Сананың негізгі қасиеттері
Кіріспе
САНАНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ
ӨЗІНДІК САНА.СЕЗІМ
Сана және оның формалары
САНАНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ
ӨЗІНДІК САНА.СЕЗІМ
Сана және оның формалары
Ф. Энгельс сананың қалыптасуында сездің қаншалықты үлкен маңызды роль атқарғанын атап көрсеткен болатын. Сірә, адамның еқ бергідегі ата-бабалары психофизикалық жағынан өте жоғары дәрежеде дамығандықтан, басқа жануарларға қарағанда дыбыстық белгілерге көбірек жүгінсе керек. Адам мен питекантроп, неандертальдық және кроманьондық миларының гипстен жасалған үлгілерін салыстырғанда, сейлеу және іс-әрекетпен байланысты, маңдайдың төменгі бороздасының алдыңғы тармағы қазіргі адамдарда бұрынғы тектестерінікінен әлдеқайда артық жетілгендігі анықталған. Олай болуы түсінікті де: қоғамдық сипат алған еңбек адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауын және өзара көмегін талап етті, дыбыстық белгілер ендігі жерде еңбекке бастап қана қоймай, еңбекті жүзеге асырушы дәрежесіне көтерілді. Сөйтіп, ол белгі беру құралынан біртіндеп еңбекті ұйымдастыру құралына айналды. Дыбыс комплекстері ендігі жерде заттарды, әрекеттерді және еңбектің тұтас ситуацияларын белгілей бастайды. Сейлеудің қалыптасуы адамның психикалық дамуындағы революция болды.
Сейлеу белгілері жоғары нерв қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде жануарларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.
Сөйлеу таным деңгейін жаңа сатыға көтереді. Себебі, сөз нақтылы бір атаудың алуан қырын танымның жалпы шеңберінде қорытып, жинақтап береді. Демек, ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғары сатыдағы жануарлардың пәрменді және нақтылы-бейнелі ойлауынан — өзгеше дерексіз ойлау жетіледі, ал дерексіз ойлау дегеніміз — сананың өзегі.
Марксизм-ленинизм классиктері сөйлеу мен сананы бір-бірінен бөліп қарауға болмайтындығын атап көрсеткен болатын. Сөйлеу, сөз — біздің саналық болмысымыздың формасы — қарым-қатынас шеңберін кеңейте түседі. Қарым-қатынас процесінде адамдар сыртқы ортаны да, өзін де терең әрі жан-жақты тани түседі. Демек, еңбекпен қатар сөйлесу де сана мен адамдардың өзіндік сана-сезімінің дамуының маңызды факторы болып табылады. Қарым-қатынас жасау — қоғамдық өмір факторы. Қарым-қатынас процесінде психологиялық қауымдастықтар қалыптасады, яғни өз заңдары бар қоғамдық психология пайда болады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс: «Индивидтің дамуы ол тікелей немесе жанама түрде қарым-қатынаста болатын барлық басқа индивидтердің дамуымен шарттас айқындалады» — деп жазған болатын.
Совет философы Ю. Қ. Мельвиль: «Адамның бүкіл рухани дүниесі оның өзге адамдармен қарым-қатынасында ғана пайда болады және дамиды. Ал қарым-қатынас процесінде адамдардың тек өз жеке басының ғана емес, сондай-ақ адамдардың қоғамдық санасы да. қалыптасады»,— деп атап көрсетті.
Сөйлеудің арқасында адамдар өткен ұрпақ тәжірибесін жи-нақтап, сақтап және келер буынға тапсыра алатын болашаққа көз жіберіп, өз ісінің нәтижесін шамалайтын еңбекті, өмірді, әлеуметтік күресті жоспарлай алатын болды.
Сейлеу белгілері жоғары нерв қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде жануарларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.
Сөйлеу таным деңгейін жаңа сатыға көтереді. Себебі, сөз нақтылы бір атаудың алуан қырын танымның жалпы шеңберінде қорытып, жинақтап береді. Демек, ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғары сатыдағы жануарлардың пәрменді және нақтылы-бейнелі ойлауынан — өзгеше дерексіз ойлау жетіледі, ал дерексіз ойлау дегеніміз — сананың өзегі.
Марксизм-ленинизм классиктері сөйлеу мен сананы бір-бірінен бөліп қарауға болмайтындығын атап көрсеткен болатын. Сөйлеу, сөз — біздің саналық болмысымыздың формасы — қарым-қатынас шеңберін кеңейте түседі. Қарым-қатынас процесінде адамдар сыртқы ортаны да, өзін де терең әрі жан-жақты тани түседі. Демек, еңбекпен қатар сөйлесу де сана мен адамдардың өзіндік сана-сезімінің дамуының маңызды факторы болып табылады. Қарым-қатынас жасау — қоғамдық өмір факторы. Қарым-қатынас процесінде психологиялық қауымдастықтар қалыптасады, яғни өз заңдары бар қоғамдық психология пайда болады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс: «Индивидтің дамуы ол тікелей немесе жанама түрде қарым-қатынаста болатын барлық басқа индивидтердің дамуымен шарттас айқындалады» — деп жазған болатын.
Совет философы Ю. Қ. Мельвиль: «Адамның бүкіл рухани дүниесі оның өзге адамдармен қарым-қатынасында ғана пайда болады және дамиды. Ал қарым-қатынас процесінде адамдардың тек өз жеке басының ғана емес, сондай-ақ адамдардың қоғамдық санасы да. қалыптасады»,— деп атап көрсетті.
Сөйлеудің арқасында адамдар өткен ұрпақ тәжірибесін жи-нақтап, сақтап және келер буынға тапсыра алатын болашаққа көз жіберіп, өз ісінің нәтижесін шамалайтын еңбекті, өмірді, әлеуметтік күресті жоспарлай алатын болды.
Кіріспе
Ф. Энгельс сананың қалыптасуында сездің қаншалықты үлкен маңызды роль
атқарғанын атап көрсеткен болатын. Сірә, адамның еқ бергідегі ата-бабалары
психофизикалық жағынан өте жоғары дәрежеде дамығандықтан, басқа жануарларға
қарағанда дыбыстық белгілерге көбірек жүгінсе керек. Адам мен питекантроп,
неандертальдық және кроманьондық миларының гипстен жасалған үлгілерін
салыстырғанда, сейлеу және іс-әрекетпен байланысты, маңдайдың төменгі
бороздасының алдыңғы тармағы қазіргі адамдарда бұрынғы тектестерінікінен
әлдеқайда артық жетілгендігі анықталған. Олай болуы түсінікті де: қоғамдық
сипат алған еңбек адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауын және өзара
көмегін талап етті, дыбыстық белгілер ендігі жерде еңбекке бастап қана
қоймай, еңбекті жүзеге асырушы дәрежесіне көтерілді. Сөйтіп, ол белгі беру
құралынан біртіндеп еңбекті ұйымдастыру құралына айналды. Дыбыс
комплекстері ендігі жерде заттарды, әрекеттерді және еңбектің тұтас
ситуацияларын белгілей бастайды. Сейлеудің қалыптасуы адамның психикалық
дамуындағы революция болды.
Сейлеу белгілері жоғары нерв қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде
жануарларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.
Сөйлеу таным деңгейін жаңа сатыға көтереді. Себебі, сөз нақтылы бір
атаудың алуан қырын танымның жалпы шеңберінде қорытып, жинақтап береді.
Демек, ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғары сатыдағы жануарлардың пәрменді
және нақтылы-бейнелі ойлауынан — өзгеше дерексіз ойлау жетіледі, ал
дерексіз ойлау дегеніміз — сананың өзегі.
Марксизм-ленинизм классиктері сөйлеу мен сананы бір-бірінен бөліп
қарауға болмайтындығын атап көрсеткен болатын. Сөйлеу, сөз — біздің саналық
болмысымыздың формасы — қарым-қатынас шеңберін кеңейте түседі. Қарым-
қатынас процесінде адамдар сыртқы ортаны да, өзін де терең әрі жан-жақты
тани түседі. Демек, еңбекпен қатар сөйлесу де сана мен адамдардың өзіндік
сана-сезімінің дамуының маңызды факторы болып табылады. Қарым-қатынас жасау
— қоғамдық өмір факторы. Қарым-қатынас процесінде психологиялық
қауымдастықтар қалыптасады, яғни өз заңдары бар қоғамдық психология пайда
болады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс: Индивидтің дамуы ол тікелей немесе жанама
түрде қарым-қатынаста болатын барлық басқа индивидтердің дамуымен шарттас
айқындалады — деп жазған болатын.
Совет философы Ю. Қ. Мельвиль: Адамның бүкіл рухани дүниесі оның өзге
адамдармен қарым-қатынасында ғана пайда болады және дамиды. Ал қарым-
қатынас процесінде адамдардың тек өз жеке басының ғана емес, сондай-ақ
адамдардың қоғамдық санасы да. қалыптасады,— деп атап көрсетті.
Сөйлеудің арқасында адамдар өткен ұрпақ тәжірибесін жи-нақтап, сақтап
және келер буынға тапсыра алатын болашаққа көз жіберіп, өз ісінің нәтижесін
шамалайтын еңбекті, өмірді, әлеуметтік күресті жоспарлай алатын болды.
САНАНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ
Сана психика дамуының жоғарғы сатысы ретінде, ең алдымен, жалпыны және
болмыстағы елеуліні тану қабілеті сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Жалпыны
білу адамның болмыста мейлінше дұрыс бағдар ұстауын қамтамасыз етеді, істі
біліп әрекет жасауына, өзін дұрыс алып жүруге мүмкіндік береді. Жалпыны
біле отырып адам әрбір жеке міндетті практикалық тұрғыдан шеше алады.
Заңдылықтарды біле отырып, белгілі бір оқиғаның болатынын алдын ала болжай
да аласыз. Жалпы мен елеулі жайындағы білімдерді жинақтау ғылымды И. П.
Павловтың сөзімен айтқанда, болмысты және өз басымызды дұрыс алып жүруде
жоғары бағдарлылықты қалыптастырады. Ғылым, өнер, мәдениет (сөздің кең
мағынасында) қоғамдық сананы құрайды.
Жеке адам санасы мен қоғамдық сана диалектикалық, бір-лікте — болады.
Жеке адам санасы оның болмысын ғана бейнелеп қоймайды, сонымен қатар
адамзат жинақтаған білімді меңгеру нәтижесі де болып табылады. Екінші
жағынан, қоғамдық сана жеке адамдар мен бұқара көпшіліктің творчестволық іс-
әрекетінің нәтижесінде қалыптасады.
Сана объективтік болмыс жайында қорытылған білімнен ғана емес, сондай-
ақ сол болмысқа белгілі түрдегі қатынастардан да көрініп отырады. Бір
жерде орын алып отырған қандай да болсын катынас,—деп жазды. К. Маркс пен
Ф. Энгельс — мен үшін болып жатады; хайуандар ешнәрсеге де қатыспайды
және жалпы қатынас емес; оның басқа хайуандарға қатынасы дейтін қатынас
болмайды.
Демек, адам өзін табиғаттан бөліп алады, белгілі автономия танытады,
белгілі дәрежеде бағалай отырып, оқиғаларға байқастап жанасады. Адам
қатынастарды интеллектуалды (бағалау арқылы) және эмоционалды (сүю, ұнату,
өшпенділік, жек көру, жирену түрінде керінеді) сипатта болуы мүмкін. көп
жағдайларда саналы қатынастар интеллектуалды-эмоционалды сипатта, екеуі
аралас келеді.
Сана адамның творчестволық қабілеттілігінен көрінеді. Адамның санасы
объективті дүниені бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оны жасайдыХайуан
еш нәрсені де орната алмайды. Егер ол езі мекендеген жердің жағдайын
өзгертсе оны саналы түрде түсініп істемейді, оның тіршілік етуі соған
жеткізеді. Мәселен, ешкілер грек тауларындағы бұталарды жеп қойып, соның
нәтижесінде елдің климатын өзгертті дейді Ф. Энгельс.
Адам дүниені саналы түрде өзгертуге талаптанады, оны өз қажетіне
бейімдегісі келеді, тіпті ол табиғаттың жеке элементтерінен табиғатта
кездеспейтін жаңа заттар жасайды. Творчество адамның бүкіл Жерді
мекендеуіне және космосқа да жол табуына мүмкіндік береді.
Сананың аса маңызды қасиеті оның есеп беруі болып табылады. Адам
өзінің ниеті мен күйзелісі, ойы мен түйсігі туралы өзіне-өзі есеп береді,
демек, сана тек қана сыртқы білімді емес, өзің білуді де қамтамасыз етеді,
яғни сана өзіндік сана-сезім түрінде де көрініс табады. Адам есеп беруінің
арқасында өз күшін реттей алады, өзін түзетіп және дамытып отырады.
Білім негізінде жеке адамның іс-әрекетіндегі және мінез-құлқындағы
саналылық мөлшерін анықтауға болады. Жеке адам мінезі мен іс-әрекетінде
білімге сүйенеді, ол өткендегіні ескеру және болашақты болжай отырып,
неғұрлым тиімді тәсілді таңдап алады. Бұл ретте адам өзін-өзі бақылайды
және өз күшін жоспарына қарай реттеп отырады.
ӨЗІНДІК САНА-СЕЗІМ
Адамның жануарлардан айырмашылығы — ол өзін танитын және білетін, өзін
түзетіп және жетілдіріп отыруға қабілетті тіршілік иесі.
Өзіндік сана-сезім — сананың өзіңді білу мен өзіңе қатынастың бірлігі
ретінде көрінетін бір түрі. Өзіндік сана-сезім сыртқы ортаны және өзіңді
өзің танудың бейнеленуінен біртіндеп қалыптасады.
Басқаларды тану арқылы өзіңді тану. Жас бала бастапқыда өзін қоршаған
ортадан бөліп қарамайды. Ол ойыншықты қозғап та, аяғының башайларын
қимылдатып та — бірінен-бірін айырмай ойнай береді. Бірте-бірте ол өзін,
өзінің органдары мен тұтас денесін қоршаған заттардан бөле қарап, ажырата
бастайды. Бұл физикалық саралау процесі сыртқы дүние мен өзін танудың
нәтижесінде және алғашқы кезде проприоцептивтік деңгейінде (өз органдарының
қалыпты жайы мен қимыл-қозғалысын сезіну) өтеді. Баланың өзін өзі
аңғаруынан кейін,— деп жазды И. М. Сеченев,— есейгенде адамның өз санасының
актілеріне сын көзбен қарауға, яғни өзінің бүкіл ішкі дүниесін сырттан
келіп қосылатын барша құбылыстардан бөліп қарауға, оны талдауға және
сыртқымен қатар қоя қарауға (салыстыруға) — бір сөзбен айтқанда, өз
санасының актін зерттеуге мүмкіндік беретін өзіндік сана-сезім туады.
Күрделі психикалық кұбылыстарды, әсіресе өз басының қасиеттерін танып-білу
іс-әрекет және қарым-қатынас процестерінде өтеді. К. Маркс былай деп
көрсетті: адам алдымен айнаға қараған сияқты, басқа адамға қарайды. Павел
дейтін адамға өзі сияқты адам деп қарау арқылы Петр дейтін адам өзіне адам
деп қарай бастайды.
Қарым-қатынас процесінде адамдар бірін-бірі біліп, біріне-, бірі баға
береді. Өзгенің осындай бағалауы әр адамның өзін-өзі бағалауынан көрініс
танытатын болады.
Адамның өзін-өзі тануында, оны басқаның бағалауы мен коллективтік
бағаның маңызы ерекше. Егер бір адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын сыңар
жақты бағалау тұрақты сипат алса, онда сол адам өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ф. Энгельс сананың қалыптасуында сездің қаншалықты үлкен маңызды роль
атқарғанын атап көрсеткен болатын. Сірә, адамның еқ бергідегі ата-бабалары
психофизикалық жағынан өте жоғары дәрежеде дамығандықтан, басқа жануарларға
қарағанда дыбыстық белгілерге көбірек жүгінсе керек. Адам мен питекантроп,
неандертальдық және кроманьондық миларының гипстен жасалған үлгілерін
салыстырғанда, сейлеу және іс-әрекетпен байланысты, маңдайдың төменгі
бороздасының алдыңғы тармағы қазіргі адамдарда бұрынғы тектестерінікінен
әлдеқайда артық жетілгендігі анықталған. Олай болуы түсінікті де: қоғамдық
сипат алған еңбек адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауын және өзара
көмегін талап етті, дыбыстық белгілер ендігі жерде еңбекке бастап қана
қоймай, еңбекті жүзеге асырушы дәрежесіне көтерілді. Сөйтіп, ол белгі беру
құралынан біртіндеп еңбекті ұйымдастыру құралына айналды. Дыбыс
комплекстері ендігі жерде заттарды, әрекеттерді және еңбектің тұтас
ситуацияларын белгілей бастайды. Сейлеудің қалыптасуы адамның психикалық
дамуындағы революция болды.
Сейлеу белгілері жоғары нерв қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде
жануарларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.
Сөйлеу таным деңгейін жаңа сатыға көтереді. Себебі, сөз нақтылы бір
атаудың алуан қырын танымның жалпы шеңберінде қорытып, жинақтап береді.
Демек, ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғары сатыдағы жануарлардың пәрменді
және нақтылы-бейнелі ойлауынан — өзгеше дерексіз ойлау жетіледі, ал
дерексіз ойлау дегеніміз — сананың өзегі.
Марксизм-ленинизм классиктері сөйлеу мен сананы бір-бірінен бөліп
қарауға болмайтындығын атап көрсеткен болатын. Сөйлеу, сөз — біздің саналық
болмысымыздың формасы — қарым-қатынас шеңберін кеңейте түседі. Қарым-
қатынас процесінде адамдар сыртқы ортаны да, өзін де терең әрі жан-жақты
тани түседі. Демек, еңбекпен қатар сөйлесу де сана мен адамдардың өзіндік
сана-сезімінің дамуының маңызды факторы болып табылады. Қарым-қатынас жасау
— қоғамдық өмір факторы. Қарым-қатынас процесінде психологиялық
қауымдастықтар қалыптасады, яғни өз заңдары бар қоғамдық психология пайда
болады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс: Индивидтің дамуы ол тікелей немесе жанама
түрде қарым-қатынаста болатын барлық басқа индивидтердің дамуымен шарттас
айқындалады — деп жазған болатын.
Совет философы Ю. Қ. Мельвиль: Адамның бүкіл рухани дүниесі оның өзге
адамдармен қарым-қатынасында ғана пайда болады және дамиды. Ал қарым-
қатынас процесінде адамдардың тек өз жеке басының ғана емес, сондай-ақ
адамдардың қоғамдық санасы да. қалыптасады,— деп атап көрсетті.
Сөйлеудің арқасында адамдар өткен ұрпақ тәжірибесін жи-нақтап, сақтап
және келер буынға тапсыра алатын болашаққа көз жіберіп, өз ісінің нәтижесін
шамалайтын еңбекті, өмірді, әлеуметтік күресті жоспарлай алатын болды.
САНАНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ
Сана психика дамуының жоғарғы сатысы ретінде, ең алдымен, жалпыны және
болмыстағы елеуліні тану қабілеті сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Жалпыны
білу адамның болмыста мейлінше дұрыс бағдар ұстауын қамтамасыз етеді, істі
біліп әрекет жасауына, өзін дұрыс алып жүруге мүмкіндік береді. Жалпыны
біле отырып адам әрбір жеке міндетті практикалық тұрғыдан шеше алады.
Заңдылықтарды біле отырып, белгілі бір оқиғаның болатынын алдын ала болжай
да аласыз. Жалпы мен елеулі жайындағы білімдерді жинақтау ғылымды И. П.
Павловтың сөзімен айтқанда, болмысты және өз басымызды дұрыс алып жүруде
жоғары бағдарлылықты қалыптастырады. Ғылым, өнер, мәдениет (сөздің кең
мағынасында) қоғамдық сананы құрайды.
Жеке адам санасы мен қоғамдық сана диалектикалық, бір-лікте — болады.
Жеке адам санасы оның болмысын ғана бейнелеп қоймайды, сонымен қатар
адамзат жинақтаған білімді меңгеру нәтижесі де болып табылады. Екінші
жағынан, қоғамдық сана жеке адамдар мен бұқара көпшіліктің творчестволық іс-
әрекетінің нәтижесінде қалыптасады.
Сана объективтік болмыс жайында қорытылған білімнен ғана емес, сондай-
ақ сол болмысқа белгілі түрдегі қатынастардан да көрініп отырады. Бір
жерде орын алып отырған қандай да болсын катынас,—деп жазды. К. Маркс пен
Ф. Энгельс — мен үшін болып жатады; хайуандар ешнәрсеге де қатыспайды
және жалпы қатынас емес; оның басқа хайуандарға қатынасы дейтін қатынас
болмайды.
Демек, адам өзін табиғаттан бөліп алады, белгілі автономия танытады,
белгілі дәрежеде бағалай отырып, оқиғаларға байқастап жанасады. Адам
қатынастарды интеллектуалды (бағалау арқылы) және эмоционалды (сүю, ұнату,
өшпенділік, жек көру, жирену түрінде керінеді) сипатта болуы мүмкін. көп
жағдайларда саналы қатынастар интеллектуалды-эмоционалды сипатта, екеуі
аралас келеді.
Сана адамның творчестволық қабілеттілігінен көрінеді. Адамның санасы
объективті дүниені бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оны жасайдыХайуан
еш нәрсені де орната алмайды. Егер ол езі мекендеген жердің жағдайын
өзгертсе оны саналы түрде түсініп істемейді, оның тіршілік етуі соған
жеткізеді. Мәселен, ешкілер грек тауларындағы бұталарды жеп қойып, соның
нәтижесінде елдің климатын өзгертті дейді Ф. Энгельс.
Адам дүниені саналы түрде өзгертуге талаптанады, оны өз қажетіне
бейімдегісі келеді, тіпті ол табиғаттың жеке элементтерінен табиғатта
кездеспейтін жаңа заттар жасайды. Творчество адамның бүкіл Жерді
мекендеуіне және космосқа да жол табуына мүмкіндік береді.
Сананың аса маңызды қасиеті оның есеп беруі болып табылады. Адам
өзінің ниеті мен күйзелісі, ойы мен түйсігі туралы өзіне-өзі есеп береді,
демек, сана тек қана сыртқы білімді емес, өзің білуді де қамтамасыз етеді,
яғни сана өзіндік сана-сезім түрінде де көрініс табады. Адам есеп беруінің
арқасында өз күшін реттей алады, өзін түзетіп және дамытып отырады.
Білім негізінде жеке адамның іс-әрекетіндегі және мінез-құлқындағы
саналылық мөлшерін анықтауға болады. Жеке адам мінезі мен іс-әрекетінде
білімге сүйенеді, ол өткендегіні ескеру және болашақты болжай отырып,
неғұрлым тиімді тәсілді таңдап алады. Бұл ретте адам өзін-өзі бақылайды
және өз күшін жоспарына қарай реттеп отырады.
ӨЗІНДІК САНА-СЕЗІМ
Адамның жануарлардан айырмашылығы — ол өзін танитын және білетін, өзін
түзетіп және жетілдіріп отыруға қабілетті тіршілік иесі.
Өзіндік сана-сезім — сананың өзіңді білу мен өзіңе қатынастың бірлігі
ретінде көрінетін бір түрі. Өзіндік сана-сезім сыртқы ортаны және өзіңді
өзің танудың бейнеленуінен біртіндеп қалыптасады.
Басқаларды тану арқылы өзіңді тану. Жас бала бастапқыда өзін қоршаған
ортадан бөліп қарамайды. Ол ойыншықты қозғап та, аяғының башайларын
қимылдатып та — бірінен-бірін айырмай ойнай береді. Бірте-бірте ол өзін,
өзінің органдары мен тұтас денесін қоршаған заттардан бөле қарап, ажырата
бастайды. Бұл физикалық саралау процесі сыртқы дүние мен өзін танудың
нәтижесінде және алғашқы кезде проприоцептивтік деңгейінде (өз органдарының
қалыпты жайы мен қимыл-қозғалысын сезіну) өтеді. Баланың өзін өзі
аңғаруынан кейін,— деп жазды И. М. Сеченев,— есейгенде адамның өз санасының
актілеріне сын көзбен қарауға, яғни өзінің бүкіл ішкі дүниесін сырттан
келіп қосылатын барша құбылыстардан бөліп қарауға, оны талдауға және
сыртқымен қатар қоя қарауға (салыстыруға) — бір сөзбен айтқанда, өз
санасының актін зерттеуге мүмкіндік беретін өзіндік сана-сезім туады.
Күрделі психикалық кұбылыстарды, әсіресе өз басының қасиеттерін танып-білу
іс-әрекет және қарым-қатынас процестерінде өтеді. К. Маркс былай деп
көрсетті: адам алдымен айнаға қараған сияқты, басқа адамға қарайды. Павел
дейтін адамға өзі сияқты адам деп қарау арқылы Петр дейтін адам өзіне адам
деп қарай бастайды.
Қарым-қатынас процесінде адамдар бірін-бірі біліп, біріне-, бірі баға
береді. Өзгенің осындай бағалауы әр адамның өзін-өзі бағалауынан көрініс
танытатын болады.
Адамның өзін-өзі тануында, оны басқаның бағалауы мен коллективтік
бағаның маңызы ерекше. Егер бір адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын сыңар
жақты бағалау тұрақты сипат алса, онда сол адам өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz