Дүние жүзіндегі демографиялық жағдай



Жер шарында халықтардың саны тез өсіп жекелеген халық көп қоныстанған аймақтардың экологиялық жүйелеріне түсетін ауыртпалықты жоғарылатып отыр. Сондықтан, адамдар экологиясы қазіргі демографиялық жағдай және қалалардың тез өсуі қоршаған ортаға қандай ықпал жасайтынын жан-жақты зерттеп, қажетті ұсыныстар жасауы тиіс.
Демография деп халықтың құрам санының өсуін зерттейтін ғылым саласын айтады. Демографиялық зерттеулер халықтың санын қалай өсуде, орналасқан жерлері, құрамы (қоғамдық топтар, ұлты, тілі, жасы, жынысы, білімі, мәдениеті, мамандығы, т.б.), оның өзгеру себептері мен қорытындыларын, әлеуметтік және экономикалық көрсеткіштерін қамтиды. Осындай зерттеулерге сүйеніп қоғамның өркендеуін, негізгі бағыттарын және уақытын анықтауға болады.
Қазіргі қалыптасқан демографиялық жағдай бүкіл әлем жұртшылығын алаңдатуда. Өйткені біздің ғасырдың ортасында дүние жүзінде «демографиялық жарылу» деп аталатын құбылыс болды. Бұрын адамдар саны мың жылда екі пайызға көтерілсе, ХХ ғасырдың 60-80 жылдарының өзінде жыл сайын осы мөлшерде өсті.
Халық санының өсуі қазіргі таңда ғылыми-техниканың црогресс дәуірінде медицинаның жетістіктері табиғи сұрыпталуды шектеп, денсаулығында ақауы бар болып келген сәбилердің де өмірін сақтап қалуға мүмкіндік берді. Бірақ, бұл көбінесе дамыған елдерге тән.
Біріккен Ұлттар Ұйымының тапсырысымен жүргізген Р.Дюба, С.И.Брук және Вилькокс зерттеулерінен Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткішін көруге болады.
Кесте 2 - Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткіші
Жылдары Дүние жүзі халқының саны
(миллион) Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны
Біздің дәуірге дейінгі 4500 ж. 20 2500
Біздің дәуірге дейінгі 2500 ж. 40 2000
Біздің дәуірге дейінгі 1000 ж. 80 1500
Біздің дәуірдің басында 160 1000
900 ші жыл 320 900
1700 ші жыл 600 800
1850-ші жыл 1200 150
1950 ші жыл 2000 100
1985 жыл 5000 35

Халықтың жыл сайын өсу мөлшері мұнан 1000 жыл бұрын пайыздың оннан бір бөлігіне де жетпейтін болса, ХХ ғасырдың екінші жартысында 1,7-2,0 пайызға жетті.
Әрине халықтың өсуі әлемнің әр түпкірінде бірдей болған жоқ. Батыс және Оңтүстік Европа елдерінде Австралия, Жаңа Зеландия мен Жапониядағы соңғы 40 жылда халық саны аз өссе Дания, Швеция, Ұлыбритания, Австрия, Белгия, Люксембург, Швейцария, Эстонияда халық саны өскен жоқ, ал кейбіреуінде кеміп кетті.
Дамыған елдердің халқы аз өскенмен планета тұрғындарының саны дамушы елдердің әсіресе Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін тәуелсіздік алған мемлекеттердің халқы есебінен тез өсіп көбеюде. Жыл сайын халық саны 78-80 миллионға көбейіп, 2000 жылы 1 миллиардтан астам өссе оның 56 % Азияға, 25% Африкаға, 11% Оңтүстік Американың үлесіне келеді.
Екінші көңіл аударарлық мәселе – бұл халықтың құрамында қартайған кісілердің көбеюі. Палеолит және неолит дәуіріндегі қазбалардан орташа жас ұзақтығы 20-50 жас екені белгілі болған. Алғашқы қауымдық құрылыс қартсыз қауым болған. Ал қазіргі таңда жанұядағы балалар саны тым азайып барады. Және экономика мен ғылымның өркендеуіне, денсаулық орындарының жұмысы жақсаруына байланысты ересек адамдардың өлімі азая бастады. Қарт адамдардың үлесі өскен сайын жалпы халықтың да жасы ұлғая түседі.
XIV ғасырда Англияда адамдардың орташа жасы 17 жас болған – бұл «қара өлім» (чума) дәуірі еді. XVII-XIX ғасырда статистикалық мәліметтер бойынша бельгицтердің орташа жасы 32 жас, голландықтардікі – 34, ағылшындардікі – 33, неміс, шведтер – 33-35 жасты құрды.
1800 жылы АҚШ халқының орташа жасы 32, Ресейде (1897) – 31,4 жас болды.
1950 жылы жасы 65-тен асқан қарттардың үлесі 7,6 %, 14 жасқа дейінгі балалардың үлесі 28 % болса, 1980 жылы қарттардың үлесі 11,4% -ке дейін көбейіп балалардың үлесі 3%-ке дейін кеміді. Ұлыбритания мен Швецияда қазіргі кездің өзінде қарттардың үлесі 16,2%, балалардың үлесі 20% ғана.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Дүние жүзіндегі демографиялық жағдай
Жер шарында халықтардың саны тез өсіп жекелеген халық көп қоныстанған
аймақтардың экологиялық жүйелеріне түсетін ауыртпалықты жоғарылатып отыр.
Сондықтан, адамдар экологиясы қазіргі демографиялық жағдай және қалалардың
тез өсуі қоршаған ортаға қандай ықпал жасайтынын жан-жақты зерттеп, қажетті
ұсыныстар жасауы тиіс.
Демография деп халықтың құрам санының өсуін зерттейтін ғылым саласын
айтады. Демографиялық зерттеулер халықтың санын қалай өсуде, орналасқан
жерлері, құрамы (қоғамдық топтар, ұлты, тілі, жасы, жынысы, білімі,
мәдениеті, мамандығы, т.б.), оның өзгеру себептері мен қорытындыларын,
әлеуметтік және экономикалық көрсеткіштерін қамтиды. Осындай зерттеулерге
сүйеніп қоғамның өркендеуін, негізгі бағыттарын және уақытын анықтауға
болады.
Қазіргі қалыптасқан демографиялық жағдай бүкіл әлем жұртшылығын
алаңдатуда. Өйткені біздің ғасырдың ортасында дүние жүзінде демографиялық
жарылу деп аталатын құбылыс болды. Бұрын адамдар саны мың жылда екі
пайызға көтерілсе, ХХ ғасырдың 60-80 жылдарының өзінде жыл сайын осы
мөлшерде өсті.
Халық санының өсуі қазіргі таңда ғылыми-техниканың црогресс дәуірінде
медицинаның жетістіктері табиғи сұрыпталуды шектеп, денсаулығында ақауы бар
болып келген сәбилердің де өмірін сақтап қалуға мүмкіндік берді. Бірақ, бұл
көбінесе дамыған елдерге тән.
Біріккен Ұлттар Ұйымының тапсырысымен жүргізген Р.Дюба, С.И.Брук және
Вилькокс зерттеулерінен Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткішін көруге
болады.
Кесте 2 - Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткіші
Жылдары Дүние жүзі халқының Халықтың екі есе
саны өсуіне кеткен жылдар
(миллион) саны
Біздің дәуірге дейінгі 4500 20 2500
ж.
Біздің дәуірге дейінгі 2500 40 2000
ж.
Біздің дәуірге дейінгі 1000 80 1500
ж.
Біздің дәуірдің басында 160 1000
900 ші жыл 320 900
1700 ші жыл 600 800
1850-ші жыл 1200 150
1950 ші жыл 2000 100
1985 жыл 5000 35

 
Халықтың жыл сайын өсу мөлшері мұнан 1000 жыл бұрын пайыздың оннан
бір бөлігіне де жетпейтін болса, ХХ ғасырдың екінші жартысында 1,7-2,0
пайызға жетті.
Әрине халықтың өсуі әлемнің әр түпкірінде бірдей болған жоқ. Батыс
және Оңтүстік Европа елдерінде Австралия, Жаңа Зеландия мен Жапониядағы
соңғы 40 жылда халық саны аз өссе Дания, Швеция, Ұлыбритания, Австрия,
Белгия, Люксембург, Швейцария, Эстонияда халық саны өскен жоқ, ал
кейбіреуінде кеміп кетті.
Дамыған елдердің халқы аз өскенмен планета тұрғындарының саны дамушы
елдердің әсіресе Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін тәуелсіздік алған
мемлекеттердің халқы есебінен тез өсіп көбеюде. Жыл сайын халық саны 78-80
миллионға көбейіп, 2000 жылы 1 миллиардтан астам өссе оның 56 % Азияға, 25%
Африкаға, 11% Оңтүстік Американың үлесіне келеді.
Екінші көңіл аударарлық мәселе – бұл халықтың құрамында қартайған
кісілердің көбеюі. Палеолит және неолит дәуіріндегі қазбалардан орташа жас
ұзақтығы 20-50 жас екені белгілі болған. Алғашқы қауымдық құрылыс қартсыз
қауым болған. Ал қазіргі таңда жанұядағы балалар саны тым азайып барады.
Және экономика мен ғылымның өркендеуіне, денсаулық орындарының жұмысы
жақсаруына байланысты ересек адамдардың өлімі азая бастады. Қарт адамдардың
үлесі өскен сайын жалпы халықтың да жасы ұлғая түседі.
XIV ғасырда Англияда адамдардың орташа жасы 17 жас болған – бұл қара
өлім (чума) дәуірі еді. XVII-XIX ғасырда статистикалық мәліметтер бойынша
бельгицтердің орташа жасы 32 жас, голландықтардікі – 34, ағылшындардікі –
33, неміс, шведтер – 33-35 жасты құрды.
1800 жылы АҚШ халқының орташа жасы 32, Ресейде (1897) – 31,4 жас
болды.
1950 жылы жасы 65-тен асқан қарттардың үлесі 7,6 %, 14 жасқа дейінгі
балалардың үлесі 28 % болса, 1980 жылы қарттардың үлесі 11,4% -ке дейін
көбейіп балалардың үлесі 3%-ке дейін кеміді. Ұлыбритания мен Швецияда
қазіргі кездің өзінде қарттардың үлесі 16,2%, балалардың үлесі 20% ғана.
Орта есеппен адамның ғұмыры дүние жүзінде 59 жыл болса, дамыған
елдерде 70 жылға жетті. Қазақстанда қазіргі таңда ерлердің орташа жасы
59,8, әйелдердікі 71,3 жасты құрайды. Біздің мемлекетіміздің әр төртінші
тұрғыны – бұл 16 – 29 жас аралығындағы – жас адам (бұл жастағылар 3490,6
мың, яғни халқымыздың 23,3% құрайды).
Әр мемлекет өз ерекшеліктерін ескеріп демографиялық саясат жүргізеді.
Франция мен Шығыс Европа елдері сәбилердің көбірек болуын көздеп мемлекет
тарапынан жаңа туған бала үшін ата-анасына жәрдем беріп, анасы 3 жыл бойы
жұмыс істемей баласын бағуға ақылы демалыс алады. Біздің елімізде де қазір
мемлекетіміздің тарапынан мұндай шаралар қолға алынуда. Қазақстан
Республикасы жанұялар көп балалы болуға, адамдардың ғұмырын ұзартуға
бағытталған саясатты қолдайды. Бізде әрбір 1000 адамға жыл сайын орта
есеппен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Халықты санау әдісі
Экологиялық демография мәселелері
Мектеп бағдарламасында халық географиясын оқыту ерекшеліктері
Жер шары бойынша халықтардың қоныстану ерекшеліктерінің негіздері мен халық санының өсу динамикасы
Демографиялық мәселелер
Демография ғылымы туралы түсінік
Қ. Р-ның демографиялық жағдайы
Демографиялық күрт өсу
ҚОРШАҒАН ОРТА ЖӘНЕ АДАМ ЭКОЛОГИЯСЫ
Демография ғылымының пәні мен әдістері
Пәндер