Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың ұғымы және түрлері

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

1. Тарау Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың ұғымы және түрлері

1. 1 Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың ұғымы . . . 5

1. 2 Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың түрлері . . . 8

2. Тарау Құқықтың пайда болуы

2. 1 Құқықтың пайда болуы әдістері . . . 21

2. 2 Құқықтық нормативтік реттеу жүйесі . . . 47

Қорытынды . . . 56

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 58

Кіріспе

Тәуелсіз ел құқықтық мемлекетімзде әлеуметтік нормалар өзекті мәселе болып табылады. Мемлекеттік құрылымдар бес мың жыл кейін пайда болды. Ал адамның әлеуметтік эволюциясына 40-50 мың жылдар болады. Сонымен, мемлекеттің пайда болуына дейін адам баласының бірге өмір сүруіне арналған нысандары болған, және әлеуметтік басқару, билік, нормативтік реттеушіліктер болғандығы анық.

Қоғамдық феномендердің қалыптасуы табиғи - тарихи процесс ретінде адамның өмір сүру ортасының қаталдығына тікелей байланысты болды және сол әлеуметтік тұрмыстың нысанын сақтау қажеттілігінен тұған.

Адамдардың бірге өмір сүруінің нысанына рулық құрылым жатады (алғашқы рулық қауымдастық), ол қандас туысқан адамдардың бірігуінің нәтижесінде пайда болады, коллективті түрде еңбек етіп, жалпы меншіктілік болып есептелмеген, себебі, өмірдегі адам әрекетінің әлеуметтік қажеттілік, табиги жағдайыныңайда болады, табыс ру мүшелеріне бірдей бөлінген. Осындай жағдай рудың адамдардың теңдігін бекітіп, олардың қызығушылығы бір қалыптасқан.

Рудың басқару өз табиғатына байланысты өзін-өзі басқару нысанында ұйымдасқан: билік органдары (рудың жасы үлкен адамдарының жиналысы болған) . Оған рудың құдайлары, старейшиналары т. б. кірген.

Нормативтік реттеу жүйесі үшін, алғашқы қауымдық қоғамдағы реттеу мынандай сипатта болды:

Табиғи (биліктің құрылымындай) сипатта, тарихи қамтамасыз етілген құрылым процессі.

Әдет тетігінің негізгі әрекетіне сай.

Синкретичносты, алғашқы тұрмыстық моральдің, діннің, салттар-нормаларының бөлінбеуі (осыған сай аты «мононормалар», оны бірінші рет кіргізген орыс этнографы А. И. Першиц) .

Мононормалардың ұйғарымдарында өкілетті-міндеттеу сипаты болмаған: олардың талаптары құқық не міндеттілік болып есептелмеген, себебі, өмірдегі адам әрекетінің әлеуметтік қажеттілік, табиғи жағдайының көрінісі болған.

«Рулық құрылымның ішінде құқық пен міндеттіліктің арасында ешқандай айырмашылық жоқ; қоғамдық жұмысқа қатынасу не қатнаспай, қанды кек алу не сатып алу үшін төлем төлеу не міндеттілік мәселелері жоқ; ондай сұрақ оған жөнсіздік және тамақ сол сияқты, ұйқы, аң аулау құқығы не міндеттілік жоқ?» Ру мүшесі өзін және өзінің қызығушылығын рулық ұйымның қызығушылығынан бөлмеген.

Тыйым салудың үстемдігі. Көп жағдайда табу нысанында, яғни қарсы келуге болмайтын тыйым салу, оны бұзу жоғарғы табиғи күшпен жазаланады. Тарихи деректерге қарағанда табу инцестердің бірінші тыйым алу нысаны болған - қандас туыстардың үйленуін тыйым салусышы болған.

Тек сол берілген ру ұжымына таратылуы әдетті бұзу - «туысқандық іс».

Мифтердің, саг, былин, нешетүрлі әңгімелердің және басқа қоғамдық сананы әсерлеу нысандарының нормативті-реттеушілік маңызы.

Арнайыланған санкциялар - бұзықтық тәртәбін ру мушелері жағынан жазалау («қоғамдық айыптау») острокизм (ру қоғамдастығынан шағыру, оның нәтижесінде адам «русыз және тайпасыз» қалады. Ондай жағдай адамды өлімге айдағанмен бірдей болған) . Сонымен қатар, кнәні адамға дүре соғу, өлім жазасы берілген.

1. Тарау Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың ұғымы және түрлері

1. 1 Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың ұғымы

Мемлекеттік құрылымдар бес мың жыл кейін пайда болды. Ал адамның әлеуметтік эволюциясына 40-50 мың жылдар болады. Сонымен, мемлекеттің пайда болуына дейін адам баласының бірге өмір сүруіне арналған нысандары болған, және әлеуметтік басқару, билік, нормативтік реттеушіліктер болғандығы анық. Осындай қоғамдық феномендердің қалыптасуы табиғи - тарихи процесс ретінде адамның өмір сүру ортасының қаталдығына тікелей байланысты болды және сол әлеуметтік тұрмыстың нысанын сақтау қажеттілігінен тұған.

Нормативтік реттеу жүйесі үшін, алғашқы қауымдық қоғамдағы реттеу мынандай сипатта болды:

Табиғи (биліктің құрылымындай) сипатта, тарихи қамтамасыз етілген құрылым процессі.
Әдет тетігінің негізгі әрекетіне сай.
Синкретичносты, алғашқы тұрмыстық моральдің, діннің, салттар-нормаларының бөлінбеуі (осыған сай аты «мононормалар», оны бірінші рет кіргізген орыс этнографы А. И. Першиц) .
Мононормалардың ұйғарымдарында өкілетті-міндеттеу сипаты болмаған: олардың талаптары құқық не міндеттілік болып есептелмеген, себебі, өмірдегі адам әрекетінің әлеуметтік қажеттілік, табиги жағдайының көрінісі болған. Осы туралы Ф. Энгельс былай деп көрсеткен: «Рулық құрылымның ішінде құқық пен міндеттіліктің арасында ешқандай айырмашылық жоқ; қоғамдық жұмысқа қатынасу не қатнаспай, қанды кек алу не сатып алу үшін төлем төлеу не міндеттілік мәселелері жоқ; ондай сұрақ оған жөнсіздік және тамақ сол сияқты, ұйқы, аң аулау құқығы не міндеттілік жоқ?» («Происхождение семьи, частной собственности и государства», 1884) . Ру мүшесі өзін және өзінің қызығушылығын рулық ұйымның қызығушылығынан бөлмеген.
Тиым салудың үстемдігі. Көп жағдайда табу нысанында, яғни қарсы келуге болмайтын тыйым салу, оны бұзу жоғарғы табиғи күшпен жазаланады. Тарихи деректерге қарағанда табу инцестердің бірінші тыйым алу нысаны болған - қандас туыстардың үйленуін тыйым салусышы болған.
Тек сол берілген ру ұжымына таратылуы (әдетті бұзу - «туысқандық іс») .
Мифтердің, саг, былин, нештүрлі әңгімелердің және басқа қоғамдық сананы әсерлеу нысандарының нормативті-реттеушілік маңызы.
Арнайыланған санкциялар - бұзықтық тәртәбін ру мушелері жағынан жазалау («қоғамдық айыптау») острокизм (ру қоғамдастығынан шағыру, оның нәтижесінде адам «русыз және тайпасыз» қалады. Ондай жағдай адамды өлімге айдағанмен бірдей болған) . Сонымен қатар, кнәні адамға дүре соғу, өлім жазасы берілген.

Құқық, мемлекет сияқты қоғамның табиғи-тарихи дамуының, яғни қоғамдық организмдегі болатын табиғи процесстердің нәтижесі. Құқықтың пайда болуы туралы өте көп теориялық болжамдар бар. Олардың біреуіне марксизм теориясын жатқызуға болады. Ондағы құқықтың пайда болу схемасы мынандай: Қоғамдағы еңбектің бөлінуі, өндіргіш күштердің өсуі - қосымша табыс - жеке меншіктің пайда болуы - антагонистік таптар - мемлекет пен құқық таптық мемлекеттің құралы. Сонымен, бұл үлгіде бірінші орынға құқықтың пайда болуындағы саяси себептерді қояды.

Қазіргі авторлар құқықтың генезисін түсіндіруде неолитикалық революцияның түсінігін пайдаланады (сөзден «неолит» - жаңа тас дәуірі), бұл VIII-III ғғ. Б. д. д. иеледенуші экономикадан өндіруші экономикаға көшкен кезең. Өндірісті реттеуге, бөлуге және товар айналымымен жүргізуге, әлеуметтік топтардың қызығушылығын келістіруге, таптық қарама-қайшылықты жоюға, яғни өндіріс шаруашылығының талабына сай келетін жалпы тәртіп орнатуға қажеттілік пайда болады.

Құқықтың құрылуы мынадан көрінеді:

а) әдет жазбаларында, әдет құқығының қалыптасуында;

б) әдет тестілерін жалпыға мәлім ету;

в) арнайы органдардың (мемлекеттік) пайда болуы және олардың жалпыға бірдей адал тәртібінің болуына жауап беретін, оларды ресми пайдалануға мүмкін нысанда бекіту, іске асырылуын қамтамасыз ету.

Әдеттерді санкцияландыруда және соттардың прецеденттерін құрғанда ең маңызды рольді жрецтердің сот қызметтері, жоғарғы басқарушылар және олармен тағайындалған адамдар алды. Сонымен, принципиальді түрдегі жаңа реттеуші жүйе пайда болды (құқық), оларды тәртіп мазмұны, адам тәртібіне ықпал ету жолдары, көріну нысандары, қамтамасыз ету тетігі бөліп көрсетеді.

1. 2 Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың түрлері

Мемлекетке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік нормалардың түрлері мынандай сипатта болды:

1. Табиғи (биліктің құрылымындай) сипатта, тарихи қамтамасыз етілген құрылым процессі.

Әдет тетігінің негізгі әрекетіне сай.
Синкретичносты, алғашқы тұрмыстық моральдің, діннің, салттар-нормаларының бөлінбеуі (осыған сай аты «мононормалар», оны бірінші рет кіргізген орыс этнографы А. И. Першиц) .
Мононормалардың ұйғарымдарында өкілетті-міндеттеу сипаты болмаған: олардың талаптары құқық не міндеттілік болып есептелмеген, себебі, өмірдегі адам әрекетінің әлеуметтік қажеттілік, табиги жағдайының көрінісі болған. Осы туралы Ф. Энгельс былай деп көрсеткен: «Рулық құрылымның ішінде құқық пен міндеттіліктің арасында ешқандай айырмашылық жоқ; қоғамдық жұмысқа қатынасу не қатнаспай, қанды кек алу не сатып алу үшін төлем төлеу не міндеттілік мәселелері жоқ; ондай сұрақ оған жөнсіздік және тамақ сол сияқты, ұйқы, аң аулау құқығы не міндеттілік жоқ?» («Происхождение семьи, частной собственности и государства», 1884) . Ру мүшесі өзін және өзінің қызығушылығын рулық ұйымның қызығушылығынан бөлмеген.
Тиым салудың үстемдігі. Көп жағдайда табу нысанында, яғни қарсы келуге болмайтын тыйым салу, оны бұзу жоғарғы табиғи күшпен жазаланады. Тарихи деректерге қарағанда табу инцестердің бірінші тыйым алу нысаны болған - қандас туыстардың үйленуін тыйым салусышы болған.
Тек сол берілген ру ұжымына таратылуы (әдетті бұзу - «туысқандық іс») .
Мифтердің, саг, былин, нештүрлі әңгімелердің және басқа қоғамдық сананы әсерлеу нысандарының нормативті-реттеушілік маңызы.
Арнайыланған санкциялар - бұзықтық тәртәбін ру мушелері жағынан жазалау («қоғамдық айыптау») острокизм (ру қоғамдастығынан шағыру, оның нәтижесінде адам «русыз және тайпасыз» қалады. Ондай жағдай адамды өлімге айдағанмен бірдей болған) . Сонымен қатар, кнәні адамға дүре соғу, өлім жазасы берілген.

Қоғамдағы еңбектің бөлінуі, өндіргіш күштердің өсуі - қосымша табыс - жеке меншіктің пайда болуы - антагонистік таптар - мемлекет пен құқық таптық мемлекеттің құралы. Сонымен, бұл үлгіде бірінші орынға құқықтың пайда болуындағы саяси себептерді қояды.

Авторлар құқықтың генезисін түсіндіруде неолитикалық революцияның түсінігін пайдаланады (сөзден «неолит» - жаңа тас дәуірі), бұл VIII-III ғғ. Б. д. д. иеледенуші экономикадан өндіруші экономикаға көшкен кезең. Өндірісті реттеуге, бөлуге және товар айналымымен жүргізуге, әлеуметтік топтардың қызығушылығын келістіруге, таптық қарама-қайшылықты жоюға, яғни өндіріс шаруашылығының талабына сай келетін жалпы тәртіп орнатуға қажеттілік пайда болады.

Құқықтың құрылуы мынадан көрінеді:

а) әдет жазбаларында, әдет құқығының қалыптасуында;

б) әдет тестілерін жалпыға мәлім ету;

Құқық және адалдық

Құқық адалдықтан бөлінбейді: ол құқықтың жүрегі. Адалдық, табиғи құқықтың негізгі принципі ретінде іштей құқыққа жақын, ол сыртқы мәжбүрлеу күші ғана емес, адалдыпен әрекет жасаудың ұйғарыма іспетті. Бостан босқа «дұрыстық», «правда», «адалдық» және құқық сөздері айтыла салмаған, олардың негізі бір, осыған байланысты көне түсініктер «jus» (құқық) және «justitia» (адалдық) .

Құқықтың негізі - сонда ол - барлық және әрбір адамның қызығушылықтарының адалдық тепе-теңдігін белгілейтін тәсіл (инструмент (сайман) нысан) : жеке адамның, әлеуметтік топтардың, таптардың, әлеуметтік бірлестіктер мен құрылымдардың қызығушылықтары. Тек осы жағдай, жазылған (позитивті) әр елдің құқықтарының табиғатының және құқықтың негізінің сай келуіндегі өлшемін көрсетеді. Тек барлық әлеуметтік субъектілердің қызығушылықтарының келісімділігін есепке алу ғана, құқықтық ұйғарымдардың іске асырылуының негізі және кепілі ретінде көрінеді.

Сонымен қатар, ең адал әлеуметтік компромисс табиғи компромистің күшіне сай (әр уақытты алдын-ала белгіленген (өз( қызығушылығынан жалпының пайдасына сай бас тартуы) өз жағдайынан шегіну мүмкіншілігін пайдалана отырып компромистік шешім тәртібіне сай болады, құқық өз табиғатымен солай болады.

Міне, осындай кездерде құқық өз ұйғарымен мәжбүрлеу мүмкіндігін пайдаланып іс жүзіне асырады: «адалдық, күшпен қолданбаса, күшсіз» (Блез Паскаль) .

Дегенмен, тағыда көңіл аударатын нәрсе - мәжбүрлеу құқықтың объективтік қажет болса да, ол емес тек адалдық ғана оның негізін белгілейді. Құқық, сонымен қатар, күштеуге емес, адалдыққа сүйенеді, ал күшке тек зорлық, зомбылық, сүйенеді.

Адалдық түсінігі көне кездерден бастап зерттелген. Адалдық құқықтың негізі ретінде кең көлемдегі теорияны Аристотель құрды. Ол адалдықтың екі түрін көрсеткен: теңестірушілік және бөлушілік (распределяющую) .

Теңестірушілік адалдық - адамдар бағалы заттармен айырбас жасағанда және шығынды орнына келтіру кезенде басқарушылыққа алатын құбылыс. Бөлушілік адалдық - адалдыққа тең және еместікті мойындайды, әртүрлі адамдардың арасындағы, қоғамдық игілікке қысқанына сай тең емес бөлік.

Адалдық идеясының әрі қарай дамуы Көне Рим заңгерлерімен, оның ішінде Цициренмен жалғасын тапты.

Құқық пен адалдықтың бірлігі рим құқығының формуласында бекіде: «құқық дегеніміз жақсылықтың және адалдықтың искусствосы»; «құқықтың ұйғарымы мынандай; адал өмір сүру, басқаны жәбірлемеу, әр адамға өз сынып беру». Белгілі философ А. И. Новиковтың айтуы бойынша «тек Римде ғана, адалдық түсінігі философиялық тілдегі талдаудан кейін құқықтық формуланың анық тіліне аударылды».

Орта ғасырда құқық және адалдық, рим құқығын кең көлемде зерттеуге көшкен кезде әрі қарай дамыды, әсіресе, глосоттардың мектебіне байланысты. Бұл мәселеге көңіл аударып маңыз бергендер сол кездегі XVII-XVIII ғғ. Алдынғы қатарлы ғалымдар: Гроций, Гоббс, Монтескье, Вольтер, Дидро, Гольбах және немістің классикалық философиясының өкілдері Кант, Гегель болды және марксизм териоясында да өз дамуын жалғады.

Қазіргі кезде бұл мәселелерге көңіл аударып жүрген ғалымдар Г. В. Мальцев және А. И. Экимов. олардың арнайы монографиялары 1977 ж. және 1980 жылдары шыққан. Аристотель айтқандай адалдықтың негізінде «адалдықтағы теңдік» пен «адалдықтағы теңсіздікті» байланыстыру жатыр.

Г. В. Мальцевтің сөзімен, адалдық дегеніміз «теңдік пен теңдік еместің» элементтерінің диалектикалық байланыстары, яғни адалдық өзіңмен тең адамдарға, тең қатнас және тең емес адамдарға, тең емес қатнастармен көрінеді.

Профессор А. И. Экимов адалдықты «субъектілердің әрекетін өлшеуге әдет-ғұрыппен негізделген белгі ретінде, соларға сай әркімнің қылығына қарай іске асырылатын әртүрлі нәтижелердің түрлерінің пайда болуы» деп анықтайды.

Құқық өз табиғатына сай реттеуші, әртүрлі субъектілерге тең шара қолдану негізінде жұмыс істейді. Және осының өзінде құқықтың адалдығын көруге болады, себебі ондай реттеушілік әртүрлі аударпалықты тең көтеруге арналған мөлшерлестік, баланс жасау принциптеріне негізделген.

Сонымен қатар, «құқық теңсіздік» өйткені өзіне тән табиғатына сай әрекет принципінде толығымен адамдардың жекелеген қасиетін есепке алмайды.

Белгілі мөлшерде ол субъектілерге заңға сай бостандық құқығын берген кезде орнына келтіріледі.

Адалдықтың маңыздылығы құқықты юрисдикциялық аяда қолданғанда арта түседі, әлеуметтік келіспеушілікті шешкенде, жаза белгілегенде. Сонымен қатар, мемлекеттің тарапынан қылмыс жасаған адамға берілетін жаза мөлшері оның жасаған қылығына міндетті түрде сай болуы қажет.

Құқық пен адалдықтың арасындағы қарама-қайшылықтың пайда болуы, тек адал емес құқық нормалардын қолданғандығынан ғана емес, мемлекетпен басынан бастап адал емес құқық нормаларын шығаруына да байланысты.

Сондықтан, адалдық ең алдымен, мемдекетпен нормативті-құқықтық актыларды қабылдау процесінде қамтамасыз етілуі қажет.

Сонымен, құқық бір жағынан шындықтың моральдық бастауына негізделуі міндетті, ал екінші жағынан, - қоғам өмірінің заңына адалдықты сіңіретін нысаны болуы керек.

Құқық және мораль

Атау «мораль» және «адамгершілік» негізінен бір маңыздылықта пайдаланылады - сөз - сонинимі сияқты. Бірақта олардың маңыздылығы бірдейлігі қосымша аспектіде көрінеді (заң ғылымдарының бағдарламасының мақсатарына байланысты) .

Дегенмен кейбір этика саласындағы манадар (мораль туралы ғылым) олардың айырмашылығына көңіл аударады. Гегель де мораль мен адамгершілікті бөліп құқықты, моральды және адамгершілікті объективті рухтың дамуындағы бірінен соң бірі өтетін үш сатысы, (кезеңі) деп есептеген. Соған сай латынша «mores» деген, басқа емес, «мінез» есебінде.

Этика туралы әдебиетте мораль (адамгершілік) қоғамдық сананың нысаны ретінде анықталады және ол әлеуметтік шындықты арнайы, тарихи қамтамасыз етілген жақсылық және жамандық түрінде көрсетеді.

Сонымен қатар, олар адамның санасында принциптер, нормалар, идеялар түрінде бекітіліп, адамдардың тәртібін және қоғамның тұтастай дамуын реттеуге бағыттлған.

Құқық және мораль - адам тәртібінің негізгі әлеуметтік реттеушісі. Олардың жалпы ерекшеліктері бар, бір-бірінен айырмашылықтары бар және бір-бірімен келіскен.

Жалпы ерекшеліктері (черты) :

а) әлеуметтік нормаларға жатады және жалпы нормативтік қасиетке ие.

б) негізгі тәртіпті реттеуші;

в) жалпы мақсаты бар - стратегиялық мақсатына байланысты адамгердың тәртібін қоғамды тұтастық ретінде сақтау және дамыту;

г) жоғарғы адамгершілік принцип ретінде адалдыққа негізделеді;

д) индивидтердің бостандығының өлшемі ретінде көрініп, оның шекарасын белгілейді.

Айырмашылығы:

Мораль құқықтан, құқықтық санадан және қоғамның мемлекеттік ұйымдасуынан ерте құрылады. Мораль қоғам мен бірге пайда болады, ал құқық - мемлекетпен. Моральдің өзінің тарихи даму кезеңі бар және индивид пен қоғамның қызығушылықтарын келістіру қажеттілігі үшін пайда болады.
Бір елдің ішінде, бір қоғамда тек бір құқық жүйесі ғана өмір сүреді. Молраль бұл мағнада әртүрлі: қоғамда бірнеше моральдік жүйелер болуы мүмкін (таптар, аз әлеуметтік топтар, профессиональды қабаттар, индивидтер) . Қандай қоғамда болмасын жалпыға бірдей қабылданған моральдік көзқарастардың жүйесі болады (былайша айтқанда үстемдік етуші мораль) .
Моральдық нормалар, нормативтік көріну ретінде осы қалыптасқан әлеуметтік ортада, көзқарастар қоғамында жақсылық пен жамандық жөніндегі ойларда, адалдықта, арда, міндеттілікте, парасаттылықта, бекзаттықта және басқа этиканың категорияларында пайда болады. (Моральдық сапаның негізгі категориялары - «жақсылық» және «жамандық», онсыз моральдық бағаланушылық мүмкін емес) . Мұнда моральдық жүйенің құрылу процессі қоғамдық сананың қойнауында ішкі себептермен пайда болады.

Құқықтың құрылу процессі де өте қиын, өте терең әлеуметтік негізі бар, дегенмен құқық өзінің нысанымен және мазсұнымен бірігіп мемлекеттің арнайы әрекетінің нәтижесі, оның еркінің көрінісі ретінде пайда болады.

Мораль қоғамдық санада сүреді және оның өмір сүру нысаны болып табылады. Бұл жағдайда моральді қоғамдық сананың нысаны ретінде болу өте қыйын және мораль нормативтік-әлеуметтік реттеуші ретінде құқықтан айырмашылығы бар, мұнда жеткілікті түрде құқықтық сана мен және құқықпен екеуінің арасындағы шекараны анық көрсетуге болады. Құқық моральға қарағанда анық нысандары объективтендіру, сырттай бекіту (құқықтың формальдық қайнар көздері) бар. Моральдың жүйесінің түрлерін жинап жазбаша түрде моральдық кодекс ретінде ұсынуға болады. Бірақ, мораль әлеуметтік реттеуші ретінде объективті түрде оны қажет етпейді.
Құқық нормалары мен мораль нормаларының реттеу пәндері бір-біріне сәйкес келмейді. Егер оларды дөңгелек ретінде ойласақ, олар бірі-бірі басып өтетін болады. Яғни, олардың жалпы реттеу пәндкріне әлеуметтік аялар жатады және тек құқықпен не тек моральмен реттеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.