің балансындағы әлеуметтік нысандарды күтіп
ұстауға кейде ауызша тапсырма беру әрекеттерді де құқықтық
нормалар мен қолданыстағы заңнамаға жаппай қарама - қайша келіп жатады.
Қалыптасқан ахуалды және жергілікті орындардағы іс
жағдайын ескере отырып, бүгінгі күні түрлі мемлекеттік
құрылымдардың заңға тәуелді кесімдер мен ведомстволық
нұсқаулар қабылдау практикасын ретке келтіру қажеттігі әбден пісіп жетілді
деп ойлаймын. Бәріміз де қызметтік арызы боыйнша мұны қадағалауға
тиістілер де, жұртшылық та былыққа батқан бюрократияцға еліміздің
қолданыстағы заңдарында көзделмеген функциялар мен өкілеттіктерді иемденіп,
қаптата беру құқығын ұсын салмауға тиіспіз. Мемлекеттік аппараттың әрбір
қызметтері де өз кезегінде шынайы билікке адамдарға қызмет ету арқылы ғана
жетуге болатыныңа ой жіберуі керек. Бұл ақиқат бізге көне заңдардан жеткен.
Бұл тәртіптің бүгінгі күні де еш баламасы жоқ.
Қазақстанның мемлекетік басқару жүйесіне ықпал ететін екінші проблема
өзінің пайдакүнемдік мүдделерін қанағаттандыруға қол жеткізігісі келетін
әрқилы жекеменшік құрылымдар тарапынан мемлекеттік органдар қызметіне
жасалатын келенсіз ықпалдың қаптаған практикасымен байланысты.
Бүгінде біздің елімізде белгілі дәрежеде саясаттанған қаржы-
экономикалық топтар қалыптасты, олар кейбір сәттерде мемлекеттік басқару
жүйесіне ықпал етуге тырысады. Бұл топтар ашықтан-ашық мүдде оздыру
қызметімен айналысып, сол мақсатпен "өз адамдарын" атқару және өкілетті
билік органдарына өткізуге күш салады. Осы мүдде оздырушылық арқылы
жекелеген құрылымдарға пайдалы болғанымен, көп ретте ел мүддесіне қайша
келетін басқару шешімдерін өткізу әрекеті жасалады. Бұқаралық ақпарат
құралдарында жекелеген мемлекеттік органдардын да, сол секілді лауазымды
адамдардын да қызметін сынауға кей реттерде мүдделі экономикалық топтар
айдап салады және ондай сындар негізінен солардың тар өріст мүдделерін
көздейді. Бүгінде белгілі бір топтардың мүддесіне бола қолайсыз саяси
қайраткерлерге, жекелеген министрлер мек әкімдерге қарсы сын ұйымдастыру
қолданылып жүргенін байқамау мүмкін емес. Және де біз мұндай шабуылдардан
мүдделеетікті жиі байқап жүрміз.
Сурет – 17
Аймақтарда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлердің
ішіндегі әйелдер үлесі
Бірінші. Проблемалардың бірі мемлекеттік органдардың, әсіресе
жергілікті деңгейдегі органдардың жеке тұлғалардың да, сол секілді заңды
тұлғалардың да кәсіпкерлік қызметіне негізсіз араласу жәйттерімен
байланысты.
Президент Әкімшшгіне біздің мемлекетімізді бейнелейтін және оның
атынан өкілдік танытатын түрлі органдардың заңсыз әрекеттеріне шағымданған
азаматтардан жүздеген хаттар мен өтініштер түсіп жатады. Олардың әркайсысы
бойынша біз мұқият тексеру жүргізіп, тиісті шешімдер қабылдайтынымызға іс
жағдайын түзетіп, кінәлі лауазымды адамдарға жаза қолданатыңымызға сендіре
аламын.
Мемлекеттік өзге органдарға да, атап айтқанда, сот
инстаңциялары мен прокуратураға түсіп жататын шағымдар да аз
Осындай үрдістің орын алуы салдарынан кейбір мемлекеттік органдардың
басшылары мемлекет мүддесі тұрғысының маңызды шешімдер қабылдауға жасқанып,
бой тасалай тұруды артық санайтын болыпты. Олардың көпшілігі тіпті елеусіз
мәселелер бойынша шешім қабылдауда Президентпен немесе Премьер-министрмен
көлегейленуге тырысады және көлегейленіп жүр де. Жағдайдың бұлайша өріс
алуы шешуші құрылымдар мен салалар басшыларының жасқаншақ болуына, мемлекет
пен халық мүддесі тұрғысынан маңызды шешімдер қабылдау кезінде өзіне
жауапкершілік алудан қорқуына соқтырады. Сонымен бірге, сөз билік
құрылымдарын қоғамдық сын аймағынан алып кету туралы болып отырмағанын
ерекше атап көрсеткім келеді. Керісінше, жұртшылық пен бұқаралық ақпарат
құралдары тарапынан мемлекеттік органдарың жұмысына нак сыни көзқарас
мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесін үздіксіз жетілдіру процесінің өзіндік
қозғаушысы болып табылады. Алайда, сын бәз бірелеулердің бір сәттік, тар
өрісті мүдделерін көздемей, негізді де сындарлы болуы керек.
Үшінші. Бүгінде мемлекеттік аппарат қызметкелерінің материалдық
қамтамасыз етілуінің, ашығын айтқанда, жоғары емес деңгейде болу
проблемасын байқамау- мүмкін емес.
Тұтастай алғанда, мемлекеттік басқарудың барлық органдарының және
атап айтқанда, мемлекеттік қызметтін арттыру бірінші кезекте жаңа
қазақстандық мемлекеттілікті қалыптастыруға, біздің Отанымыздың гүлденуне
қол жеткізуге және Қазақстан азаматтары үшін прогресіл әлеуметтік жобаларды
ілгерілетуге бағытталған.
Екінші жағынан, бүгінде мемлекеттік қызметтің өзінің
беделін үздіксіз арттырып, оны біздің еліміздің таланты да
қабілетті азаматтары үшін тартымды ету қажет. Бүгінгі таңда біз барынша
талантты да сауатты, тәжірибелі де қабілетті азаматтары үшін тартымды ету
қажет. Бүгінгі таңда біз барынша талантты да сауатты, тәжірибелі де
қабілетті қызметкерлердің банк, кәсіпкерлік, коммеррциялық және басқа
салаларға кету процесі байқалатынын өкінішпен айтуға тиіспіз.
2.2. Мемлекеттік әкімшілдендіруді жетілдіру
Мұны түсіндіру оңай — беделді мемлекеттік қызметте болу іс жүзінде
жоғары интеллектуалдық моральдық және дене күш-қуатының болуын әрі оларды
толық жұмылдыруды талап етуіне қарамастан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің мәні және құқықтық негіздері мен принциптері
1.2 Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті
мамандандыру
1.3 Мемлекеттік әкімшілік қызметке кіру құқығы мен оған қойылатын
талаптары
II. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінің қалыптасу кезеңдері
2.2 Мемлекеттік әкімшілендіруді жетілдіру
2.3 Мемлекеттік қызметтің әлеуметтік психологиялық факторлары мен оның
әдістері
III. Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру мәселелері
3.1 мемлекеттік қызмет істері жөніндегі өкілетті орган мен оның
аумақтық бөлімшелері
3.2 Мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттырудың экономикалық негіздері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің
сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық
және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық
процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан
мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне
және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мән беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамдар өз шенеуніктеріне
қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты
бір кезеңіне сай шешеді. Барлық демократиялық елдерде қоғам мемлекеттік
қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің
жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы
қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен
тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың
проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық
төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік
қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдығы - тағы бір лозунгы
емес. Қайта реформалаудың ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі — бұл
мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі негізгі
құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің профессионализмін қадағалау мақсатында
аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік
қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқықтық мәдениетін және
адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия
нәтижелері бойынша әр мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік
сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып
отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін
жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты оқып үйренуте ықпал жасай алады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарылату туралы айтқанда
"мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар туралы
айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы" заңды
қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың
шешім қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды
азаматтарға жеткізіп шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы
міндеттеме жасауды қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау
коррупция деңгейін төмендетіп, заңның сақталуына демократия принціпі
ретінде үлес қосады. Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын
жоғарлататын келесі фактор — меңеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе
персоналды басқару бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға
сапалы қызмет көрсетуге бағытталуы негізгі кезеңдердің бірі болуы керек.
Бұл жағдай мемлекеттің нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы
жағдайында жұмыс істейтін болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс
істейтінің қарқындылығы заң, мемлекет аппаратының кадр
профессионалдылығымен, басқару әдістерінің эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына
мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Осымен байланысты кадрларды
бақылауға: тәжірибе, проблематар, мақсаттарды қарауға глобалді ақпараттық
жүйе енгізіліп отыр.
Қазақстандық модель біздің ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді
ескере отырып карьералық және позициялық жүйелерді қамтып отыр.
1. Мемлекеттік қызметтің теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызмет мәні құқықтық негіздері мен принциптері
2000 жылдың 1-ші қаңтар айынан Қазақстан Республикасының "мемлекеттік
қызмет" заңы және мемлекеттік қызметткердің ант мәтіні, мемлекеттік
қызметкерлердің этика ережелері, мемлекеттік қызметкерлердіге дисциплиналық
тәртіпке салу ережелері, әкімшілік мемлекеттік қызметкерлерді
атесстациялаудан өткізу тәртібі, кадрлық резервтің құрылуының тәртібі және
басқада мемлекеттік қызметкерлердің қатынасын реттейтін: мемлекеттік
қызметкердің сенімді басқармаға мүлікті беру тәртібінің Үкіметтік үкімі,
мемлекеттік қызмет жұмыстары бойынша актілер — әкімшілік мемлекеттік орынға
келу үшін конкурстарды өткізу тәртібі, әкімшілік мемлекеттік
категорияларға деген типтік квалификациялық міндеттер бекітілген Республика
Президентінің Үкімі күшке енді. Осылайша, осы жылдың басынан Қазақстанда
жаңа мемлекеттік қызмет моделі әрекет етуде.
Мемлекеттік қызмет тиімділігі мен оның қызмет көрсетулерінің
сапалығының проблемалары көптеген елдердің күн тәртібінде тұр. Қоғамдық
және экономикалық қатынастарды мемлекеттің рөлінің трансформациялық
процесінің жүруі өтпелі экономикалық елдердің ерекшелігі. Сондықтан
мемлекеттік қызмет тұрғындардың қажеттіліктері мен қоғамның күтімдеріне
және де мемлекеттің ауысып жатқан функцияларына көп мәне беру керек.
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, адамда рөз шенеуніктеріне
қанағаттанатын ел табу қиын, бірақ әр ел өз проблемаларын өз дамуының нақты
бір кезеңіне сай шешеді. Барлық Демократиялық елдерде қоғам мкмлекеттік
қызметте пайда болып жатқан процестерді өз заң берушілері, мемлекеттің
жоғары қызметтік тұлғасы арқылы мемлекеттік аппарат тұрғындарға сапалы
қызмет көрсету мен басқа да функцияларын аз шығынмен орындау мақсатымен
тәртіпке салады. Мұндай қызығушылық мемлекеттік аппараттың тек азаматтардың
проблемаларын шешуге емес сонымен қатар мемлекеттік қызмет орындары салық
төлеушілердің ақшасына пайда болып жатқаны үшін. Біздің мемлекеттік
қызметтің реформалануның негізгі бағыттары Республика Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің "Қазақстан - 2030" жолдауында айқындалған.
Халыкаралық тәжірибе көрсеткендей
көптүрлілікте дүниежүзінде мемлекеттік қызметтің екі жүйесі бар - карьерлық
Германия, Жапония, Австрия және басқа елдерде әрекет етеді және позициялық,
Ұлыбритания, АҚШ және Канада елдерінде әрекет етеді. Карьерлік жүйенің
ерекшеліктері (1 сурет) -мемлекеттік қызметтің төменгі қызметіне ие болу
үшін конкурстық емтихан тапсыру, белгілі қызметке өмірлік сайлау (саясидан
басқа), қызмет ішіндегі карьералық өсім, професионалдылықтың жоғары
деңгейі, кадрларды мақсатты мамандандыру, консервизм және бюрократиялық
иерархия.
Позициялық жүйенің ерекшеліктері (2-ші сурет) -
кезкелген қызметке аларда (саясидан басқа), қызмет дәрежесін көтергенде
конкурс негізінде тандау, мобильділік, қабылдаудың контрактты түрі, қызмет
көрсетудің жоғары сапалығы, карьерадағы айқын тұрақсыздық, адам ресурсын
зерттеуге көп көңіл бөлу.
Бірақ екі жүйенін де бірқатар ұқсастығы бар. Біріншіден, мемлекеттік
аппаратқа саяси жағдайлардың әсерін шектеу мақсатында мемлекеттік
қызметкерлерді саяси және карьералық - деп бөлу. Саяси мемлекеттік
қызметкерлерді тағайындауда осы процесстермен анықталады, бірақ
професионалды бұдан сақтандырылып үкіметтің ауысуына қарамастан ары қарай
қызмет ете береді. Екінші ерекшелігі - мемлекеттік қызметке қабылдау
кезінде конкурсты таңдау.
1-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің карьералық моделі.
Негізгі сипаттар
• Кадрларға мақсатты білім беру
• Қызмет ішіндегі мамандандыру
• Маманданудың жоғары деңгейі
• Консерватизм мен бюрократиялық иерархия
Елдер: Германия, Жапония, Австрия
2-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің позициялық қызметі
Негізгі сипаттар:
• Конкурсты таңдау
• Маңызды мобильділік
• Жеке менеджментке жақындау
• Қабылдаудың нақты формасы
• Қызмет көрсетудің жоғары сервисі
• Карьерадағы тұрақсыздық
• Адам ресурсын зерттеуге көп көңіл бөледі
Елдер: АҚШ, Ұлыбритания, Канада
Заңдарды дайындау кезінде біздің мемлекеттік қызметкерлерде сауалдама
жүргізілді. Бұл сауалдама бар проблемаларды айқындауға мүмкіндік берді. Заң
туралы мемлекеттік қызметкерлердің пікірін зерттеу келесіні көрсетті,
мемлекеттік қызметкерлер өз әрекет ету барысында негізгі қиыншылығы-өз
карьераларының айқынсыздығы әсіресе басшылық ауысқан жағдайларда. Сонымен
қатар сауалдама таңдау мен кадрлардың жылжуында патронаждық жүйесінің
қалыптасуы. Сауалдама нәтижесінде кадр резерві формальді кұрылып
пайдаланылды. Сауалдамадан өткен мемлекеттік қызметкерлердің көбісінің
ойынша әрекет етіп жатқан заң мемлекеттік қызметтің жоғары престижін,
қызығушылығын қамтамассыз етіп отырды.
Жоғарыда айтылып кеткендерден мемлекеттік қызметті
реформалаудың негізгі мақсаты айқындалды:
- қоғамды және оның әр азаматын қанағаттандыра алатын профессионалды
аппаратты құру;
- меритократяның принциптеріне негізделген мемлекеттік қызмет
моделін құру, өз кезегінде ол келесілерге негізделген:
конкурсты таңдау негізінде қызметке алу,
- бірдей қызмет үшін бірдей төлем төлеу, мемлекет
қызметінде мамандықтарды қалдырып сәйкес білімі
жоқтарды жұмыстан шығару.
- Мемлекеттік қызметке кіруге бірдей мүмкіншілік беретін
конституциялық құқыкты іске асырудың механизмін құру. Заң және зан
актілерімен қандай принципиалды жаңалықтар енгізілді.
Мемлекеттік қызметті занды түрде саяси және әкімшілік етіп
бөлу. Бұл принцип мемлекеттік қызмет сферасындағы
демократизациялануды ғана қамтымай сонымен қатар
халықаралық зерттеу көрсеткендей мемлекеттік аппарат
эфективтілігі өте төмен
Заңмен саяси тағайындаудың шектері көрсетілген, бұл жәй саяси
процестердің профессионалды қызметкерлер аппаратына әсерін азайтады.
Министрлік деңгейінде мемлекеттік Қызметкерлерге министр және оның
орынбасарлары, аймақты Деңгейде — район және облыс әкімдері мен олардың
орыбасарлары. Басқа қызметтердің барлығы әкімшілік Қызметтерге жатады.
Мемлекеттік қызметкерлердің 96-97 пайызын құрайтын әкімшілік
қызметкерлер саяси басшылықтың ауысуы жағдайында жұмыстан шығарып жіберуден
сақтандырылып мемлекеттік қызметінде жетістік жасауына стимул алды.
Осылайша мемлекеттік оргондардың кадрлар құрылымына саяси мемлекеттік
қызметкерлер, әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер, мешекеттік қызметкер
болып есептелмейтін бірақ уақытша жұмысқа алынған қызметкерлер кіреді (4-ші
сурет).
4-ші сурет
Әкімшілік мемлекеттік қызметте жылжу және келу кезіндегі міндетті
түрдегі конкурстық таңдау. Мемлекеттік қызметке тең тұруы азаматтардың
конституциялық құқықты іске асыруға мүмкіншілік беретін ашық, жариялы
конкурсты таңдау. Дүние жүзінде осы уакытқа дейін конкурстық таңдаудан
басқа қызметке жақсы мамандалған кадрларды алуға мүмкіншілік беретін әдісті
ойлап тапқан жоқ. Бұны үлгеріп отырған мемлекеттердің тәжірибесі көрсетеді.
Мемлекет басшысының бұйрығы бойынша өткен жылдың ақпан айынан бастап
конкурсты таңдау механизмін жетілдіру мақсатында орталықты іске асырушы
органдарда міндетті конкурсты таңдау жүйесі енгізілген. Президант үкімін
орындауын талдай отырып келесі нәтижелерді шығаруға болады:
1) Төлем ақының төмен болған жағдайында кадр дефицитінің пікіріне қарсы
орта есеппен алғанда 1 орынға конкурс есебінде 4 адам болды.
2) Үкімді іске асырмай отырғанда көптеген квалификациялық мамандар
үшін вакансия жайлы ақпараттың болмауында.
3) Мемлекеттік оргондардың көптеген басшылары
кандидаттардың кең ауқымынан таңдау мүкіншілігін жақсы бағалады.
Конкурсты 2000 жылдың 1-ші қаңтар айынан вакансиялары бар мамлекеттік
органдарының өзі өткізетін болды. Агенттік болса конкурстың бір этапын ғана
өткізеді - кандидаттарды тесттеу. Бастапқы этапта тесттердің бастапқы
мәндері дайындығы нашар кадрларды қабылдамауға мүмкіндік береді. Тесттеуден
өткенді таңдаудан органдардың өзі жасайды. Осылайша әкімшілік мемлекеттік
қызметке таңдау процедурасы максималды ашық болады.
Сол уақытта біздің реалилерді еспке ала отырып конкурсың ашық және
жабық формаларын өткізе бастады, бұл жағдай біздің модельге иілгіш қасиетін
берді. Одан басқа біздің заң берушінің ерекшелігі бір категориялы қызмет
ауқымында бір мемлекеттік органның ішінде қызметке конкурс негізінде тұру.
Мемлекеттік қызметте әкімшілік қызметкерлердің тұрақты әрекет етуі
үшін, орынсыз жұмыстан шығарып жіберуге жол бермеу үшін Заң оларға кепілдік
береді
5- сурет
Бұл заңда келесідегі жазылған, саяси қызметкерлердің ауысуы әкімшілік
қызмет етушілердің жұмыстарынан шығарылуыңа себеп болмайды. Заңның басқа
нормасымен мемлекеттік органның реорганизация немесе ликвидациядан өтуі
жағдайында қызметкерлерге басқа жұмысқа тұрғызатынына кепілдік береді.
Әкімшілік мемлекет қызметкерлерінің құқықтық қорғалуы:
• Саяси қызметкерлердің ауысуы әкімшілік қызметкерлердің жұмыстан
шығарылып тасталуына себеп болмайды
• Әкімшілік мемлекеттік қызметке белгілі бір мерзімге келу
• Мемлекеттік органның реоргазизациясының жағдайында жаңа жұмыс орына
тұрғызып беруі жайлы кепілдік беру
• Тәртіпке салу немесе жұмыстан жығарып жіберу шараларын қолдануғы нақты
себептердің болуы.
Мемлекеттік қызмет заңының коррупцияға қарсы сипатының бар екендігін
байқамай өтпеуге болмайды. Бұл занда бірінші рет мемлекет қызметкерлерінің
ант етуі, мемлекет қызметкерлерінің арасындағы жеке қақтығыстары жайлы
хабардар етілуі қарастырылған. Мемлекеттік қызметке келе отырып азамат
мемлекеттік қызметте болатын шектеулерге келісетіні туралы қолхат жазып
беруі керек.
1.2. Реформалау механизмі мен әкімшілік мемлекеттік қызметті
мамандандыру.
Мемлекеттік қызметкер жоғарыдан келген бұйрықтың засыздығы туралы
күмәндаса, онда бұл жағдай туралы өзбасшысыны немесе бұйрық берген
басшысыңа қолхат жазып, жазып бергені туралы міндеттемені талап етуі керек.
Осы жылдың басынан әр мемлекеттік органда дисциплиналық комиссия жұмыс
істеу керек. Бұл комиссия мемлекеттік қызметкерлердің дисциплиналық
қателіктерді жасау жағдайларын жан-жақты талдап қорытынды баға беруі керек.
Конкурс — мемлекеттік қызметке тұру немесе қызметте жылжу кезіндегі
коррупцияға шара болып табылады.
Мемлекеттік қызметтке конкурс негізінде тұрумен қатар конкурстан тыс
кадр резервінде болған адамдарды қабылдауға да болады (6 сурет).
6-шы сурет
Зандарда және заң актілерінде мемлекеттік қызметкерлердің мамандығын
жоғарлатуға бағытталған шаралар айқындалған. Ол мемлекеттік қызметке
компетентті емес адамдардың келуіне анық кедергі болатын мемлекеттік
қызметке ұсынылған категорияларға квалификациялық талаптарды қою (7-ші
сурет).
7-ші сурет
Мемлекеттік қызметтің жоғары профессионалдылығы — тағы бір
лозунгы емес. Қайта реформалаудьщ ағымдағы этаптың ерекшеліктерінің бірі —
бұл мемлекеттік қызмет пен қызметкерлердің сапалық деңгейін көтерудегі
негізгі құрал. Жаңа заңда шенеуніктердің професспонализмін қадағалау
мақсатында аттестация жүргізіледі. Әр 3 жыл сайын аттестация мемлекеттік
қызметкерлердің дайындық деңгейін олардың құқыктық мәдениетін және
адамдармен жұмыс істеу сипатын тексеріп отырады. Аттастациялық комиссия
нәтижелері бойынша әр -мемлекеттік органда қызметкердің қызметтік
сәйкестілігі немесе оны жұмыстан шығарып тастауы жөнінде вердикт шығарылып
отырады. Сонымен қатар комиссия қызметкерге квалификациялық деңгейін
жоғарлату мақсатында белгілі бір курсты окып үйренуге ықпал жасай алады.
Типтік квалификациялық міндеттемелердің негізінде әр мемлекеттік
орган өз квалификациялық міндеттемелер мен инструкцияларды жасауы керек.
(8-9 сурет)
8-ші сурет
9 -шы сурет
10 – шы сурет
Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер шендері реестірінің
артықшылықтары.
Ескі жүйе бойынша Реестр
бойынша
ақпарат пен қабылданатын
шешімдердін сапасы
Департамент директоры 100 пайыз департамент
директоры
Департамент директорының 90 пайыз Департамент директорының
орынбасары
орынбасары
Басқарма басқарушысы 80 пайыз Басқарама
басшысы
Басқарма басшысының 70 пайыз Баскарма
басшысының
орынбасары
орынбасары
Бөлім бастығы 60 пайыз Бөлім
бастығы
Бөлім басшысының 50 пайыз
Орындаушылар
орынбасары
Сектор меңгерушісі 40 пайыз
Орындаушылар 30 пайыз
Қызметтерді мемлекеттік қызметкерлердің әкімшілік категорияларына
бөлу қызметкерлерді сәйкес басқару құрылымымен квалификациялауға мүмкіндік
берді.(10-сурет) Тізім бойынша әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер
А,В,С,Д,Е, категория топтарына бөлді. (А-президент әкімшілігі. В-
республикалық деңгейдегі басқарма орган аппараты. С-республикалық
деңгейдегі мемлекеттік аппарат органдары, Д - жергілікті деңгейдегі
басқарма аппаратының оргондары, Е-жергілікті орындаушы аппарат органдары).
Әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің шен реестрлері мемлекеттік
қызмет шендерін унификациясы мен басқарудағы артық звеноларды алып тастауға
бағытталған. Кейбір мемлекеттік органдарда осы уақытқа дейін басқару
жүйесінің 12-13 звеносы болған. Персоналды басқару жүйесін жақсарту үшін
Реестр мемлекеттік аппарат органындағы кейбір звеноларды алып тастауды
қарастырады. Осылайша керегі жоқ —артық звеноларды алып тастау жүргізілді.
Бұл ақпарат сапасы мен басқармалы шешімдерді қабылдауда жақсы әсер
тигізеді. Жоғарыдағыларды есепке ала отырып мемлекттік қызметтің
Қазақстандық моделі ішіне жаңалықтарды енгізу арқылы карьерлікке де
позициялыққа да жақындатуға мүмкіндік беретін мемлекеттік қызметтің иілгіш
жүйе модель деп айтуға болады.
(11- сурет)
Әкімшілік мемлекеттік қызметтің кадрлық қамтамассыздылығы
Мемлекеттік қызметкерлердің проффессионализімін жоғарлатудағы
маңызда шаралардың ішінде мемлекеттік қызметкерлердің квалификациялық
деңгейін жоғарлату мен жаңадан мамандандыру сияқты білім беру жүйесі
кіреді.
Өкінішке орай біздің елімізде мемлекеттік қызметкерлеріне білім
берудің нақты бір жетілген жүйесі жоқ. Жетілген жүйе жұмыс орнында білім
алу, квалификацияны жоғарлатудың түрлі жүйелері саналық курстар,
регионалды институттар, мемлекеттік қызметкерлерді арнайы
бағдарламалар бойынша қайта мамандандыру, мемелекеттік қызмет
Академиясында мемлекеттік қызмет элитасын дайындауды қамту керек. Бұл
жетілген жүйеге президенттік "Болашақ" жүйесі, стажировкадан өту
жүйелері кіруі керек.
Сонымен бұл бағдарламалардың негізгі міндеті мемлекеттік қызметтің
және мемлекеттін өзімен талап етуі. Әрекет етіп жатқан бағдарламаның басты
кемшілігі бағдарламалардың мемлекеттік қызметтің талабына емес бар болған
оқытушылар Құрамына бейімделуі. Бұл жағдайда әрекет етіп жатқан мемлекеттік
қызметкерлер құрамы мен экономиканың түрлі салаларындағы мамандар барынша
пайдаланбайды. Оқу орындарының негізгі кемшілігі оларды кәзіргі уақыттағы
әдістердің пайдаланбауында. Былайша айтқанда
бағдарламалардың көбісі эрудицияны жоғарлатып жалпы білім береді, бірақ
технологияларды игеру мен оларды қолдануда білім бермейді.
Келесі маңызды талап — мемлекеттік қызметкерлерге білім беру
стандарттарын жетілдіру. Бұл сандарттар тұтынушылардың, яғни
мемлекет қызметінің талаптарын есепке ала отырып жасалынуы керек. Әрине
қызмет қызметкерлеріне білім беруіне заказ мешекеттік заказ беру механизмі
жетілдірілмесе және бәсекелік орта қалыптаспаса.
Сол уақытта мұндай жүйені жасау мен білім беру бойынша шарттарды
орындау үшін мемлекеттік бюджетте қарастырылған сомалар жеткіліксіз.
Сондықтан агенттік қаржыларды қарқынды қолдану мақсатымен Қазақстандық
мамандарды дайындау статьясында көрсетілеген міндеттемелерге жұмсады. Осы
қаржыларды бақылаусыз және тиімсіз пайдалану Мемлекеттік коррупиияға қарсы
коммсиясымен қарастырылды.
Жоғарыда айтылып кеткеннің барлығын есепке ала отырып мемлекеттік
қызметкерлерді дайындау концепциясы жасалынып отыр (11 - сурет).
Дүниежүзілік банк және басқа да халқаралық ұйымдар Қазақстанның
мемлекеттік қызметтерді ұтымды реформалауын мойындап отырып мемлекетгік
қызметкерлерді дайындайтын Ұлттық орталықтың ашуына қатысуға шақырады.
Дүниежүзілік банк бұл орталыққа оқытушылар ретінде экономика және қаржы
облысындаға халқаралық эксперттерді шақыруды көздеп отыр.
Мемлекеттік қызметй жетілдіру мақсатында қызметке қабылдау мен
қызметтеті жылжуларда конкурстық таңдауды енгізілуде. Территориялық
органдар мен агенттіктер вакантты қызметке кандидаттарды тесттеуді
өткізеді. Қәзіргі кезде кандидаттарды таңдау мақсатында Қазақстан
Республикасының зандарын білімін айқындау үшін арнайы тесттер жасалынды.
Тестті өткізу барысында конкурсанттар "коррупцияға қарсы күрес",
"мемлекетік қызмет жайлы" заңдылылығы жайлы, азаматтық кодекстен сұрақтар
келеді, одан басқа басқармалық орындарға үміттеніп отырған конкурсанттар
үшін вербальді емес логикалық тесттер дайындалқан. Әр қызмет категориясы
үшін алдын аларлық мәндер қойылған, бұл жағдай ең лайықты кандидаттарды
тандауына әкеледі. Осылайша кандидаттарды міндетті түрде тесттеу
мемлекеттік қызметке дайындығы төмен адамдардың келуіне тағы бір кедергі.
Болашақта тестті бағдарламалар бірқатар заң актілері
бойынша дамытылып отырады. Сонымен қатар әр бағдарлама жетістігі
категорияларға емес, айқын мемелекет органдарының мемлекеттік қызметіне
бағытталады.
Мемлекеттік қызметтің қарқындылығын жоғарлату туралы айтқанда
"мемлекеттік қызмет туралы" заңдылықтың шегінен шығып кететін шаралар
туралы айтып кету міндет. Бәрінен бұрын "Әкімшілік процедура туралы заңды
қабылдау керек. Бұл заң мемлекеттік органдардың шешім
қабылдау процедураларының регламентті болуын, оларды азаматтарға жеткізіп
шенеуніктердің берілген процедураларды сақтауы туралы міндеттеме жасауды
қамту керек. Процедураларды жасап оларды қатаң сақтау коррупция деңгейін
төмендетіп, заңның сақталуына демократия принципі ретінде үлес қосады.
Демократия бұл — процедуралар деп бекер айтпаған.
Мемлекеттік қызметтің профессионалдылығын жоғарлататын келесі
фактор — менеджменттің жаңа әдістерін енгізу, әсіресе персоналды басқару
бөлімінен. Персоналды қарқынды басқару тұрғындарға сапалы қызмет көрсетуге
бағытталуы негізгі кезеқтердің бірі болуы керек. Бұл жағдай мемлекеттің
нарық субьектілеріне қарағанда бәсекенің болмауы жағдайында жұмыс істейтін
болғандықтан әсіресе маңызды. Олардың жұмыс істеуіңің қарқындылығы заң,
мемлекет аппаратының кадр профессионалдылығымен, басқару әдістерінін
эффективтілігімен қамтылу керек.
Персоналды тиімді басқару әдістеріне мемлекеттік қызмет кадрларына
мониторингті енгізу әдісін жатқызуға болады. Қазақстандық модель біздің
ерекшеліктеріміз бен дәстүрлерімізді ескере отырып карьерлік және
позициялық жүйелерді қамтып отыр.
Халқаралық эксперттердің пікірі бойынша Қазақстан
мемлекеттік қызметті реформалауда үлкен прогресске жетіп отыр;
Бұл жағдай Орталық Азия бойынша Дүниежүзілік банктін Департаментінің
Директоры К.Кодердің өткен жылы Астанада өткен Халықаралық ғылыми
практикалық конференциясында "Қазақстандық мемлекеттік қызметті реформалау:
тәжірибе, проблемалар, мақсаттар" баяндамасында айырықшаланды. Оның
айтуынша "ТМД елдерінің арасында Қазақстанда жасалынған заң шектеулері әлі
құрылмаған", ал реформалар болса басқа елдердің қызығушылығын білдірді.
Кодер мырзаның пікірі бойынша Қазақстандағы мемлекеттік қызметті
реформалауда жақсы нәтижелері мемлекет басқармасының бағытты саясаты мен
мемлекеттік қызметті институционалды жасалуының әсерінен болды. Бұндай
бағалауды басқа да Халқаралық эксперттер де беріп отыр. Мемлекеттік
қызметті реформалаудағы біздің шаралармен ТМД және басқа елдер танысқысы
келеді.
Реформаларды жасағанда сияқты баска сфераларда да қалыптасып қалған
стереотиптпрді басып өту керек. Мұндай стереотипке келесі де жатады —
мемлекеттік оргондардың басқарушылардың арасында қол астындағы
қызметкерлердің білімдерінің сомасының иемденушісі болып, сол
қызметткерлердің творчесволық потенциалына кедергі жасау стереотипі. Мұндай
жағдайда адам ресурстарын рационалды пайдалану мүмкін еместігі айқын болып
отыр. Егер әкімшілдік мемлекеттік қызметкерлер өз басқарушыларымен іске
асырушылар ретінде бағаланса мемлекет оргондарының әрекеттері қарқынды
болмайды. Басқа да стереотип — Қызметкерлерді қайтадан мамандыруды уақытты
бостан-босқа өткізу деп көруі. Персонал мемлекеттік қызметтің ең бағалы
резерві болып табылады, сондықтан оның мамандылығы жайлы проблемалар
туындаған кезде үнемдеуге болмайды.
Мемелкеттік қызмет сферасы сияқты сфераларда ұтысқа келу бірқатар
базалық шарттардың бар болуының нәтижесінде болады. Реформаларды өткізудің
маңызды міндеттердің бірі жүйелілік пен кезеңділік. Бұл мемлекеттік
қызметті реформалауда асықты қадам жасауға болмайтынымен байланысты. Бірақ
ең маңызды міндеттер ел дамуының стратегиялық приоритетіне кәсіпкерлік
қадамдардың сай келуі мен реформанф іске асыруына мемлекет басшылығының
құштарлығы. Бұл жерде Қазақстан басқа елдерге қарағанда бірқатар
артықшылығы бар, өйткені профессионалды басқарманы құру, мемлекет қызметін
реформалау, коррупцияға қарсы күрес жүргізу, мемлекет басқармасының
қарамағында жүргізіледі. Конкурсы таңдау жүргізуге жасалған қадамдар барлық
басқарушылармен позитивті қабылданбағанын айтып кету керек, тек ел
Президентінің мемлекет қызметіндегі тандау мен қатынастар жүргізуді
демократияландыру құштарлығының арқасында мемлекеттік қызметтін заңды
базасы құрылды.
Бірақ бұдан былай мемлекеттік қызмет туралы заң мен актілердін іске
асырылуы жақсы өтеді деп айтуға болмайды. Жаңа барлық бірдей қабылданбайды.
Бірақ ең негізгісі мемлекеттік қызмет сферасында қатынастарды реттейтін,
оның жариялылығына максималды жауап беретін заң базасы іске қосылды,
ендігінше мемлекет қызметкерлерінің өзі заң нормаларын орындауына жауап
беруі керек. Осымен байланысты мемлекеттік қызмет заңының баптарын іске
асырылуы туралы қадағалау мәні пайда болады. Берілген сұрақта Бас
Прокуратурамен жұмыстың тығыз жүретініне күмән жоқ. Бұл іс жүріп жатыр,
бірақ барлығымыз бірігіп коррупцияға қарсы нақты қаруды құра; аламыз.
Мемлекет қызметкерлерінің өзі заң, этика нормаларын сақтап өз
құқықгарын қорғай білуі де маңызды болып отыр. Заңды ұстанға бақылау,
анықтамалық жұмыстар, тесттеу Агенттік және оның территориялық
бөлімшелердің, маңызды бағыттары болып отыратынын айтып кету керек.
Өмір бір орында тұрмайды, сондықтан ел басының "Қазақстан — 2030"
бағдарламасында қойылған "Қазақстан үшін нарықтық экономикаға сай болатын
қарқынды, кәзіргі заманға сай мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымын
құру" мақсатына жету жолында бізге әлі көп жұмыстарды іске асыру керек және
келесі перспектикаларды дұрыс жоға қою керек:
• Қызметтер класификацияларын жетілдіру
• Мемелекет қызметкерлерінің төлем ақы жүйесін жетілдіру
• Мемлекеттік қызмет жайлы заңды жасау
• Мемлекеттік қызметтің адекватты қажеттіліктеріне сай мемлекеттік
қызметкерлерді мамандандыру
• Білім беру бағдарламаларын қаржыландырудың тұрақгы жүйесін құру
• Мемлекеттік қызметкерлер кадрларын басқаруға
ақпараттық жүйені енгізу
• Дистанциялық тесттеу мехенизмін енгізу
• Мемлекеттік қызмет заңдарын орындалуына қадағалау жүргізуді
жетілдіру
• Талдау:
• мемлекеттік қызметтің кадрлық потенциалына
• мемлекеттік қызметтің ерекше жүтіелерін қаржыландыру
• мемлекеттік қызметті жетілдіруге жасалынып жатқан
ұсыныстарға
2 бөлім. Мемлекеттік қызметтің қалыптасуы мен дамуы
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің
қалыптасу кезеңдері
Жоғары мемлекеттік басқару органдарының толыққанды әрекет етуі, оның
үстіне елімізегі әлеуметік - экономикалық және саяси өзгерістерді ойдағыдай
іске асыруы тиімді және жедел өзгерістегі өмірдің қалыптасып отырған
нақтылықтарына тұрақты бейімделу мүмкін емес. Экономикада, әлеуметтік және
саяси салаларда реформаларды жүзеге асыру және олардын қорытындылары,
әлбетте, Қазақстанның бүкіл мемлекеттік аппаратының нәтижелі де тиімді
жұмысына тікелей байланысты.
XX ғасырдың 80-ші жылдарының соңы мен 90-шы жылдарының басында КСРО-
да бір өзі билеп-төстеген және жетпіс жыл боый КОКП мен кеңес мемлекетінің
ат төбеліндей басшы тобының мүддесіне бағынған бір кездергі құдіретті,
алайда қарапайым адамдарға қатыгез әміршілдік-әкімшілдік жүйе елеулі
мүдірістерге жол бере бастады. Ол жүйенің кабетін жаңартудың, оны ішінара
қайта құру мен кейбір жаңғыртудың барша ебедейсіз әрекеттері нәтижесіз
болды, өйткені қоғамның коммунистік иллюзиядан арылуына байланысты
мемлекеттік басқарудын әміршілдік-әкімшілдік жүйесі дейтін қалып-үлгінің
өзінің болашақсыздығы нақтьыыққа айналды.
Егер сол тұста мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесін реформалау
жөнінде дер кезіндегі қадамдар жасалмағанда, Қазақстан тәуелсіздіктің 10
жылында өз дамуының бүгінгідей прогресіне қол жеткізе алмас еді.
1991 жылы тәуелсіздік алуымызбен Қазақстанда оның
тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша жедел түрде
жаңа ұлттық мемлекеттілікті құру басталды. Алғаш рет және өте қасқа
мерзімде мемлекетік басқарудың жаңа, тиімді әрекет ететін жүйесін құрудың
тарихи да ел тағдырын шешер мақсаты талдап жасалып, жария етілді, сөйтіп
мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби корпусын қалыптастыру бастау алды.
Осындай міндеттерді шешу қажеттігімен КСРО-ның бұрынғы республикаларының
бәрі де бетпе-бет келді. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының жаңадан
құрылған мемлекеттері іс жүзінде мемлекеттік құрылымды реформалауға бір
мегілде кірісті, содан да бүгін қазақстандыктардың бұл бағытта біздің
қаншалықты алға жылжығанымызды салыстыру мүмкіндігі бар.
Айта кетейін, мемлекетгік қызметтің тиімді кәсіби жүйесін құру
жөніндегі Қазақстан тәжірибесі халықаралық деңгейде атап өтілген.
Дүниежүзілік банк, бірқатар өзге ірі халықаралық ұйамдар мен институтер бұл
жәйтпен есептеседі және лайық көреді. Біз ммлекеттік қызметті реформалауда
ТМД-ның көптеген елдерінен ілгері бола алдық. Бүгінде Беларусь пен Украина,
Қырғызстан, Әзірбайжан, сондай-ақ алыс шетелдің кейбір елдері біздің
тәжірибеге белсенді қызығушылық танытып, жетістіктерімізден үйренуде. Осы
жәйттердің бәрі Қазақстан тәуелсіздігінің он жылында жүргізілген
мемлекеттік басқаруды реформалау нәтижелілігінің көрсеткіші болып табылады.
Қазақстан Республикасында осы заманғы мемлекеттік басқару жүйесінің
қалыптасу шешуші кезеңдерге бөлуге болады. Олар, әлбетте, жаңа қазақстандық
мемлекеттілікті құру мен елді реформалаудың негізгі кезеңдерімен сәйкес
келді.
Қазақстандық қоғамтанушылар мен заңгер құқықтанушылар,
әдетте, жаңа мемлекеттіліктің құрылысы мен қалыптасуыңың төрт-бес
кезеңің атап көрсетеді. Бұл нені білдіреді? Біріншіден, бүкіл
процесс өте қысқа, былайша айтқанда, тым аз мерзімде жүзеге
асырылғанын дәлелдейді. Екіншіден, он жыл бойына бірінші кезекте
мемлекеттік құрылыс реформаларының нормативтік құқықтық және
институттық базасын жетілдіру және институтты базасын жетілдіру жоспарлы
да дәйекті түрде
жүргенін көрсетеді.
Бұл процестің әрбір кезеңі күн тәртібіндегі нақты тарихи,
экономикалық саяси және әлеуметтік міндеттерге сай келуімен және
қоғамға дағдарыс тигізетің ықпалды жұмсартуға
бағытталуымен сипатталады.
1991 жылғы желтоқсанда Қазақстанның тәуелсіздік алуымен мемлекеттік
басқару жүйесін реформалаудың бірінші кезеңі басталды.
Біз оны өте күрделі жағдайда қолға алдық. Бұл кезең өткеннің әлі де
айтарлықтай күшті екпінімен, жергілікті әкімшіліктер бұрынғы партия
коммитеттеріне "егіздің сыңарындай" ұқсас болып, өткілетті органдар
бұрынғысынша көне халық депутаттары кеңестерінің деңгейінде әрекет еткен
ескі қалыптар мен қатаң дәстүрлердің тұтас қойыртпағы адамдардың санасында
орын алып, нақты өмірде сақталып тұруымен сипатталады.
Жаңа мемлекеттік билік органдарының қалыптпсуы КОКП диктатының,
жоспарлы социалистік экономика мен іс жүзінде барлық материалдық-техникалық
және қаржы ресурстары алыстағы және "шет аймақтардың" қажеттеріне
немқұрайды Орталықтан бөлудің орталықтандырылған жүйесінің салдары
ретіндегі аса терең экономикалық, саяси әлеуметтік және рухани дағдарысты
еңсеруге байланысты міндеттерді шешудің шеруінде жүріп жатты.
Нақ осы кезеңде Қазақстанда жаңа тәуелсіз мемлекеттің базалық
институттары қалыптастырылып, сыртқы және ішкі саясаттың
тұғырнамалық принциптері қаланды. Ел басшылығының салиқалы да сарабдал
бағытының арқасында біз қатерлі ішкі саяси қақтығыстарға ұрынбай,
халықаралық аренада тұрлаулы мемлекет имиджін және Қазақстан ұлтының
бірлігін сақтап қала алдық.
Бұл кезенде Қазақстанда кеңестік социалистік республика моделінен
президенттік басқару нысанындағы мемлекетке көшу жүзеге асырыла бастады.
Бүгінде осынау процесс революциялық емес, эволюцялық сипатта жүрді деп
батыл айтуға болады. өйткені ол өзімен бірге толықтай іске асырылған
реформаларды ала келді. Негізгі бастау елімізде жаңа жоғары мемлекеттік
органның белгіленуі болды, оның функцияларын Қазақстан Республикасының
Президенті атқарды.
Бірінші кезекте атқару билігінің жоғарындан төмен қарай ретті негізгі
құрылды. Бұл кезеңде атқару органдарының жүйесінде бұрын ресублика
юрисдикциясынан іс жүзінде тыс тұрған салаларды басқаруды қамтамасыз еткен
жаңа құрылымдар пайда болды. Олар — Сыртқы істер, Қорғаныс, Ішкі істер
мнистрліктері, Ұлтық қауіпсіздік комитеті және басқалары.
Атқару билігінін жүйесін нығайтумен бір қатарда жергілікті өкілетті
органдардың реформасы жүргізілді 1994 жылдын басында. Кеңестердің өзін-өзі
таратуынан кейін жергілікті орындарда жаңа органдар — мәслихаттар құрылды.
Іс жүзінде жаңадан құрыла бастаған мемлекеттік басқару Құрылымы
барлық деңгейдегі мемлекеттік аппарат жұмысын ұйымдастыруға да жаңа
көзқарастарды талап етті. Бұл кезенде біз мемлекеттік қызметті
ұйымдастырудың Қазақстан үшін оңтайлы Моделін іздестіруге кірістік.
Мемлекеттік оргаңдарды реформалаудың екінші кезені контитуциялық
реформа өткізумен және 1995 жылғы тамызда бүкілхалықтық референдумда
Қазақстанның жаңа Конституциясы қабылдануымен байланысты. Негізінен нақ сол
кезде әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер барысының ғана емес,
сонымен бірге бүкіл мемлекеттік басқару жүйесінін тағдыры айқындалды.
1995 жылғы Конституция Қазақстан Республикасында президенттік басқару
нысанының орнатылғанын жария етті. Конституциялық нормаларға сәйкес
Қазақстан Республикасының Президенті ішкі және сыртқы саясаттың негізгі
бағыттарын айқындап, биліктің заң шығару, атқару және сот тармақтарының
келісіп жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының нышаны мен кепілі болып табылады. 1995 жылғы Қазақстан
Конституцияся мемлекеттік билікті атқару, өкілетті және сот тармақтарына
бөлудің демократиялық принципін бекітті, сонымен бірге оның бірлігіне
кепілдік берді.
Елдің қолданыстағы Конституциясы бойынша Қазақстанда атқару билігінің
жүйесін республика Үкіметі басқаратын болды. Ал еліміздің өкілетті
органдары қос палаталы кәсіби Парламент және жергілікті мәслихаттарға
өзгерлілді. Қазақстан Жоғарғы сот басқаратын тәуелсіз сот жүйесі құрылды.
Тұңғыш рет Қазақстан конституциялық заңдылықтың сақталуын қадағалау
жөніндегі басты орган ретінде Конституциялық Кеңес тағайындалды.
Осылайша, 1995 жылғы Конституцияның негізінде түзілген Қазақстандағы
мемлекеттік билік органдарының жүйесі және Жаңа заңдардың қабылдануы бүкіл
билік органдарының ретті жұмыс істеуін қамтамасыз етті. Экономиканы одан
әрі мемлекет меншігінен алу және гиперинфляцияны тежеу, макроэкономиканың
тұрақтануы және ішкі саяси тұрақтылықтың нығайтылуы осынау жұмыстың
нәтижесі болды. Сондан екі жылдан кейін сыртқы бакылаушылар Қазақстандағы
инвестициялық өрлеу туралы айта бастап, капиталдың ағыны өндірістік салаға
көптен күткен жандануды әкелді.
Мемлекеттік аппараты рефоралау мақсатында осы кезенде Қазақстан
Республикасы Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы" заң күші бар Жарлығы
шықты. Нақ соның негізінде мемлекеттік қызметті реформалау және мемлекетке
қызмет ететін кәсіби корпусты қалыптастыру жөніндегі нақты жұмыс басталды.
Мемлекеттік аппаратты реформалаудағы үшінші кезеңнің басталуы 1997
жылы "Қазақстан-2030" стартегиясының қабылдануымен айқындалды. Бұл құжатта
кәсіби мемлекеттік қызметті құру Қазақстанның ұзақ мерзімді дамуының негізі
басымдықтарының бірі ретінде белгіленді. Стратегияда нарықтық экономика
жағдайы үшін оңтайды және ұзақ мерзімді басым мақсаттарды орындауға
қабілетті осы заманғы тиімді мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымдарын
құру міндеттері қойылды.
Алға қойылған міндеттерді орындау мақсатында мемлекеттік органдарды
қайта ұйымдастыру жүргізілді. Министрліктер мен республикалық
ведомстволардың саны 2 еседен астамға дерлік қысқартылды. Орталық және
жергілікті билік органдарынын өкілеттіктері қайта бөлінді. Жергілікті билік
органдарынын функциялары әлде-қайда кеңейтілгенін атап өткен жөн.
14 - ші суретте Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жұмыс істейтін
мемлекеттік қызметкерлерге сипаттама төменде келтірілген, ал мамандық
бойынша талдама кесте-3 пен сурет-18-де көрсетілген.
Оңтүстік Қазақстанда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлерге
сипаттама
сурет - 14
Қазақстан - 2030" стратегиясының негізінде ұзақ мерзімді, орта
мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлар мен іс-әрекет бағдарламаларына
талдау жасалып қазір іске асырылуда.
Сондықтан облыстың көлеміндегі мемлекеттік қызметкерлердің
біліктілігі мен мамандықтарын да талдау қажет.
Кесте - 3
Рсмерзімі Мемлекеттік Басқа да мамандықтар
қызметкерлер саны,
барлығы
Саны %
1 2003 6274 1612 25,7
2 2004 6296 1574 25
3 2005 6368 1547 24,3
сурет - 15
Жоғарыдағы суретте соңғы үш жыл бойынша мәліметтер берілген, яғни
2003, 2004, 2005 ж.ж.ж. аралығындағы манадықтарда қызмет атқарған адамдар
саны көрсетілген.
Мемлекеттік басқару органдарына сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
жөнінде мақсатты шаралар қолға алынды. Қазақстан ТМД мемлекеттерінің ішінде
бірінші болып "Сыбайлас жемқордыққа қарсы күрес туралы" арнаулы Заң
қабылдады.
Осынау жылдары биліктің өкілетті және сот тармақтары айтарлықтай
нығайтылды. Қазақстан Республикасы Президентінің бастамасымен саяси
партиялар мен үкіметтік емес ұйымдардың қызметін жандандыру үшін жаңа
серпін берілді. Алғаш рет ел Президентін баламалы негізде сайлау, сондай-ақ
Парламент депутаттарын партиялық тізімдер бойынша дауыс беру арқылы сайлау
болды.
Кесте - 4
Тұтастай алғанда, бұл кезенде біз мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби
кадрлар корпусының негізгі қалап, осы заманғы, нарықтық экономика үшін
оңтайлы ұқру жолында елеулі де табысты қадамдар жасай алдық.
Ақыр соңында, Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік қызмет туралы"
жаңа Заңының қабылданып, 2000 жылғы 1 қаңтар күлшіне енгізілуімен төртінше
кезең басталды.
Осынау заңнамалық актінің негізгінде барлық мемлекеттік лауазымдар
саяси және әкімішілік болып бөлінді. Саяси мемлекеттік қызметкерлерге
барлық тағайындалатын лаузымды адамдар мен олардың орынбасарлары
жатқызылды. Биліктің атқару тармағындағы лауазымды адамдар мен олардың
орынбасарлары жатқызылды. Биліктің атқару тармағындағы қалған барлық
лауазымдар - бүкіл кадр корпусының 90 пайыздан астамы әкімшілік мемлекеттік
қызметкерлер болып табылады. Олар саяси тағайындалушылар ауысқан ретте
негізсіз жұмыстан шығарудан ел заңдары арқылы толық қорғалған.
Сонымен қатар, әкімшілік қызкетке кіріскен және оның баспалдағымен
жоғарылаған кезде өткізілетін міндетті конкурстық реттеу заң бойынша
еңгізілді.
Ашық жариялы конкурстық іріктеу азаматтардың мешекеттік қызметке тең
мүмкіндікте қол жеткізуінің конституциялық құқығын іске асырудың ықпалды
тетігіне айналды. Әкімшілік мемлекеттік қызметке іріктеу рәсімі барынша
ашық және айшықты болды. Мемлекеттік қызмет туралы Заң күшіне енген сәттен
бергі бір жылда ғана тұтастай Қазақстан боыйнша 16,5 мыңынан астам бос
әкімшілік мемлекеттік лауазымдарды иеленуге конкурстар өткізілді. Бұл
конкурстарға ресубликаңың 36 — мың дерлік азаматы қатысты. 13 мыңнан
астам кандидаттар конкурстың жеңімаздары болды. Орта. есеппен бір
бос орынға екі адамнан астам үміткерден келді.
Жаңа заңнамаға сәйкес Қазақстанда әкімшілік мемлекеттік қызметтің
кадр" резерві нақты қалыптаса бастады. бүінгі күні оның құрамында 2,8
мыңнан астам азамат бар. Осы қатардан түрлі мемлекеттік органдардағы
лауазымдарға 700-ден астам адам тағайындалды. 16 суретте аталған мәселенің
аймақ көлеміндегі пайыздық көрсеткіштері сипатталған.
Сурет-16
Мемлекеттік қызмет туралы жаңа заңнамаға аракорлақ ен сөзбұйдалықты
түбегейлі жоюға бағытталған айшықты антикоррупциялық жерде сипат тән. Бұдан
былайғы жерде сол секілді өзге де құқық бұзушылыққа араласқан адамдарға
мемлекеттік қызетке жол толығынан жабық. Ел тарихында тұңғыш рет ""Қазқстан
Республикасы мемлекеттік қызметкерлерінің қызет этикасының тәртібі" талдап
жасалып, бекітілді.
Сөйтіп, тәуелсіздіктің 10 жылында Қазақстандағы мемлекеттік басқару
жүйесі түбегейлі түрде өзгерді. Әміршілдік-әкімшілдік жүйенің қиратылып,
жаңа басқару жүйесінің жасалуы мемлекеттік басқару саласындағы
реформалардың басты қорытындасы болды. Елімізде презідентік басқару нысны
орнықты, кәсіби Парламент, атқару билігінің жоғарыдан төмен қарайғы тұрпаты
сұрылып, тәуелсіз сот жүйесінің негізі қаланды.
Бүгінде жалпы ұлттық деңгейде және жергілікті орындарда жаңа
мемлекеттік құрылымдар жұмыс істеуде, олардың қызметі нарықгық экономикаға
және демократиялық принциптерге негізделген қоғамдық қатынастардың осы
заманғы сипатына қай келді. Солай болсадағы, Қазақстанның мемлекеттік
басқару садасында жүзеге асқан елеулі ілгерілеулерге және бұл саладағы
айқын жетістіктерге қарамастын, біз әлі де мемлекеттік басқарудың
тиянақталған және осы заманғы талаптарға сай келетін жүйесін түзіп болған
жоқпыз деп ойлаймын.
Еліміз өз дамуының қазіргі кезенінде күн тәртібіндегі күрделі де
өзекті міндеттерді шешу үшін мемлекеттік билімктің бүкіл жүйесін одан әрі
жетілдіруді қажет етеді.
Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдірудің негізгі бағытары Президент
Н.Ә. Назарбаевтың "Еркін де еңселі әрі қауіпсіз қоғамға қадам
басайық" аттты Қазақстан халқына Жолдауында айқын да ұғынықты баяндалған.
Бұл құжатта мемлекеттік билікті дәйектілікпен демократияландырудың
Парламент рөлін арттырудын, әкімдердің сайланып қойылуын енгізудің
жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құрудың, саяси партиялар мен
үкіметтік емес ұйымдар рөлін нығайтудың міндеттері қойылып, жолдары
көрсетілгенін еске сала кетейін.
Қол жеткен жетістіктермен қатар, бүгінде мемлекеттік басқару
жүйесінде проблемалар да жеткілікті олардың әрқайсысы мұқият зерттеуді және
шешуді талап етеді. Олардың кейбіріне егжей-тегжейлі тоқталғым келеді.
Әсіресе, аймақтарда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлер ішіндегі
әйелдерге берілген орын да қоғам талаптарына сай болып отырған жағдайы бар.
Әйелдердің әлеуметтік жағдайы да назардан тыс қалмай, оларды қоғам
мәсөлелерін шөшуге ат салысып, бірқатар маңызды жұмыстарды атқара
алатындықтары көп жылдар мен ғасырла бойы дәлелденген. 14 - суреттен
Қазақстан Республикасы бойынша әйелдердің үлесі 56,8% болса, оның ішінде
Оңтүстік Қазақстандағы мемлекеттік қызметке араласатын әйелдердің үлесі
32,6% құрайтынын көреміз Бұл көрсеткіш Алматы мен Астана қалаларында
сәйкесінше 58,0% және 58,8% құрап отыр.
Мемлекеттік өзге органдарға да, атап айтқанда, сот инстанциялары мен
прокуратураға түсіп жататын шағымдар да аз емес. Және де мұндай
араласулардың көптеген оқиғалары айқын сыбайластықтың және лауазымдық құқық
бұзушылық пен қылмыстық жәйттермен тікелей байланысты.
Меніңше, мұнайда практика көп ретте кейбір мемлекеттік органдардың
заңға тәуелді әрқилы кесімдерді қабылдауды мен іс жүзінде қолданылуына
бакылаудың жетімсіздігінен туындайды. Өкінішке орай, іс жүзінде бүкіл
министрліктер мен ведомтсволар, барлық деңгейдегі әкімшіліктер осы
мәселеде шектен шығып жатады. Кейде бұл тар өрісті ведомстволық нұсқаулар
ен әрқилы жергілікті ережелердің қисынсыздығы мен
бытысқандығы соншалық, олар еліміздің қолданыстағы заңнамасын
бұзып жатады, өмірлік маңызды салаларда әбігерлік
туғызып, адамдардың қалыпты өмір сүріп, жұмыс істеуіне кедергі келтіреді.
Ішкі ведомстволық қандай да бір өкіммен еш жерде
көзделмеген есеп беру белгіленіп, жергілікті органның жекелеген
қызметкерлеріне тіпті министрлердің де түсіне енбейтін
құқыктар мен функциялар берілетін оқиғаларды қажетіне қарай келтіре
беруге болады. Жергілікті органдардың кәсіпкерлік құрылымдарға
жергілікті өкіметтің балансындағы әлеуметтік нысандарды күтіп
ұстауға кейде ауызша тапсырма беру әрекеттерді де құқықтық
нормалар мен қолданыстағы заңнамаға жаппай қарама - қайша келіп жатады.
Қалыптасқан ахуалды және жергілікті орындардағы іс
жағдайын ескере отырып, бүгінгі күні түрлі мемлекеттік
құрылымдардың заңға тәуелді кесімдер мен ведомстволық
нұсқаулар қабылдау практикасын ретке келтіру қажеттігі әбден пісіп жетілді
деп ойлаймын. Бәріміз де қызметтік арызы боыйнша мұны қадағалауға
тиістілер де, жұртшылық та былыққа батқан бюрократияцға еліміздің
қолданыстағы заңдарында көзделмеген функциялар мен өкілеттіктерді иемденіп,
қаптата беру құқығын ұсын салмауға тиіспіз. Мемлекеттік аппараттың әрбір
қызметтері де өз кезегінде шынайы билікке адамдарға қызмет ету арқылы ғана
жетуге болатыныңа ой жіберуі керек. Бұл ақиқат бізге көне заңдардан жеткен.
Бұл тәртіптің бүгінгі күні де еш баламасы жоқ.
Қазақстанның мемлекетік басқару жүйесіне ықпал ететін екінші проблема
өзінің пайдакүнемдік мүдделерін қанағаттандыруға қол жеткізігісі келетін
әрқилы жекеменшік құрылымдар тарапынан мемлекеттік органдар қызметіне
жасалатын келенсіз ықпалдың қаптаған практикасымен байланысты.
Бүгінде біздің елімізде белгілі дәрежеде саясаттанған қаржы-
экономикалық топтар қалыптасты, олар кейбір сәттерде мемлекеттік басқару
жүйесіне ықпал етуге тырысады. Бұл топтар ашықтан-ашық мүдде оздыру
қызметімен айналысып, сол мақсатпен "өз адамдарын" атқару және өкілетті
билік органдарына өткізуге күш салады. Осы мүдде оздырушылық арқылы
жекелеген құрылымдарға пайдалы болғанымен, көп ретте ел мүддесіне қайша
келетін басқару шешімдерін өткізу әрекеті жасалады. Бұқаралық ақпарат
құралдарында жекелеген мемлекеттік органдардын да, сол секілді лауазымды
адамдардын да қызметін сынауға кей реттерде мүдделі экономикалық топтар
айдап салады және ондай сындар негізінен солардың тар өріст мүдделерін
көздейді. Бүгінде белгілі бір топтардың мүддесіне бола қолайсыз саяси
қайраткерлерге, жекелеген министрлер мек әкімдерге қарсы сын ұйымдастыру
қолданылып жүргенін байқамау мүмкін емес. Және де біз мұндай шабуылдардан
мүдделеетікті жиі байқап жүрміз.
Сурет – 17
Аймақтарда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлердің
ішіндегі әйелдер үлесі
Бірінші. Проблемалардың бірі мемлекеттік органдардың, әсіресе
жергілікті деңгейдегі органдардың жеке тұлғалардың да, сол секілді заңды
тұлғалардың да кәсіпкерлік қызметіне негізсіз араласу жәйттерімен
байланысты.
Президент Әкімшшгіне біздің мемлекетімізді бейнелейтін және оның
атынан өкілдік танытатын түрлі органдардың заңсыз әрекеттеріне шағымданған
азаматтардан жүздеген хаттар мен өтініштер түсіп жатады. Олардың әркайсысы
бойынша біз мұқият тексеру жүргізіп, тиісті шешімдер қабылдайтынымызға іс
жағдайын түзетіп, кінәлі лауазымды адамдарға жаза қолданатыңымызға сендіре
аламын.
Мемлекеттік өзге органдарға да, атап айтқанда, сот
инстаңциялары мен прокуратураға түсіп жататын шағымдар да аз
Осындай үрдістің орын алуы салдарынан кейбір мемлекеттік органдардың
басшылары мемлекет мүддесі тұрғысының маңызды шешімдер қабылдауға жасқанып,
бой тасалай тұруды артық санайтын болыпты. Олардың көпшілігі тіпті елеусіз
мәселелер бойынша шешім қабылдауда Президентпен немесе Премьер-министрмен
көлегейленуге тырысады және көлегейленіп жүр де. Жағдайдың бұлайша өріс
алуы шешуші құрылымдар мен салалар басшыларының жасқаншақ болуына, мемлекет
пен халық мүддесі тұрғысынан маңызды шешімдер қабылдау кезінде өзіне
жауапкершілік алудан қорқуына соқтырады. Сонымен бірге, сөз билік
құрылымдарын қоғамдық сын аймағынан алып кету туралы болып отырмағанын
ерекше атап көрсеткім келеді. Керісінше, жұртшылық пен бұқаралық ақпарат
құралдары тарапынан мемлекеттік органдарың жұмысына нак сыни көзқарас
мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесін үздіксіз жетілдіру процесінің өзіндік
қозғаушысы болып табылады. Алайда, сын бәз бірелеулердің бір сәттік, тар
өрісті мүдделерін көздемей, негізді де сындарлы болуы керек.
Үшінші. Бүгінде мемлекеттік аппарат қызметкелерінің материалдық
қамтамасыз етілуінің, ашығын айтқанда, жоғары емес деңгейде болу
проблемасын байқамау- мүмкін емес.
Тұтастай алғанда, мемлекеттік басқарудың барлық органдарының және
атап айтқанда, мемлекеттік қызметтін арттыру бірінші кезекте жаңа
қазақстандық мемлекеттілікті қалыптастыруға, біздің Отанымыздың гүлденуне
қол жеткізуге және Қазақстан азаматтары үшін прогресіл әлеуметтік жобаларды
ілгерілетуге бағытталған.
Екінші жағынан, бүгінде мемлекеттік қызметтің өзінің
беделін үздіксіз арттырып, оны біздің еліміздің таланты да
қабілетті азаматтары үшін тартымды ету қажет. Бүгінгі таңда біз барынша
талантты да сауатты, тәжірибелі де қабілетті азаматтары үшін тартымды ету
қажет. Бүгінгі таңда біз барынша талантты да сауатты, тәжірибелі де
қабілетті қызметкерлердің банк, кәсіпкерлік, коммеррциялық және басқа
салаларға кету процесі байқалатынын өкінішпен айтуға тиіспіз.
2.2. Мемлекеттік әкімшілдендіруді жетілдіру
Мұны түсіндіру оңай — беделді мемлекеттік қызметте болу іс жүзінде
жоғары интеллектуалдық моральдық және дене күш-қуатының болуын әрі оларды
толық жұмылдыруды талап етуіне қарамастан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz