Жер салығы туралы мағлұмат
Мазмұны:
1. Жер санаттары.
2. Жер салығын төлеушілер және оны төлеуден босатылатындар.
3. Салық салу объектілері мен ставкалары.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
1. Жер санаттары.
2. Жер салығын төлеушілер және оны төлеуден босатылатындар.
3. Салық салу объектілері мен ставкалары.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
1. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсатына және мынадай санаттарға:
1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) босалқы жерлерге тиесiлiгiне қарай қарастырылады.
Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер заңнамасында белгiленедi. Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттары салық салуға жатпайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi;
2) орман қорының жерлерi;
3) су қорының жерлерi;
4) босалқы жерлер.
Аталған жерлер (босалқы жерлердi қоспағанда) тұрақты жер пайдалануға немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген жағдайда, салық салуға жатады.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкiлеттi мемлекеттік орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық және сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
2. Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар.
4) Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi.
Жер салығын төлеуден босатылатындар:
1) шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимi қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкiлеттi мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
4) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала жасынан мүгедектiң ата-анасының бipeyi:
• тұрғын-үй қоры, соның iшiнде, оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi;
• үй маңындағы жер учаскелерi;
• өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық үшiн берiлген және құрылыс алып жатқан жерлердi қоса алғанда, саяжай құрылысына арналған жер учаскелерi;
• гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
5) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi бойынша – «Ардақты ана» атағына ие болған, «Алтын алқа» алқасымен наградталған көп балалы аналар;
6) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша - жеке тұратын зейнеткерлер;
7) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Жоғарыда аталған салық төлеушiлер пайдалануға немесе жалға берiлген жер учаскелерi бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда төлеушiнi айқындау
Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану құқығын растайтын құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, пайлық инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесiн қоспағанда, бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi (пайдалануындағы) жер учаскесi бойынша осы тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеушi болып табылады.
1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) босалқы жерлерге тиесiлiгiне қарай қарастырылады.
Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер заңнамасында белгiленедi. Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттары салық салуға жатпайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi;
2) орман қорының жерлерi;
3) су қорының жерлерi;
4) босалқы жерлер.
Аталған жерлер (босалқы жерлердi қоспағанда) тұрақты жер пайдалануға немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген жағдайда, салық салуға жатады.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкiлеттi мемлекеттік орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық және сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
2. Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар.
4) Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi.
Жер салығын төлеуден босатылатындар:
1) шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимi қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкiлеттi мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
4) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала жасынан мүгедектiң ата-анасының бipeyi:
• тұрғын-үй қоры, соның iшiнде, оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi;
• үй маңындағы жер учаскелерi;
• өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық үшiн берiлген және құрылыс алып жатқан жерлердi қоса алғанда, саяжай құрылысына арналған жер учаскелерi;
• гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
5) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi бойынша – «Ардақты ана» атағына ие болған, «Алтын алқа» алқасымен наградталған көп балалы аналар;
6) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша - жеке тұратын зейнеткерлер;
7) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Жоғарыда аталған салық төлеушiлер пайдалануға немесе жалға берiлген жер учаскелерi бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда төлеушiнi айқындау
Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану құқығын растайтын құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, пайлық инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесiн қоспағанда, бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi (пайдалануындағы) жер учаскесi бойынша осы тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеушi болып табылады.
ЖЕР САЛЫҒЫ
1. Жер санаттары.
2. Жер салығын төлеушілер және оны төлеуден босатылатындар.
3. Салық салу объектілері мен ставкалары.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
1. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсатына және
мынадай санаттарға:
1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) босалқы жерлерге тиесiлiгiне қарай қарастырылады.
Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер
заңнамасында белгiленедi. Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн
мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттары салық салуға жатпайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi;
2) орман қорының жерлерi;
3) су қорының жерлерi;
4) босалқы жерлер.
Аталған жерлер (босалқы жерлердi қоспағанда) тұрақты жер пайдалануға
немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген жағдайда, салық
салуға жатады.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкiлеттi мемлекеттік орган әр
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық
және сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
2. Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар.
4) Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi.
Жер салығын төлеуден босатылатындар:
1) шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимi қолданылатын қызметте
пайдаланылатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкiлеттi мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару
саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
4) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар,
Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери
қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталған
адамдар, 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр
аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан
соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн
бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар,
мүгедектер, сондай-ақ бала жасынан мүгедектiң ата-анасының бipeyi:
• тұрғын-үй қоры, соның iшiнде, оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi;
• үй маңындағы жер учаскелерi;
• өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық үшiн берiлген
және құрылыс алып жатқан жерлердi қоса алғанда, саяжай құрылысына
арналған жер учаскелерi;
• гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
5) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi
бойынша – Ардақты ана атағына ие болған, Алтын алқа алқасымен
наградталған көп балалы аналар;
6) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша - жеке тұратын зейнеткерлер;
7) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Жоғарыда аталған салық төлеушiлер пайдалануға немесе жалға берiлген жер
учаскелерi бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда төлеушiнi айқындау
Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану құқығын растайтын
құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, пайлық
инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесiн қоспағанда,
бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi (пайдалануындағы) жер учаскесi бойынша
осы тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеушi болып табылады.
Пайлық инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесi
бойынша осы пайлық инвестициялық қордың басқарушы компаниясы жер салығын
төлеушi болып табылады.
Жер учаскесiне сәйкестендіру құжаттары болмаған жағдайда, пайдаланушыны
жер учаскесiне қатысты жер салығын төлеушi ретiнде тану үшiн осындай
учаскенi оның нақты иеленуi және пайдалануы негiз болып табылады.
Лизинг алушы қаржы лизингiнің шартына сәйкес жылжымайтын мүлiк
объектiсiмен бiрге қаржы лизингiне берiлген (алынған) жер учаскесi бойынша
жер салығын төлеушi болып табылады.
3. Салық салу объектiсi - жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлестiк
меншiк кезiнде - жер үлесi).
Салық салу объектiсi болып табылмайды:
1) елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi: Алаңдар,
көшелер, өткелдер, жолдар, жағалаулар, саябақтар, скверлер, гүлзарлар, су
айдындары, жағажайлар, зираттар және халықтың мұқтаждарын қанағаттандыруға
арналған өзге де объектiлер (су құбырлары, жылу құбырлары, электр беру
желiлерi, тазарту құрылғылары, күл-қоқыс құбырлары, жылу трассалары және
басқа да ортақ пайдаланудағы инженерлiк жүйелер) алып жатқан және соларға
арналған жерлер елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады;
2) ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдарының желiсi алып
жатқан жер учаскелерi. Бөлінген белдеудегi ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк
автомобиль жолдарының желiсi алып жатқан жерлерге жер алаптары, жол
тарамдары, өткерме жолдар, жасанды құрылғылар, жол бойындағы резервтер мен
өзге де жол қызметiн көрсету жөнiндегi құрылғылар, жол қызметiнің қызметтiк
және тұрғын үй-жайлары, қардан қорғайтын және әсемдік екпелер орналасқан
жерлер жатады;
3) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешімi бойынша консервацияланған
объектiлер орналасқан жер учаскелерi;
4) жалға берiлетiн үйлердi күтiп-ұстау үшiн сатып алынған жер
учаскелерi.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектiсiн айқындау
Темiр жолдар, оқшаулау белдеулерi, темiр жол станциялары, вокзалдар
орналасқан жер учаскелерiн қоса алғанда, Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгiленген тәртiппен темiр жол көлiгi ұйымдарының
объектiлерiне берiлген жер учаскелерi темiр жол көлiгiнің ұйымдары үшiн
салық салу объектiсi болып табылады.
Электр беру желiлерiнің тiректерi мен кiшi станциялар алып жатқан жер
учаскелерiн қоса алғанда, балансында электр беру желiлерi бар энергетика
және электрлендiру жүйесiнің ұйымдары үшiн осы ұйымдарға Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi
салық салу объектiсi болып табылады.
Мұнай құбырлары, газ құбырлары алып жатқан жер учаскелерiн қоса
алғанда, балансында мұнай құбырлары, газ құбырлары бар, мұнай мен газ
өндiрудi, тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдар үшiн осы ұйымдарға Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен берілген жер
учаскелерi салық салу объектiсi болып табылады.
Байланыс желiлерiнiң тiректерi алып жатқан жер учаскелерiн қоса
алғанда, балансында радиорелелiк, әуе, кабельдiк байланыс желілерi бар
байланыс ұйымдары үшiн осы ұйымдарға Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi салық салу объектiсi болып
табылады.
Салық базасы - жер салығын айқындау үшiн жер учаскесiнiң алаңы салық
базасы болып табылады.
Салық ставкалары
1. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын базалық салық
ставкалары
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы
бойынша сараланады.
Далалық және қуаң далалық аймақтардың жерлерiне бонитет балына барабар
түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары белгiленедi:
2. Шөлейттi, шөлдi және тау бөктерiндегi шөлдi аймақтардың жерлерiне
бонитет балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгiленедi:
3. Жеке тұлғаларға берiлген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге
салынатын базалық салық ставкалары
Жеке тұлғаларға қора-қопсы салынған жердi қоса алғанда, өзiндiк
(қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшiн
берiлген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерде белгiленедi:
1) көлемi 0,50 гектарға дейiн қоса алғанда - 0,01 гектар үшiн 20 теңге;
2) көлемi 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшiн 100 теңге.
Ауыл шаруашылығына арналмаған, ауыл шаруашылығы мақсаттары үшiн
пайдаланылатын жерлерге салынатын салық ставкалары
Елдi мекендер, өнеркәсiп, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, орман
және су қорлары жерлерінің құрамына кiретiн, ауыл шаруашылығы мақсаттарына
пайдаланылатын жер учаскелерiне осы Кодекстiң 387-
бабының 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгiленген
базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн
қоспағанда) салынатын базалық салық ставкалары
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн қоспағанда)
салынатын базалық салық ставкалары алаңның бiр шаршы метрiне шаққанда
мынадай мөлшерде белгiленедi:
Рет Елді мекеннің түріТұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры,
№ ішінде оның іргесіндегі соның ішінде оның
құрылыстар мен ғимараттаріргесіндегі
алып жатқан жерлерді құрылыстар мен
қоспағанда, елді ғимараттар алып
мекендердің жерлеріне жатқан жерлерге
салынатын базалық салық салынатын базалық
ставкалары (теңге) салық ставкалары
(теңге)
1 2 3 4
1. Қалалар:
2. Алматы 28,95 0,96
3. Астана 19,30 0,96
4. Ақтау 9,65 0,58
5. Ақтөбе 6,75 0,58
6. Атырау 8,20 0,58
7. Қарағанды 9,65 0,58
8. Қызылорда 8,68 0,58
9. Көкшетау 5,79 0,58
10. Қостанай 6,27 0,58
11. Павлодар 9,65 0,58
12. Петропавл 5,79 0,58
13. Талдықорған 9,17 0,58
14. Тараз 9,17 0,58
15. Орал 5,79 0,58
16. Өскемен 9,65 0,58
17. Шымкент 9,17 0,58
18. Алматы облысы:
19. облыстық маңызы
бар қалалар 6,75 0,39
20. аудандық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
21. Ақмола облысы:
22. облыстық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
23. аудандық маңызы
бар қалалар 5,02 0,39
24. Облыстық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгіленген ставканың 850,39
проценті
25. Аудандық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгіленген ставканың 750,19
проценті
26. Кенттер 0,96 0,13
27. Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық ставкалары
Елдi мекендердiң тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй
қоры, оның iшiнде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлерiне
жататын жер учаскесiнiң бiр бөлiгi үй iргесiндегi жер учаскесi болып
есептеледi.
Үй іргесiндегi жер учаскелерi мынадай базалық салық ставкалары бойынша
салық салынуға жатады:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
- көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
- көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
6,00 теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
2) қалған елдi мекендер үшiн:
- көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
- көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
1,00 теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Елдi мекендерден тыс орналасқан өнеркәсiп жерлерiне салынатын базалық
салық ставкалары
Елдi мекендерден тыс орналасқан өнеркәсіп жерлерiне салынатын базалық
салық ставкалары бiр гектарға шаққанда бонитет балына барабар мынадай
мөлшерде белгiленедi:
Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес басқа да жер
пайдаланушылар уақытша пайдаланатын жерлердi қоспағанда, қорғаныс мұқтажы
үшiн берiлген жерлер осы баптың 1-тармағында белгiленген ставкалар бойынша
салық салуға жатады.
Қорғаныс мұқтажы үшiн берiлген, қорғаныс мұқтажы үшiн уақытша
пайдаланылмайтын және ауыл шаруашылығы мақсаттары үшiн басқа да жер
пайдаланушыларға берiлген жерлер Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының
талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгiленген ставкалар бойынша салық
салуға жатады.
Магистральды темiр жолдарды бойлай қорғаныштық екпе ағаштар алып жатқан
темiр жол көлiгi кәсiпорындарының жерлерiне Салық кодексiнің 387-бабы 1-
тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгіленген ставкалар
бойынша салық салынады.
Елдi мекендер шегiнде орналасқан өнеркәсiп жерлерiне салынатын салық
ставкалары
Елдi мекендер шегiнде (осы баптың 3-тармағында аталған жерлердi
қоспағанда) орналасқан өнеркәсiп жерлерiне (шахталарды, карьерлердi қоса
алғанда) және олардың санитариялық-қорғаныштық, техникалық және өзге де
аймақтарына Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле
отырып, 381-бабында белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекендер шегiнде, бiрақ селитебтi аумақтан тыс (осы баптың
3-тармағында аталған жерлердi қоспағанда) орналасқан өнеркәсiп жерлерiне
(шахталарды, карьерлердi қоса алғанда) және олардың санитариялық-
қорғаныштық, техникалық және өзге де аймақтарына базалық ставкалар
жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмдерiмен төмендетiлуi мүмкiн. Салық
кодексiнің 387-бабының 1-тармағында белгіленген төмендетуді ескере отырып,
аталған жерлерге салық ставкасын жалпы төмендету базалық ставканың 30
процентiнен аспауға тиiс.
Елдi мекен шегiнде орналасқан, аэродромдар алып жатқан өнеркәсiп
жерлерiне Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып,
383-бабында белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекен шегiнде орналасқан, аэродромдар алып жатқан жерлердi
қоспағанда, әуежайлар алып жатқан өнеркәсiп жерлерiне осы Кодекстiң
387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 381-бабында
белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Салық кодексiнің мақсаттары үшiн әуе кемелерiнiң ұшуын, қонуын,
бұрылуын, тұрағын қамтамасыз ету және оларға қызмет көрсету үшiн арнайы
дайындалып, жабдықталған жер учаскесi аэродром деп түсініледі.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен
су қорының жерлерiне салынатын салық ставкалары
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен су қорының ауыл
шаруашылығы мақсаттарында пайдаланылатын жерлерiне Салық кодексiнің 387-
бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында
белгiленген базалық ставкалар бойынша жер салығы салынады.
Жеке және заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығы мақсаттарынан басқа өзге де
мақсаттарға пайдалануға берiлген ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың,
орман қоры мен су қорының жерлерi Салық кодексiнің 387-
бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 383-бабында белгiленген
ставкалар бойынша салық салуға жатады.
Автотұрақтар, автомобильге май құю станциялары үшiн бөлiнген, казино
орналасқан жер учаскелерiне салынатын салық ставкалары
Елдi мекендердiң автотұрақтар мен автомобильге май құю станциялары үшiн
бөлiнген жерлерi тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар
мен ғимараттар алып жатқан жердi қоспағанда, Салық кодексiнің 381-бабында
елдi мекендер жерлерiне белгiленген базалық ставкалар бойынша он есе
ұлғайтылған салық салуға жатады.
Автотұрақтар мен автомобильге май құю станциялары үшiн бөлiнген басқа
санаттағы жерлер тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар
мен ғимараттар алып жатқан жерлердi қоспағанда, жақын жатқан елдi
мекендердің жерлерi үшiн осы Кодекстің 381-бабында белгiленген базалық
ставкалар бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Салықты есептеу кезiнде жерлерiне базалық ставкалар қолданылатын елдi
мекендi жергiлiктi өкiлдi орган айқындайды.
Жергілікті өкілді органның шешiмi бойынша салық ставкасы кемiтiлуi
мүмкiн, бiрақ ол Салық кодексiнің 381-бабында белгiленгеннен кем болмауға
тиiс.
Елдi мекендердiң казино орналасқан жерлерi осы Кодекстiң
381-бабында белгiленген елдi мекендердiң жерлерiне арналған базалық
ставкалар бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Казино орналасқан басқа да санаттағы жерлер тұрғын үй қоры, соның
iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлердi
қоспағанда, жақын жатқан елдi мекендердің жерлерi үшiн Салық кодексiнің 381-
бабында белгiленген елдi мекендердiң жерлерiне арналған базалық ставкалар
бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Елдi мекеннiң жерлерiне салықты есептеу кезiнде қолданылатын базалық
ставкаларды жергiлiктi өкiлдi орган белгiлейдi.
Жергiлiктi өкiлдi органның шешiмi бойынша салық ставкасы төмендетiлуi
мүмкiн, бiрақ ол Салық кодексiнің 381-бабында белгiленгеннен кем болмауға
тиiс.
Базалық салық ставкаларын түзету
Жергілiктi өкiлдi органдардың Қазақстан Республикасының жер заңнамасына
сәйкес жүргiзiлетiн жерлердi өңiрлерге бөлу жобалары (схемалары) негiзiнде
жер салығының ставкаларын Салық кодексiнің 378, 379, 381, 383-баптарында
белгiленген, автотұраққа, автомобильге май құю станцияларына бөлінген
(бөліп шығарылған) және казино орналасқан жерлерді қоспағанда, жер
салығының базалық ставкаларының 50
проценттінен аспайтындай етiп төмендетуге немесе жоғарылатуға құқығы бар.
Бұл ретте жекелеген салық төлеушiлер үшiн жер салығының ставкаларын
жеке-дара төмендетуге немесе жоғарылатуға тыйым салынады.
Мынадай төлеушiлер салықты есептеген кезде тиiстi ставкаларға
0,1 коэффициенттi қолданады:
1) балаларды сауықтыру мекемелерi;
2) дiни бiрлестiктердi қоспағанда, Салық кодексiнің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
3) Салық кодексiнің 135-бабының 2-тармағында айқындалған заңды
тұлғалар;
4) қызметiнiң негiзгi түрi ормандарда өртке қарсы жұмысты ұйымдастыру,
өртке, орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес, табиғи биологиялық
ресурстарды ұдайы молайту және ормандардың экологиялық әлеуетiн арттыру
жөнiндегi жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттiк кәсiпорындар;
5) балықты ұдайы молайту мақсатындағы мемлекеттiк кәсiпорындар;
6) ғылыми кадрларды мемлекеттiк аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорын;
7) психоневрологиялық және туберкулез мекемелерi жанындағы емдеу-
өндiрiстiк кәсiпорындар.
Салық кодексiнің 135-бабының 3-тармағында айқындалған заңды тұлғалар
салықты есептеу кезінде тиiстi ставкаларға 0 коэффициентiн қолданады.
Осы баптың 2-тармағында аталған жер салығын төлеушiлер жер учаскесiн
немесе оның бiр бөлiгiн (ондағы үйлермен, құрылыстармен, ғимараттармен
бiрге не оларсыз) жалға, өзге де негiздерде пайдалануға беру немесе
коммерциялық мақсаттарда пайдалану кезiнде салықты
0,1 коэффициенттi қолданбай, Салық кодексiнің 55-тарауында белгiленген
тәртіппен есептейдi.
Арнаулы экономикалық аймақтардың аумақтарында қызметiн жүзеге асыратын
ұйымдар жер салығын Салық кодексiнің 151-бабының 3-тармағының 1)
тармақшасында белгiленген ережелердi ескере отырып есептейдi.
Салықты есептеу мен төлеудiң жалпы тәртiбi
Салықты есептеу әрбiр жер учаскесi бойынша жеке салық базасына тиiстi
салық ставкасын қолдану арқылы жүргiзіледi.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар мен селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеушілер
салықты Салық кодексiнің 451-бабында белгіленген ерекшеліктерді ескере
отырып есептейді.
Жер учаскесiн иелену құқығы немесе пайдалану құқығы тоқтатылған
жағдайда, жер салығы жер учаскесiн пайдаланудың нақты кезеңi үшiн
есептеледi.
Бюджетке жер салығын төлеу жер учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша
жүргiзiледi.
Салық жылы iшiнде елдi мекендi қоныстың бiр санатынан басқа санатына
ауыстыру кезiнде салық төлеушілерден ағымдағы жылғы жер салығы
- осы елдi мекендер үшiн бұрын белгiленген ставкалар бойынша, ал келесi
жылы қоныстардың жаңа санаты үшiн белгiленген ставкалар бойынша алынады.
Елдi мекен таратылған және оның аумағы басқа елдi мекеннiң құрамына
қосылған кезде, таратылған елдi мекеннiң аумағында жаңа ставка тарату iске
асырылған жылдан кейiнгi жылдан бастап қолданылады.
Салық төлеушiлер орналасқан жер учаскелерi бонитетiнiң балдарын анықтау
мүмкiн болмаған жағдайда, жер салығының мөлшерi шектесiп орналасқан
жерлердiң бонитет балы негiзге алына отырып айқындалады.
Ортақ үлестiк меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша салық олардың
осы жер учаскесiндегi үлесiне барабар есептеледi.
Заңды тұлғалардың салықты есептеу тәртiбi мен төлеу мерзiмдерi
Заңды тұлғалар жер салығының сомаларын салық базасына тиiстi салық
ставкасын қолдану арқылы дербес есептейдi.
Заңды тұлғалар салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдердi есептеуге және төлеуге мiндеттi.
Ағымдағы төлемдердің сомасы ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25
мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан кешіктірілмей тең үлестермен
төленуге жатады.
Жаңа құрылған салық төлеуші құрылған күннен кейінгі кезекті мерзім
ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін құрылған салық
төлеушілер ағымдағы салық кезеңі үшін салық сомасын осы баптың
9-тармағында көзделген мерзімдерде төлейді.
Ағымдағы төлемдердің мөлшерi салық кезеңiнiң басында болған салық салу
объектiлерi бойынша салық базасына тиiстi салық ставкаларын қолдану арқылы
айқындалады.
Жер салығын төлеу бойынша салық мiндеттемелерi туындаған күннен
кейiнгi, осы баптың 3-тармағында белгiленген кезектi мерзiм салық
мiндеттемелерi туындаған кезде салық кезеңi ішінде салықтың ағымдағы
сомаларын төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып табылады.
Салық кодексiнің 373-бабы 3-тармағының 3), 7) тармақшаларында аталған
заңды тұлғалар салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға берген
кезде салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға беру күнiнен кейiнгi
кезектi мерзiм салықтың ағымдағы сомасын төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып
табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін салық
міндеттемелері туындаған кезде түпкілікті есеп айырысу және салық сомасын
төлеу осы баптың 9-тармағында көзделген мерзімдерде жүргізіледі.
Салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша мiндеттемелер өзгерген жағдайда,
ағымдағы төлемдер салық мiндеттемелерiнiң өзгеру сомасына жер салығын
төлеудiң алдағы мерзiмдерi бойынша тең үлестермен түзетiледi.
Салық салу объектiлерiне құқықтар салық кезеңiнің iшiнде берiлген
жағдайда, салық сомасы жер учаскесiне иелік етудің нақты кезеңi үшiн
есептеледi.
Осы құқықтарды беретiн тұлғаның жер учаскесiне iс жүзiнде иелiк еткен
кезеңi үшiн төлеуге жататын салық сомасы құқықтарды мемлекеттiк тiркеуге
дейiн немесе тiркеген кезде бюджетке енгiзiлуге тиiс. Бұл ретте бастапқы
төлеушi ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап өзi жер учаскесiн беретiн айдың
басына дейiн салық сомасын есептейдi. Одан кейiнгi төлеушi өзiнiң жер
учаскесiне құқығы пайда болған айдың басынан басталатын кезең үшiн салық
сомасын есептейдi.
Жер учаскесіне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезінде салықтың жылдық
сомасын бюджетке тараптардың бiрi (келiсiм бойынша) енгiзуi мүмкiн. Жер
учаскесiне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезiнде төленген салық сомасы
кейiннен қайта төленбейдi.
Салық төлеушi салық кезеңi үшін декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн күнтізбелік он күннен кешiктiрмей түпкілікті есеп
айырысуды жүргiзiп, жер салығын төлейдi.
Жекелеген жағдайларда салықты есептеудiң ерекшелiктерi
Бiрнеше салық төлеушiлердiң пайдалануындағы үйлер, құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерiне жер салығы олардың бөлек
пайдалануындағы үйлер мен құрылыстардың алаңына барабар әр салық төлеушi
бойынша жеке есептеледi.
Салық кодексiнің 373-бабы 3-тармағының 3), 7) тармақшаларында аталған
заңды тұлғалар үйдiң, құрылыстың және ғимараттың бiр бөлiгiн жалға берген
кезде жер салығы осы жер учаскесiнде орналасқан барлық үйлердiң, құрылыстар
мен ғимараттардың жалпы алаңындағы жалға берiлген үй-жай алаңының үлес
салмағына қарай есептелуге жатады.
Тұрғын үй қорының құрамындағы жылжымайтын мүлiктi заңды тұлға сатып
алған жағдайда, жер салығы тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы
құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендердiң
жерлерiне салынатын салықтың Салық кодексiнің 381-бабында белгiленген
базалық ставкалары бойынша есептелуге жатады.
Жеке тұлғалардың салықты есептеу тәртiбi және төлеу мерзiмдерi
Жеке тұлғалар (өз қызметiнде пайдаланатын жер учаскелерi бойынша - дара
кәсiпкерлердi, жекеше нотариустарды, адвокаттарды қоспағанда) төлеуге
жататын жер салығын есептеудi салық органдары тиiстi салық ставкалары мен
салық базасын негiзге ала отырып, 1 тамыздан кешiктiрмей жүргiзедi.
Жеке тұлғалар (өз қызметтерінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша
дара кәсіпкерлерді, жекеше нотариустарды, адвокаттарды қоспағанда) бюджетке
жер салығын ағымдағы жылдың 1 қазанынан кешiктiрмей төлейдi.
Салық міндеттемелері ағымдағы жылдың 1 қазанынан кейін туындаған кезде,
салық сомасын төлеу салық салу объектісіне меншік құқығы мемлекеттік
тіркелгеннен кейін отыз жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
Салық кезеңi
Жер салығын есептеу мен төлеу үшiн салық кезеңi – күнтізбелік жыл.
Салық есептілігі
Заңды тұлғалар (мемлекеттік мекемелерді қоспағанда), дара кәсiпкерлер,
жекеше нотариустар, адвокаттар декларацияны салық салу объектiлерiнің
орналасқан жері бойынша салық органдарына есептiк салық кезеңiнен кейiнгi
жылдың 31 наурызынан кешiктiрмей, сондай-ақ ағымдағы төлемдердің есеп-
қисабын осы бапта белгiленген мерзiмдерде табыс етедi.
Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-қисабы ағымдағы салық
кезеңiнiң 15 ақпанынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген
кезде, ағымдағы төлемдердің есеп-қисабы салық салу объектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша
тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан
және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Тақырып –7. Бюджеттік процесс және оның негізгі кезендері
7.1 Бюджет жобасын дайындау
Бюджеттік процесс — мемлекеттік және жергілікті бюджеттерді
(федеративтік мемлекеттерде федерация мүшелерінің бюджеттерінде) жоспарлау,
әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің
атқарылуы бойынша бюджет есебі мен есептемені жүргізу, жөніндегі
заңнамамен регламенттелінген қызмет.
Ол бюджеттік қызметтің жеке кезеңдерін қамтиды: бюджет жобасын
әзірлеу; оны талқылау және заңнамалықлық органдармен бекіту; бюджеттің
орындалуы; бюджет атқарылуы бойынша есепті дайындау және есепті
парламентте бекіту. Бюджеттік процестің барлық кезеңдері құқықтық
ережелермен реттеліп, бірдей дәрежеде маңызды болып табылады. Бюджеттік
процестің ерекшеліктері оның субъектілерінің бюджеттік
өкілеттіліктерін қосқанда негізінде мемлекеттердің басқару нысаны және
мемлекттік құрылысымен анықталады. Бюджеттік процестің мерзімі оны
дайындау және заңнамалық органдарда талқылаудың ұзақтылығымен байланысты
әр түрлі болады: екі жыл және одан ұзақ. Ал, есепті бекітуді қосқанда
бюджеттік процестің мерзімі үш жылдан асып кетуі мүмкін.
Бюджеттік процестің алдында келесі міндеттер қойылады:
- тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз еті мақсаттарында барлық
материалдық және қаржылық резервтерді максимальды айқындау;
- болжамдар мен әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламаларға сәйкес
бюджет табыстарының жалпы көлемімен жеке салықтық төлемдер және
басқада төлемдер бойынша көлемін анықтау;
- бюджетте қарастырылған жалпы мемлекеттік іс-шаралардың барлығын
үзіліссіз қаржыландыру қажеттілігін негізге ала отырып бюджет
шығындарының жалпы көлемін және олардың мақсатты бағыттар бойынша
анықтау;
- экономика тұрғысынан толық негізделген көздер есебіне бюджет
тапшылығын қысқарту және жою;
- барлық деңгейдегі бюджеттердің баланстануына мемлекет табыстары
көздерін олардың арасында қайта бөлістіру арқылы бюджеттік реттеуді
жүзеге асыру;
- заңды тұлғалардың қаржылық қызметіне және жеке азаматтардың
табыстарына олардың салықтық міндетемелерді орындау барысында бақылау
жүргізу.
Бюджет жобасын дайындау бюджеттік процестің аса маңызды кезеңі болып
табылады. Себебі бұл кезеңде келесі жылғы бюджет көлемі, салық және ақша-
несие саясаты, қаражаттарды пайдаланудың негізгі бағыттары, бюджет
тапшылығын жабу әдістері сияқты аса маңызды сұрақтар шешіледі.
Бюджет жобасын дайындау бойынша жұмыс жаңа бюджеттік жыл
басталудан бір-неше ай бұрын басталады: ГФР-да 6 ай бұрын, Жапонияда – 7
ай, Францияда – 14 ай, АҚШ-та – 18 ай, Италияда - 11ай. Бюджет жобасын
дайындау атқарушы органдарға жүктеледі әдетте қаржы министрлігіне
(қазнашылыққа), ал, АҚШ –та арнайы органға президентің Әкімшілік-
бюджеттік басқармасына жүктеледі.
Алдымен, үш ай мерзімінде әлеуметтік-экономикалық даму болжам,
қаржылық ресурстардың жиынтық балансы, бюджеттік саясаттың негізгі
бағыттары дайындалып, сәйкес мерзімге арналған бюджет жобасының бақылай
көрсеткіштері есептеледі.
Бюджет жобасын дайындау бойынша жұмыс қаржы министрлігінің
(немесе АҚШ-тағы арнайы органның) министрлектер мен ведомствалардың
басшыларына белгеленген мерзімге шығыстар мен табыстар сметаларын тапсыру
жөнінде нұсқаулар дайындаумен жалғастырылады. Бұл нұсқаулармен бірге
мүмкін болатын қаржыландырудың бақылау көрсеткіштері хабарландырылады.
Министрліктер мен ведомстволар бақылау көрсеткіштер негізінде дайындаған
сметалар жобалары қаржы министрлігімен келісілгеннен кейін бюджет жобасына
енгізіледі.
Министрліктердің сметалық үсыныстары жөніндегі қаржы министірінің
уәкілеттігі әр түрлі болады. Кейбір елдерде ол сметалар жобаларын тек
қабылдау және өзгертулерсіз бюджет жобасына енгізуге құқылы болады, ал,
министрлер кабинеті өзгертулерді жүргізуге құқылы болады. Басқа
мемлекеттерде (Ұлыбританияда, Канадада) қаржы министірі министірліктердің
сметалар жобаларына өзгертулер енгізу туралы ұсынастар беру құқығына ие
болады.
Бюджет жобасын әзірлеу кезеңіне келесі міндеттер қойылады: бюджеттің
экономика тиімділігін өсіруге белсенді ықпал етуі; қаржылық және басқа
ресурстардың үкіметтің экономикалық, саяси және әлеуметтік
бағдарламаларымен келісушілігін қамтамасыз ету.
7.2 Бюджетті талқылау және бекіту
Бюджет жобасы жоғарғы атқарушы органда (министрлер кабинеті, АҚШ-та
президент) мақұлданғаннан кейін талқылаушы және бекітуші заңнамалық
органға тапсырылады. Ұлыбританияда заңнамалық орган болып парламент
табылады, АҚШ-та - конгресс, Францияда – парламент, ГФР-де -
бундестаг.
АҚШ-та бюджет жобасы конгреске қантар айында тапсырылады, яғни жаңа
бюджеттік жыл басталуынан 9 ай бұрын. Сонымен қатар конгреске қаржылық
саясаттың негізгі бағыттарын жәнеде келесі жыл мен одан кейінгі төрт жыл
бойынша әзірленген бюджет шығындары, табыстары мен бюджеттік сальдо
туралы үкімет бағалауларын (болжамдарын) қамтитын президенттің бюджеттік
жолдауы тапсырылады.
Францияда бюджеттің экономикалық бағдарламаларға сәйкістігіне
парламент тарапынан бақылауды жүзеге асыру мақсатында бюджет жобасымен
бірге индикативтік жоспардың орындалуы, бағдарламаларды қаржылындыру
жағдайы мен барысы туралы баяндама тапсырылады. Бюджет жобасы алдымен
заңнамалық органның көпшілік қалауларын қамтитын төменгі палатасына келіп
түседі, ал, содан кейін - жоғары палатаға, кейбір елдерде Германиядағы
сияқты бюджет жобасы екі палатаға қатар тапсырылады. Ұлыбританияда
төменгі палатасы ретінде қауымдастықтар палатасы есептеледі, ал,
жоғарғысы - лордтар палатасы, АҚШ-та төменгі палатасы ретінде өкілдер
палатасы есептеледі, ал, жоғарғысы - сенат, Канада парламентінде:
қауымдастықтар палатасы және сенат, Францияда, сәйкесінше, ұлттық жиналыс
және сенат, Германияда – бундестаг (төменгі) және бундесрат (жоғарғы).
Бюджеттік процесте төменгі палата негізгі рольды орындайды. Жоғарғы
палатаның құқытары едәуір шектелген.
Мысалы, АҚШ президент тапсырған бюджет жобасы заң жобасын
әзірлейтін екі палаталардың қаржыландыру комитеттерінде қаралады, өз
кезегінде заң жобалары төменгі палата қарауына жіберіледі. АҚШ-тың Ата
заңына сәйкес мемлекеттік табыстар түсуі туралы барлық заңдар төменгі
палатада әзерленеді. Сенат тек өзгертулер енгізу туралы ұсыныстар беруге
немесе сол заңдарды қабылдауға келісім беруге құқылы.
Франциядада бюджетті қабылдау бойынша ұлттық жиналыс едәуір кең
көлемдегі уәкілеттіктерге ие. Алдымен бюджет жобасы ұлттық жиналыс
қарауына табсырылады, оған жоба бойынша шешімдер қабылдауға 40 күн
беріледі, ал, сенатқа тек 15 күн беріледі. Палаталар арасында келіспеушілік
пайда болған жағдайда шешуші роль төменгі палатаға берілген.
ГФР –да жоғарғы палатада тек бюджеттік құқықтың негізгі қағидаларын
орнатушы, тұтас экономикалық балансты бұзуға жол бермеуші, жерлерге
қаржылық көмек ұсынушы, салықтардың кейбір жаңа түрлерін енгізуші заңдар
мақұлдануға тиісті. Бюджет туралы заңның бундесратта қаралуға тиісті
болуына қарамастан, оның бұл палатада мақұлдануы міндетті тұрде талап
етілмейді. Заң жобасы бойынша келіспеушілік пайда болған жағдайда
бундестрат наразылығын білдіруге құқылы, бірақ ол төменгі палатада
қайтарылуы мүмкін.
Бюджеттік салада ең төменгі көлемдегі уәкілеттіктер
Ұлыбританияда лордтар палатасына берілген. Қаржы бойынша әзірленген заңдар
жобалары оған тек қауымдастықтар палатасында қабылданғаннан кейін келіп
түседі, және олар жоғары палатаға түскеніне бір ай болғанда жоғары
палатада мақұлдануына қарамастан патша тарапынан бекітілуі мүмкін.
Бюджетті және басқада қаржылық актілерді қарау және бекіту үшін
заңнамалық органның палаталарынынң әрқайсысында парламентің уәкілеттік
мерзімінде әрекет етуші арнайы комитеттер құрылады. Бюджеттік
комитеттердің құқықтары осы елдің заңнамалық органының бюджеттік
құқықтарымен анықталады. АҚШ – тың конгресінде бюджет шығындары төменгі
палатаның және сенаттың 13 қосалқы комитеттерді қамтитын қаржыландыруға
арналған комитеттерімен қаралады. Қосалқы комитеттерге әскери шығындар,
әскери құрылыс, ауыл шаруашылық, энергетика, сыртқы істер бойынша т.с.с.
қосалқы комитеттер жатады.
Федералдық ведомстволар мен министрліктердің барлық шығындары
конгресс қабылдаған қаржыландыру туралы заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Бұл заңдарда әр мемелекеттік бағдарлама мен іс-шаралар бойынша шығындар
мөлшеры және қаржыландыру мерзімі нықты бекітіледі. Бюджеттің табыстық
бөлімі 9 қосалқы комитетті (салық салу, мемелекеттік борышты басқару,
энергетика және ауыл шаруашылық салаларында салық салу, мүліктік салықтар
т.с.с.) қамтитын сенаттың қаржы комитетінде, төменгі палатаның табыстарға
арналған комитетінде және салықтар бойынша бірлескен комитетінде
талқыланады. Конгрестің палаталарынның екуіндеде бірлескен шешімдер
добаларын әзірлеуге жауап беруге тиісті және бюджет бекітуде орталық
рольге ие бюджеттік комитеттер құрылған.Сонымен қатар конгресте бюджеттік
комитеттерге материалдарды дайындаумен айналысатын бюджеттік бюро және заң
жобалары бойынша пайда болатын келіспеушіліктерді жоюға арналған екі
палаталарының мұшелерінен тұратын келісушілік комиссиясы құрылған.
Келісушілік комиссиялар басқа елдердің заңнамалық органдарындада құрылған.
Бюджетті парламентте қарау және бекіту барысында заңнамалық орган
мұшелерінің үкімет ұсынған бюджет жобасына өзгертулер енгізу құқығын
білдіретін бюджеттік бастама маңызды орын алады. Дамыған елдердің бір
қатарында (мысалы, Ұлыбританияда, Францияда) үкіметке кірмейтің парламент
мұшелеріне қарастырылған шығындарды өсіру бойынша және жаңа салықтар
орнату жөнінде ұсынастар беру құқықтары берілмеген. Мұндай ереже
үкіметтің елдегі жылдам өзгеруші экономикалық жағдайға ықпал ету
мүмкіншіліктерін кеңейтеді. Бірақ 1974 жылы АҚШ – та қабылданған заңға
сәйкес конгрестің бюджеттік құқықтары атқарушы биліктің бюджеттік
құқықтарымен теңестірілген. Конгресс палаталарына ұсынылған бюджет
жобасының шығындары мен табыстарын көбейту, азайту жәнеде президенттің
бюджеттік ұсыныстарын қабыладамай қайтару құқықтары берілген.
Парламенттің бюджеттік құқықтарын шектелуі заңнамалық биліктің
бюджетті тұтас құжат ретінде талқыламай, тек оның шығындарының жеке
бөлімдерін, әрекет етуші салықтартардың мөлшерін өзгертуді немесе жаңа
салықтарды енгізуді қарауындада көрініс алады.Тұрақты сипатқа ие кейбір
шығындар қарастыруға жатпай автоматты тұрде бекітіледі.Бюджет жобасын
парламентте қарау және бекіту белгілі мерзіммен шектеліп, бұл мерзімнен
кейін бюджетті бекіті құқығы үкіметке ауыстырылады.
Аталған парламенттің бюджеттік құқықтарын шектеуге қарамастан
бюджет жобасын талқылау аса маңызды болып табылады. Ол парламент мұшелеріне
мемлекеттің қаржылық саясатын, әскери шығындарының жоғары денгейін,
олардың экономикалық және әлеуметтік салдарын т.с.с. сынап сөз сөйлеуге
мүмкіншілік береді.
Бюджетті қарау және бекіту тәртібі әр елдерде әр түрлі болады. АҚШ-
та конгресс келесі жылғы бюджет бойынша палаталардың екі бірлескен
резолюциясы түрінде екі құжатты мақұлдайды. Бірінші резолюцияны бюджет
комиссиялары өздерінің палаталарына 15 сәуірге дейін тапсыруға және
конгресс 15 мамырдан кешіктірмей мақұлдауға тиісті. Бірінші резолюцияда
табыстар мен шығындар, он сальдо немесе тапшылық, мемлекеттік борыш
бойынша бақылау көрсеткіштері (ең жоғарғы және ең төмен мөлшерлері), жаңа
шығындар мен табыстар бойынша, функционалдық категориялар бойынша және
басқа көрсеткіштер бойынша уәкілеттіктер орнатылады.Бұл бюджеттік
резолюцияда конгресс комитеттерге шығындарды өздерінің құқықтары шегінде
қысқартуға нұсқау беруі мүмкін. Екінші директивтік сипатта болатын жәнеде
мәні бойынша бюджетті бейнелейтін резолюция палаталармен 15 қыркүйектен
қалмай қабылданады. Бюджеттік жыл АҚШ –та 1 қазанда басталады.
АҚШ бюджет процесінің ерешелігі конгрестің әр жыл бойынша бюджеттік
шығындар мөлшерін бекітпеуінде көрініс алады. Ол тек уәкілеттіктерді
бекітеді. Ал, сол уәкілеттіктерге сәйкес нақты бағдарламаларға арналған
қаражаттар бөлінеді. Бағдаламалардың мерзімі әр түрлі болуына байланысты
уәкілеттіктер ағымдағы және тұрақты болуы мүмкін.Өз кезегіде оларды
қаржыландыруда біржылдық, көпжылдық және мерзімсіз болады. Бұндай тәжірибе
федералдық бюджеттегі ірі ауыспалы қалдықтарды қалыптастырады.
Заңнамалық орган бекіткеннен бюджетке мемлекет басшысы қол қойғаннан
бастап ол заң құқығына ие болады. Егер президент конгресс бюджетке
енгізген өзгерістермен келіспесе, ол заң жобасына вето тыйымын қойып,
бюджетті конгреске қайта қарауға ұсынады.
Басқа елдерде бюджет бойынша заңнамалық орган мен үкімет арасында
келіспеушіліктер туындаған жағдайында үкіметке сенім білдірмеу туралы
немесе үкіметке парламентсіз бюджетті бекітуге құқық беретін қаржылық
мәселелер бойынша төтенше уәкілеттіктер ұсыну туралы сұрақтар қойылу
мүмкін. Керісінше жағдайда, ұсынған бюджеті парламентпен қабылданбаған
үкімет таратылуға тиісті.Үкімет басшысы құрған жаңа кабинет жаңа бюджет
жобасын әзірлейді. Сонымен қатар заңнамалық орган тарқатылып жаңа сайлау
тағайындалуы мүмкін. Әрине, бұл елдегі үкімет орнының мықтылығына тәуелді
болады. Бұл жағдайда бюджет заңнамалық органның жаңа құрамымен екінші
рет қаралады.
Егер заңнамалық орган бюджетті жаңа жылға дейін қабылдап үлгірмесе
үкіметке шығындарды нақты бекітілген мерзімде (күндер, апталар, айлар)
өткен жыл денгейінде орындауға рұқсат беріледі.
7.3 Бюджеттің орындалуы
Бюджетті әзірлеу мен бюджеттің орындалуы жалпы бюджеттік процестің
екі жағы болып табылады. Бюджетті әзірлеуде қойылатын міндеттер оны
орындау барысында жалғастырылады. Олар экономикалық даму қарқынын
жоғарлату мақсатында резертерді толық айқындап пайдалану, мемлекеттің
ұлттық табысымен ақшалай емес жинақтарын өсіру, аймақтарды әлеуметтік-
экономикалық дамыту іс-шараларын қамтамасыз ету үшін ақша қаражаттарын
жұмылдыру бойынша жұмыстарды күшейтуді, мемлекеттік қаражаттарды дұрыс
шығындауға тиімді бақылауды жүгізуді қарастырады.
Бюджеттік процестің бұл кезеңі бекітілген табыстарды ( негізінде
салықтарды) алуды және бюджеттік шығындарды, яғни бөлінген қаржыландыруға
сәйкес төлемдерді жүзеге асыруды қамтиды. Бюджеттің табыстық бөлімінің
орындалуын ұйымдастыру және оның жүзеге асыруына бақылауды жүзеге асыру
қаржы министрлігіне жүктеледі. Бұл кезең қаржылық немесе бюджеттік жыл
деп аталатын жыл бойында созылады. Оның басталу және аяқталу мерзімдері
әр елдерде әр түрлі болып белгіленген: Ұлыбританияда, Канадада және
Жапонияда 1 сәуірден 31 наурызға дейін, Франция, Италия мен Германияда 1
қантардан 31 желтоқсанға дейін.
Үшінші кезеңде бюджеттің кассалық орындалуы, яғни ел аймағында
бюджет құралдары жиналуын ұйымдастыру, оларды сақтау, тапсыру және есеппен
есептемені жүргізу, маңызды элемент болып табылады. Бюджеттің кассалық
орындалуын ұйымдастырудың үш жүйесі қолдалынады: қазынашылық, банктік
және аралас. Қазынашылық жүйе бойынша бюдежеттің кассалық орындалуы
қаржы министірлігінің арнайы органдарына жүктеледі, банктік жүйе
бойынша – банктермен олардың мекемелеріне, аралас жүйе бойынша -
казнашылық кассаларға және банктерге.
ХХ ғасырдың басында бюджеттің кассалық орындалуын қазынашылық
жүргізген. Кредиттік жүйенің, әр түрлі банктік мекемелерінің дамуына
байланысты көптеген елдерде бюджеттің кассалық орындалуы банктерге
жүктелді, ал, Жапония, Ұлыбритания сияқты елдерде – орталық банктерге, АҚШ-
та федералдық резервтік жүйенің банктеріне. Бірақ Францияда қазынышылық
жүйенің әрекет етуі, яғни жиналған қаражаттардың Франция Банкісіндегі
үкімет шотына аударылуы сақталуда.
Германияда федерация мен жерлер денгейінде бюджетке кассалық қызмет
орындаудың банктік жүйесі қолдалынады, ал, қауымдастық денгейінде -
қазынашылық жүйесі.
Бюджеттің кассалық орындалуы негізіне кассаның тұтастығы қағидаты
қойылған, яғни ел аймағында жиналған табыстардың барлығы орталық банктегі
қаржы министрлігінің бірінғай шотына келіп түседі, дәл осы шоттан
бекітілген нормаларға сәйкес барлық қаражаттарды бөлу жүргізіледі. Бұнда
Орталық банк үкіметтің кассиры ретінде қызмет атқарады. Кассаның
тұтастығы бюджет құралдарын бір орталықта шоғырландырып, жалпы міндеттер
негізінде, нақты қаржылық мүмкіндіктерді есепке ала отырып тиісті
мемелекеттік басқару органы тарапынан оларға жоспарлы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Жер санаттары.
2. Жер салығын төлеушілер және оны төлеуден босатылатындар.
3. Салық салу объектілері мен ставкалары.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
1. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсатына және
мынадай санаттарға:
1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) босалқы жерлерге тиесiлiгiне қарай қарастырылады.
Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер
заңнамасында белгiленедi. Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн
мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттары салық салуға жатпайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi;
2) орман қорының жерлерi;
3) су қорының жерлерi;
4) босалқы жерлер.
Аталған жерлер (босалқы жерлердi қоспағанда) тұрақты жер пайдалануға
немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалануға берiлген жағдайда, салық
салуға жатады.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкiлеттi мемлекеттік орган әр
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық
және сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
2. Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар.
4) Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi.
Жер салығын төлеуден босатылатындар:
1) шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимi қолданылатын қызметте
пайдаланылатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) уәкiлеттi мемлекеттік органның қылмыстық жазаларды атқару
саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
4) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар,
Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери
қызметi үшiн бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталған
адамдар, 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр
аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан
соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегi мен мінсiз әскери қызметi үшiн
бұрынғы КСР Одағы ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар,
мүгедектер, сондай-ақ бала жасынан мүгедектiң ата-анасының бipeyi:
• тұрғын-үй қоры, соның iшiнде, оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi;
• үй маңындағы жер учаскелерi;
• өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық үшiн берiлген
және құрылыс алып жатқан жерлердi қоса алғанда, саяжай құрылысына
арналған жер учаскелерi;
• гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
5) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi
бойынша – Ардақты ана атағына ие болған, Алтын алқа алқасымен
наградталған көп балалы аналар;
6) тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша - жеке тұратын зейнеткерлер;
7) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Жоғарыда аталған салық төлеушiлер пайдалануға немесе жалға берiлген жер
учаскелерi бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Жекелеген жағдайларда төлеушiнi айқындау
Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану құқығын растайтын
құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, пайлық
инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесiн қоспағанда,
бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi (пайдалануындағы) жер учаскесi бойынша
осы тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеушi болып табылады.
Пайлық инвестициялық қор активтерiнiң құрамына кiретiн жер учаскесi
бойынша осы пайлық инвестициялық қордың басқарушы компаниясы жер салығын
төлеушi болып табылады.
Жер учаскесiне сәйкестендіру құжаттары болмаған жағдайда, пайдаланушыны
жер учаскесiне қатысты жер салығын төлеушi ретiнде тану үшiн осындай
учаскенi оның нақты иеленуi және пайдалануы негiз болып табылады.
Лизинг алушы қаржы лизингiнің шартына сәйкес жылжымайтын мүлiк
объектiсiмен бiрге қаржы лизингiне берiлген (алынған) жер учаскесi бойынша
жер салығын төлеушi болып табылады.
3. Салық салу объектiсi - жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлестiк
меншiк кезiнде - жер үлесi).
Салық салу объектiсi болып табылмайды:
1) елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi: Алаңдар,
көшелер, өткелдер, жолдар, жағалаулар, саябақтар, скверлер, гүлзарлар, су
айдындары, жағажайлар, зираттар және халықтың мұқтаждарын қанағаттандыруға
арналған өзге де объектiлер (су құбырлары, жылу құбырлары, электр беру
желiлерi, тазарту құрылғылары, күл-қоқыс құбырлары, жылу трассалары және
басқа да ортақ пайдаланудағы инженерлiк жүйелер) алып жатқан және соларға
арналған жерлер елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады;
2) ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдарының желiсi алып
жатқан жер учаскелерi. Бөлінген белдеудегi ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк
автомобиль жолдарының желiсi алып жатқан жерлерге жер алаптары, жол
тарамдары, өткерме жолдар, жасанды құрылғылар, жол бойындағы резервтер мен
өзге де жол қызметiн көрсету жөнiндегi құрылғылар, жол қызметiнің қызметтiк
және тұрғын үй-жайлары, қардан қорғайтын және әсемдік екпелер орналасқан
жерлер жатады;
3) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешімi бойынша консервацияланған
объектiлер орналасқан жер учаскелерi;
4) жалға берiлетiн үйлердi күтiп-ұстау үшiн сатып алынған жер
учаскелерi.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектiсiн айқындау
Темiр жолдар, оқшаулау белдеулерi, темiр жол станциялары, вокзалдар
орналасқан жер учаскелерiн қоса алғанда, Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгiленген тәртiппен темiр жол көлiгi ұйымдарының
объектiлерiне берiлген жер учаскелерi темiр жол көлiгiнің ұйымдары үшiн
салық салу объектiсi болып табылады.
Электр беру желiлерiнің тiректерi мен кiшi станциялар алып жатқан жер
учаскелерiн қоса алғанда, балансында электр беру желiлерi бар энергетика
және электрлендiру жүйесiнің ұйымдары үшiн осы ұйымдарға Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi
салық салу объектiсi болып табылады.
Мұнай құбырлары, газ құбырлары алып жатқан жер учаскелерiн қоса
алғанда, балансында мұнай құбырлары, газ құбырлары бар, мұнай мен газ
өндiрудi, тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдар үшiн осы ұйымдарға Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен берілген жер
учаскелерi салық салу объектiсi болып табылады.
Байланыс желiлерiнiң тiректерi алып жатқан жер учаскелерiн қоса
алғанда, балансында радиорелелiк, әуе, кабельдiк байланыс желілерi бар
байланыс ұйымдары үшiн осы ұйымдарға Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi салық салу объектiсi болып
табылады.
Салық базасы - жер салығын айқындау үшiн жер учаскесiнiң алаңы салық
базасы болып табылады.
Салық ставкалары
1. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын базалық салық
ставкалары
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы
бойынша сараланады.
Далалық және қуаң далалық аймақтардың жерлерiне бонитет балына барабар
түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары белгiленедi:
2. Шөлейттi, шөлдi және тау бөктерiндегi шөлдi аймақтардың жерлерiне
бонитет балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгiленедi:
3. Жеке тұлғаларға берiлген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге
салынатын базалық салық ставкалары
Жеке тұлғаларға қора-қопсы салынған жердi қоса алғанда, өзiндiк
(қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшiн
берiлген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерде белгiленедi:
1) көлемi 0,50 гектарға дейiн қоса алғанда - 0,01 гектар үшiн 20 теңге;
2) көлемi 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшiн 100 теңге.
Ауыл шаруашылығына арналмаған, ауыл шаруашылығы мақсаттары үшiн
пайдаланылатын жерлерге салынатын салық ставкалары
Елдi мекендер, өнеркәсiп, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, орман
және су қорлары жерлерінің құрамына кiретiн, ауыл шаруашылығы мақсаттарына
пайдаланылатын жер учаскелерiне осы Кодекстiң 387-
бабының 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгiленген
базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн
қоспағанда) салынатын базалық салық ставкалары
Елдi мекендердiң жерлерiне (үй iргесiндегi жер учаскелерiн қоспағанда)
салынатын базалық салық ставкалары алаңның бiр шаршы метрiне шаққанда
мынадай мөлшерде белгiленедi:
Рет Елді мекеннің түріТұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры,
№ ішінде оның іргесіндегі соның ішінде оның
құрылыстар мен ғимараттаріргесіндегі
алып жатқан жерлерді құрылыстар мен
қоспағанда, елді ғимараттар алып
мекендердің жерлеріне жатқан жерлерге
салынатын базалық салық салынатын базалық
ставкалары (теңге) салық ставкалары
(теңге)
1 2 3 4
1. Қалалар:
2. Алматы 28,95 0,96
3. Астана 19,30 0,96
4. Ақтау 9,65 0,58
5. Ақтөбе 6,75 0,58
6. Атырау 8,20 0,58
7. Қарағанды 9,65 0,58
8. Қызылорда 8,68 0,58
9. Көкшетау 5,79 0,58
10. Қостанай 6,27 0,58
11. Павлодар 9,65 0,58
12. Петропавл 5,79 0,58
13. Талдықорған 9,17 0,58
14. Тараз 9,17 0,58
15. Орал 5,79 0,58
16. Өскемен 9,65 0,58
17. Шымкент 9,17 0,58
18. Алматы облысы:
19. облыстық маңызы
бар қалалар 6,75 0,39
20. аудандық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
21. Ақмола облысы:
22. облыстық маңызы
бар қалалар 5,79 0,39
23. аудандық маңызы
бар қалалар 5,02 0,39
24. Облыстық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгіленген ставканың 850,39
проценті
25. Аудандық маңызы облыс орталығы үшін
бар басқа қалалар белгіленген ставканың 750,19
проценті
26. Кенттер 0,96 0,13
27. Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық ставкалары
Елдi мекендердiң тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй
қоры, оның iшiнде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлерiне
жататын жер учаскесiнiң бiр бөлiгi үй iргесiндегi жер учаскесi болып
есептеледi.
Үй іргесiндегi жер учаскелерi мынадай базалық салық ставкалары бойынша
салық салынуға жатады:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
- көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
- көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
6,00 теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
2) қалған елдi мекендер үшiн:
- көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн
0,20 теңге;
- көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн
1,00 теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Елдi мекендерден тыс орналасқан өнеркәсiп жерлерiне салынатын базалық
салық ставкалары
Елдi мекендерден тыс орналасқан өнеркәсіп жерлерiне салынатын базалық
салық ставкалары бiр гектарға шаққанда бонитет балына барабар мынадай
мөлшерде белгiленедi:
Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес басқа да жер
пайдаланушылар уақытша пайдаланатын жерлердi қоспағанда, қорғаныс мұқтажы
үшiн берiлген жерлер осы баптың 1-тармағында белгiленген ставкалар бойынша
салық салуға жатады.
Қорғаныс мұқтажы үшiн берiлген, қорғаныс мұқтажы үшiн уақытша
пайдаланылмайтын және ауыл шаруашылығы мақсаттары үшiн басқа да жер
пайдаланушыларға берiлген жерлер Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының
талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгiленген ставкалар бойынша салық
салуға жатады.
Магистральды темiр жолдарды бойлай қорғаныштық екпе ағаштар алып жатқан
темiр жол көлiгi кәсiпорындарының жерлерiне Салық кодексiнің 387-бабы 1-
тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында белгіленген ставкалар
бойынша салық салынады.
Елдi мекендер шегiнде орналасқан өнеркәсiп жерлерiне салынатын салық
ставкалары
Елдi мекендер шегiнде (осы баптың 3-тармағында аталған жерлердi
қоспағанда) орналасқан өнеркәсiп жерлерiне (шахталарды, карьерлердi қоса
алғанда) және олардың санитариялық-қорғаныштық, техникалық және өзге де
аймақтарына Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле
отырып, 381-бабында белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекендер шегiнде, бiрақ селитебтi аумақтан тыс (осы баптың
3-тармағында аталған жерлердi қоспағанда) орналасқан өнеркәсiп жерлерiне
(шахталарды, карьерлердi қоса алғанда) және олардың санитариялық-
қорғаныштық, техникалық және өзге де аймақтарына базалық ставкалар
жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмдерiмен төмендетiлуi мүмкiн. Салық
кодексiнің 387-бабының 1-тармағында белгіленген төмендетуді ескере отырып,
аталған жерлерге салық ставкасын жалпы төмендету базалық ставканың 30
процентiнен аспауға тиiс.
Елдi мекен шегiнде орналасқан, аэродромдар алып жатқан өнеркәсiп
жерлерiне Салық кодексiнің 387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып,
383-бабында белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Елдi мекен шегiнде орналасқан, аэродромдар алып жатқан жерлердi
қоспағанда, әуежайлар алып жатқан өнеркәсiп жерлерiне осы Кодекстiң
387-бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 381-бабында
белгiленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.
Салық кодексiнің мақсаттары үшiн әуе кемелерiнiң ұшуын, қонуын,
бұрылуын, тұрағын қамтамасыз ету және оларға қызмет көрсету үшiн арнайы
дайындалып, жабдықталған жер учаскесi аэродром деп түсініледі.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен
су қорының жерлерiне салынатын салық ставкалары
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен су қорының ауыл
шаруашылығы мақсаттарында пайдаланылатын жерлерiне Салық кодексiнің 387-
бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 378-бабында
белгiленген базалық ставкалар бойынша жер салығы салынады.
Жеке және заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығы мақсаттарынан басқа өзге де
мақсаттарға пайдалануға берiлген ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың,
орман қоры мен су қорының жерлерi Салық кодексiнің 387-
бабы 1-тармағының талаптары ескерiле отырып, 383-бабында белгiленген
ставкалар бойынша салық салуға жатады.
Автотұрақтар, автомобильге май құю станциялары үшiн бөлiнген, казино
орналасқан жер учаскелерiне салынатын салық ставкалары
Елдi мекендердiң автотұрақтар мен автомобильге май құю станциялары үшiн
бөлiнген жерлерi тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар
мен ғимараттар алып жатқан жердi қоспағанда, Салық кодексiнің 381-бабында
елдi мекендер жерлерiне белгiленген базалық ставкалар бойынша он есе
ұлғайтылған салық салуға жатады.
Автотұрақтар мен автомобильге май құю станциялары үшiн бөлiнген басқа
санаттағы жерлер тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар
мен ғимараттар алып жатқан жерлердi қоспағанда, жақын жатқан елдi
мекендердің жерлерi үшiн осы Кодекстің 381-бабында белгiленген базалық
ставкалар бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Салықты есептеу кезiнде жерлерiне базалық ставкалар қолданылатын елдi
мекендi жергiлiктi өкiлдi орган айқындайды.
Жергілікті өкілді органның шешiмi бойынша салық ставкасы кемiтiлуi
мүмкiн, бiрақ ол Салық кодексiнің 381-бабында белгiленгеннен кем болмауға
тиiс.
Елдi мекендердiң казино орналасқан жерлерi осы Кодекстiң
381-бабында белгiленген елдi мекендердiң жерлерiне арналған базалық
ставкалар бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Казино орналасқан басқа да санаттағы жерлер тұрғын үй қоры, соның
iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлердi
қоспағанда, жақын жатқан елдi мекендердің жерлерi үшiн Салық кодексiнің 381-
бабында белгiленген елдi мекендердiң жерлерiне арналған базалық ставкалар
бойынша он есе ұлғайтылған салық салуға жатады.
Елдi мекеннiң жерлерiне салықты есептеу кезiнде қолданылатын базалық
ставкаларды жергiлiктi өкiлдi орган белгiлейдi.
Жергiлiктi өкiлдi органның шешiмi бойынша салық ставкасы төмендетiлуi
мүмкiн, бiрақ ол Салық кодексiнің 381-бабында белгiленгеннен кем болмауға
тиiс.
Базалық салық ставкаларын түзету
Жергілiктi өкiлдi органдардың Қазақстан Республикасының жер заңнамасына
сәйкес жүргiзiлетiн жерлердi өңiрлерге бөлу жобалары (схемалары) негiзiнде
жер салығының ставкаларын Салық кодексiнің 378, 379, 381, 383-баптарында
белгiленген, автотұраққа, автомобильге май құю станцияларына бөлінген
(бөліп шығарылған) және казино орналасқан жерлерді қоспағанда, жер
салығының базалық ставкаларының 50
проценттінен аспайтындай етiп төмендетуге немесе жоғарылатуға құқығы бар.
Бұл ретте жекелеген салық төлеушiлер үшiн жер салығының ставкаларын
жеке-дара төмендетуге немесе жоғарылатуға тыйым салынады.
Мынадай төлеушiлер салықты есептеген кезде тиiстi ставкаларға
0,1 коэффициенттi қолданады:
1) балаларды сауықтыру мекемелерi;
2) дiни бiрлестiктердi қоспағанда, Салық кодексiнің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
3) Салық кодексiнің 135-бабының 2-тармағында айқындалған заңды
тұлғалар;
4) қызметiнiң негiзгi түрi ормандарда өртке қарсы жұмысты ұйымдастыру,
өртке, орман зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес, табиғи биологиялық
ресурстарды ұдайы молайту және ормандардың экологиялық әлеуетiн арттыру
жөнiндегi жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттiк кәсiпорындар;
5) балықты ұдайы молайту мақсатындағы мемлекеттiк кәсiпорындар;
6) ғылыми кадрларды мемлекеттiк аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорын;
7) психоневрологиялық және туберкулез мекемелерi жанындағы емдеу-
өндiрiстiк кәсiпорындар.
Салық кодексiнің 135-бабының 3-тармағында айқындалған заңды тұлғалар
салықты есептеу кезінде тиiстi ставкаларға 0 коэффициентiн қолданады.
Осы баптың 2-тармағында аталған жер салығын төлеушiлер жер учаскесiн
немесе оның бiр бөлiгiн (ондағы үйлермен, құрылыстармен, ғимараттармен
бiрге не оларсыз) жалға, өзге де негiздерде пайдалануға беру немесе
коммерциялық мақсаттарда пайдалану кезiнде салықты
0,1 коэффициенттi қолданбай, Салық кодексiнің 55-тарауында белгiленген
тәртіппен есептейдi.
Арнаулы экономикалық аймақтардың аумақтарында қызметiн жүзеге асыратын
ұйымдар жер салығын Салық кодексiнің 151-бабының 3-тармағының 1)
тармақшасында белгiленген ережелердi ескере отырып есептейдi.
Салықты есептеу мен төлеудiң жалпы тәртiбi
Салықты есептеу әрбiр жер учаскесi бойынша жеке салық базасына тиiстi
салық ставкасын қолдану арқылы жүргiзіледi.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар мен селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеушілер
салықты Салық кодексiнің 451-бабында белгіленген ерекшеліктерді ескере
отырып есептейді.
Жер учаскесiн иелену құқығы немесе пайдалану құқығы тоқтатылған
жағдайда, жер салығы жер учаскесiн пайдаланудың нақты кезеңi үшiн
есептеледi.
Бюджетке жер салығын төлеу жер учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша
жүргiзiледi.
Салық жылы iшiнде елдi мекендi қоныстың бiр санатынан басқа санатына
ауыстыру кезiнде салық төлеушілерден ағымдағы жылғы жер салығы
- осы елдi мекендер үшiн бұрын белгiленген ставкалар бойынша, ал келесi
жылы қоныстардың жаңа санаты үшiн белгiленген ставкалар бойынша алынады.
Елдi мекен таратылған және оның аумағы басқа елдi мекеннiң құрамына
қосылған кезде, таратылған елдi мекеннiң аумағында жаңа ставка тарату iске
асырылған жылдан кейiнгi жылдан бастап қолданылады.
Салық төлеушiлер орналасқан жер учаскелерi бонитетiнiң балдарын анықтау
мүмкiн болмаған жағдайда, жер салығының мөлшерi шектесiп орналасқан
жерлердiң бонитет балы негiзге алына отырып айқындалады.
Ортақ үлестiк меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша салық олардың
осы жер учаскесiндегi үлесiне барабар есептеледi.
Заңды тұлғалардың салықты есептеу тәртiбi мен төлеу мерзiмдерi
Заңды тұлғалар жер салығының сомаларын салық базасына тиiстi салық
ставкасын қолдану арқылы дербес есептейдi.
Заңды тұлғалар салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдердi есептеуге және төлеуге мiндеттi.
Ағымдағы төлемдердің сомасы ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25
мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан кешіктірілмей тең үлестермен
төленуге жатады.
Жаңа құрылған салық төлеуші құрылған күннен кейінгі кезекті мерзім
ағымдағы төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін құрылған салық
төлеушілер ағымдағы салық кезеңі үшін салық сомасын осы баптың
9-тармағында көзделген мерзімдерде төлейді.
Ағымдағы төлемдердің мөлшерi салық кезеңiнiң басында болған салық салу
объектiлерi бойынша салық базасына тиiстi салық ставкаларын қолдану арқылы
айқындалады.
Жер салығын төлеу бойынша салық мiндеттемелерi туындаған күннен
кейiнгi, осы баптың 3-тармағында белгiленген кезектi мерзiм салық
мiндеттемелерi туындаған кезде салық кезеңi ішінде салықтың ағымдағы
сомаларын төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып табылады.
Салық кодексiнің 373-бабы 3-тармағының 3), 7) тармақшаларында аталған
заңды тұлғалар салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға берген
кезде салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға беру күнiнен кейiнгi
кезектi мерзiм салықтың ағымдағы сомасын төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып
табылады.
Ағымдағы төлемдерді төлеудің соңғы мерзімінен кейін салық
міндеттемелері туындаған кезде түпкілікті есеп айырысу және салық сомасын
төлеу осы баптың 9-тармағында көзделген мерзімдерде жүргізіледі.
Салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша мiндеттемелер өзгерген жағдайда,
ағымдағы төлемдер салық мiндеттемелерiнiң өзгеру сомасына жер салығын
төлеудiң алдағы мерзiмдерi бойынша тең үлестермен түзетiледi.
Салық салу объектiлерiне құқықтар салық кезеңiнің iшiнде берiлген
жағдайда, салық сомасы жер учаскесiне иелік етудің нақты кезеңi үшiн
есептеледi.
Осы құқықтарды беретiн тұлғаның жер учаскесiне iс жүзiнде иелiк еткен
кезеңi үшiн төлеуге жататын салық сомасы құқықтарды мемлекеттiк тiркеуге
дейiн немесе тiркеген кезде бюджетке енгiзiлуге тиiс. Бұл ретте бастапқы
төлеушi ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап өзi жер учаскесiн беретiн айдың
басына дейiн салық сомасын есептейдi. Одан кейiнгi төлеушi өзiнiң жер
учаскесiне құқығы пайда болған айдың басынан басталатын кезең үшiн салық
сомасын есептейдi.
Жер учаскесіне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезінде салықтың жылдық
сомасын бюджетке тараптардың бiрi (келiсiм бойынша) енгiзуi мүмкiн. Жер
учаскесiне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезiнде төленген салық сомасы
кейiннен қайта төленбейдi.
Салық төлеушi салық кезеңi үшін декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн күнтізбелік он күннен кешiктiрмей түпкілікті есеп
айырысуды жүргiзiп, жер салығын төлейдi.
Жекелеген жағдайларда салықты есептеудiң ерекшелiктерi
Бiрнеше салық төлеушiлердiң пайдалануындағы үйлер, құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жер учаскелерiне жер салығы олардың бөлек
пайдалануындағы үйлер мен құрылыстардың алаңына барабар әр салық төлеушi
бойынша жеке есептеледi.
Салық кодексiнің 373-бабы 3-тармағының 3), 7) тармақшаларында аталған
заңды тұлғалар үйдiң, құрылыстың және ғимараттың бiр бөлiгiн жалға берген
кезде жер салығы осы жер учаскесiнде орналасқан барлық үйлердiң, құрылыстар
мен ғимараттардың жалпы алаңындағы жалға берiлген үй-жай алаңының үлес
салмағына қарай есептелуге жатады.
Тұрғын үй қорының құрамындағы жылжымайтын мүлiктi заңды тұлға сатып
алған жағдайда, жер салығы тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы
құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендердiң
жерлерiне салынатын салықтың Салық кодексiнің 381-бабында белгiленген
базалық ставкалары бойынша есептелуге жатады.
Жеке тұлғалардың салықты есептеу тәртiбi және төлеу мерзiмдерi
Жеке тұлғалар (өз қызметiнде пайдаланатын жер учаскелерi бойынша - дара
кәсiпкерлердi, жекеше нотариустарды, адвокаттарды қоспағанда) төлеуге
жататын жер салығын есептеудi салық органдары тиiстi салық ставкалары мен
салық базасын негiзге ала отырып, 1 тамыздан кешiктiрмей жүргiзедi.
Жеке тұлғалар (өз қызметтерінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша
дара кәсіпкерлерді, жекеше нотариустарды, адвокаттарды қоспағанда) бюджетке
жер салығын ағымдағы жылдың 1 қазанынан кешiктiрмей төлейдi.
Салық міндеттемелері ағымдағы жылдың 1 қазанынан кейін туындаған кезде,
салық сомасын төлеу салық салу объектісіне меншік құқығы мемлекеттік
тіркелгеннен кейін отыз жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
Салық кезеңi
Жер салығын есептеу мен төлеу үшiн салық кезеңi – күнтізбелік жыл.
Салық есептілігі
Заңды тұлғалар (мемлекеттік мекемелерді қоспағанда), дара кәсiпкерлер,
жекеше нотариустар, адвокаттар декларацияны салық салу объектiлерiнің
орналасқан жері бойынша салық органдарына есептiк салық кезеңiнен кейiнгi
жылдың 31 наурызынан кешiктiрмей, сондай-ақ ағымдағы төлемдердің есеп-
қисабын осы бапта белгiленген мерзiмдерде табыс етедi.
Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-қисабы ағымдағы салық
кезеңiнiң 15 ақпанынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген
кезде, ағымдағы төлемдердің есеп-қисабы салық салу объектілері бойынша 1
ақпандағы, 1 мамырдағы, 1 тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша
тиісінше ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан
және 15 қарашасынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Тақырып –7. Бюджеттік процесс және оның негізгі кезендері
7.1 Бюджет жобасын дайындау
Бюджеттік процесс — мемлекеттік және жергілікті бюджеттерді
(федеративтік мемлекеттерде федерация мүшелерінің бюджеттерінде) жоспарлау,
әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің
атқарылуы бойынша бюджет есебі мен есептемені жүргізу, жөніндегі
заңнамамен регламенттелінген қызмет.
Ол бюджеттік қызметтің жеке кезеңдерін қамтиды: бюджет жобасын
әзірлеу; оны талқылау және заңнамалықлық органдармен бекіту; бюджеттің
орындалуы; бюджет атқарылуы бойынша есепті дайындау және есепті
парламентте бекіту. Бюджеттік процестің барлық кезеңдері құқықтық
ережелермен реттеліп, бірдей дәрежеде маңызды болып табылады. Бюджеттік
процестің ерекшеліктері оның субъектілерінің бюджеттік
өкілеттіліктерін қосқанда негізінде мемлекеттердің басқару нысаны және
мемлекттік құрылысымен анықталады. Бюджеттік процестің мерзімі оны
дайындау және заңнамалық органдарда талқылаудың ұзақтылығымен байланысты
әр түрлі болады: екі жыл және одан ұзақ. Ал, есепті бекітуді қосқанда
бюджеттік процестің мерзімі үш жылдан асып кетуі мүмкін.
Бюджеттік процестің алдында келесі міндеттер қойылады:
- тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз еті мақсаттарында барлық
материалдық және қаржылық резервтерді максимальды айқындау;
- болжамдар мен әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламаларға сәйкес
бюджет табыстарының жалпы көлемімен жеке салықтық төлемдер және
басқада төлемдер бойынша көлемін анықтау;
- бюджетте қарастырылған жалпы мемлекеттік іс-шаралардың барлығын
үзіліссіз қаржыландыру қажеттілігін негізге ала отырып бюджет
шығындарының жалпы көлемін және олардың мақсатты бағыттар бойынша
анықтау;
- экономика тұрғысынан толық негізделген көздер есебіне бюджет
тапшылығын қысқарту және жою;
- барлық деңгейдегі бюджеттердің баланстануына мемлекет табыстары
көздерін олардың арасында қайта бөлістіру арқылы бюджеттік реттеуді
жүзеге асыру;
- заңды тұлғалардың қаржылық қызметіне және жеке азаматтардың
табыстарына олардың салықтық міндетемелерді орындау барысында бақылау
жүргізу.
Бюджет жобасын дайындау бюджеттік процестің аса маңызды кезеңі болып
табылады. Себебі бұл кезеңде келесі жылғы бюджет көлемі, салық және ақша-
несие саясаты, қаражаттарды пайдаланудың негізгі бағыттары, бюджет
тапшылығын жабу әдістері сияқты аса маңызды сұрақтар шешіледі.
Бюджет жобасын дайындау бойынша жұмыс жаңа бюджеттік жыл
басталудан бір-неше ай бұрын басталады: ГФР-да 6 ай бұрын, Жапонияда – 7
ай, Францияда – 14 ай, АҚШ-та – 18 ай, Италияда - 11ай. Бюджет жобасын
дайындау атқарушы органдарға жүктеледі әдетте қаржы министрлігіне
(қазнашылыққа), ал, АҚШ –та арнайы органға президентің Әкімшілік-
бюджеттік басқармасына жүктеледі.
Алдымен, үш ай мерзімінде әлеуметтік-экономикалық даму болжам,
қаржылық ресурстардың жиынтық балансы, бюджеттік саясаттың негізгі
бағыттары дайындалып, сәйкес мерзімге арналған бюджет жобасының бақылай
көрсеткіштері есептеледі.
Бюджет жобасын дайындау бойынша жұмыс қаржы министрлігінің
(немесе АҚШ-тағы арнайы органның) министрлектер мен ведомствалардың
басшыларына белгеленген мерзімге шығыстар мен табыстар сметаларын тапсыру
жөнінде нұсқаулар дайындаумен жалғастырылады. Бұл нұсқаулармен бірге
мүмкін болатын қаржыландырудың бақылау көрсеткіштері хабарландырылады.
Министрліктер мен ведомстволар бақылау көрсеткіштер негізінде дайындаған
сметалар жобалары қаржы министрлігімен келісілгеннен кейін бюджет жобасына
енгізіледі.
Министрліктердің сметалық үсыныстары жөніндегі қаржы министірінің
уәкілеттігі әр түрлі болады. Кейбір елдерде ол сметалар жобаларын тек
қабылдау және өзгертулерсіз бюджет жобасына енгізуге құқылы болады, ал,
министрлер кабинеті өзгертулерді жүргізуге құқылы болады. Басқа
мемлекеттерде (Ұлыбританияда, Канадада) қаржы министірі министірліктердің
сметалар жобаларына өзгертулер енгізу туралы ұсынастар беру құқығына ие
болады.
Бюджет жобасын әзірлеу кезеңіне келесі міндеттер қойылады: бюджеттің
экономика тиімділігін өсіруге белсенді ықпал етуі; қаржылық және басқа
ресурстардың үкіметтің экономикалық, саяси және әлеуметтік
бағдарламаларымен келісушілігін қамтамасыз ету.
7.2 Бюджетті талқылау және бекіту
Бюджет жобасы жоғарғы атқарушы органда (министрлер кабинеті, АҚШ-та
президент) мақұлданғаннан кейін талқылаушы және бекітуші заңнамалық
органға тапсырылады. Ұлыбританияда заңнамалық орган болып парламент
табылады, АҚШ-та - конгресс, Францияда – парламент, ГФР-де -
бундестаг.
АҚШ-та бюджет жобасы конгреске қантар айында тапсырылады, яғни жаңа
бюджеттік жыл басталуынан 9 ай бұрын. Сонымен қатар конгреске қаржылық
саясаттың негізгі бағыттарын жәнеде келесі жыл мен одан кейінгі төрт жыл
бойынша әзірленген бюджет шығындары, табыстары мен бюджеттік сальдо
туралы үкімет бағалауларын (болжамдарын) қамтитын президенттің бюджеттік
жолдауы тапсырылады.
Францияда бюджеттің экономикалық бағдарламаларға сәйкістігіне
парламент тарапынан бақылауды жүзеге асыру мақсатында бюджет жобасымен
бірге индикативтік жоспардың орындалуы, бағдарламаларды қаржылындыру
жағдайы мен барысы туралы баяндама тапсырылады. Бюджет жобасы алдымен
заңнамалық органның көпшілік қалауларын қамтитын төменгі палатасына келіп
түседі, ал, содан кейін - жоғары палатаға, кейбір елдерде Германиядағы
сияқты бюджет жобасы екі палатаға қатар тапсырылады. Ұлыбританияда
төменгі палатасы ретінде қауымдастықтар палатасы есептеледі, ал,
жоғарғысы - лордтар палатасы, АҚШ-та төменгі палатасы ретінде өкілдер
палатасы есептеледі, ал, жоғарғысы - сенат, Канада парламентінде:
қауымдастықтар палатасы және сенат, Францияда, сәйкесінше, ұлттық жиналыс
және сенат, Германияда – бундестаг (төменгі) және бундесрат (жоғарғы).
Бюджеттік процесте төменгі палата негізгі рольды орындайды. Жоғарғы
палатаның құқытары едәуір шектелген.
Мысалы, АҚШ президент тапсырған бюджет жобасы заң жобасын
әзірлейтін екі палаталардың қаржыландыру комитеттерінде қаралады, өз
кезегінде заң жобалары төменгі палата қарауына жіберіледі. АҚШ-тың Ата
заңына сәйкес мемлекеттік табыстар түсуі туралы барлық заңдар төменгі
палатада әзерленеді. Сенат тек өзгертулер енгізу туралы ұсыныстар беруге
немесе сол заңдарды қабылдауға келісім беруге құқылы.
Франциядада бюджетті қабылдау бойынша ұлттық жиналыс едәуір кең
көлемдегі уәкілеттіктерге ие. Алдымен бюджет жобасы ұлттық жиналыс
қарауына табсырылады, оған жоба бойынша шешімдер қабылдауға 40 күн
беріледі, ал, сенатқа тек 15 күн беріледі. Палаталар арасында келіспеушілік
пайда болған жағдайда шешуші роль төменгі палатаға берілген.
ГФР –да жоғарғы палатада тек бюджеттік құқықтың негізгі қағидаларын
орнатушы, тұтас экономикалық балансты бұзуға жол бермеуші, жерлерге
қаржылық көмек ұсынушы, салықтардың кейбір жаңа түрлерін енгізуші заңдар
мақұлдануға тиісті. Бюджет туралы заңның бундесратта қаралуға тиісті
болуына қарамастан, оның бұл палатада мақұлдануы міндетті тұрде талап
етілмейді. Заң жобасы бойынша келіспеушілік пайда болған жағдайда
бундестрат наразылығын білдіруге құқылы, бірақ ол төменгі палатада
қайтарылуы мүмкін.
Бюджеттік салада ең төменгі көлемдегі уәкілеттіктер
Ұлыбританияда лордтар палатасына берілген. Қаржы бойынша әзірленген заңдар
жобалары оған тек қауымдастықтар палатасында қабылданғаннан кейін келіп
түседі, және олар жоғары палатаға түскеніне бір ай болғанда жоғары
палатада мақұлдануына қарамастан патша тарапынан бекітілуі мүмкін.
Бюджетті және басқада қаржылық актілерді қарау және бекіту үшін
заңнамалық органның палаталарынынң әрқайсысында парламентің уәкілеттік
мерзімінде әрекет етуші арнайы комитеттер құрылады. Бюджеттік
комитеттердің құқықтары осы елдің заңнамалық органының бюджеттік
құқықтарымен анықталады. АҚШ – тың конгресінде бюджет шығындары төменгі
палатаның және сенаттың 13 қосалқы комитеттерді қамтитын қаржыландыруға
арналған комитеттерімен қаралады. Қосалқы комитеттерге әскери шығындар,
әскери құрылыс, ауыл шаруашылық, энергетика, сыртқы істер бойынша т.с.с.
қосалқы комитеттер жатады.
Федералдық ведомстволар мен министрліктердің барлық шығындары
конгресс қабылдаған қаржыландыру туралы заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Бұл заңдарда әр мемелекеттік бағдарлама мен іс-шаралар бойынша шығындар
мөлшеры және қаржыландыру мерзімі нықты бекітіледі. Бюджеттің табыстық
бөлімі 9 қосалқы комитетті (салық салу, мемелекеттік борышты басқару,
энергетика және ауыл шаруашылық салаларында салық салу, мүліктік салықтар
т.с.с.) қамтитын сенаттың қаржы комитетінде, төменгі палатаның табыстарға
арналған комитетінде және салықтар бойынша бірлескен комитетінде
талқыланады. Конгрестің палаталарынның екуіндеде бірлескен шешімдер
добаларын әзірлеуге жауап беруге тиісті және бюджет бекітуде орталық
рольге ие бюджеттік комитеттер құрылған.Сонымен қатар конгресте бюджеттік
комитеттерге материалдарды дайындаумен айналысатын бюджеттік бюро және заң
жобалары бойынша пайда болатын келіспеушіліктерді жоюға арналған екі
палаталарының мұшелерінен тұратын келісушілік комиссиясы құрылған.
Келісушілік комиссиялар басқа елдердің заңнамалық органдарындада құрылған.
Бюджетті парламентте қарау және бекіту барысында заңнамалық орган
мұшелерінің үкімет ұсынған бюджет жобасына өзгертулер енгізу құқығын
білдіретін бюджеттік бастама маңызды орын алады. Дамыған елдердің бір
қатарында (мысалы, Ұлыбританияда, Францияда) үкіметке кірмейтің парламент
мұшелеріне қарастырылған шығындарды өсіру бойынша және жаңа салықтар
орнату жөнінде ұсынастар беру құқықтары берілмеген. Мұндай ереже
үкіметтің елдегі жылдам өзгеруші экономикалық жағдайға ықпал ету
мүмкіншіліктерін кеңейтеді. Бірақ 1974 жылы АҚШ – та қабылданған заңға
сәйкес конгрестің бюджеттік құқықтары атқарушы биліктің бюджеттік
құқықтарымен теңестірілген. Конгресс палаталарына ұсынылған бюджет
жобасының шығындары мен табыстарын көбейту, азайту жәнеде президенттің
бюджеттік ұсыныстарын қабыладамай қайтару құқықтары берілген.
Парламенттің бюджеттік құқықтарын шектелуі заңнамалық биліктің
бюджетті тұтас құжат ретінде талқыламай, тек оның шығындарының жеке
бөлімдерін, әрекет етуші салықтартардың мөлшерін өзгертуді немесе жаңа
салықтарды енгізуді қарауындада көрініс алады.Тұрақты сипатқа ие кейбір
шығындар қарастыруға жатпай автоматты тұрде бекітіледі.Бюджет жобасын
парламентте қарау және бекіту белгілі мерзіммен шектеліп, бұл мерзімнен
кейін бюджетті бекіті құқығы үкіметке ауыстырылады.
Аталған парламенттің бюджеттік құқықтарын шектеуге қарамастан
бюджет жобасын талқылау аса маңызды болып табылады. Ол парламент мұшелеріне
мемлекеттің қаржылық саясатын, әскери шығындарының жоғары денгейін,
олардың экономикалық және әлеуметтік салдарын т.с.с. сынап сөз сөйлеуге
мүмкіншілік береді.
Бюджетті қарау және бекіту тәртібі әр елдерде әр түрлі болады. АҚШ-
та конгресс келесі жылғы бюджет бойынша палаталардың екі бірлескен
резолюциясы түрінде екі құжатты мақұлдайды. Бірінші резолюцияны бюджет
комиссиялары өздерінің палаталарына 15 сәуірге дейін тапсыруға және
конгресс 15 мамырдан кешіктірмей мақұлдауға тиісті. Бірінші резолюцияда
табыстар мен шығындар, он сальдо немесе тапшылық, мемлекеттік борыш
бойынша бақылау көрсеткіштері (ең жоғарғы және ең төмен мөлшерлері), жаңа
шығындар мен табыстар бойынша, функционалдық категориялар бойынша және
басқа көрсеткіштер бойынша уәкілеттіктер орнатылады.Бұл бюджеттік
резолюцияда конгресс комитеттерге шығындарды өздерінің құқықтары шегінде
қысқартуға нұсқау беруі мүмкін. Екінші директивтік сипатта болатын жәнеде
мәні бойынша бюджетті бейнелейтін резолюция палаталармен 15 қыркүйектен
қалмай қабылданады. Бюджеттік жыл АҚШ –та 1 қазанда басталады.
АҚШ бюджет процесінің ерешелігі конгрестің әр жыл бойынша бюджеттік
шығындар мөлшерін бекітпеуінде көрініс алады. Ол тек уәкілеттіктерді
бекітеді. Ал, сол уәкілеттіктерге сәйкес нақты бағдарламаларға арналған
қаражаттар бөлінеді. Бағдаламалардың мерзімі әр түрлі болуына байланысты
уәкілеттіктер ағымдағы және тұрақты болуы мүмкін.Өз кезегіде оларды
қаржыландыруда біржылдық, көпжылдық және мерзімсіз болады. Бұндай тәжірибе
федералдық бюджеттегі ірі ауыспалы қалдықтарды қалыптастырады.
Заңнамалық орган бекіткеннен бюджетке мемлекет басшысы қол қойғаннан
бастап ол заң құқығына ие болады. Егер президент конгресс бюджетке
енгізген өзгерістермен келіспесе, ол заң жобасына вето тыйымын қойып,
бюджетті конгреске қайта қарауға ұсынады.
Басқа елдерде бюджет бойынша заңнамалық орган мен үкімет арасында
келіспеушіліктер туындаған жағдайында үкіметке сенім білдірмеу туралы
немесе үкіметке парламентсіз бюджетті бекітуге құқық беретін қаржылық
мәселелер бойынша төтенше уәкілеттіктер ұсыну туралы сұрақтар қойылу
мүмкін. Керісінше жағдайда, ұсынған бюджеті парламентпен қабылданбаған
үкімет таратылуға тиісті.Үкімет басшысы құрған жаңа кабинет жаңа бюджет
жобасын әзірлейді. Сонымен қатар заңнамалық орган тарқатылып жаңа сайлау
тағайындалуы мүмкін. Әрине, бұл елдегі үкімет орнының мықтылығына тәуелді
болады. Бұл жағдайда бюджет заңнамалық органның жаңа құрамымен екінші
рет қаралады.
Егер заңнамалық орган бюджетті жаңа жылға дейін қабылдап үлгірмесе
үкіметке шығындарды нақты бекітілген мерзімде (күндер, апталар, айлар)
өткен жыл денгейінде орындауға рұқсат беріледі.
7.3 Бюджеттің орындалуы
Бюджетті әзірлеу мен бюджеттің орындалуы жалпы бюджеттік процестің
екі жағы болып табылады. Бюджетті әзірлеуде қойылатын міндеттер оны
орындау барысында жалғастырылады. Олар экономикалық даму қарқынын
жоғарлату мақсатында резертерді толық айқындап пайдалану, мемлекеттің
ұлттық табысымен ақшалай емес жинақтарын өсіру, аймақтарды әлеуметтік-
экономикалық дамыту іс-шараларын қамтамасыз ету үшін ақша қаражаттарын
жұмылдыру бойынша жұмыстарды күшейтуді, мемлекеттік қаражаттарды дұрыс
шығындауға тиімді бақылауды жүгізуді қарастырады.
Бюджеттік процестің бұл кезеңі бекітілген табыстарды ( негізінде
салықтарды) алуды және бюджеттік шығындарды, яғни бөлінген қаржыландыруға
сәйкес төлемдерді жүзеге асыруды қамтиды. Бюджеттің табыстық бөлімінің
орындалуын ұйымдастыру және оның жүзеге асыруына бақылауды жүзеге асыру
қаржы министрлігіне жүктеледі. Бұл кезең қаржылық немесе бюджеттік жыл
деп аталатын жыл бойында созылады. Оның басталу және аяқталу мерзімдері
әр елдерде әр түрлі болып белгіленген: Ұлыбританияда, Канадада және
Жапонияда 1 сәуірден 31 наурызға дейін, Франция, Италия мен Германияда 1
қантардан 31 желтоқсанға дейін.
Үшінші кезеңде бюджеттің кассалық орындалуы, яғни ел аймағында
бюджет құралдары жиналуын ұйымдастыру, оларды сақтау, тапсыру және есеппен
есептемені жүргізу, маңызды элемент болып табылады. Бюджеттің кассалық
орындалуын ұйымдастырудың үш жүйесі қолдалынады: қазынашылық, банктік
және аралас. Қазынашылық жүйе бойынша бюдежеттің кассалық орындалуы
қаржы министірлігінің арнайы органдарына жүктеледі, банктік жүйе
бойынша – банктермен олардың мекемелеріне, аралас жүйе бойынша -
казнашылық кассаларға және банктерге.
ХХ ғасырдың басында бюджеттің кассалық орындалуын қазынашылық
жүргізген. Кредиттік жүйенің, әр түрлі банктік мекемелерінің дамуына
байланысты көптеген елдерде бюджеттің кассалық орындалуы банктерге
жүктелді, ал, Жапония, Ұлыбритания сияқты елдерде – орталық банктерге, АҚШ-
та федералдық резервтік жүйенің банктеріне. Бірақ Францияда қазынышылық
жүйенің әрекет етуі, яғни жиналған қаражаттардың Франция Банкісіндегі
үкімет шотына аударылуы сақталуда.
Германияда федерация мен жерлер денгейінде бюджетке кассалық қызмет
орындаудың банктік жүйесі қолдалынады, ал, қауымдастық денгейінде -
қазынашылық жүйесі.
Бюджеттің кассалық орындалуы негізіне кассаның тұтастығы қағидаты
қойылған, яғни ел аймағында жиналған табыстардың барлығы орталық банктегі
қаржы министрлігінің бірінғай шотына келіп түседі, дәл осы шоттан
бекітілген нормаларға сәйкес барлық қаражаттарды бөлу жүргізіледі. Бұнда
Орталық банк үкіметтің кассиры ретінде қызмет атқарады. Кассаның
тұтастығы бюджет құралдарын бір орталықта шоғырландырып, жалпы міндеттер
негізінде, нақты қаржылық мүмкіндіктерді есепке ала отырып тиісті
мемелекеттік басқару органы тарапынан оларға жоспарлы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz