1921-1922 және 1931-1933 жылдардағы ашаршылықтың сол кездердегі баспасөздегі көрінісі

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Журналистика факультеті

Журналистика тарихы кафедрасы

АЛДАБЕРГЕНОВА Жанна Жайлаубайқызы

1921-1922 ЖӘНЕ 1931-1933 ЖЫЛДАРДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СОЛ КЕЗДЕРДЕГІ БАСПАСӨЗДЕГІ КӨРІНІСІ

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

Ғылыми жетекшісі - ф. ғ. к., доцент МЕКТЕПТЕГІ А.

Ресми сарапшысы - т. ғ. к., «Жұлдыз» журналы редакторының орынбасары ҚОЙШЫБАЕВ Б.

Журналистика тарихы кафедрасының

2007 жылғы . . . мәжілісінде

талқыланып, қорғауға жіберілді.

Кафедра меңгерушісі . . . проф. ҚОЗЫБАЕВ С. Қ.

Мемлекеттік емтихан комиссиясының сараптауына қабылданды

Диплом қорғау күні: 2007 жылғы 14 маусым.

Комиссия хатшысы . . . ф. ғ. к., доцент ШЫҢҒЫСОВА Н. Т.

Алматы, 2007

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

I 1921-1922 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СОЛ КЕЗДЕГІ БАСПАСӨЗДЕГІ КӨРІНІСІ

Өзімдікі деген де өгіз қара күшім бар,

Өзгенікі деген де . . . онда менің не ісім бар . . . 11

Алтын, күміс тас екен,

Арпа-бидай ас екен . . . 16

II КҮШТЕП ҰЖЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСПАСӨЗГЕ ҚОЙЫЛҒАН ЦЕНЗУРА

Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын . . . 40
Екі елі ауызға төрт елі қақпақ . . . 50

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 58

СІЛТЕМЕЛЕР ТІЗІМІ . . . 61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 64

КІРІСПЕ

Менiң бұл бiтiру жұмысым 1921-1922

және 1931-1933 жылдардағы ұлт саясатының

бұрмалануына байланысты аштан қырылған

ата-бабаларымыздың рухына арналады.

Бiтiру жұмысының өзектiлiгi. Бүгінгі таңда біз қазақтар 10 миллионнан әрең асып отырмыз. Егер қазақ даласында алапат аштық болмағанда біз 32 млн болып отырар едік дейді Мұхтар Шаханов ағамыз, ал осы саланы терең зерттеп жүрген адамдардың бірі Мектептегі Аманқос ағамыз радиода сөйлеген сөзінде тіпті 50-60 млн-ға жетіп қазақтың кең байтақ даласында балпаң басып жүрер едік дейді. Біз үшін 50-60 млн түгілі 32 млн-ның өзі арман болып тұрған жоқ па? Сонау өз баласының етін жегізген аштық қазақты сан жағынан да, рухани жағынан да аздырды. 1921 жылғы аштықтағы адамдарды көрген Ахаң(Ахмет Байтұрсынов) : «Аштықтан адамның тәні азып еді, жаны да азып, ес кетіп, адамгершілік жоғалып, адам хайуаннан да жаман болып кетті» деп еді-ау. Қойша қыратындай қазақ Құдайға, Кеңес Өкіметіне не жазып еді? Осы секілді сан мыңдаған сұрақтарға жауап табу үшін сол кездерде халықтың көзі, құлағы һәм тілі болып тұрған баспасөзге жүгіндім. Біраз сұрақтардың жауабы табылып, шындықтың пердесі түріле бастағандай. Қазақ тарихын жасауда дерек көзіне айналып отырған басылымдар «Ақ жол», «Еңбекші қазақ», «Известия» газеттерінің материалдарына сүйене отырып ұлтымыздың аштан қатуының себебін, салдарын анықтауға тырыстым. Нәтижесі (аштық салдарының емес, зерттеудің) жаман емес сияқты. Кеңес өкіметі тарихты бұрмалады, өз қылмыстарын жарияға жар салатын деректердің көзін құртты, кейбірін жасырып тастады. Қазақ тарихының шындығын ащы болса да, тырнақтың ұшындай болса да сол замандағы баспасөз материалдары арқылы қалпына келтіруге үлес қосу - осы жұмысыма артылған жүк еді. Оның өзектілігі де осында жатыр деп ойлаймын.

Бiтiру жұмысының мақсаты. Бітіру жұмысымның мақсаты аштық жылдарында жарық көріп тұрған газет материалдарына сүйене отырып тарих шындығын ашу, ең болмаса сол шындыққа соқпақ салу. Үндістанның Лайпорт Рей деген атақты революционері «Бақытсыз Үндістан» атты кітабында: «Ке-келген ұлт үшін дүниедегі ең зор бақытсыздық - басқа бір ұлттың тепкісіне түсу» деген екен. Ал біз тепкіде аз жыл болған жоқпыз. Кейінгі ұрпақ, қоғамның санитарлары - журналистер тарих шындығынан хабардар болуы керек. Ол болашақ үшін өте қажет. Егер аштық болмаған да мүмкін біз тәуелсіздікті он, тіпті жиырма-отыз жыл бұрын алар ма едік. Сонда біздің тіліміз жетімсірей, рухымыз асқақ болар ма еді деген сауалдар менің шамшырағым, ал тарих шындығының бір кебежесін ашу менің мақсатым болды.

Бiтiру жұмысының нысаны. Бітіру жұмысы «Ақ жол», «Еңбекші қазақ», «Известия» басылымдарының материалдары негiзiнде жазылып шықты. Бар салмақ та ондағы материалдар мен авторларға түсті.

Бiтiру жұмысының ғылыми-әдiстемелiк негiзi. Бiтiру жұмысы жоғарыда атап өткен газет материалдары мен тарихшы Талас Омарбеков пен жазушы Смағұл Елубаевтың кітаптарындағы деректерге сүйене отырып жазылды.

Бiтiру жұмысының жаңалығы. Ашаршылық тақырыбы тарихшылардың зерттеу нысанына айналса да, журналистердің қаламының ұшына іліге қойған жоқ. Дерек іздесек те сол тарихшылардың еңбегіне сүйенеміз. Кеңес заманында жазылған тарих - басшылар жаздырған диктант. Егер сол диктант пен баспасөз материалдарын салыстыра отырып қарасақ, ақиқаттың да ауылы алыс болмас еді. Журналистер мен тарихшылар бірлесе жұмыс істеу әдісін қолдансақ тарихтың сандығын аққу, шортан, шаянша жан-жаққа тарпас едік.

Тәжiрибелiк құндылығы. Журналистика факультетінің студенттері 20-30 жылдардағы қазақ баспасөздерін қарастырғанда, Қазақстандағы сауатсыздықпен күрес, мәдени даму жай ғана айтылып, баспасөздегі ашаршылық мәселесін айналып өтеді. Оған материалдардың аздығы қол байлау. Менің бұл еңбегім осы саладағы теңізге тамған тамшыдай болса да, біраз дүниені қамтыды.

Зерттеу әдiсi. « 1921-1922 және 1931-1933 жылдардағы ашаршылықтың сол кездердегі баспасөздегі көрініс»і тақырыбын ашу барысында талдау, саралау, салыстыру әдiстерi қолданылды.

Бiтiру жұмысының құрылымы. Бiтiру жұмысы кiрiспеден, негiзгi бөлiм, екi тараудан, қорытынды, сiлтемелер мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады. Жалпы көлемi 65 бет.

Бiтiру жұмысының мазмұны. Жұмыстың кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі, мақсат-міндеттері айқындалса, бірінші тарауында «өзімдікі дегенде өгіз қара күшім бар, өзгенікі дегенде онда менің не ісім бар» деген принципті ұстанған «Известия» газеті мен ашыққандарға қалай көмек берсем деп шырылдағын «Ақ жол», «Еңбекші қазақ» газеттерінің материалдары талданады. Екінші тарауда 1932 жылдары баспасөз аштық туралы жұмған аузын неге ашпады деген сұрақтарға жауап ізделінді.

Осыдан он алты жыл бұрын қолымызға қонған баққа бiреулер бөркін лақтыра қуанса, бiреулер күдiкпен қарады. Өйткенi бұл егемендiк - жарты ғасырдан астам уақыт бiреудiң «әй» дегенiмен қадам басып, «қой» дегенiмен тiзгiн тартып келген халықтың асау тайға тақым басқанымен бiрдей едi. Қайратың мен күшiң жетпесе ерден бiр-ақ сәтте аунап түсесiң. Ал бiздiң қайратымыздың қажалып, күшiмiздiң сарқылуы үшiн сол кездегi басқарушы ұлт аз нәрсе жасаған жоқ. Ғылым тiлiнде бiр ұлттың екiншi бiр ұлтты құртуға, жоюға бағытталған әрекетiн геноцид деп атайды. Өздерiн өзгелерден тым артық көретiн немiстердiң еврей халқына жасаған қастандығына, байлық, атақ құмар европалықтардың үндiстерге жасаған озбырлығына, ата-бабасының өшiн алғысы келген орыс халқының Орта Азияны мекендеген көшпендiлерге жасаған «жақсылықтарына» бiр-ақ сөзбен геноцид деген анықтама беруге болады. Сауаттылығы мен көрегендiгi өздерiнен артық ұлтты немiс «ұлтжандылары» ауыл-ауылымен өртеп жiберсе, ал үш ғасыр бойы айдауында келген елдi Патшалы Ресей, одан кейiнгi КСРО аз қырғынға ұшыратқан жоқ. Сол қырғындардың ең сорақылары өткен ғасырдың еншiсiнде. 1916 жылдың 25 маусымындағы Патша жарлығы, 1921-1922 жылдардағы ашаршылық, күштеп ұжымдастыру (оның соңы 1932жылғы ашаршылыққа ұласты), 1937-1938жылдардағы қазақтың бас көтерер азаматтарын қойша қыруы, бас-аяғы елу жылдың iшiнде Қанжығалы Бөгенбай, Қаракерей Қабанбай, Шапырашты Наурызбай, Райымбек батырлардың, Керей, Жәнiбек, Абылай хандардың, бүкiл халықты аузына қаратқан Төле, Әйтеке, Қазыбек билердiң ұрпақтарын алдағы бiр ғасырда да еңсесiн көтерместей етiп тұралатып тастады. Ең сорақысы, осы қырғынның бәрiне қазақтың өзiн кiнәлады: бiр тудың астында өмiр сүредi екенбiз, 18-41 жас аралығындағы азаматтардың орыс әскерiнiң қалқаны болмаса адамдыққа жатпайдыға санады, 1921-1922 жылдардағы аштыққа ауа райы кiнәлi, 1932 жылғы аштыққа «ұжымдасу, отырықшылық» дегеннен мүлдем бейхабар қазақтың өзi жауапты, ал репрессияға ұшырағандардың барлығы - елге iрiткi салушылар. Өзге түгiлi өзiмiз де дәл осылай ойлап келдiк емес пе? Мен бұл ғылыми жұмысымда 1921-1922, 1932 жылдардағы ашаршылықтың себебi - ауа райы, елдегi қиын жағдай немесе байқаусызда кеткен қателiк емес, бiр империяны билеген адамдардың жұртын жұтып, жерiн иемденсем деген арам пиғылы екенiн сол кездерде халықтың естiр құлағы, көрер көзi, айтар аузы болған газет материалдарына сүйене отырып дәлелдеуге тырысамын.

Қазақ даласында жүргiзiлген жаппай ұжымдастыру, отырықшыландыру және кәмпеске науқанының салдары қазақ жерiне үлкен қоғамдық-экономикалық және әлеуметтiк өзгерiстер әкелгенi, тiптi ашаршылыққа ұрындырғаны тарихымыздан жақсы белгiлi. Осынау асыра сiлтеушiлiк - 30-жылдар басындағы ашаршылық сияқты ауыр қасiретке апарып ұрындырды. Бұл кезең халқымыздың тарихындағы ең ауыр трагедиялардың бiрi екендiгi туралы тек соңғы 10-15 жылдың көлемiнде ғана ашық айтыла бастады. Өйткенi бұл ақтаңдақ кезең жарты ғасырдан астам уақыт бойы айтуға, жазуға, зерттеу нысаны болуға рұқсат етiлмеген тақырып ретiнде жабық болып келдi. Екi елi ауызға төрт елi қақпақ жабылмайтын заман туғанда ызғары әлi де ұмытыла қоймаған осынау бiр аласапыран кезең туралы анығын бiлiп, ақиқатына жету тек тарихшылардың ғана мiндетi емес, кез-келген уақытта, кез-келген жағдайда қаламын қарулай бiлген журналист қауымның да мiндетi. Тарихшының объектiсi - өткен шақ, журналистiң - объектiсi бүгiнгi күн десек қатты қателескен болар едiк.

Партия өзінің өрескел қателіктерін бетіне басатын «ақтаңдақтардың» ізін жасыруға тырысты. Тарихшылардың екі елі аузына төрт елі қақпағын қойса да, сол кездерде шығып тұрған баспасөзге, оларды басқарып отырған қазақ зиялыларының басын кессе де тілін кесе алмады. Өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдары жарық көрген «Ақжол», «Еңбекші қазақ», орыс басылымдарынан Ташкентте шығып тұрған «Известия» газеттерінде 1921 жылғы аштық туралы жазылған дүниелердің өзі біршама. «Ақжол» газетінде «Ашыққандар үшін» деген айдармен М. Дулатовтың, Ғ. Қаналиннің, Т. Ибраһимовтың, Шамғали деп қол қойған Шамғали Сарыбаевтың проблемалық материалдары жарық көрсе, «Еңбекші қазақта» Жөнеу деген лақап атпен Аманғали Сегізбаевтың, «А. Ш» деген бүркеншік есіммен берген (Кім екені белгісіз) автордың ашыққан елден жіберген хабарлары, аштықтан қалай құтылсақ болады деген мақсаттағы проблемалық мақалалары жарияланған. Міне осы материалдарға сүйене отырып, сол кездегі жағдайды, аштықтың себебін, оның салдарын, зардабын анықтауға болады. Себебі баспасөзде жарияланған материалдарға, цифрларға қарап тарихшыларымыз, демографтарымыз шешімін таппай жүрген көп күрмеудің шетін шығаруға мүмкіндік туады. Бір жағынан алып қарар болсақ, бүгiнгi таңда орын алып отырған рухани, демографиялық, тiптi саяси проблемалардың тамыры барып сол нәубет заманының тасына тiреледi. Халқымыздың «бiр күн ашыққаннан қырық күн ақыл сұрама» деген сөзі бар, осы мақалды алға тартар болсақ, онда айналасы он жылдың iшiнде екi бiрдей алапат аштықты басынан өткiзген халықтың қашан есiн жинап, оң-солын тануға шамасы келетiнiн есептей берiңiз. Баспасөз материалдарын талдамас бұрын ең алдымен ашаршылыққа себеп болған жағдайлардың бетін ашып алайық. Халықтың үштен бiр бөлiгi (кей деректерде тең жартысы) қырғынға ұшырағын бұл нәубеттiң себебiн тарихшы ғалым Талас Омарбеков: «Қазақстандағы 1921-1922 жылғы ашаршылық шындығына келсек, ауа райы, құрғақшылық емес, өздерi өкiметтi бiр түнде басып алған соң, көп кешiкпей-ақ азамат соғысы тұтанатынын, ал одан шаруашылық күйзелiп, халық аштан қырылуы мүмкiн екенiн бiле тұра, қатерлi бағыттарынан қайтпай қойған большевиктер және олардың партиясының бiржақты саясаты кiнәлi» /1 / деп түсiндiрсе, ал 1932 жылғы ашаршылықтың себебiн публицист Сапабек Әсiпов анықтау үшiн «Коллективтендiру саясатыда сен орыс, сен қазақ, сен армян демей, жалпыға бiрдей жүргiзiлген жоқпа едi? Коллективтендiру зардабын шекпеген облыс, өлке, республиканы iздеп табу қиын екенi рас. Бiрақ Қазақстандағыдай соғыссыз қырғын ешқайда болған жоқ. Сол бiр нәубет туралы сөз бола қалғанда, ашаршылықтан адамы көп қырылған жалғыз Қазақстан емес, Украина да көп шығындалды ғой дейтiндер бар. Ол рас, бiрақ, Украина халқы дәл Қазақстандағыдай жаппай қырылған жоқ. Аштан өлген адамдардың саны бiршама анықталған деректерге қарағанда 8-9 проценттен аспайды. Ендеше қазақтың елден ала бөтен, осынша зор қырғынға ұшырауының себебi не?» /2/ деген сауалды қоя отырып, оған 1920 жылдардың аяғы мен 30 жылдардың басында ҚазЦИК-тiң хатшысы болған, 1937 жылы «халық жауы» атанған А. Асылбековтың сөзiмен жауап бередi: «Тағы бiр мәселе, бұл қазақ кадрларын тұрақтандыру мәселесi жөнiнде. Менiң ойымша, шындығында ешқандай тұрақтандыру болған жоқ. Қазақстанды орыс басшылары басқарып келедi, толық дайындығы бар қазақ басшылары елдi басқарудан шеттетiлуде, тұрақтандыруды бетке ұстап, бұрынғы саясат жалғасып келедi . . . » /3/.

Сонау хандық дәуірден бері белең алып келе жатқан билік үшін туған бауырын да бауыздай салатын әдетіміз өткен ғасырдың жиырмасынша жылдарында, қазаққа басшы қою кезінде аяғымызға тұсау болған жоқ па? Содан кейін таласқанға тас та жоқтың кебін киіп билікті өз қандасынан қызғанған пысықайлар 1919 жылдың жазында Коммунистiк партияның Орталық комитетi мен Халық комиссарлары Кеңесi, ВЦИК Қазревком құрамын бекiткен кезде билiк тiзгiнiн «бейтарап ұлт» қолына тапсырды да жiбердi /4/ . Бертіндегі, 1986 жылы қазақ жастарының «Әр ұлтты өз басшысы басқарсын» деп шырылдағандағы мақсаты не деп ойлайсыз? Әрине басқа ұлттың баласы білімсіз, ел басқаруды білмейді деуден аулақпыз, бірақ сол басқарудың ар жағында ұлтқа, халыққа деген жанашырлық, ұлтты сүю деген мәселе тұр емес пе?! Қазақ ұлтының билігінің тізгінін «бейтарап ұлтқа» ұстатудың соңы оңайға соққан жоқ. Сол 1919 жылы Қазревком төрағалығына Ә. Жангелдин тағайындалса, кейін оны бір қазақ ауыстырып, елді қазақтың басқаруы дәстүрге айналса, 1932-1933 жылғы ашаршылықтың, 1937 жылғы қанды қырғынның, 1986 жылғы жауыздықтың болмауы да мүмкін еді. «Біз Жангелдинге қарсы емеспіз. Үш жүзге бөлінеміз ғой. Басымыздың бірігуі қиын. Бейтарап бастық керек» деп көсемдік көрсетіп, сөз бастаған адамның кім екенін табу қиын. /5/ Қазақ өз ішінен шыққан осындай «көсемдердің» кесірінен қанша рет қан қақсады. Бұл жолғы «көсемшілдіктің» соңы бiр ұлттың тең жартысының бұратылып аштан қырылуына, зиялылардың жазықсыз жала жабылып атылуына әкеп соқты. Өйткенi өз ұлтының iшiнен шыққан басшы ғана халқына жаны аши алады, ал сырттан келген басшылардың «жақсылықтарын» тарих та, қазақ та ұмытқан емес.

I 1921-1922 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СОЛ КЕЗДЕРДЕГІ БАСПАСӨЗДЕГІ КӨРІНІСІ

1. 1 Өзімдікі дегенде өгіз қара күшім бар,

Өзгенікі дегенде . . . онда менің не ісім бар.

(«Известия» газетінде ашаршылық мәселесінің көтерілуі)

Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, 1921 жылы Қазақстанда ғана емес, Ресейдiң орталық аймақтарында да азық-түлiк жетiспеушiлiгi сезiлiп, үлкен империяның жалауының астына кіретін біраз халық аштықтың зардаптарын татып жатты. Бірақ дәл қазақтай қырғынған ұшыраған ешқайсысы жоқ. Өйткені орталыққа жағдайды түсіндіріп, көмек сұрайтын өз арасынын шыққан басшысы болды. 1921 жылы Мәскеу қаласы мен губерниясының хатшылары мен РКП-нiң жауапты өкiлдерiнiң мәжiлiсiнде Лениннiң азық-түлiк салығы жөнiндегi баяндамасында жұмысшы топ билiкке келгелi берi мұндай аштықты, азық жетiспеушiлiктi басынан өткiзбегенiн айтып, бұл жағдайға ерекше тоқталады /6/. Көсемнiң осы баяндамасы «Известия» газетiнiң беттерiнде «На помощь голодающим» секiлдi айқайлаған айдарлар, көлдей-көлдей материалдардың жариялана бастауына түрткі болды. Сол жылдардағы «Известияның» беттерін парақтап отырсаңыз, газеттің бісмілласы «Волға маңындағы ашыққандарға көмек қолын созайық» деген ұрандармен басталғанын байқау қиын емес. Газеттің құдіреттілігін Ахаң дәл тапқан ғой, баспасөзде жарияланған жаныңды түршіктірер мақалалар мен жарты әлемге жар салған ұрандарға құлақ түріп, «қой өзге ұлт болса да обал ғой, барымызбен бөлісейік деген» қазақ аз болған жоқ. Оны да сол газеттің беттерінен білеміз. Мәселен, ашығып жатқан орыс «бауырым» үшiн деп 200 000 пұт астық және 7 000 000 рубль ақша жинап берген Шымкент уезiнiң халқын «жарайсыңдап» мақтады, өзгелерге үлгі етті /7/.

1921жылдың 19 шiлдесiнде Түркiстан Орталық Атқару Комитетiнiң орталық Ресейдегi ашығып жатқан елге көмек беру жөнiндегi орталық комиссиясының алғашқы бас қосуы өтедi. Онда Дубинский жолдас ашыққандарға жан-жақты көмек ұйымдастыру жолдарына ерекше тоқталады. Ташкентте, Түркiстан республикасының барлық аймақтарында облыстық және уездiк комиссия арқылы ерiктi түрде ақшалай, азық-түлiк және заттай көмек жинауды ұйымдастыру қажет екенiн, бұл iс-шараны ұйымдастыру кезiнде митинг, концерт, лекция сияқты үгiт-насихат шараларының болуын, әсiресе баспасөздiң бұл шараға белсене араласуы керек екенiн қадап айтады /8/.

Баспасөз әрқашан да үгiт-насихат құралы болып келді емес пе? «Известияның» бас редакторы В. Юдовский өз материалдарын, тіпті бір газетті үгіт-насихат емес, талап ету құралы ретінде пайдаланғанын аңғару қиын емес. Орталық Ресейдiң бiрнеше губерниялары жұтқа ұшырап отыр, егiндiктер қурап қалды, аштық күннен күнге өршiп келе жатыр, жұмысшылар мен шаруалар ашығып отыр дей келе: «Туркестан в этом году не может пожаловаться на неурожай. Было бы преступлением, если бы рабочие и крестьяне Туркестана не пришли на помощь своим голодающим братьям…» /9/ деп, көмек қолын созбау қылмыспен тең екенiн айтады. Юдовскийдің бұл сөзін қазақшаға аудармай, айтылған сөзінің зілін сезіну үшін сол күйінде беріп отырмын. Бұдан кейін де В. Юдовскийдің біраз материалдары жарық көрген. Солардың бірінде ол «Біздің азық-түлік комитетінің («Известия» газеті Ташкент қаласында шығып тұрғандықтан, біздің деп отырғаны Түркістан республикасы болуы керек) алдында зор міндет тұр. Олар енді Түркістанның жұмысшыларымен қоса, орталық Ресейдегі ашыққандарды да асырауы қажет. «Бәрі де азық-түлік фронты үшін» деген ұранның дәл бүгінгідей маңызы болған емес» /10/ . Соғыс фронтына (1916 жылғы 25 маусым жарлығы) адамын беріп үйреніп қалған қазаққа қолындағы нанын беру қиын болыпты ма?!

Қазақ қолындағысын берді, бергіздірді. Өйткені олардан Волга маңында ашығып жатқан орыс «ағайындар» үшiн жылу жинауды талап еттi: «Сыр-Дарьинский областной совет союза работников земли и леса постановил - предложить служащим и рабочим произвести добровольное отчисление недельного пайка, а тем кто пайка не получает, - недельного заработка в пользу голодающих Поволжье и др. места» /11/ .

Жоғарыда Ресейдің орталық аймағы ашығып жатыр деп жарты әлемге жар салды дегенімізде, ауыспалы емес тура мағынасында қолданған едік. Өйткені оған «Известияның» №166 санындағы шетелдерден келген көмек туралы ақпарат себеп болды: « Помощь извне »

Ганновер 23. Германский красный крест организован Особый комитет помощии голодающим России.

Рига 20. По сведениям из Лондона, в Англии организуются комитеты помощи голодающим России.

Берлин 23 . Германский министр иностранных дел Розен уведомил нашего предстовителя в Берлине, тов. Колпа о решении германского провительства принять участие в оказании помощи голодающему населению России. В первую очередь, Германия намеревается отправить в Россию лекарства.

Христиания 21 . Норвежское правительство внесло в парламенте предложение об оказании помощи голодающим России. Предпологается предоставить России соленую рыбу и жиров на сумму 700 тысяч крон даром /12/

Мені таңқалдырған қызық жағдай, өкіметтің органы болса да «Известия» Ташкент қаласында шығып тұрды емес пе, онда бұл газеттің сонау Ресейдің орталық аймақтарында болып жатқан ашаршылықтан хабары болғанда неге дәл түбіндегі Торғай, Ырғыз бен Ақтөбеде ашығып жатқан халық туралы білмей қалды? Бейтарап ұлттың өзге елдің жерінде жүрсе де өз ұлтының ғана сойылын соғатын баспасөзінің негізі мүмкін дәл сол жылдары қаланған болар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.