Дүние жүзіндегі демографиялық жағдай

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жер шарында халықтардың саны тез өсіп жекелеген халық көп қоныстанған аймақтардың экологиялық жүйелеріне түсетін ауыртпалықты жоғарылатып отыр. Сондықтан, адамдар экологиясы қазіргі демографиялық жағдай және қалалардың тез өсуі қоршаған ортаға қандай ықпал жасайтынын жан-жақты зерттеп, қажетті ұсыныстар жасауы тиіс.

Демография деп халықтың құрам санының өсуін зерттейтін ғылым саласын айтады. Демографиялық зерттеулер халықтың санын қалай өсуде, орналасқан жерлері, құрамы (қоғамдық топтар, ұлты, тілі, жасы, жынысы, білімі, мәдениеті, мамандығы, т. б. ), оның өзгеру себептері мен қорытындыларын, әлеуметтік және экономикалық көрсеткіштерін қамтиды. Осындай зерттеулерге сүйеніп қоғамның өркендеуін, негізгі бағыттарын және уақытын анықтауға болады.

Қазіргі қалыптасқан демографиялық жағдай бүкіл әлем жұртшылығын алаңдатуда. Өйткені біздің ғасырдың ортасында дүние жүзінде «демографиялық жарылу» деп аталатын құбылыс болды. Бұрын адамдар саны мың жылда екі пайызға көтерілсе, ХХ ғасырдың 60-80 жылдарының өзінде жыл сайын осы мөлшерде өсті.

Халық санының өсуі қазіргі таңда ғылыми-техниканың црогресс дәуірінде медицинаның жетістіктері табиғи сұрыпталуды шектеп, денсаулығында ақауы бар болып келген сәбилердің де өмірін сақтап қалуға мүмкіндік берді. Бірақ, бұл көбінесе дамыған елдерге тән.

Біріккен Ұлттар Ұйымының тапсырысымен жүргізген Р. Дюба, С. И. Брук және Вилькокс зерттеулерінен Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткішін көруге болады.

Кесте 2 - Дүние жүзі халқының санының өсу көрсеткіші

Жылдары: Жылдары

Дүние жүзі халқының саны(миллион):

Дүние жүзі халқының саны

(миллион)

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны

Жылдары: Біздің дәуірге дейінгі 4500 ж.

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 20

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 2500

Жылдары: Біздің дәуірге дейінгі 2500 ж.

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 40

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 2000

Жылдары: Біздің дәуірге дейінгі 1000 ж.

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 80

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 1500

Жылдары: Біздің дәуірдің басында

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 160

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 1000

Жылдары: 900 ші жыл

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 320

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 900

Жылдары: 1700 ші жыл

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 600

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 800

Жылдары: 1850-ші жыл

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 1200

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 150

Жылдары: 1950 ші жыл

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 2000

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 100

Жылдары: 1985 жыл

Дүние жүзі халқының саны(миллион): 5000

Халықтың екі есе өсуіне кеткен жылдар саны: 35

Халықтың жыл сайын өсу мөлшері мұнан 1000 жыл бұрын пайыздың оннан бір бөлігіне де жетпейтін болса, ХХ ғасырдың екінші жартысында 1, 7-2, 0 пайызға жетті.

Әрине халықтың өсуі әлемнің әр түпкірінде бірдей болған жоқ. Батыс және Оңтүстік Европа елдерінде Австралия, Жаңа Зеландия мен Жапониядағы соңғы 40 жылда халық саны аз өссе Дания, Швеция, Ұлыбритания, Австрия, Белгия, Люксембург, Швейцария, Эстонияда халық саны өскен жоқ, ал кейбіреуінде кеміп кетті.

Дамыған елдердің халқы аз өскенмен планета тұрғындарының саны дамушы елдердің әсіресе Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін тәуелсіздік алған мемлекеттердің халқы есебінен тез өсіп көбеюде. Жыл сайын халық саны 78-80 миллионға көбейіп, 2000 жылы 1 миллиардтан астам өссе оның 56 % Азияға, 25% Африкаға, 11% Оңтүстік Американың үлесіне келеді.

Екінші көңіл аударарлық мәселе - бұл халықтың құрамында қартайған кісілердің көбеюі. Палеолит және неолит дәуіріндегі қазбалардан орташа жас ұзақтығы 20-50 жас екені белгілі болған. Алғашқы қауымдық құрылыс қартсыз қауым болған. Ал қазіргі таңда жанұядағы балалар саны тым азайып барады. Және экономика мен ғылымның өркендеуіне, денсаулық орындарының жұмысы жақсаруына байланысты ересек адамдардың өлімі азая бастады. Қарт адамдардың үлесі өскен сайын жалпы халықтың да жасы ұлғая түседі.

XIV ғасырда Англияда адамдардың орташа жасы 17 жас болған - бұл «қара өлім» (чума) дәуірі еді. XVII-XIX ғасырда статистикалық мәліметтер бойынша бельгицтердің орташа жасы 32 жас, голландықтардікі - 34, ағылшындардікі - 33, неміс, шведтер - 33-35 жасты құрды.

1800 жылы АҚШ халқының орташа жасы 32, Ресейде (1897) - 31, 4 жас болды.

1950 жылы жасы 65-тен асқан қарттардың үлесі 7, 6 %, 14 жасқа дейінгі балалардың үлесі 28 % болса, 1980 жылы қарттардың үлесі 11, 4% -ке дейін көбейіп балалардың үлесі 3%-ке дейін кеміді. Ұлыбритания мен Швецияда қазіргі кездің өзінде қарттардың үлесі 16, 2%, балалардың үлесі 20% ғана.

Орта есеппен адамның ғұмыры дүние жүзінде 59 жыл болса, дамыған елдерде 70 жылға жетті. Қазақстанда қазіргі таңда ерлердің орташа жасы 59, 8, әйелдердікі 71, 3 жасты құрайды. Біздің мемлекетіміздің әр төртінші тұрғыны - бұл 16 - 29 жас аралығындағы - жас адам (бұл жастағылар 3490, 6 мың, яғни халқымыздың 23, 3% құрайды) .

Әр мемлекет өз ерекшеліктерін ескеріп демографиялық саясат жүргізеді. Франция мен Шығыс Европа елдері сәбилердің көбірек болуын көздеп мемлекет тарапынан жаңа туған бала үшін ата-анасына жәрдем беріп, анасы 3 жыл бойы жұмыс істемей баласын бағуға ақылы демалыс алады. Біздің елімізде де қазір мемлекетіміздің тарапынан мұндай шаралар қолға алынуда. Қазақстан Республикасы жанұялар көп балалы болуға, адамдардың ғұмырын ұзартуға бағытталған саясатты қолдайды. Бізде әрбір 1000 адамға жыл сайын орта есеппен 16-17 адам қосылады, бұл дүние жүзіндегі жоғары көрсеткіштердің бірі. Баланы үйде тәрбиелеуге 1, 5 жыл бойы ақылы демалыспен мемлекеттік жәрдем көзделген.

Қытай, Үндістан сияқты мемлекеттер баланың санын өсірмеуге тырысады. Бір жанұяда 1-2 артық бала болуына тыйым салынған.

Дамыған елдерде 1000 адамға есептегенде жыл сайын 6-7 кісі өлсе, дамушы елдерде 10-12 кісі өледі. Өкінішке орай, 80 жылдан бастап Қазақстанда да кісі өлімі көбейіп келеді. Қазір 1000 адамға есептегенде жыл сайын 10, 8 адамға жетті. Әрине, кісі өлімінің көбеюі қарттардың үлес салмағының өсуіне байланысты екені шындық. Дегенмен, соңғы кезде орта жастағы адамдар көп өлетін болды. 1960 жылмен салыстырғанда 40 жасқа дейінгі кісілердің өлімі 19%-ға, 50 жасқа дейінгілердің өлімі 29%-ға көбейді. Мұның басты себебі жастар арасында маскүнемдікпен нашақорлықтың кең өріс жайуы. Егер соңғы деректерге сүйенсек, республика бойынша ерлердің 57%, әйелдердің 34%, жас өспірімдердің 40% шылым тартса, ересек адамдардың 55% үнемі арақ ішеді. Мектеп оқушыларының 29, 5% нашақорлыққа ауызданған. Ал экологиялық нашар ахуал бүгінде адам өлімінің 20% себеп болып отыр. Осы әлеуметтік дерт салдарынан қоғамымызда 10 мыңнан астам жетім, 4 мыңнан аса дене бітімі мен ақыл-есі кем балалар барын, әр үшінші сәби өлі немесе кемтар болып өмірге келетінін, балалар үйіндегі балалардың 85% тірі жетімдер екенін көреміз.

Б. Урланистің есебі бойынша ер адамдардың тең жартысы маскүнемдіктен қайтыс болады екен.

БҰҰ-ның мәліметтеріне қарағанда (құжат Е/CONF -76/19) дүние жүзінің халқының саны 100-120 жылдан кейін 10, 5-11 миллиардқа жетіп, онан әрі өспей тұрақтайтын көрінеді. Адамдардың орташа ғұмыры 78-79 жасқа жетеді. Бір жанұяда екі баладан болып, басқаша айтқанда бар халықтың орны толып отырады.

БҰҰ 1984 жылы тамыз айында Мехико қаласында өткен конференцияда барлық елдерді дүниежүзінің халқының санын тұрақтандыруға, адамдардың абыройы мен бостандығын сыйлауға қолда бар мүмкіншіліктер мен техникалық прогресс жетістіктерін пайдаланып, қоршаған ортаны сақтауға әлеуметтік өзгерістерді қолдауға бағытталған саясатты жүргізуге шақырды.

Демографияда халықтың ұдайы өсуі деген ұғым бар. Ұдайы өсім 3 түрлі болады. Егер ата-аналардың жасына дейін өскен балалардың саны олардың санымен бірдей болса - онда жай ұдайы өсім болып саналады. Егер балалардың саны олардан артық болса кеңейтілген ұдайы өсім, кем болса - тарылған ұдайы өсім болады. Жай ұдайы өсім - бұл соңғы шек, онан әрі халықтың саны қысқарып, ол халық (ұлт) біртіндеп жойыла бастайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.