Нарықтық экономикадағы баға

Кiрiспе

Қазiргi таңдағы нарықтық экономика жағдайында бағаның ролi маңызды болып табылады. Яғни, нарық пен баға ажыратылмайтын ұғымдар болып есептелiнедi. Нарықтағы баға деңгейiнiң тепе-теңдiгiне жету үшiн олар белгiлi бiр дәрежеде икемдi болуға және өздерiн айқындайтын жағдайлармен өзгерiп отыруға тиiс.
Нарықтық экономика жағдайында баға құру стратегиясы шығындардың, сұраныс пен ұсыныстың және бәсекелестердiң негiзiнде жасалады. Бағаның экономикалық маңыздылығын баға мемлекет қолында тұрғанда шаруашылық процесi реттейтiн экономикалық дамуына жоспарлы әсер ететiн негiзгi экономикалық қозғаушы екендiгiн бiлдiредi.
Қоғамның өндiрiстiк әсiресе өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығында ұлттық табыстың дұрыс бөлiнуi бағаның деңгейi мен жүйесiне тiкелей әсер етедi. Баға шарушылық есептi реттi жүзеге асырудың негiзгi құралы болып табылады. Жекелеген кәсiпорындар мен салалардың жалпы өнiмi бағамен анықталады.
Бүгiнгi күндегi елiмiздегi баға саясатын жүргiзу жолдарындағы кемшiлiктердi жою мақсатында белгiлi бiр iс-шараларды қолдану қажет.

Қолданылған әдебиеттер тiзiмi

1. Рамазанов Ж. “Государственное регклирование цен” Высшая школа Казакстана 2003 N3
2. Джумагельдиева Т.А. “Ценовая конкуренция” Казахстан-спектр 2003 N1
3. Қазақстан экономикасының нақты секторындағы баға статистикалық анықтамалық. Алматы 2003
4. ''Управление ценообразованием'' Ондасынов Автореферат Алматы 2001
5. ''Ценообразование'' Шуляк П.Н. Москва 2000
6. ''Драконы тигры Азии'' Сатубалдин Алматы 1998
7. ''Ценообразование производста фирмы'' Шишкин А.Ф.
8. Высшая школа Казахстана 2003-1 с 35
9. ''Ценовая конкуренция'' Казахстан спектр

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 3

І. Нарықтық экономикадағы бағаның теориялық негіздері.

1.1.Баға жүйесi және оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..4

1. 2.Кәсiпорынның баға саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6

ІІ. Нақтылы тауар мен қызмет көрсету ұсынысына бағаның әсерi

1. Баға бәсекелестiгiнің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11

2.2. Нарықтық немесе тепе-теңдiк
баға ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16

ІІІ. Тауардың өтімін ынталандыру үшін баға белгілеу.

3.1. Географиялық принцип бойынша баға
белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

3.2. Баға белгілеудің
стратегиялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...27

Кiрiспе

Қазiргi таңдағы нарықтық экономика жағдайында бағаның ролi маңызды
болып табылады. Яғни, нарық пен баға ажыратылмайтын ұғымдар болып
есептелiнедi. Нарықтағы баға деңгейiнiң тепе-теңдiгiне жету үшiн олар
белгiлi бiр дәрежеде икемдi болуға және өздерiн айқындайтын жағдайлармен
өзгерiп отыруға тиiс.
Нарықтық экономика жағдайында баға құру стратегиясы шығындардың,
сұраныс пен ұсыныстың және бәсекелестердiң негiзiнде жасалады. Бағаның
экономикалық маңыздылығын баға мемлекет қолында тұрғанда шаруашылық процесi
реттейтiн экономикалық дамуына жоспарлы әсер ететiн негiзгi экономикалық
қозғаушы екендiгiн бiлдiредi.
Қоғамның өндiрiстiк әсiресе өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығында
ұлттық табыстың дұрыс бөлiнуi бағаның деңгейi мен жүйесiне тiкелей әсер
етедi. Баға шарушылық есептi реттi жүзеге асырудың негiзгi құралы болып
табылады. Жекелеген кәсiпорындар мен салалардың жалпы өнiмi бағамен
анықталады.
Бүгiнгi күндегi елiмiздегi баға саясатын жүргiзу жолдарындағы
кемшiлiктердi жою мақсатында белгiлi бiр iс-шараларды қолдану қажет.

I. Нарықтық экономикадағы бағаның ролi мен маңызы.

1.1.Баға жүйесi және оның құрылымы.

Нарық жағдайында баға тауар қозғалысының әдiстерiне байланысты
белгiленедi.
Массалық тауар қозғалысының үш белгiлi кезеңдерi бар:
- кәсiпорын – көтерме сауда
- көтерме сауда – бөлшек сауда
- бөлшек сауда – тұтынушы
Осы кезеңдерге сәйкес тауар қозғалысы бағаның үш
негiзгi түрлерiн айқындайды:
1. Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы
2. Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы
3. Бөлшек сауда бағасы
Кәсiпорынның көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл кәсiпорыннан
шыққан тауар бағасы, ол тауардың өзiндiк құнынан және кәсiпорынның
пайдасынан құралады.
Өнеркәсiптiң көтерме сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға
кәсiпорынның көтерме сауда бағасынан және өтiмдiлiктi жабдықтау
жеңiлдiктерiнен құралады.
Өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi дегенiмiз - жабдықтау және
өтiмдiлiк қызметерiне байланысты бағалар.
Барлық бағалар сияқты өтiмдiлiктi жабдықтау жеңiлдiктерi жабдықтау
өтiмдiлiк ұйымдарының шығындарын өтеуi қажет.
Бөлшек сауда бағасы дегенiмiз - бұл баға соңғы тұтынушыға тауарды
жеткiзу, яғни баға белгiлеу процесiн аяқтайтын баға. Бұл баға өнеркәсiптiң
көтерме сауда бағасынан сауда жеңiлдiктер көлемiне ерекше болады.
Сауда жеңiлдiгi дегенiмiз - бұл соңғы тұтынушыға тауар жеткiзу
қызметтерiнiң бағасы. Сауда жеңiлдiктерi әдетте бөлшек сауданың
пайыздарымен байланысты белгiленедi.
Баға белгiлеу- бұл нақты бiр тауарға баға орнату процесi. Көбiнесе
баға белгiлеу шешiмiне кәсiпорынға қатысты сыртқы факторлар себеп болады.
Кейде бұл себептер белгiленген бағада кәсiпорынның бостандығын шектейдi,
басқа жағдайда – баға белгiлеу бостандығына үлкен әсер етпейдi, ал кейбiр
жағдайларда бұл себептер бостандықты белгiлi дәрежеге дейiн кеңейтедi.
Бiрiншi баға белгiлеу кезеңiнiң қорытындысы бойынша кәсiпорын өнiмiне баға
белгiлеуде ''бостандық шекарасын'' анықтау қажет.
Баға белгiлеу процесiнiң кезеңдерi:

Баға белгiлеу процесiнiң сыртқы факторлары.
Тауарға баға белгiлеу процесiнiң схемасы
Өзiндiк Пайда өтiмдiлiктi жабдықтауСауда жеңiлдiгi
Құн жеңiлдiгi

100 20
шығын Табыс Шығын табыс
өтiмдiлiктi жабдықтауСауда ұйымдары
ұйымдары
10 5 10 5
15 15
Кәсiпорынның көтерме
сауда бағасы
100+20=120
өнеркәсiптiң көтерме сауда
бағасы
120+15=135
Бөлшек сауда бағасы 135+15=150

1.2 Кәсiпорынның баға саясаты.

Кәсiпорынға түсетiн табыс көлемi оның өнiмi және қызметiнiң бағасының
дәрежесiне тәуелдi. Ол ең алдымен өнiмдi (жүзеге асырудан)ақшаға
айналдыруға көмектесу, оны келесi түрде көрсетуге болады:
AК =Бi*Ci

Мұндағы, Бi-i түрлi кәсiпорын өнiмiнiң бағасы;
Сi-i түрлi кәсiпорын жасап шығарған өнiмiнiң саны;
n-кәсiпорыннан шығатын өнiмдер түрiнiң саны.
Баға белгiлеуге өндiрушi кәсiпорыннан соңғы тұтынушыға дейiн өнiм
қозғалысында баға орнатудың түрлi кезеңдерi кiредi. Бастапқы кезеңде
көтерме сауда құралады,ол өндiрiстiк шығындарды және өнiмдi жүзеге асырудың
шығындарын өтеу және керек пайда дәрежесiн қамтамасыз ету керек.
Б=І+П І-
өнiмнiң өзiндiк құны;

П-өнiм бiрлiгiндегi пайда.

Кәсiпорынның сатылу бағасын анықтағанда, бағаға қосымша құн салығы
және жанама салықтар қосылады.
Б =І+П+ІІС

Мұнда ІІС- қосымша құнға салынатын салық түрi
Мысалы, өнiм бiрлiгiнiң құны –800т. Өнiмнiң жоспарланған
Рентабельдiлiгi –30% өзiндiк құнға шаққанда. ІІС ставкасы-20%
Өндiрушiнiң көтерме бағасын және кәсiпорынның сатылу бағасын анықтау
керек.

Өндiрушiнiң көтерме бағасы:
Б= 800+800*30100=1040 т
Кәсiпорынның сатылу бағасы тең болады:
Б=1040+1040*20100=1248 т

Сатылу бағасын орнатқанда шығын дәрежесiнен және табуға бел буған
табыс дәрежесiнен басқа мыналар есептеледi:
- өнiм сапасы, оның бәсекелестiк қабiлетi;
- осы берiлген өнiм нарығында ұсыныс пен сүраныстың сәйкес келуi
(егер басқа бөлек аймақтарда сұраныс ұсыныстан көп болса, онда өнiм
тұрақты құн жағдайда түрлi бағалармен сатылады, сұраныс көп болған
сайын,
- бағаның өсуiне сонша мүмкiндiк болады);
- сұраныстың икемдiлiгi (әр түрлi бағалар деңгейiнде жзеге асыру
көлемiнiң мүмкiндiктерi анықталады)
- бағалардың орта салалық деңгейi және саладағы лидер бағаларының
деңгейi
- баға саясатын жүзеге асыруда кәсiпорындардың мақсаттары (сату
рентабельдiлiгiн максимизациялау, нарық үлесiн кеңейту)

Өнiмдi көтерме жабдықтаулар арқылы iске асыруда сатып алушылардың
көтерме бағасы құрылады, оған жабдықтаушылардың жеңiлдiктерi кiредi.

БСАТЫП АЛУ=БСАТУ+Ү

Мұнда БСАТЫП АЛУ- сатып алу бағасы, БСАТУ- өндiрушi кәсiпорынның сату
бағасы, Ү-өткiзу жабдықтаудың үстемесi.
Бөлшек сауда арқылы өнiмдi жүзеге асыруда бөлшек сауда бағасы құрылады;
бөлшек сауда жеңiлдiктерiн қоса, ол өзiнiң экономикалық құрамына байланысты
өткiзу- жабдықтау жеңiлдiктерiне ұқсас болады. Қандай жағдайда болмасын
жеңiлдiк – бұл сауда ұйымдарының қызметiне немесе жабдықтаушылар қызметiне
баға. Ол үстеме немесе жеңiлдiк түрiнде орнатылады. Үстеме орнатқанда ол
бағаға пайыздық қатынас ретiнде орнатылады, осы бойынша жабдықтаушы өнiмдi
сатып алады.
Транспортқа, жүктеуге және өнiмдi түсiруге шығындар бөлу бойынша
сатушы мен сатып алушы арасында толық және толық емес бағалар құрылымы
ерекшеленедi. Мысалы, өндiрушi салада франко-станция жiберу бағалары және
франко-станция белгiлеу бағалары қолданылады. Соңғысына тұтынушылардың
қоймасына өнiмдi жеткiзу шығындары қосылады.
Жеткiзу шараларының базистiк есептеуiне тәуелдi өнiм шығарушы
салалардағы бағалар түрi рентабелдiлiк нормасымен анықталатын жалпы
шығындарға пайда қосылғанда бағаалрды құру әдiсi толық шығындар әдiсi деп
аталады.

Осы әдiспен есептеу формуласы :

Б=І*(1+NP)

Мұнда І-өнiмнiң құны, NP – рентабелдiлiк нормасы.
Рентабельдiлiк нормасы кәсiпорынның iшкi рентабелдiлiгiнен орта салалық
норма, жоғары көрсетiлген ұйымдар және реттеушi органдар көрсеткiштерiнен
шыға отырып анықталады.
Дамыған нарық қатынастары жағдайында бағаны анықтау маркетингтiк
зерттеу негiзiндегi – мракетингтiк бағалау әдiсi қолданылады. Берiлген әдiс
өтiм нарығын зерттеуге, бәсекелестер iс-әрекетiне, баға өзгерiсiне тәуелдi
сұраныстың тиiмдiлiгiн анықтау және т.б. негiзделедi.

Ол 2 әдiс түрiне бөлiнедi:
- ұқсас баға әдiсi-ұқсас тауарға бәсекелестерiнiң бағасымен сәйкес
анықталатын баға,
- сатып алушылардың реакциясын бағалау әдiсi – сатушы максималды
бағаны орнатады және анықталады, осылайша тауар сатылады.
Көбнесе жаңа тауарға нарықта ұқсастары болмаған жағдайда, тауар
бағасының нақты дәрежесiн анықтау жағдайы туындайды.
Берiлген әдiстердiң мазмұны ескi тауардың базалық көрсеткiшiн және
оның осындай жаңа тауар көрсеткiшiмен салыстырудан тұрады.
Осы әдiс бойынша есептеу түрi:

БЖ=КЖКБ*ББ

Мұнда БЖ- жаңа тауар бағасы, ББ-базалық баға, КЖ-жаңа көрсеткiш, КБ-
базалық көрсеткiш. Базалық көрсеткiшке тауардың түрлi сапасы, салмағы,
қуаты, жылдамдығы жатады.
Бағалар сату және сатып алу келiсiмдерiнде белгiленедi, мұнда бұдан
басқа мына факторлар көрсетiледi:
- келiсiм құралы;
- жеткiзу мерзiмi;
- тауарды жеткiзу шаралары (сатушылардың және сатып алушылардың
мiндеттерi)
- есептеу тәртiбi;
- қосымша шаралар;
- келiсiмдi бұзу;
- форс-мажор;
- жақтардың жауапкершiлiгi;

Келiсiмдерде тұрақты бағалар, келiсiм мерзiмiнде өзгермейтiн және
өзгермелi бағалар, келiсiлген баға элементтерiнiң немесе нарық
коньюнктурасының өзгерiстерiнде қайта қаралатын бағалар көрсетiлуi мүмкiн.
Соңғылары ұзақ мерзiмдi келiсiмдерде қолданылады.
Өнiмге бағалардан басқа, қызметке бағалар орнатылады. Олар тарифтер
деп аталады. Олардың дәрежесi өндiрiстiк кәсiпорын қызметiнiң
көрсеткiштерiне үлкен ықпал етедi, себебi, берiлген қызмет құны белгiлi
үлес салмаққа ие.
Баға өнiм өтiмiнiң өнiм құнында қуатты стимуляторы болып табылады.
Түрлi жеңiлдiктер жүйесiн қолдануда кәсiпорын сату көлемiн арттыру
мүмкiндiгiне ие. Олар мыналар бола алады:
- алған тауарлар санына жеңiлдiктер;
- сатып алушыларға мерзiмдiк жеңiлдiктер, ол мерзiмдiк емес тауарлар
үшiн жүзеге асырылады;
- тұрақты сатып алушыларға жеңiлдiктер:
- қолма-қол төлеушiлерге жеңiлдiктер
- тауар айырбас есептеулерi, яғни жаңа тауар бағасына жеңiлдiк, егер
ескiнi қайта өткiзетiн болса.
- коммерциялық кредит жағдайында өнiмдi сатуда төлеу мерзiмiн
қысқарту жеңiлдiктерi.

II. Нақтылы тауар мен қызмет көрсету ұсынысына бағаның әсерi
2.1.Баға бәсекелестiгi.

Нарықтық экономика жағдайында баға маңызды синтетикалық
көрсеткiштердiң бiрi болып табылады, ол кәсiпорынның қаржы жағдайына әсер
етедi. Сондықтан өнiмнiң бағасын есептей отырып, кәсiпкерлер оның
оптималды, яғни меншiк иесi және нарық көзқарастарымен сәйкес келуiне
тырысады.
Кәсiпорын белгiлейтiн өнiм бағасының дәрежесi алдағы уақытқа және
бағдарламаға қойылған мақсатқа байланысты белгiленедi. Нарықтық экономика
жағдайында көп таралған кәсiпорынның баға стратегиясы келесiлер болады:
➢ бiркелкi рентабельдiлiк жағдайында нарықтың тұрақ-

тылығын сақтау;
➢ нарықтан ''қаймағын алу'' саясаты арқылы жоғары пайда алу;
➢ бәсекелестердi ығыстыру;
➢ нарық жағдайында тiрi қалуды қамтамасыз ету және банкроттықты тоқтату;
➢ нарыққа жаңа өнiмдi енгiзу;
➢ сапа көрсеткiштерiне байланысты лидерлiктi жаулап алу.
Баға саясатын таңдау кәсiпорын қызметiне негiзделген. °р баға
стратегиясы пайда дұрыс сәйкестiктермен қатар, бұрыс сипаттамасына ие.
Сондықтан, оның бiрiн алуы екiншiсiне бұрыс әсер етедi. Қорытындыда,
шындық баға шынында кәсiпорын қызметiне аралас баға белгiлеу
стратегиясына бейiмделуге келедi.
°р фирманың өз өнiмiне анық және алғашқы баға белгiленген әдiс болуы
керек. Анық белгiленген баға саясатының болмауы бұл аймақта түрлi
кәсiпорынның қызметi шешiм қабылдауда белгсiздiкке, шешiмнiң
сәйкессiздiгiне алып келуi мүмкiн. Нәтижесiнде нарықтағы кәсiпорынның
әдiстерi әлсiреп, кәсiпорын пайданы жоғалтады.
Кәсiпорында баға белгiлеу процесiн келесi негiзгi этаптарда көрсетуге
болады:
➢ баға белгiлеуде мақсат қою;
➢ берген өнiм түрiне сұраныс дәрежесiн анықтау;
➢ өндiрiс шығындарын бағалау және өнiм бағасын реттеу дәрежесi;
➢ бағаны және өнiм бәсекелесiн талдау;
➢ баға белгiлеу саясатын таңдау;
➢ өнiмнiң алғаш бағасын есептеу;
➢ қосымша факторлардың өнiм бағасына әсер ету есебi;
➢ соңғы бағаны орнату;
Баға белгiлеу аймағында кәсiпорын стратегиясын таңдау және бағалау
күрделi, үлкен көңiл бөлудi қажет ететiн процесс болып табылады. Таңдау
жүргiзе отырып, кәсiпорын осы немесе басқа даму вариантын таңдайды.
Сонымен бiрге әр даму бағыттың өзiне сай жақсы және жаман тарапы
болады. Мысалы, кәсiпорын стратегияны қабылдауы өнiмдi өндiру арқылы
нарық үлесiн көбейту негiзiнде баға бәсекесiне қарсы баға төмендеуiне
байланысты, бұл пайданы азайтады. Төлем қабiлеттiлiк үмiтiмен тапсырыс
берушiлерге бейiмделу, кәсiпорынға баға дәрежесiн өзгертуге алып келедi.
Бөлек жағдайда фирма бiр уақытта өз алдына бiрнеше мақсат қоя алады.
Мысалы, өнiм өндiру көлемiн ұлғайту оның сапасын жақсарту және белгiлi
пайда дәрежесiн қамтамасыз ету. Қандай жағдайда болмасын кәсiпорынның
баға саясаты қатаң фиксирленген проблема болып табылмайды. Нарықтағы
өзгерiстерге байланысты ол әрқашан өзгерiстерге ұшырап отырады,
сондықтан ол жүйелiк оперативтiк жөндеудi талап етедi.
Баға белгiлеудi стратегиялық эффективтi жүзеге асыру үшiн және
тауарларға бағаны анықтау үшiн кәсiпорынның қызмет атқаратын нарығын
таңдау қажет. Ол түрлi нарықты игеруге және кәсiпорынның нарықтық
сұранысын қанағаттандыруға мүмкiндiк бередi.
Өтiмдiлiк нарығын анықтауда мыналарды ескеру керек:
➢ сыртқы және iшкi нарықта кәсiпорынның қызметiн бiлу.Бұл нарықтар қызмет
түрiне және құқықтық реттеу нормасына байланысты ерекшеленедi;
➢ нарықтың территориялық геологиясы;
➢ қалалық және ауылдық нарықтың ерекшелiгi;
➢ ағымдағы нарықтық сұраныс ерекшелiктерi мен инвестициялық нарықтағы
сұраныс. Ағымдағы нарықтың сұранысқа соңғы тұтынушыға жеткiзетiн тауарды
таратуды жатқызамыз. Инвестициялық сұраныс нарығына – негiзгi қорлар
нарығы және материалды айналым қорлары жатады.
Бұл нарықтар қызмет және тауарларға сұраныс құрамымен және түрлi
сұраныс тиiмдiлiгiмен ерекшеленедi. Бағаға сұраныс әсерiн анықтап
болғаннан кейiн, бұл өнiмдi нарықта көпшiлiгi мойындайды. Өнiм бағасымен
сұраныс арасындағы қатынас икемсiз сұраныспен де түсiндiрiледi. Өнiмге
баға және сұраныс керi қатынаста болады, яғни баға жоғары болған сайын
сұраныс төмен болады және керiсiнше. Сұраныс заңы бойынша фирма өз
өнiмiне қоя алатын максималды бағаны анықтайды. Өнiмнiң минималды бағасы
жалпы шығындар сомасы бойынша анықталады. Сондықтан да фирма қорытынды
жасау кезiнде шығындарды әр түрлi көлемдегi сатылуы бойынша есептеп
оптималды шешiмдi таңдайды.
Кәсiпорынның баға стратегиясы оның өмiрлiк циклдiң қай сатысында
тұрғандығына тiкелей тәуелдi.
Енгiзу фазасында жаңа тауар бағасы жоғары болады және өрлеу
фазасында бiршама төмендейдi, ал өсу және құлдырау фазасында төмендеуiн
жалғастырады.
Қазақстан үшiн бағаны мемлекеттiк реттеу маңызды фактор болып
табылады. Мемлекет активтi баға саясаты арқылы өндiрушiлер жұмысын
табысты етедi, ол таза шаруашылық нарыққа тиiмдi болмайды.
Ол түрлi келiсiм бағалары және мемлекеттiк тапсырыстар мен сатып
алулар арқылы жүзеге асырылады.
Тауардың максималды бағасы сұраныс арқылы анықталады, ал минималды
бағасы өндiрiстiң шығындары арқылы анықталады. Бiрақ тауар бағасына
бәсекелес өнiмнiң сапасы әсер етедi.
Бәсекелестiк жағдайда кәсiпорын өзiнiң тауарын өткiзу барысында
тиiмдi бағаны орнатуға тырысады. Өнiмнiң нақты бағасы нарықтағы сұраныс
пен ұсынысқа байланысты болады. Маңыздысы, кәсiпорынның тиiмдi бағасы
нақты баға деңгейiне ұмтылу қажет.
Қоғамдық дамудың алғашқы қауымдық құрылысы жағдайында бiр қауым
өз тұтынуынан ауысқан өзiнiң қандай да болсын еңбек өнiмiн анда
–санда кездейсоқ кездескенде басқа бiр қауымның өнiмiне айырбастайды.
Ал өндiрушiлердiң белгiлi- бiр қоғамдық қатынастарын, яғни өнiмдi сату-
сатып алу қатынастарын дәлелдейтiн түрi –тауар.
Тауар дегенiмiз - сату-сатып алу жолымен айырбасқа түскен еңбек
өнiмi, немесе тауар- еңбек өнiмiнiң айырбасқа арналған формасы. Тауар
ең алдымен өндiрушiнiң басқа өнiмдерге айырбастау мақсатымен жасалған
еңбек өнiмi түрiнде айырбас кезiнде, немесе рынокқа көрiнедi. Егер өнiм
өндiрушiнiң өзiнiң тұтынуы үшiн жұмсалса, ондай еңбек өнiмi тауар сипатын
алмайды. Мәселен, етiкшi өзi тiккен етiктi өзi пайдаланса, онда ол тауар
емес, тұтыну заты.
Бiрақ, кез-келген зат тауар бола алмайды. Егер нақты еңбектiң
нәтижесi- тұтыну құны өз сатып алушысын таппаса, қоғам оны мойындамағаны,
себебi ол қоғамға керексiз зат. Тауардың басқа адамдардың қажетiн
қанағаттандратын қасиетi тауардың тұтыну құны болады, немесе тауардың
қоғамдық тұтыну құны болып табылады. Тұтыну құны тауарды өндiрушiнiң өз
қажетiн емес, басқа өндiрушiнiң тауарына айырбастау арқылы басқа
адамдардың қажетiн өтейдi. Тауардың басқа тауарға айырбасталу қасиетiн
оның айырбас құны деп атайды. Айырбас құнын тауарлар сатылғанда ғана
iлесе жүретiн бағалық көрсеткiш айқын көрсетедi. Сонымен тауардың тұтыну
құны басқа адамдардың қажетiн қанағаттандыру қасиетiнен шығады да, ал
басқа тауарларға айырбасталу қасиетiнен айырбас құны шығады. °рбiр тауар
өзiнiң өндiрушiсiне айырбас құны ретiнде тұтыну құнын алатын құрал
болады. Айырбас құны, яғни тұтыну құндары айырбасталуының пропорциясы, ол
–құнның айырбас актiсiндегi сыртқы көрiнiсi.
Айта кететiн жәйт, кез-келген пайдалы зат құн бола алмайды. Себебi
адам еңбегi жұмсалмаған заттардың құны жоқ. Мысалы, өңделмеген тң жер,
өзендер мен теңiздер, жабайы жемiстер, т.б. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.